İKİNCİ YEŞİL KİTAP. Yeni Anayasa da Orman. Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN

Transkript

1

2 İKİNCİ YEŞİL KİTAP Yeni Anayasa da Orman Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN I

3 İkinci Yeşil Kitap, Yeni Anayasa da Orman, Haziran 2016 ISBN: Editör Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN Yazarlar (Unvanlara göre alfabetik olarak) Prof. Dr. Hasan ALKAN Prof. Dr. Aynur AYDIN Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR Prof.Dr. Cantürk GÜMÜŞ Prof. Dr. Yalçın KUVAN Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN Prof. Dr. Ahmet TOLUNAY Prof. Dr. Mustafa Fehmi TÜRKER Doç. Dr. Cihan ERDÖNMEZ Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKYOL Yrd.Doç.Dr. Hüseyin AYAZ Yrd. Doç. Dr. Üstüner BİRBEN Yrd. Doç. Dr Ufuk COŞGUN Yrd. Doç. Dr. Sevim İNANÇ Yrd. Doç. Dr. Türkay TÜRKOĞLU Yrd. Doç. Dr. H. Tezcan YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. Seçil YURDAKUL EROL Ferruh ATBAŞOĞLU Av. Kemal AYBEK Av. Abdülkadir ÖZDEMİR Yayınlayan: Türkiye Ormancılar Derneği Tuna Caddesi No:5/ Kızılay/Ankara Tel: Faks: Eposta: URL: Türkiye Ormancılar Derneği ormancilarderne Grafik Tasarım: Sezgin ÖZDEN/Hadi CANBAZ Kapak Fotoğrafı: Dr. Süleyman ALKAN, Rüknettin TEKDEMİR Künye Özden, Sezgin (Editör) İkinci Yeşil Kitap Yeni Anayasa da Orman Baskı: Dönmez Ofset, Ankara Sayfa: 208 Ölçü: 16x24 cm Kaynaklar var, indeks yok ISBN : Anahtar kelimeler: Anayasa, Orman, TOD II

4 Sunuş ürkiye Ormancılar Derneği; 200 yıla yaklaşan bir T tarihi olan mesleğimizin hayatı boyunca bir asıra yaklaşan yaşıyla ülkemizin önde gelen meslek örgütlerinden birisidir. Tarihi boyunca ormancılık mesleğinin ileri gitmesi için birçok etkinlikte bulunmuş; günümüzde bu etkinlikleri uluslararası platforma taşımıştır. Hiç şüphesiz, Türkiye Ormancılar Derneği nin tarihindeki en önemli eserlerinden birisi Yeşil Kitaptır. Çok partili sisteme geçişle birlikte ormanlar üzerinden artan tahrip edici nitelikteki baskılara karşı zamanın iktidarını uyarmak amacıyla hazırlanan bu kitap, Türkiye ormancılık tarihinde mümtaz yerini almıştır. Bugün ülkemiz belki de hem ormancılık hem de sosyal, siyasal ve ekonomik açıdan daha zor günlerden geçiyor. Ülkemiz Ulu Atatürk ün işaret ettiği muasır medeniyetler seviyesine ulaşma ülküsünden uzaklaşmış, yeni arayışlara girmiştir. Bu arayışların bir tezahürü olarak Anayasa nın değiştirilmesi için çeşitli girişimler olduğu görülmektedir. Bu girişimleri kaygıyla izlerken; mesleğimiz adına ikinci bir Yeşil Kitap yazmanın zamanı geldiğini hissettik. Çünkü Anayasasında orman ve orman köylüsü ile ilgili düzenlemeler bulunan müstesna ülkelerden birisi olan Türkiye de, ormancılığımızın yeni Anayasa da mutlaka güvenceye alınması gerekmekteydi. Bu amaçla, Anayasa da ormancılıkla ilgili hükümlerin ne olması gerektiği konusunda, ilgililerden görüş istendi. Gelen görüşlerin tartışılması ve Dernek görüşünün belirlenmesi için Şubat 2016 tarihlerinde, Dernek Genel Merkezinde, geniş katılımla Anayasa da Orman ve Ormancılık Toplantısı düzenlendi. Dernek Yönetim Kurulu, hukukçular, akademisyenler ve üyelerimizin katıldığı toplantı sonunda bu kitapta yer verdiğimiz Derneğimiz görüşü ortaya çıkmıştır. Ayrıca söz konusu toplantıda Anayasa-Ormancılık ilişkilerinin irdeleneceği ve ormancılık tarihine not düşülecek bu kitabın da yayımlanması kararlaştırıldı. Bu faaliyetlerin organizasyonunda görev alarak toplantının yöneticiliğini yapan Prof. Dr. Tahsin AKALP, gelen görüşlerin incelenmesi ve sınıflandırılması konusunda destek veren ve Dernek görüşünü kaleme alan komisyonda yer alan Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ, Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR, Yrd. Doç. Dr. Tezcan YILDIRIM ve Derneğimizin II. Başkanı Nihat ÖZ e; görüşleri ve yönlendirmel- III

5 ürkiye Ormancılar Derneği; 200 yıla yaklaşan bir tarihi olan mesleğimizin T hayatı boyunca bir asıra yaklaşan yaşıyla ülkemizin önde gelen meslek örgütlerinden birisidir. Tarihi boyunca ormancılık mesleğinin ile- ri gitmesi için birçok etkinlikte bulunmuş; günümüzde bu etkinlikleri uluslararası platforma taşımıştır. Hiç şüphesiz, Türkiye Ormancılar Derneği nin tarihindeki en önemli eserlerinden birisi Yeşil Kitaptır. Çok partili sisteme geçişle birlikte ormanlar üzerinden artan tahrip edici nitelikteki baskılara karşı zamanın iktidarını uyarmak amacıyla hazırlanan bu kitap, Türkiye ormancılık tarihinde mümtaz yerini almıştır. Bugün ülkemiz belki de hem ormancılık hem de sosyal, siyasal ve ekonomik açıdan daha Fevzi KALELİ Türkiye Ormancılar Derneği Genel Başkanı IV

6 ANAYASA'DA ORMAN VE ORMANCILIK TOPLANTISI KATILIMCILARI (İsme göre alfabetik sırayla) A. Ozan ÇEKİÇ Av. Abdulkadir ÖZDEMİR Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKYOL Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ Doç. Dr. Cihan ERDÖNMEZ Dursun KEPENEK Emre AKAR Ferruh ATBAŞOĞLU Fevzi KALELİ Doç. Dr. Hasan ALKAN Yrd. Doç. Dr. H. Tezcan YILDIRIM Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYAZ Hüseyin ÇETİN Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR Av. Kemal AYBEK M. Metin AVŞAROĞLU Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ Prof. Dr. Mustafa Fehmi TÜRKER Nihat ÖZ Yrd. Doç. Dr. Oğuz KURDOĞLU Serkan AYKUT Yrd. Doç. Dr. Sevim İNANÇ Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN Prof. Dr. Tahsin AKALP Yrd. Doç. Dr. Ufuk COŞGUN Yrd. Doç. Dr. Üstüner BİRBEN (TOD Yönetim Kurulu Üyesi) (TOD Onur Kurulu Başkanı) (SDÜ Orman Fakültesi) (KTÜ Orman Fakültesi) (İstanbul Şişli MYO) (TOD Yönetim Kurulu Üyesi) (İzleyici) (Yargıtay 20. Huk. Dairesi Onursal Bşk.) (TOD Genel Başkanı) (SDÜ Orman Fakültesi) (İÜ Orman Fakültesi) (KTÜ Hukuk Fakültesi) (TOD Genel Sekreteri) (BÜ Orman Fakültesi) (TOD - Or. Yük. Müh.) (TOD Yönetim Kurulu Üyesi) (SDÜ Orman Fakültesi) (KTÜ Orman Fakültesi) (TOD II. Başkanı) (KTÜ Orman Fakültesi) (TOD Dernek Müdürü) (AÇÜ Orman Fakültesi) (Yayın Kurulu Başkanı) (TOD Bilim Kurulu Başkanı) (KBÜ Orman Fakültesi) (ÇNÜ Orman Fakültesi) V

7

8 İçindekiler Sunuş... III Katılımcı Listesi... V Toplantı Yöneticisi Sunuşu-Prof. Dr. Tahsin AKALP... 1 Türkiye Ormancılar Derneği nin Anayasada Yer Alması Gereken Ormancılıkla İlgili Hükümler Konusundaki Görüşü Giriş Anayasa ve Ormancılık 1961 Anayasası 1982 Anayasası Anayasada Yer Alması Gereken Ormancılıkla İlgili Hükümler Konusunda Genel Değerlendirme Anayasada Yer Alması Gereken Hükümler ve Gerekçeleri Sonuç Ormanlarımızın Anayasa ve Yasalardaki Yeri ve Geleceği Ferruh ATBAŞOĞLU Bölüm 1961 Anayasası 131. Maddede İlk Değişim 1982 Anayasası 2924 Sayılı Yasa 3763 Sayılı Yasa Yorum Ve Eleştiri Sistematik Hukuk Tahribatı ile Oluşan 2/B Değişikliklerin Getirdiği Sonuç 2. Bölüm 1982 Anayasası Madde 170 Orman Köylüsünün Korunması Değerlendirme ve Eleştiri 3. Bölüm 1982 Anayasası Madde 168 Açıklama ve Eleştiri VII

9 Anayasa da Ormancılıkla İlgili Hükümlere Yönelik Bir Görüş Prof. Dr. Aynur Aydın Giriş 1982 Anayasası Sistematiği 1982 Anayasa sında Orman Anayasa 169. Maddenin Anayasa Sistematiğindeki Yeri Öneri Kaynaklar Yeni Anayasa Hazırlıkları Çerçevesinde Orman ve Ormancılıkla İlgili Madde Önerisi-Prof. Dr. İsmet DAŞDEMİR Özet Giriş Önerilen Anayasa Maddesi Toplantıda Kabul Edilen Anayasa Maddesi Toplantıda Kabul Edilen Anayasa Maddesine İlişkin Gerekçe ve Değerlendirmeler Kaynaklar Yeni Anayasa Hazırlık Çalışmaları Çerçevesinde Ormancılıkla İlgili Hükümler-Prof.Dr. Cantürk GÜMÜŞ ve Yrd.Doç.Dr. Hüseyin AYAZ Giriş Ulusal Ormancılık Politikası Amaçları Bağlamında ilk Uygulamalar Ormancılık Konusunda Anayasal Düzenlemeler 1961 Anayasası 1982 Anayasası 169. Madde 170. Madde Yeni Anayasa İçin Öneri ve Değerlendirmeler Kaynaklar Türkiye de ve Dünyada Anayasa-Ormancılık İlişkileri: Yeni Anayasaya Yönelik Öneriler-Prof. Dr. Yalçın KUVAN Yrd. Doç. Dr. Seçil YURDAKUL EROL Yrd. Doç. Dr. H. Tezcan YILDIRIM Giriş Çeşitli Ülkelerde Anayasa Ormancılık İlişkileri 1982 Anayasası nın Ormancılıkla İlgili Maddelerine İlişkin Görüşler Tartışma ve Sonuç Kaynaklar VIII

10 Türkiye de Ormancılığa İlişkin Anayasal Düzenlemelerin Tarihsel Gelişimi Yrd. Doç. Dr. Üstüner BİRBEN Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN Osmanlı Dönemi Cumhuriyet Dönemi Ormancılıkla İlgili Anayasal Düzenlemeler 1921 Anayasasındaki Durum 1924 Anayasasındaki Durum 1961 Anayasasındaki Durum 1982 Anayasasındaki Durum Anayasa Tasarısı Önerilerinde Ormancılıkla İlgili Hükümler Ergun Özbudun ve Ekibinin AKP İçin Hazırladığı Yeni Anayasa Taslağında Ormancılıkla İlgili Hükümler (2007). 24. Dönem Anayasa Uzlaşma Komisyonun Çalışması Neticesinde Oluşan Tam Metinde Ormancılıkla İlgili Hükümler (2013) Sonuç Kaynaklar Karşılaştırmalı Hukuk Ekseninde Diğer Ülke Anayasalarında Ormancılıkla İlgili Hükümler-Yrd. Doç. Dr. Üstüner BİRBEN Prof. Dr. Sezgin ÖZDEN.. 83 Giriş Federal Almanya Cumhuriyeti Anayasası Avusturya Federal Anayasası Portekiz Cumhuriyeti Anayasası İspanya Anayasası Brezilya Federe Cumhuriyeti Anayasası Hindistan Cumhuriyeti Anayasası Güney Afrika Cumhuriyeti Anayasası Rusya Federasyonu Anayasası İsviçre Konfederasyonu Federal Anayasası Litvanya Cumhuriyeti Anayasası Kanada Anayasası Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Sonuç Kaynaklar Siyasi Partilerin Yeni Anayasa Hazırlık Çalışmalarında Ormancılık İle İlgili Düzenlemelere İlişkin Görüşleri- Prof. Dr. Ahmet TOLUNAY, Yrd. Doç. Dr. Türkay TÜRKOĞLU Giriş Siyasi Partilerin Yeni Anayasa Hazırlık Çalışmalarında Ormancılık ile ilgili Görüşleri IX

11 Adalet ve Kalkınma Partisi nin Görüşü Cumhuriyet Halk Partisi nin Görüşü Milliyetçi Hareket Partisi nin Görüşü Barış ve Demokrasi Partisi nin Görüşü Diğer Siyasi Partilerin Görüşleri TBMM Anayasa Uzlaşma Komisyonu nda Mutabakat Sağlanan Madde Sonuç ve Değerlendirme Kaynaklar Yeni Anayasa da Yer Alması Gereken Ormancılıkla İlgili Muhtemel Hükümlere Dair Gerekçeli Görüşler-Prof. Dr. Mustafa Fehmi TÜRKER Giriş Anayasada Ormancılık Hükümlerine İhtiyaç var mıdır? Yeni Anayasadaki Muhtemel Ormancılık Hükümlerinin Belirlenmesinde Çıkış Noktası Ne Olabilir? Yeni Anayasada Ormancılık Maddeleri Kapsamı ve Niteliği Ne Ölçüde Olmalıdır? Ya da Anayasanın Ormancılık İle İlgili Maddeleri Nasıl İyileştirilebilir ve veya İkmal Edilebilir? Ormancılık Mesleği Tarafında Olma 2/B Benzeri Oluşumların Kati Olarak Önünün Kesilmesi Üstün Kamu Yararının Dikkate Alınması Orman Ekosistem Hizmetlerinin Geri Ödenmesi Devlet Ormancılığının Verimlilik, İktisadilik ile Gerekli Yer ve Zamanlarda Ve Karlılık Esaslı Yapılması Hazine Arazilerinde ve Özel Mülkiyet Alanlarında; Vakıf Ormancılığı ve Özellikle Karlılık Esaslı Özel Ormancılığın Teşvik Edilmesi Anayasa da Ormancılık Nasıl Ele Alınmalıdır? -Doç. Dr. Cihan ERDÖNMEZ Giriş Anayasa Nedir? Ormanlar ve Ormancılığı Etkileyen Güncel Faktörler Nelerdir? O Halde! Kaynaklar Yeni Anayasa Hazırlıkları Kapsamında Ormanlar ve Ormancılık -Doç. Dr. Mehmet KORKMAZ, Prof. Dr. Hasan ALKAN Yrd. Doç. Dr. Ayhan AKYOL Özet Giriş X

12 Anayasa, Ormanlar Ve Ormancılık Genel Değerlendirme Devlet Ormancılığı ve Kamu Yararı Orman Yangınları Orman Niteliğini Kaybetmiş Alanlar Orman Köylüleri Sonuç Kaynaklar Yeni Anayasa Çalışmaları İçin Ormanlar ve Ormancılığımıza Yönelik Yaklaşımların Değerlendirilmesi-Yrd. Doç. Dr Ufuk COŞGUN Giriş Yeni Anayasa da Orman ve Ormancılığı İlgilendiren Maddelere Yönelik Görüşler Kamu Yararı Kıyılardan Yararlanma Toprak Mülkiyeti Arazi Ve Toprak Kaynaklarının Korunması Ve Yönetimi Tarım, Hayvancılık ve Bu Üretim Dallarında Çalışanların Korunması Kamulaştırma Sağlık Ve Çevre Sağlık Hizmetleri ve Çevrenin Korunması Tarih, Kültür Ve Tabiat Varlıklarının Korunması Tabii Servetlerin Ve Kaynakların Aranması Ve Işletilmesi Ormanlar ve Orman Köylüsü ile Doğal Kaynakların Varlığını Devam Ettirmek Ormanların Korunması ve Geliştirilmesi Orman Köylüsünün Korunması Doğal Kaynakların Korunması Kaynaklar Anayasa ve Ormanlar-Yrd. Doç. Dr. Sevim İNANÇ Özet Giriş Ormancılık Konusunda Anayasal Düzenlemeler Yeni Anayasa ve Gerekçeleri Kaynaklar Anayasa Değişikliği İçin Bir Görüş -Av. Kemal AYBEK XI

13 Orman, Çevre ve Doğal Kaynaklara İlişkin Anayasa Değişikliği Üzerine Düşünceler-Abdülkadir ÖZDEMİR Giriş I-Çevre Hukuku II-Kültür ve Tabiat Varlıklarının Korunması III-Doğal Kaynakların Korunması ve İşletilmesi IV-Ormanların Korunması V-Su ve Çevre Sonuç Kaynaklar EK1. Anayasa Mahkemesinin Ormancılıkla İlgili Verdiği Kararlar Şiir-Ferruh ATBAŞOĞLU XII

14 İKİNCİ YEŞİL KİTAP TOPLANTI YÖNETİCİSİNİN SUNUŞU Prof. Dr. Tahsin AKALP TOD Bilim Kurulu Başkanı Değerli Katılımcılar, Yeni Anayasa konusundaki tartışmaların yeniden başladığı bu dönemde Türkiye Ormancılar Derneği nin bir çalışma başlatması çok önemlidir. Öncelikle Derneğimiz Bilim Kurulunda tartışılan bu konunun, yapılacak bir toplantıda uzmanlar tarafından değerlendirilmesinin daha doğru olacağı sonucuna varılmıştır. Bunun üzerine TOD yönetimi konuyla ilgili uzmanlardan görüş istemiştir. Konuyla ilgili 40 civarındaki akademisyen ve uzman hukukçuya mektup yazılarak katkıda bulunmaları talep edilmiştir. 16 akademisyen, ve uzman hukukçu bu talebe ilgi göstermiş ve çok değerli fikirleriyle toplantıımıza katkıda bulunmuşlardır.kendilerine gelecek nesillere yaşanabilir yeşil bir Türkiye bırakmak isteyen TOD ve Türk ormancıları olarak şükranlarımızı sunuyoruz. Katılımcıların TOD a gönderdiği görüşler esas alınarak bir ön değerlendirme yapılmıştır. Bu değerlendirmede, katılımcıların görüşleri yanında, Prof. Dr. Ergun ÖZBUDUN başkanlığında 2007 yılında oluşturulan komisyon tarafından hazırlanan anayasa tasarısının ormancılıkla ilgili hükümlerini tartışan İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesinin iki komisyon raporu da dikkate alınmıştır. Toplantı öncesi yapılan bu ön değerlendirmede Anayasada yer alan ormancılıkla ilgili hükümlere ilişkin görüşler, mevcut anayasadaki 169 ve 170. madde içerikleri esas alınarak düzenlenmiş ve Kabul Değişik İfade ve Eklemelerle Kabul Hüküm Yer Almamalı şeklinde gruplandırılarak tablolaştırılmıştır. Anayasada yer alan ormancılıkla ilgili hükümlere ilişkin katılımcı görüşleri, fıkralar halinde, yukaruda belirtilen gruplama doğrultusunda, tartışılmak üzere düzenlenmiştir. Anayasa Ormancılık ilişkileri üzerine görüş bildiren katılımcıların tamamı, ülkemizin temel ormancılık politikası amacını oluşturan yürürlükteki anayasanın 169. Maddesinin ilk fıkrasının ilk hükmü olan Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. hükmünü benimsemektedirler. Ormanların korunması hususunda doğal olarak tam bir görüş birliği söz konusudur. Bununla birlikte korumanın yanında ormanların genişletilmesi, iyileştirilmesi, yaşatılması şeklinde ekleme veya değişiklik yapılması önerileri de vardır. Bütün ormanların gözetiminin devlete ait olması, devlet ormanlarının mülkiyetinin devredilememesi konusundaki hükümler de büyük bir çoğunlukla aynen benimsenmektedir. Bazı değişiklik önerileri de söz konusudur. Ormanların zaman aşımı ile mülk edinilememesi hususu ise tam bir görüş birliği ile kabul görmektedir. Devlet ormanlarının devlet tarafından yönetilip işletileceği hususunda fikir birliği söz konusudur. Ormanların kamu yararı gerekçesi ile başka amaçla kullanılabilmesi hususunda, yaşanan olumsuzlukları değerlendiren katılımcıların büyük bir çoğunlukla bu konuda üstün kamu yararının veya zorunluluk halinin dikkate alınması gerekliliği hususunda görüş bildirdiği anlaşılmaktadır. Bu konuda getirilen öneriler de yine seçenekler halinde sunulmaktadır. Bu ön hazırlık hiç şüphesiz toplantının esas amacı olan Anayasada Yer Alması Gereken Orman ve Ormancılıkla İlgili Hükümlerin Belirlenmesi ve Gerekçelerinin Görüşülerek Yazılması işleminde 1

15 bize büyük kolaylık sağlamaktadır. Emeği geçen arkadaşlarımıza özellikle Prof. Dr. Cantürk GÜMÜŞ ve Yrd. Doç. Dr. Hüseyin AYAZ a teşekkür ediyorum. Toplantımızın başarıyla sonuçlanması dileği ile siz değerli katılımcılara yaptığınız ve yapacağınız katkılar için teşekkür eder, saygılar sunarım ANAYASADA YER ALAN ORMANCILIKLA İLGİLİ MEVCUT HÜKÜMLERE İLİŞKİN KATILIMCI GÖRÜŞLERİ 169.MADDE (K: Kabul, D: Değişik İfade ve Eklemelerle Kabul R: Hükmün Yer Almamalı) Fıkra Hüküm K D R 1 Devlet ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Bütün ormanların gözetimi Devlete aittir Devlet ormanlarının mülkiyeti devrolunamaz Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve işletilir Bu ormanlar zaman aşımı ile mülk edinilemez 8-1 Devlet ormanları kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz. 3 Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez Ormanların tahrip edilmesine yol açan siyasi propaganda yapılamaz; münhasıran orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz 8-2 Ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alınamaz Orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yara görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler dışında orman sınırlarında daraltma yapılamaz. 31/12/1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler dışında, orman sınırlarında daraltma yapılamaz

16 İKİNCİ YEŞİL KİTAP 170.MADDE 1 Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımlarından, ormanın gözetilmesi ve işletilmesinde Devletle bu halkın işbirliğini sağlayıcı tedbirlerle, 31/12/1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tamamen kaybetmiş yerlerin değerlendirilmesi; bilim ve fen bakımından orman olarak muhafazasında yarar görülmeyen yerlerin tespiti ve orman sınırı dışına çıkartılması; orman içindeki köyler halkının kısmen veya tamamen bu yerlere yerleştirilmesi için Devlet eliyle anılan yerlerin ihya edilerek bu halkın yararlanmasına tahsisi kanunla düzenlenir. 2 Devlet, bu halkın işletme araç ve gereçleriyle diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırıcı tedbirleri alır. 3 Orman içinden nakledilen köyler halkına ait araziler, Devlet ormanı olarak derhal ağaçlandırılır Türkiye Ormancılar Derneği tarafından başlatılan bu çalışma çerçevesinde Anayasa Ormancılık ilişkileri üzerine görüş bildiren katılımcıların yukarıda tablolaştırılan görüşleri incelendiğinde; -Katılımcıların tamamı ülkemizin temel ormancılık politikası amacını oluşturan yürürlükteki anayasanın 169. Maddesinin ilk fıkrasının ilk hükmünü Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. benimsemektedir. Ormanların korunması hususunda doğal olarak tam bir görüş birliği söz konusudur. -Bununla birlikte korumanın yanında ormanların genişletilmesi, iyileştirilmesi, yaşatılması şeklinde ekleme veya değişiklik yapılması görüşleri de vardır. Ayrıca bir görüşe göre de bu sözcükleri kapsayacak şekilde geliştirilmesi sözcüğü de önerilmektedir. -Bir meslektaşımız da Biyolojik çeşitlilik, çevre ve toplum sağlığı, toprak ve suyun korunup geliştirilmesi dikkate alınarak ekosistem bütünlüğü içinde yönetiminden söz etmektedir. -Bir diğer görüş ise Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için uluslararası sözleşme ve süreçleri de dikkate alarak, gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. şeklindedir. -Birinci fıkranın 2. Cümlesi Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. şeklindedir. Bu hüküm de benimsenmekte ancak, yazım biçiminin değiştirilmesi önerilmektedir. Yazım biçimi ve eklemelerle ilgili katılımcı görüşleri çerçevesinde geliştirilen seçenekler aşağıda verilmektedir. -Bütün ormanların gözetiminin devlete ait olması, devlet ormanlarının mülkiyetinin devredilmemesi konusundaki hükümler de büyük bir çoğunlukla aynen benimsenmektedir. Bazı değişiklik istekleri de aşağıda seçenekler olarak verilmektedir. Ormanların zaman aşımı ile mülk edinilememesi hususu ise tam bir görüş birliği 3

17 ile kabul görmektedir. Devlet ormanlarının devlet tarafından yönetilip işletileceği hususunda fikir birliği söz konusudur. Ormanların kamu yararı gerekçesi ile başka amaçla kullanılabilmesi hususunda, yaşanan olumsuzlukları değerlendiren katılımcıların yine çok büyük bir çoğunlukla bu konuda üstün kamu yararının veya zorunluluk halinin dikkate alınması gerekliliği hususunda görüş bildirdiği anlaşılmaktadır. Bu konuda getirilen öneriler de yine seçenekler halinde sunulmaktadır. Aşağıdaki tabloda, her fıkrada ilk sırada yer alan ve seçenek mevcut fıkra hükmüdür. Bunun altındaki diğer seçenekler ise bu fıkra için katılımcılar tarafından önerilen ifadelerdir. 2-ANAYASADA YER ALAN ORMANCILIKLA İLGİLİ HÜKÜLERE İLİŞKİN KATILIMCI GÖRÜŞLERİ DOĞRULTUSUNDA OLUŞTURULAN SEÇENEKLER 1.Fıkra Hüküm 1.1 Devlet ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Devlet, tüm ormanların korunması, iyileştirilmesi, genişletilmesi ve kamu yararına değerlendirilmesi için gerekli yasaları koyar ve önlemleri alır. Devlet, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için uluslararası sözleşme ve süreçleri de dikkate alarak, gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Devlet, ormanların korunması ve genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır; bu amaçla yapılacak kamulaştırmalar kanunla düzenlenir. Devlet, ormanların korunması, genişletilmesi ve geliştirilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Devlet ormanların korunması ve geliştirilmesi için gerekli önlemleri alır. Devlet; ormanların korunması ve genişletilmesi, ürün ve hizmetlerin arttırılması, erozyonun önlenmesi, orman içinde yaşayan halkın desteklenmesi ve gereken hallerde başka yerlere yerleştirilmesi için gereken tedbirleri alır. Devlet, tüm ormanların korunması, iyileştirilmesi, genişletilmesi ve kamu yararına değerlendirilmesi için gerekli yasaları koyar ve önlemleri alır. Bu amaçla oluşturulacak kamusal ormancılık yönetimi ile gerektiğinde yapılabilecek kamulaştırmalar yasayla düzenlenir. 4

18 İKİNCİ YEŞİL KİTAP 1.Fıkra Hüküm 1.2 Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Yanan ormanların yerinde en geç 1 yıl içerisinde yeni orman yetiştirilmeye başlanır, bu yerlerde her hangibir yapılaşmaya izin verilmez, başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit kullanma ve yararlanma olamaz, bu yerler ormancılık dışı amaçlarla kullanılamaz. Yanan ormanların yerinde ve orman içinden nakledilen köyler halkına ait arazilerde derhal yeni devlet ormanı yetiştirilir. Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde tarım, hayvancılık ve diğer ormancılık dışı etkinlikler yapılamaz. Bu hükme gerek yok 1.Fıkra Hüküm 1.3 Bütün ormanların gözetimi Devlete aittir. Bütün ormanların gözetimi ve denetimi Devlete aittir. Ormanlar devletin gözetimi altında; biyolojik çeşitlilik, çevre ve toplum sağlığı, toprak ve suyun korunup geliştirilmesi dikkate alınarak ekosistem bütünlüğü içinde devletin gözetimi altında yönetilir. Bu hükme gerek yok 2.Fıkra Hüküm 1.1 Devlet ormanlarının mülkiyeti devrolunamaz. Devlet ormanlarının mülkiyeti, yönetilmesi ve işletilmesi özel kişi ve kuruluşlara devrolunamaz. Bu hükme gerek yoktur 2.Fıkra Hüküm 2.2 Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve işletilir. Devlet ormanları yasaya göre kamusal ormancılık yönetimi tarafından yönetilir ve işletilir. 5

19 Hangi tabii servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tüzelkişilerle ortak olarak veya doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle yapılması, kanunun açık iznine bağlıdır. Muhafaza ormanları, ağaçlandırma alanları, kara avcılığı alanları, özel koruma bölgeleri, milli parklar, tabiat parkları, tabiat anıtı, tabiatı koruma alanları, sit alanları, su havzaları, kıyı alanları ve sahil şeritleri, karasuları, turizm bölgeleri ile kültür ve turizm koruma ve gelişim alanları, askeri yasak bölgeler ve imar alanlarında arama ve işletme izni verilemez. Bu hükme gerek yoktur 2.Fıkra Hüküm 2.3 Bu ormanlar zaman aşımı ile mülk edinilemez. Bu hükme gerek yoktur 2.Fıkra Hüküm 2.4. Devlet ormanları kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlar, kesin zorunluluk olması veya üstün kamu yararı bulunması dışında ormancılık dışı amaçlarla kullanılamaz ve irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlar üstün kamu yararı veya zorunluluk bulunması dışında irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlar, kamu hizmetleri dışında ormancılık dışı amaçlarla kullanılamaz ve irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlar, üstün kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz. Şayet, irtifak hakkının kullanılması esnasında orman örtüsü kaybı söz konusu ise hak sahibi, Devletin göstereceği veya kendisinin istediği bir alanda aynı oranda ağaçlandırma yapmakla mükelleftir. Ormanlar üstün kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlar, zorunlu kamu hizmetleri dışında ormancılık dışı amaçlarla kullanılamaz ve irtifak hakkına konu olamaz. Bu hükme gerek yoktur 3.Fıkra Hüküm 3.1 Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Ormanlara ve barındırdığı biyoçeşitliliğe zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Bu hükme gerek yoktur 6

20 İKİNCİ YEŞİL KİTAP 3.Fıkra Hüküm 3.2 Ormanların tahrip edilmesine yol açan siyasi propaganda yapılamaz Orman ekosisteminin tahrip edilmesine yol açan siyasi propaganda yapılamaz ormanların tahribine yol açacak siyasi propaganda yapılamaz, bu tür eylemler Anayasa suçu kapsamında değerlendirilir Bu hükme gerek yoktur 3.Fıkra Hüküm 3.3 Münhasıran orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz Orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz. Orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz veya genel ve özel af kapsamına alınamaz. Bu hükme gerek yoktur 3.Fıkra Hüküm 3.4 Ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alınamaz. Ormanları yakmak, ormanı yok etmek, alanlarını daraltmak veya biyokaçakçılık amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alınamaz. Bu hükme gerek yoktur 4.Fıkra Hüküm 4.1 Orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yara görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler dışında orman sınırlarında daraltma yapılamaz. Bu hükme gerek yoktur 4.Fıkra Hüküm /12/1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler dışında, orman sınırlarında daraltma yapılamaz. 7

21 170.MADDE tarihi esas alınarak yapılan orman sınırları dışına çıkarma işlemleri, ülke çapında tamamlandığı tarihten itibaren, yeniden bu konuda uygulama yapılamaz ve bunun için kanuni düzenlemeye gidilemez Orman sınırlarında herhangi bir nedenle daraltma yapılamaz. (Orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile 31/12/1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler orman köylüsü halkı dışında bir kitle tarafından kullanılamaz ve bu yerler tarım ve hayvancılık dışında herhangi bir kullanıma dönüştürülemez ve bu alanlar mülk edinilemez.) Henüz orman kadastrosu tamamlanmamış alanlarda orman bütünlüğü, toprak koruma, su rejimini ve iklimi düzenleme, toplum sağlığına katkı, biyolojik çeşitlilik, yaban hayatı, tarihsel ve kültürel değerler itibariyle orman olma özelliğini tam olarak kaybetmiş, aksine tarımda veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler dışında, orman sınırlarında daraltma yapılamaz. 2/B uygulamasına ilişkin düzenlemeler ise; orman bütünlüğünü bozmamak, su ve toprak rejimine zarar vermemek, biyolojik çeşitliliği ve yaban hayatını tahrip etmemek, tarihsel ve kültürel değerlere zarar vermemek gibi kesin koşullara bağlanarak orman kadastrosu tamamlanıncaya kadar devam ettirilmeli, orman kadastrosu sonuçlandığında tamamen kaldırılmalıdır. Bu hükme gerek yoktur 1.Fıkra Hüküm 1.1 Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımlarından, ormanın gözetilmesi ve işletilmesinde Devletle bu halkın işbirliğini sağlayıcı tedbirlerle, Ormanların korunmasında, verimlileştirilmesinde, genişletilmesinde ve işletilmesinde Devlet ile ormanların içinde yaşayanların işbirliği yapması, bu halktan muhtaç ailelerin ekonomik durumlarının iyileştirilmesi yasayla düzenlenir. 8

22 İKİNCİ YEŞİL KİTAP Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, gereken durumlarda başka yere yerleştirmesi; ormanları koruma bakımından, ormanın gözetilmesi, yönetilmesi ve işletilmesinde Devletle bu halkın işbirliğini sağlayıcı önlemler ile ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkına ait bulunan ve orman idaresine terk edecekleri arazilerine karşılık olmak üzere devir, tahsis ve temliki ile kesin zorunluluk bulunması halinde bu alanların depremzedelerin yerleştirilmesinde kullanılması kanunla düzenlenir. Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılmasında, ormanların korunması, gözetilmesi ve işletilmesi bakımından Devletle bu halkın işbirliği yapmasını sağlayıcı tedbirler ve gereken hallerde başka yere yerleştirilmesi kanunla düzenlenir. halen orman niteliğini kaybetmiş yerlerden yeniden orman haline getirilmesi mümkün olanların ağaçlandırılması ve kalan alanların orman köylüsünün yararlanması için tahsisine olanak tanıyacak şekilde hükümlere yer verilmesi yerinde olacaktır. Bu hükümler düzenlenirken ekonomik sorunlar yaşayan orman içinden nakledilecek köylere öncelik verilmesi sağlanmalıdır. Ormanlardan yararlanmada üstün kamu yararı ve orman köylerinin kalkındırılması gözetilir Bu hükme gerek yoktur 9

23 10 İKİNCİ YEŞİL KİTAP

24 İKİNCİ YEŞİL KİTAP TÜRKİYE ORMANCILAR DERNEĞİ NİN ANAYASADA YER ALMASI GEREKEN ORMANCILIKLA İLGİLİ HÜKÜMLER KONUSUNDAKİ GÖRÜŞÜ GİRİŞ nayasalar devletlerin rejim ve işleyişini belirleyen temel kanunlardır. Bu Akanunlar genel karakter olarak, devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devletin temel organlarını, bunların birbirleriyle ilişkilerini, kişilerin devlete karşı, devletin kişilere karşı olan hak ve görevlerini düzenleyen en üstün yasalardır. Bu sınırla içinde kalan anayasalara çerçeve anayasa denilmektedir. Genel olarak, demokratik hak ve yükümlülüklerin benimsendiği, toplumsal eğitim ve duyarlılığın yüksek olduğu, sivil toplum kuruluşlarının yasama ve yürütme üzerinde etkin role sahip olduğu ülkelerde çerçeve anayasa yeterli görülmektedir. Demokratik kültürün gelişmediği toplumlarda ise önemli ölçüde güven sorunu yaşanmaktadır. Kişisel çıkarlarını ve siyasi emellerini tolumun önünde gören, kendi gibi düşünmeyen azınlıkların haklarına saygı duymayan grupların bir şekilde yasama organında çoğunluğu elde edebileceğinden, yürütmenin de aynı elde toplanabileceğinden endişe edilmektedir. Bu halde, temel haklar ihlal edilebilecek, ülke kaynakları menfaat grupları tarafından sahiplenilebilecek, tahrip edilebilecektir. Bu felsefe ile hazırlanan anayasalar, hem ayrıntılı düzenlemeler (kazuistik), hem de yasama organı tarafından tüm maddelerinin değiştirilmeleri zorlaştırılmış, bazen değiştirebilmek için halk oylamasına gidilmesini de gerektirir (sert-bükülmez) kurallar içermektedir. Yeni bir anayasa hazırlığı içinde olan ülkemizde, devletin yapısı ile güvenceye alınacak temel hak ve özgürlükler dışında, hangi konuların mutlak surette anayasada yer alması veya başka bir ifade ile hangi değerlerin anayasal koruma altında olması gerektiği hususu önem taşımaktadır. Ülkemizde, mutlak surette anayasal güvenceye kavuşturulması düşünülen doğal kaynaklar arasında orman varlığı da bulunmaktadır. Nitekim ülkemizde, gerek 1961 ve gerekse de 1982 anayasalarında orman varlığı ve sürekliliğine yönelik hükümler bulunmaktadır. Ormanlarla ilgili düzenlemelerin anayasalarda yer alması gerektiğini savunanlardan Hayri Bayraktaroğlu; 1961 Anayasası ile ormancılıkta devamlılık, devlet mülkiyeti ve devlet işletmeciliği prensiplerinin açıkça hükümlere bağlanmış olmasının büyük bir hukuki teminat olduğunu ifade etmektedir. Ormancılık hükümlerinin anayasalarda yer alması gerektiğini savunanlardan Muammer Aksoy ise; Devlet yaşamı bakımından özel önem taşıyan her hükmün anayasalara girdiğini, önümüzdeki kuşakların dehşet verici çölleşen bir Anadolu ile karşılaşmalarının muhtemel olduğunu, bu nedenle de ülkenin yok olmasına sebep olabilecek ormansızlaşmanın önlenmesi için anayasal hükümlere gerek olduğunu belirtmektedir. Fehim Fırat ise; anayasada orman ve ormancılığa ilişkin 11

25 maddenin varlığını yadırgayanların olabileceğini, onlara, bu maddenin vatana bağlılığı ifade ettiğini söylemenin gerektiğini, bu madde ile ormancılığın gelecek nesillere emanet edileceğini, düzenlemenin milli ihtiyaç ve memleket gerçeklerinin gereği olduğunu anlatmaktadır. TBMM üyesi İsmail Selçuk Çakıroğlu ise; Ormancılığın milli bir dava olduğunu, Türkiye de çok partili döneme geçişle birlikte istikrarlı bir ormancılık politikası takip edilemediğini, ormanların rey avcılığına peşkeş çekildiğini, orman suçları için sıklıkla af çıkarıldığını, ormansızlaşmanın sebep olacağı felaketlerin önlenmesinin mümkün olamayacağını, ormanların yok edilmesinin insan toplulukları için çok vahim ve sürekli olumsuz etkilerinin olacağını, bu nedenlerle kamu kurumlarının ormanların korunması için her tür önlemi almakla mükellef olduklarını belirtmektedir. Ormancılıkla ilgili temel kuralların anayasalarda yer alması gerektiği konusundaki görüşler ve böyle bir düzenlemenin yokluğunda ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlarla ilgili endişeler halen sürmektedir. Bu durumda, yeni, yaygın ifade ile sivil bir anayasa yapılması çalışmalarının yürütüldüğü günümüzde, orman varlığı konusunda yapılacak düzenlemelerin kapsam ve içeriğinin tespiti çok önem arz etmektedir. Türkiye Ormancılar Derneği ülkemizin en eski sivil toplum örgütlerinden birisidir. Derneğimiz, tarihsel sorumluluğunun bir gereği olarak, durumdan vazife çıkarıp konuyu ele almış ve konunun uzmanlarının katılımıyla bir toplantı düzenlemiştir. Bu toplantıda konu enine boyuna tartışılmış ve anayasada yer alması gereken ormancılıkla ilgili hükümlerin neler olması gerektiği konusunda bir görüş oluşturulmuştur. ANAYASA VE ORMANCILIK Ülkemizde orman kaynaklarının yönetimi üzerinde etkili en önemli düzenleme hiç kuşkusuz anayasa hükümleridir. Bu hükümler ormanların yönetimiyle ilgili toplumsal uzlaşma/mutabakat hükümleridir. Çıkarılan veya çıkarılacak yasalar ve yönetmelikler için kaynak niteliği taşır. Toplantı katılımcıları ormancılıkla ilgili olarak anayasada yer alması gereken hükümlerle ilgili olarak; 1.Anayasada ormancılıkla ilgili hükümlerin yer almadığı 1961 öncesi durum, 2.Anayasada ormancılıkla ilgili hükümlerin yer aldığı 1961 sonrası geçirilen deneyimler, 3.Ülkemizin taraf olduğu ormancılıkla ilgili uluslararası anlaşmalar, 4.Ülkemizin reel ihtiyaçlarını, değerlendirmiş ve bir görüş oluşturmuştur. Ülkemizde ormancılık konusu ilk kez 1961 yılında anayasada yer bulmuştur. Kuşkusuz bunun bazı nedenleri söz konusudur. Ormancılığa anayasada yer verilmesini zorunlu kılan nedenlerin 1870 Orman Nizamnamesinden, hatta bu Nizamnamenin çıkarılış amaçlarından itibaren incelenmesinde yarar bulunmaktadır. Burada katılımcıların zaten dikkate aldığı ve toplantı sırasında da dile getirdiği ayrıntılar üzerinde durulmayacaktır. 12

26 İKİNCİ YEŞİL KİTAP Öte yandan ormancılık konusunun anayasa hükümleri içerisinde yer aldığı 1961 yılından itibaren önemli deneyimler geçirilmiştir. Nitekim daha sonra 1982 yılında yürürlüğe giren Anayasada da ormancılık konusuna benzer şekilde yer verilmiş ve sonuçta orman kaynaklarının anayasal hükümler çerçevesinde yönetildiği 1961 yılından sonra 55 yıllık bir deneyim oluşmuştur. Ormancılık konusunun anayasal düzenlemeler içerisinde yer aldığı bu 55 yıllık süreç incelendiğinde, bu dönemin öncelikle nüfus artışının doğal bir sonucu olarak orman alanlarına yönelik baskıların arttığı veya boyut değiştirdiği bir dönem olarak görülmesi gerektiği de değerlendirilmektedir. Bilindiği gibi 1992 yılında Brezilya nın Rio kentinde yapılan ve yeryüzü zirvesi olarak isimlendirilen Birleşmiş Milletler zirvesi ile birlikte ormanların bütün bir insanlığın ortak malı olduğu tespit edilmiştir. Bu çerçevede orman kaynaklarının yönetimini ilgilendiren, başta biyolojik çeşitlilik sözleşmesi olmak üzere ülkemizin de kabul ettiği/taraf olduğu birçok uluslararası anlaşma gündeme gelmiştir. Mevcut anayasamızın 90. Maddesinde Usulüne göre yürürlüğe konulmuş Milletlerarası Andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. denilerek kabul edilen uluslararası anlaşmalara anayasadan da üstün bir konum kazandırılmıştır ANAYASASI Aslında anayasa geleceğe yönelik olarak hazırlanan bir plandır. Planların hareket noktasını da mevcut durum ve deneyimler oluşturur. Derneğimiz tarafından yapılan Toplantıda yapılan değerlendirmeler de göstermiştir ki anayasa ile ilgili olarak yapılan çalışmalarda 1961 Anayasası temel bir hareket noktasıdır. Ormancılık konusuna anayasada yer verilmesini zorunlu kılan koşulların iyi anlaşılabilmesi için Prof. Dr. Selahattin İNAL ın Türkiye de Anayasa Ormancılık İlişkileri kitabının incelenmesi yeterli olacaktır. Buna göre, ülkemizde ormanların büyük bir hızla tahrip edilmesi, orman suçlarının büyük boyutlara ulaşması, siyasi iktidarların konuyu bir iç politika malzemesi yapması, orman alanlarının hükümet kararlarıyla başka amaçlara tahsis edilmesi, orman suçları için sürekli olarak af yasaları çıkarılması gibi olumsuzlukların önlenmesi ormancılık konusunun anayasal düzenlemelerle koruma altına alınması gereği ortaya çıkmıştır öncesi dönemde özellikle kırsal nüfusun kontrolsüz bir şekilde artışı, yaşanan sorunların odak noktasındadır. Artan nüfusun daha fazla tarım alanına, daha çok yakacak-yapacak oduna ihtiyaç duyması ormanlar üzerine büyük bir baskı oluşturmuştur. Bütün bu gelişmelerin sonucu olarak 1961 anayasasının 131. Maddesi ile ormanların korunması ve alanlarının artırılması öncelikli bir amaç olarak ortaya konmuştur. Madde Devlet, ormanların korunması ve ormanlık sahaların genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Bütün ormanların gözetimi Devlete aittir. Devlet ormanları, kanuna göre Devletçe yönetilir ve işletilir. Devlet ormanla- 13

27 rının mülkiyeti, yönetimi ve işletilmesi özel kişilere devrolunamaz. Bu ormanlar zaman aşımıyla mülk edinilemez ve kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Ormanlar içinde veya hemen yakınında oturan halkın kalkındırılması ve ormanı koruma bakımından gerekirse, başka yere yerleştirilmesi kanunla düzenlenir. Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir ve bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Orman suçları için genel af çıkarılamaz; ormanların tahribine yol açacak hiçbir siyasi propaganda yapılamaz. Anayasanın 131. maddesi yukarıda sözü edilen ve 1. fıkrada yer verilen ulusal ormancılık politikası amacına ulaşabilmek için nasıl bir hareket tarzı, rejim ya da yöntem izlenmesi gerektiğini de ortaya koymuştur. Yine bu madde ile ormanların korunmasında en büyük engeli oluşturan, kırsal alanda yaşanan ve birçok bilim adamının iskân sorunu olarak nitelediği sorunun çözümü de düşünülmüş ve orman köylülerinin başka yere yerleştirilmesi gerektiğine işaret etmiştir. Köylülerin başka yere yerleştirilmeleri için kanun çıkarılmasına hükmedilmiştir. Anayasanın bu amir hükmüne rağmen orman köylülerinin başka yere yerleştirilmeleri konusunda yasa da çıkarılmamış, herhangi bir hamle de yapılmamıştır. Bunun yerine tarihli Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 1255 Sayılı Kanun ile Anayasada değişiklik yapılarak ormanlara yasa dışı yerleşimler, yani orman tahripleri 1961 yılı öncesi olmak şartıyla kabul edilmiş, bir çeşit gizli af çıkarılmıştır. Aynı yasa ile Anayasada yer alan Orman suçları için af çıkarılmaz. şeklindeki hüküm de kaldırılmış ve afla ilgili hükmün Anayasadan çıkartılmasından sonra da orman suçlarını da içeren iki af yasası ( tarihli 1779 ve tarihli 1803 sayılı yasalar) çıkarılmıştır ANAYASASI Daha sonra yürürlüğe giren 1982 Anayasası ise ormancılık konusuna 169 ve 170. maddeleri ile yer vermiştir: Madde Devlet ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, bu yerlerde başka çeşit tarım ve hayvancılık yapılamaz. Bütün ormanların gözetimi Devlete aittir. Devlet ormanlarının mülkiyeti devrolunamaz. Devlet ormanları kanuna göre, Devletçe yönetilir ve işletilir. Bu ormanlar zaman aşımı ile mülk edinilemez ve kamu yararı dışında irtifak hakkına konu olamaz. Ormanlara zarar verebilecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemez. Ormanların tahrip edilmesine yol açan siyasi propaganda yapılamaz; münhasıran orman suçları için genel ve özel af çıkarılamaz. Ormanları yakmak, ormanı yok etmek veya daraltmak amacıyla işlenen suçlar genel ve özel af kapsamına alınamaz. 14

28 İKİNCİ YEŞİL KİTAP Orman olarak muhafazasında bilim ve fen bakımından hiçbir yarar görülmeyen, aksine tarım alanlarına dönüştürülmesinde kesin yarar olduğu tespit edilen yerler ile 31/12/1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tam olarak kaybetmiş olan tarla, bağ, meyvelik, zeytinlik gibi çeşitli tarım alanlarında veya hayvancılıkta kullanılmasında yarar olduğu tespit edilen araziler, şehir, kasaba ve köy yapılarının toplu olarak bulunduğu yerler dışında, orman sınırlarında daraltma yapılamaz. Madde Ormanlar içinde veya bitişiğindeki köyler halkının kalkındırılması, ormanların ve bütünlüğünün korunması bakımlarından, ormanın gözetilmesi ve işletilmesinde Devletle bu halkın işbirliğini sağlayıcı tedbirlerle, 31/12/1981 tarihinden önce bilim ve fen bakımından orman niteliğini tamamen kaybetmiş yerlerin değerlendirilmesi; bilim ve fen bakımından orman olarak muhafazasında yarar görülmeyen yerlerin tespiti ve orman sınırı dışına çıkartılması; orman içindeki köyler halkının kısmen veya tamamen bu yerlere yerleştirilmesi için Devlet eliyle anılan yerlerin ihya edilerek bu halkın yararlanmasına tahsisi kanunla düzenlenir. Devlet, bu halkın işletme araç ve gereçleriyle diğer girdilerinin sağlanmasını kolaylaştırıcı tedbirleri alır. Orman içinden nakledilen köyler halkına ait araziler, Devlet ormanı olarak derhal ağaçlandırılır. Yürürlükte olan anayasanın 169 ve 170. maddeleriyle ilgili uygulamalar günümüz ormancılık ihtiyaçları ile birlikte değerlendirildiğinde, gelecekte ne yapılması gerektiği de ortaya çıkacaktır. Bu değerlendirme aynı zamanda Türkiye Ormancılar Derneği tarafından düzenlenen toplantıda da ortaya konduğu gibi önerilen yeni anayasa hükümlerinin gerekçelerini oluşturacaktır. ANAYASADA YER ALMASI GEREKEN ORMANCILIKLA İLGİLİ HÜKÜMLER KONUSUNDA GENEL DEĞERLENDİRME Ülkemizdeki orman varlığı orman gerçeği, ormanın bir ülke için ne ifade ettiği, hangi değerleri taşıdığı, ormansızlaşan toprakların neden vatan olamayacağı, korunup gözetileceğinin zorunlu olduğu, ormanların zaman aşımı ile kazanılamayacağı, özel mülk olamayacağı, Devletin hakimiyeti ve gözetiminde bulunmasının gerekli olduğu, orman kaybının önlenmesi, ormanların yangından, erozyondan korunması, nitelik kaybı denilen, bilimsel, hukuki ve yasal hiçbir dayanağı olmayan kavramın, anayasa ve yasalardan çıkarıp atılması, orman suçları için hiçbir şekilde özel ve genel af çıkarılamayacağı, ormanlardan, bilim, teknoloji, sosyal ve yasal dayanaklarla, toplumun yararlandırılmasının, ormanlara zarar vermeden sağlanması, ormanların, siyasete alet edilmemesi, rant uğruna feda edilmemesi, üstün ve çok zorunlu kamu yararı dışında, ormanlarda irtifak hakkı kurulmaması, 49 ila 99 yıllık tahsislerin kaldırılması, ormanlarla ilgili olarak anayasanın koruyucu hükmü gözetilerek anayasaya aykırı yasa çıkarılmaması, kişi, siyasi parti ve 15

29 zümre lehine, orman aleyhine hiçbir düzenleme yapılmaması, ormanların işletme ve yönetiminin yalnız Devlete ait olacağı, zaman aşımı ile kazanılamayacağı, yanan, tahrip olan ormanların, derhal ağaçlandırılması ve başka hiçbir amaçla kullanılamayacağı, ormanların genişletilip, büyütülmesi, kentsel toplumun ekosistemden, yasa çerçevesinde yararlandırılması, ormanlara zarar verecek hiçbir faaliyet ve eyleme müsaade edilemeyeceği göz önüne alınarak, gelecek kuşaklara, çöl yerine, yeşil bir vatan bırakılmasının da bir vatan borcu olduğuna inanılarak, yeni bir madde kurulmuştur. Bu madde oluşturulurken ormanlarımızın toplumsal önemi ile ilgili olarak aşağıda sıralanan özellikleri dikkate alınmıştır: 1-Orman sadece ağaç değildir. Orman, Toprak üzerindeki tüm bitkileri, yabanıl hayvan topluluğunu, toprak altındaki mikroorganizmayı içeren canlı bir varlıktır. 2-İklim düzenleyici, kuraklık önleyici, oksijen üreticisi, ses kirliliğini önleyici, tüm insanlığa hizmet veren doğal bir enerji ve güç kaynağıdır. 3-İnsanların, sağlık, spor ve estetik zevk açısından ihtiyacını karşılayan, bunların karşısında, insanlardan sadece sevgi ve saygı bekleyen, dünyayı bir makyaj gibi süsleyen canlı ve doğal bir varlıktır. 4-Ekonomik açıdan ülkenin ağaç ihtiyacını karşılayan, doğru yöntemlerle işletilmesi gereken, ekonomik bir kaynaktır. 5-Ormansız kalan topraklar, üzerinde yaşanılmayacak bir çöl olacaktır. Kaynak suları yok olacak, ilaç ve kozmetik sanayide kullanılan bitkiler yok olacak, yeşilin yerine, gri, siyah topraklar alacaktır. 6-Susuz bitkisiz topraklar, yaşam olacağı vermediği için, göç başlayacak, ülke vatan olma özelliğini yitirecektir. 7-Ormansız topraklarda erozyon başlayacak, toprak kayması, çığ olayları gerçekleşecek, birçok insan yaşam olanağını kaybedecektir. 8-Bütün bu değerlerin kaybı halinde insanlar, çöl yaşamını benimsemeyecek ve hayat anlamsız hale gelecektir. ANAYASADA YER ALMASI GEREKEN HÜKÜMLER VE GEREKÇELERİ Derneğimiz, yürürlükteki anayasanın 169. Maddesinin 4. fıkrasında yer alan nitelik kaybı kavramını ve bu gerekçe gösterilerek orman dışına çıkarma felaketini ayrıntılarıyla değerlendirmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda ormanın nitelik kaybetmeyeceği, bunun ancak insan müdahalesi ile olabileceği, o halde nitelik kaybının, doğal değil, yapay bir kavram olduğu, hiçbir bilimsel hukuki ve yasal dayanağı olamayacağı, bu nedenle 169. Maddenin 4. fıkrasında yer alan bu akıl dışı hükmün ortadan kaldırılması gerektiği sonucuna varmıştır. Bu değerlendirmelerin ışığı altında Türkiye Ormancılar Derneği orman ve orman köylüsü olgularının yeni anayasada yer alması gereken 4 fıkradan oluşan bir madde olarak ele almıştır. Bu fıkralar ve gerekçeleri aşağıda özetlenmektedir: 16

30 İKİNCİ YEŞİL KİTAP 1.Anayasada ulusal ormancılık politikası amacı olarak, ormanların korunması ve sahalarının genişletilmesi, bir önceki Anayasada da yer aldığı gibi aynen korunmalıdır. Çünkü ülkemiz açısından düşünüldüğünde, ormancılık alanında en önemli sorun ormanların korunmasıdır. Ülkemizdeki orman alanının yetersizliği ve vasfının da iyileştirmelere muhtaç olduğu göz önüne alındığında, var olan orman varlığının korunması yetmemekte, orman varlığının artırılması ve var olan ormanların iyileştirilmesi de gerekli görülmektedir. Bu nedenle yeni anayasa çalışmalarında dikkate alınması gereken hususların başında ormanların korunması ve alanlarının genişletilmesi yer almalıdır. Neticede, ormancılığı düzenleyen anayasa metnindeki ilk cümlenin; Devlet, ormanların korunması, genişletilmesi ve geliştirilmesi için gerekli kanunları koyar ve tedbirleri alır. şeklinde olması gerektiği kararına varılmıştır. Toplantıda birinci fıkra kapsamında yer alması gereken diğer bir husus da 1961 ve 1982 Anayasalarında da yer alan, Bütün ormanların gözetimi Devlete aittir hükmüdür. Bu hüküm sayesinde Devle mülkiyetinde olup olmadığına bakılmaksızın, yurt sathındaki ormanların korunması ve sürekliliği anayasal güvenceye kavuşturulmuş olacaktır. Böylece, çağdaş ülkelerde olduğu gibi, tüzel ve özel ormanların sürekliliği, yapılacak planlara göre işletilmesi zorunlu hale gelmiş olmaktadır. Bununla birlikte toplantı katılımcıları devletin ormanlar üzerindeki gözetimini pekiştirmek amacıyla, bu hükme denetim sözcüğünün de eklenmesini uygun bulmuştur. Böylece var olan anayasal hükmün; Bütün ormanların gözetimi ve denetimi devlete aittir. şeklinde değişikliğe uğratılması yararlı bulunmuştur. 2.Anayasa yukarıda ifadesini bulan ormancılık politikası amaçlarına nasıl bir düzen içerisinde ulaşacaktır? Anayasanın bundan sonraki hükümleri hem bu soruya yanıt olması bakımından ve hem de ormanların hangi ilkeler çerçevesinde yönetilmesi (planlama, örgütlenme, yürütme, eşgüdüm, denetim) gerektiğine açıklık getirmek bakımından ele alınmış hususlardır. İkinci fıkra olarak öncelikle daha önceki anayasal düzenlemelerde de ifadesini bulan Devlet ormanları, kanuna göre Devletçe yönetilir ve işletilir. hükmü aynen benimsenmiştir. Bu hükmün benimsenmesinde hiç kuşkusuz ülkemizde Osmanlı döneminden 1937 yılına kadar orman kaynaklarının yönetimini düzenleyen Orman Nizamnamesi uygulamaları dikkate alınmıştır. Bilindiği gibi ormanlar bu düzenleme çerçevesinde özel sektör tarafından yapılan mukaveleler çerçevesinde işletilmekteydi. Devlet uzun yıllar belirli bir para karşılığında ormanların işletilmesini özel kesime bırakmak zorunda kalmıştır. Özel kesim ise hiçbir itina göstermeden sadece en yüksek geliri elde etmek amacıyla ormanların önemli ölçüde tahrip edilmesine yol açmıştır. Öte yandan mukavele koşullarına uyulmaması sonucunda konunun yargıya intikal etmesi durumunda ise ormanlara müdahale edilememiş, ormanlar uzun yıllar bakımsız ve harap bir duruma düşmüştür. Bu çeşit işletmecilikten ormanların kurtarılması için büyük mücadeleler verilmiş ve sonuçta istisnai durumlar dışında 17