Harf Devrimi ATATÜRK ÜN DÜNYASI. Cengiz Önal

Transkript

1 ATATÜRK ÜN DÜNYASI Cengiz Önal Ülkesini ve ba ms zl n korumas n bilen Türk Ulusu, dilini de yabanc diller boyunduru undan kurtarmal d r. Türk ulusundan m diyen herkes öncelikle ve her fleyden önce mutlaka Türkçe konuflmal d r. Gazi Mustafa Kemâl Atatürk Harf Devrimi (3 Kas m 1928) 32 Gazi Mustafa Kemal in zihnini en çok meflgul eden, olabildi ince çabuk gerçeklefltirilmesi gereken bir konu daha vard. Bu da alfabenin de ifltirilmesiydi. Ancak, Mustafa Kemâl in bu konuyla ilgili flartlar n oluflmas n bekledi i tahmin ediliyordu. Sonunda, o karar n vererek, devrimlerin temel hedefi olan, Bat Medeniyeti düzeyine ulaflabilmek amac n n gerçekleflmesi için Arap alfabesi konusunu kökünden çözümlemek için harekete geçti. TÜRKLER ÜZER NDE ARAPÇA NIN ETK S Türkler, varl klar n sürdürdükleri genifl co rafya içinde de iflik alfabeler kullanm fllard. Ancak slamiyet in 10. yüzy ldan itibaren Türkler aras nda yay lmas yla, Arap alfabesi hâkim duruma gelmiflti. Arapça, sanki slam dininin resmi diliymifl gibi camilerde ve medreselerde egemendi. Oysa Türk ulusunun konufltu u dile göre çok daha karmafl k olan, 29 harfli Arap alfabesinin en büyük eksikli i, sesli harflerin azl yd. Ayr ca harflerin sözcü- ün bafl nda, ortas nda veya sonunda oldu u durumlarda yaz l fl n n de iflmesi, p, ç, j ve g gibi sesleri ifade edecek harflerin olmamas vb. gibi daha birçok neden vard. Arapça yaz - y ö renmek 3-4 y ll k bir zaman alabiliyordu. Medresenin Arap dilini kullanmas yla Arapça bilim dili haline gelmifl, Farsça ise edebiyat dili olarak benimsenmiflti. Zamanla Türkçe bu dillerin etkisiyle köreldi ve sadece halk n konufltu u bir dil halini ald. 43

2 Medresenin Arap dilini kullanmas yla Arapça bilim dili haline gelmifl, Farsça ise edebiyat dili olarak benimsenmiflti. Arap alfabesindeki seslilerin yetersizli i nedeniyle Türk kitleleri aras nda flive farklar olufltu. Dil ve alfabe konusundaki zorluklar kendini göstermeye bafllad kça, kitleler aras nda tart flma ihtiyac da art yordu. Konu birçok kez gündeme gelmifl olmas na karfl n arzu edilen çözüme bir türlü ulafl lamam flt. Sonraki y llarda, ttihat ve Terakki nin güçlü adam, Enver Pafla Harbiye Naz r olunca, ayr k harfler ve sesli harfler ilave edilen alfabeyi uygulamaya koydu. Enver Pafla yaz s veya Ordu Alfabesi denilen bu yaz düzeni orduda kullan ld. Fakat uzun ömürlü olmad ve yeniden eskiye dönüldü. MUSTAFA KEMAL N LAT N ALFABES NE GEÇ fi KARARI Büyük Zafer sonras nda ve 12 Eylül 1922 tarihinde zmir e gelen ve aralar nda Latin alfabesini savunanlardan Hüseyin Cahit (Yalç n) in de bulundu- u bir grup gazetecinin Gazi ile sohbetleri s ras nda Hüseyin Cahit, Gazi Mustafa Kemal e, Lâtin yaz s n n niçin al nmad n sordu. Baflkumandan Daha zaman gelmedi cevab n verdi. Asl nda, onun kafas nda Latin alfabesini alma fikri eskiden beri mevcuttu. Nitekim daha Erzurum da iken, 44 Mazhar Müfit Kansu ya ilerde yap lacak iflleri kay t ettirirken, Latin yaz s - n n al naca n da not ettirmiflti. Bu arada konu fiubat-1923 te zmir ktisat Kongresinde gündeme geldi. Delegelerden üç kifli Latin harflerinin kabulü için önerge verdiler. Kongre Baflkan Kâz m (Karabekir) Pafla önergeyi tepkiyle karfl lad ve üzerine, Meclis Milli E itim Komisyonu na sunulmas fleklinde not düfltükten sonra gündeme almad ve toplant da okutmad. Kâz m Pafla n n, Hâkimiyet-i Milliye gazetesinde ç kan bir yaz s nda, Latin alfabesine geçilmesinin slam birli ini bozaca, eski kültür miras ile ilginin kesilmesine sebebiyet verece i ve ülke içinde ayr l klara yol açaca iddia ediliyordu. Bu yaz ayd nlar aras ndaki tart flmay daha da alevlendirdi. Kimi ayd nlar n srarla Latin alfabesine geçilmesini savunmas n n yan nda, bir k s m yazarlar da mevcut sistemin sürdürülmesinin kendilerince yararl taraflar n öne sürüyorlard. Konu hükümette ele al nmal yd. Ancak hükümet içinde de görüfl birli i henüz yoktu Zamanla yapt klar görüflmelerde Gazi Mustafa Kemâl in konu hakk ndaki kararl l karfl s nda Baflvekil (Baflbakan) tereddüt içindeydi. Harf de iflikli inin Enver Pafla alfabesinin ak betine u ramas ve yöneticilerin eski alfabeyi kullanmaya devam etmeleri ihtimali, onu düflündürüyordu. Konu, bu k s r döngü içinde, 1928 e

3 Gazi yeni harfler konusunda Dolmabahçe de konferansta kadar sürüklendi. Gazi Mustafa Kemâl bu konuda bafltan beri kararl yd. Art k sabr n n da sonuna gelmiflti... Harekete geçti ve gerekli talimatlar verdi. Ocak-1928 de kurulan bir komisyon konuyu incelemeye bafllad. 20 May s 1928 de Milletleraras rakamlar n kullan lmas kanunlaflm flt. Sonunda, Gazi nin talimatlar üzerine, Haziran-1928 de milletvekili ve uzmanlardan Dil Encümeni oluflturuldu. Mustafa Kemâl stanbul da bulundu u bir s rada, Encümen üyesi Falih R fk ya, Hemen Ankara ya git, komisyona kat l ve bu ifli çabuk bitirin... emrini verdi. Türkçenin ses özelliklerine göre yap lan daha sonraki çal flmalar Falih R fk taraf ndan Mustafa Kemal e sunuldu. Mustafa Kemâl in, Falih R fk ya, Yeni yaz y tatbik için ne düflündünüz? fleklindeki sorusuna, Falih R fk özetle, Biri on befl, di eri befl y l süreli iki teklif var. Gazeteler yar m sütundan bafllayarak yavafl yavafl yeni yaz l k sm art racaklar... diye cevap verdi. Gazi bu sözler üzerine, Bu ifl, ya üç ay içinde olur, ya da hiç olmaz... dedi. Falih R fk ise bakakald... Mustafa Kemal: Çocuk! Gazetelerde yar m sütun eski yaz kald nda dahi herkes bu eski yaz y okur. Arada bir harp, bir iç buhran, bir terslik oldu u zaman bizim yaz da Enver in yaz s na döner... sözleriyle tepkisini ortaya koydu. Bunun üzerine, sunulan teklif hemen terk edildi ÇALIfiMALAR YO UN TEMPODA SÜRDÜRÜLÜYOR Mustafa Kemal ve Baflbakan smet Pafla herkese örnek olmak için yaz flmalar nda eski harfleri bir daha hiç kullanmad lar. Gazi, Devrimlerin belki de en zoru olan Harf Devrimi ni, inan lmaz bir enerji, kararl l k ve coflku ile bizzat yürüttü. Dolmabahçe Saray nda verilen yeni Türk harfleri ile ilk uygulama dersiyle beraber yo un bir kampanya bafllad. 45

4 14 A ustos 1928 tarihinde Milli E itim Bakan Mustafa Necati yeni yaz konusunda, Gazi nin herkese örnek oldu unu, her zaman oldu u gibi onun izinden gidilece ini, baflar kazan laca- ndan hiç kuflkusu olmad n belirten bir demeç verdi. Cumhuriyet Halk F rkas (CHF) teflkilat her mahallede birer dershane aç lmas n kararlaflt rd. 21 A ustos ta devlet dairelerinde yeni yaz kurslar aç ld. 22 A ustos ta Cumhuriyet gazetesi yeni harflerle dersler yay mlamaya bafllad. 25 A ustos ta Dolmabahçe saray nda önemli bir toplant yap ld. Toplant ya 80 kadar milletvekili, önemli askeri ve mülki erkân, Dil Encümeni üyeleri kat ld lar. Gazi nin de haz r bulundu u toplant da, yeni Türk harfleriyle ilgili olarak brahim Necmi (Dilmen) iki saat süren bir ders verdi. Milletvekilleri ile kara tahta bafl nda uygulamalar yap ld. 29 A ustos 1928 de yap lan, yaklafl k 200 kiflinin kat ld toplant - da konu enine boyuna tart fl ld. Toplant sonunda Baflbakan smet Pafla, ulusu cehaletten kurtarman n ancak yeni Türk alfabesi ile mümkün olaca- n belirten bir konuflma yapt ve üç maddelik önerge sundu. Bu önerge; Milleti cehaletten kurtarmak için kendi diline uymayan Arap harflerini terk edip, Latin esas ndan al nan Türk harflerini kabul etmekten baflka çare yoktur. Komisyonun teklif etti i alfabe hakikaten Türk alfabesidir ve do rudur. Türk milletinin bütün ihtiyaçlar n temin etme e yeterlidir. Gramer ve imla kaideleri lisan n slah n, geliflmesini ve ulusal zevki takip ederek tekâmül edecektir. ifadelerini içeriyordu. Önergenin yeni harflerle kara tahtaya yaz lmas ndan sonra, Gazi dinleyicilere, Ayn mütalaada m s n z arkadafllar? sorusunu yöneltti. Salonda- Gazi yeni harfleri halka ö retiyor 46

5 Mustafa Kemal smet Pafla ile yeni harfleri anlat yor ki davetlilerin hep birden Hay-Hay! cevab n vermesiyle Yeni Türk Alfabesi, Türkiye nin kalburüstü siyasi ve entelektüel temsilcileri taraf ndan oy birli i ile kabul edilmifl oldu. Bundan sonra Gazi Mustafa Kemâl, 23 A ustos ta Tekirda da bizzat bafllatt yeni yaz y tan tma, ö retme kampanyas - na, Bursa, Çanakkale, Gelibolu, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat, Sivas, Kayseri de devam etti. Her gitti i yerde, kara tahta bafl na geçiyor, halka yeni harfleri ö retiyordu. LAT N HARFLER N N KABULÜ YASASI (3 Kas m 1928) Bütün ülkede bir okuma-yazma seferberli i coflku içinde devam ediyordu. Mustafa Kemâl, 1 Kas m 1928 de Meclis i aç fl konuflmas nda alfabe konusuna genifl ölçüde yer verdi. Herkesin okuma-yazma ö renmek ve ö retmek için gereken gayreti göstermesini istedi. Böylelikle vatandafllar m z cehaletten kurtarman n vicdani mutlulu unun hep birlikte yaflanaca n ifade ederek, Meclis i yönlendirdi, milletvekilleri baflta olmak üzere devlet görevlilerini yüreklendirdi. Meclis in ilgili komisyonunca haz rlanan yasa tasar s ivedilikle görüflüldü, oybirli i ile kabul edildi ve 3 Kas m 1928 tarihinde Resmi Gazete de yay mlanarak yasalaflt. HARF DEVR M N N YARATTI I SONUÇLAR Gazi Mustafa Kemal in Harf Devrimi, pratik faydalar yan nda, etkileri çok uzaklara gidecek sonuçlar do urdu. Harf Devrimi nin k sa vadede sonuçlar, okur-yazar say s nda görülen h zl art flt. Öyle ki Yaz Devrimi ile Türkiye bafltanbafla Baflö retmen i Gazi Mustafa Kemal olan bir ilkokula dönüfltü. Çocuklar ve hiç okuma yazma 47

6 Mustafa Kemal yeni harfler konusunda halkla konufluyor bilmeyenler okullar doldurmufl ve k sa bir zaman içinde yeni yaz y bilenlerin say s bilmeyenleri h zla geçmiflti. Gazi, Harf Devrimi ile cehalete öldürücü bir darbe indirmifl, ayd nl klara giden yollar açm flt. Okur-yazar Gazi, Harf Devrimi ile cehalete öldürücü bir darbe indirmifl, ayd nl a giden yollar açm flt. 48 say s n n artmas, bas m kolayl, kültür hayat n canland rm fl ve renklendirmiflti. Yeni harflerin yerleflmesi ve çok çabuk ö renilmeye bafllanmas, Türkçenin yabanc dillerin boyunduru- undan k sa sürede kurtulmas n ve kendi öz benli ini kazanmas n sa lam flt. Böylece dilde reforma giden yol aç lm fl, sonuç itibariyle de; Konufluldu u gibi yaz lan Türkçe sayesinde, yaz dili ile konuflma dili aras ndaki uçurum kald r lm flt. Yeni alfabe ile Türkiye deki flive farklar gitgide azalmaya yüz tutmufltu. Böylece ulusal bütünlük pekifltirilmiflti. Alfabe de iflikli inin uzun vadeli derin sonuçlar kültür alan nda da kendini göstermiflti... Gazi Mustafa Kemal, yaz de iflikli i ile Do u ya aç lan kap y kapatm fl, Bat ya, ça dafl dünyaya yönelik kap y aralam flt. Yeni Türkiye yönünü kesinlikle Bat ya çevirmiflti. smet Pafla, Harf Devrimi nin bizde tesir ve büyük faydas, kültür de iflmesini kolaylaflt rmas d r. ster istemez Arap kültüründen koptuk. Arap dili üzerinde ifllemek hevesi ulusal kültürü zay flatm flt. Bizim devrimizde Latin harflerine geçmek Türk Dili ni ve Ulusal Kültürü kurtarmak için esasl bir etken olmufltur. sözleriyle Harf Devrimi nin ne denli önemli bir etken oldu unu vurgulad. Yeni Türkiye Latin alfabesi ile kültür kayna n de ifltirmifl, ça dafl dünyaya yeni ufuklara yönelmiflti. cengizonal@butundunya.com.tr (Gelecek Ay: Siyasi Parti Çal flmalar )