GÜVENLİK EKONOMİSİ. 3. Ulusal Özel Güvenlik Sempozyumu 1-2 Mart 2013 Gaziantep. Filiz GÖLPEK Hasan Kalyoncu Üniversitesi,

Transkript

1 3. Ulusal Özel Güvenlik Sempozyumu 1-2 Mart 2013 Gaziantep GÜVENLİK EKONOMİSİ Filiz GÖLPEK Hasan Kalyoncu Üniversitesi, ÖZET Birçok iktisatçı güvenlik hizmetlerin yer aldığı hizmet kesiminin uzun süre önemli ölçüde ihmal edilmiş olduğunu kabul etmektedir. Bunun en önemli nedeni, iktisat biliminin öncülerinden A.Smith in hizmet faaliyetlerini üretken olmayan uğraşlar olarak nitelendirmesidir. Hizmet kesiminin önemi, 2. Dünya savaşından sonra anlaşılmıştır. Bu dönemde bazı iktisatçılar, ekonomik sistemin düzgün işlemesi ve ekonomik gelişmenin sağlanmasında, bütün sektörlere entegre olmuş hizmet fonksiyonlarının geliştirilmesinin zorunluluğunu vurgulamışlardır. Bu dönemden sonra hizmetler, gelişmiş ülke ekonomilerinin en geniş ve en dinamik sektörü haline gelmiştir. Yakın zamanlarda, başta ABD olmak üzere, gelişmiş ülkelerde malların hizmet içerikleri aşırı derecede artmış, birçok hizmet, yurt içi ve uzak mesafeden elektronik ortamlarda yapılır hale gelmiş, bunun için kamu kesimi tarafından güvenlik amacıyla giderek daha fazla kaynak tahsis edilmeye başlanmıştır. Ayrılan kaynakların büyüklüğü refah devleti krizi denilen bir sürecin yaşanması, iç güvenlik hizmetleri içinde yer alan özel güvenlik hizmet üretimini ve piyasa sistemini gündeme getirmiştir. Böyle bir sonuç, bu alanda özel kesim firmalarının büyümesini arttırabilir, herkes için, mevcut hizmetlerin düzeyini ve kalitesini yükseltebilir, daha zenginler için özel sektör alternatiflerinin sunulmasını sağlayabilir, kamu kesiminin de düşük gelirlilere daha iyi hizmet vermelerini sağlayabilir. Anahtar Kelimeler: Suç Ekonomisi, Hizmet Ekonomisi, Güvenlik Hizmetleri. 1. GİRİŞ Birleşmiş Milletler Uluslararası Standart Endüstri Sınıflandırması (International Standart Industry Classification= ISIC), genel kabul gören ekonomik faaliyetler sınıflandırmasıdır. Bu sınıflandırmaya göre, iç güvenlik hizmetleri hizmetler sektöründe toplum hizmetleri alt başlığında sosyal/kişisel hizmetler içinde yer almaktadır (The World Bank, 1997; Hartley & Sandler, 1990). Hizmetlerin iktisatçıların arasında en çok kabul gören tanımı, mallar olarak tasnif edilemeyen ekonomik işlemlerin tamamı şeklindedir. Bu tanım, piyasa ve piyasa dışı 195

2 hizmetlerini, resmi ve resmi olmayan ile ödeme yapılan ve ödeme yapılmayan hizmetleri kapsar (Dalcantara, 1987). Hizmetlerin özellikleri konusunda özel bir teori, yaklaşım veya kalıp yoktur. Çoğu zaman hizmetlerin görünürdeki özellikleri vurgulanır (Seyidoğlu, 1998; Aslan, 1998). Bunlar: 1) Hizmetler, tutulamaz, dokunulamaz ve maddi varlıkları yoktur. Hizmetler, mallarda olduğu gibi imal edilemezler. 2) Hizmetlerde üretim ve tüketim eşanlıdır. Hizmetler üretildikleri anda ve yerde tüketilirler. 3) Hizmetler stoklanamazlar. Hizmetlerin üretildikleri anda tüketilmesinden dolayı bu özellik ortaya çıkar. Farklı siyasi ve ekonomik sisteme sahip olsalar bile, her ülkenin belli bir kamu düzeninde devlet, örgütlenmiş çeşitli ülke haklarının temel hak ve özgürlüklerini garanti altına almayı amaçlar. Bununla beraber, yine her ülkede bu kamu düzenine, dolayısıyla da insanların temel hak ve özgürlüklerine yönelik çok sayıda saldırı gerçekleşmektedir. Bu saldırıların çok büyük bir bölümü mülkiyete yönelik sahtekârlık, hırsızlık, gasp ve tahrik şeklinde ortaya çıkarken, bir bölümü de yaralama, öldürme şeklinde gerçekleşmektedir (Cooper, 1996). Korkunç boyutlara varan suçların kontrol edilerek insanların hak ve özgürlüklerinin korunmasına ve geliştirilmesine çalışılmakta, bu amaçla önemli tutarlara ulaşan kaynaklar kullanılmaktadır. Bu çerçevede, konuyla ilgili olarak iktisatçıların eğilecekleri iki temel alan bulunmaktadır: 1) Suçların kontrolü ve ekonomik etkinlik, 2) Suçların kontrolü ve piyasa mekanizması (Intriligator, 1990). Bu çalışmada, özel güvenlik hizmetlerinin ekonomideki yeri ve bu hizmetin piyasa mekanizması aracılığı ile sunulmasını sağlayacak teknik bir çerçeve sağlamaktır. Çalışma giriş ve sonuç dahil dört bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, suçların kontrolü ve ekonomik etkinlik ilişkisi ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde, suçların kontrolü ve piyasa mekanizması anlatılmaktadır. Sonuç bölümünde ise, suç kontrol hizmetlerinin piyasa tarafından sunulmasında mesela özel güvenlik kuruluşları, suçluları bulmada, insanların suçluluğu veya masumluğu konusunda çok fazla titiz davranılamayabilir. Bu ise, kabul edilebilir bir düzeyde sivil hürriyet ortamı sağlamayabilir. 2. SUÇLARIN KONTROLÜ VE EKONOMİK ETKİNLİK Suçlar, sosyal bakımdan arzulanmayan davranışlardır. Bu nedenle, bütün ülkelerde iç güvenlik örgütleri suçları önlemeye çalışır. En ideal olanı, hiç suç işlenmemesidir. Dolayısıyla en etkin suç kontrol düzeyi hiç suç işlenmemesinin sağlanmasıdır. Ancak, bunun da bir maliyeti vardır. Suçluların yakalanması, yargılanması, cezalandırılması ve hepsinden önce polis devriyeleri gibi suç işleme girişimlerinin caydırılmasına yönelik hizmetler önemli harcamaların yapılmasını gerektirir. Ayrıca, diğer mal ve hizmetlerin üretilmesinde kullanılacak kaynaklar da suçların kontrolü için tüketilir. Polisler ve cezaevi görevlileri ile hakim, savcı ve avukatlardan oluşan muazzam bir işgücü bu amaç için çalışır. Mahkeme, güvenlik örgütü ve hapishane binaları, arabalar, bilgisayarlar ve diğer makine ve teçhizat yine suçların kontrolü için kullanılır. Bu maliyetlerin varlığı hiç suç işlenmemesi gibi bir ihtimali ortadan kaldırır. Bu nedenle, etkin suç kontrol düzeyi fayda ve maliyetleri birlikte dikkate alan bir düzey olacaktır. Etkin suç kontrol düzeyi, ilave bir kontrol için katlanılan maliyetin, söz konusu kontrolün faydalarını aşmaya başladığı düzey olarak tanımlanabilir (Özmucur, 1996; Aslan, 1998). Konuyu bir örnek ve şekil yardımıyla açıklamaya çalışalım: Bir şehrin belli bir bölgesinde polis devriyelerinin etkin bir şekilde sunulmasına çalıştığımızı, bu devriyelerin faydalarını bir yılda önlenen suç sayısı cinsinden tanımlayabildiğimizi ve bu 196

3 faydalar için parasal bir değer belirleyebildiğimizi varsayalım. Ayrıca, ilave bir devriye sağlanmasının suçlarda meydana getirdiği ilave azalmanın parasal değerini, yani polis devriyelerinin marjinal sosyal faydasını (MSF) ölçebildiğimizi varsayalım. Nihayet, ilave bir devriyenin maliyetini veya marjinal sosyal maliyeti (MSM) de tahmin edebildiğimizi kabul ederek durumu Şekil 1 de izleyebiliriz. MSF MSM MSM E MSF Q Günlük devriye sayısı Şekil 1: Polis Devriyesi Hizmetinin Arz Ve Talebi Şeklin yatay ekseninde günlük polis devriye sayısı, dikey eksende de bu devriyelerin marjinal sosyal fayda ve maliyeti ölçülmektedir. Marjinal sosyal fayda eğrisi (MSF) negatif eğimli olup, devriye sayısı arttıkça bunun marjinal faydasının azalacağını ifade etmektedir. Marjinal sosyal maliyet eğrisi ise pozitif eğimlidir. Devriye sayısı arttıkça, ilave devriyenin maliyeti artmaktadır. Şekilden etkin devriye sayısını belirlememiz mümkündür. İki eğrinin kesiştiği E noktasının solunda MSF>MSM dir. Sağ tarafında ise MSM>MSF. E denge noktasına karşılık gelen Q devriye sayısına kadar, her ilave devriye, maliyetinden daha fazla fayda sağlamaktadır. Q dan sonra ise her ilave devriyenin maliyeti faydasını aşmaktadır. Bu nedenle, Q devriye sayısı optimal devriye sayısı olarak kabul edilebilir. Eğer polis devriyeleri dışında alternatif suç kontrol yöntemlerinin maliyet ve faydalarını ölçebilirsek, her yöntem için optimal düzeyi belirleyebiliriz. Ancak, maliyet ve faydalarının ölçülmesi kolay değildir. Bazı suç önleme yöntemlerinden maliyetlerin belirlenmesi nispeten kolaydır. Mesela, polis devriyelerinin maliyeti, çalışan polislere yapılan ödemeler ile bunların kullandıkları araç, gereç, malzeme ve binaları satın alma ve idame masraflarının toplamına eşit olacaktır. Ancak, diğer suç kontrol biçimlerinin maliyetleri bu kadar kolay hesaplanamazlar (Aslan, 1998). Mesela, bir cezaevi sisteminin maliyeti, binaları ve cezaevlerinin çekip çevirmenin doğrudan maliyetini içine alır. Mahkumların cezaevlerinde bulunmamaları durumunda üretim yapabilecekleri katkılar şeklinde dolaylı maliyetler de söz konusudur. 197

4 Suçların azaltılmasından sağlanacak faydaların ölçülmesi çok daha zordur. Bununla beraber, bu zorluğun derecesi suçtan suça değişmektedir. Suçların önlenmesinin faydaları suçların yol açmış olduğu sosyal kayıplarda azalma biçiminde tanımlanabilir. Eğer bu kayıplara bir değer biçilebilirse bunlardaki azalmanın değeri de ölçülmüş olur (Stiglitz, 1994). Bir mülke zarar verilmesiyle ilgili suçlardan kaynaklanan zararların ve dolayısıyla bu suçların önlenmesinden elde edilecek faydanın ölçülmesi, yukarıdaki örnekteki gibi nispeten kolay olmakla beraber, yaralanma, öldürme gibi kişilere yönelik olarak işlenen suçların yol açtığı zararların ölçülmesi çok zordur. Suçun işlenmesinden dolayı, suçtan mağdur olanların uğradıkları kazanç kayıpları gibi maliyet kayıplarını hesaplamak kolay olabilir. Ancak, çekilen acı ve ıstırapların, uğranılan manevi zararların maddi değer olarak ifade edilmesi imkansızdır (Bulutoğlu, 1977). Aynı şekilde, kişilerin kendilerine karşı işledikleri suçlarla (uyuşturucu kullanma, kendilerini yaralama, intihar gibi) ilişkili maliyetlerin hesaplanması da önemli bir sorundur. Bununla beraber, fayda ve maliyetlerin ölçülememesi bu tür suçların önlemesi için harcama yapılması gerektiği gerçeğini değiştirmez (Jones Lee, 1990). Fayda ve maliyetlerin ölçülememesi sadece etkin hizmet miktarının belirlenmesi açısından sorun oluşturur. İç güvenlik örgütünün etkinliği, bu örgütün varlığı sayesinde suçlardaki azalmayla ölçülebilir. Bununla beraber, suçlardaki artış veya azalışlar yalnızca güvenlik örgütlenmesine bağlanamaz. Yani bu iş için daha fazla veya daha az kaynak ayrılması suçlardaki değişmenin ancak bir bölümünü açıklayacaktır (Aslan, 1998). 3. SUÇLARIN KONTROLÜ VE PİYASA MEKANİZMASI Bir ülkede suçların kontrolüyle ilgili hizmetler esas olarak devlet tarafından sağlanır. Ancak bu durum, özel güvenlik hizmetlerinin veya araçlarının bulunmadığı anlamına gelmez. Çeşitli özel firmaların, kamu kuruluşlarının ve çeşitli özel mülk sahiplerinin özel güvenlik hizmetleri satın aldıkları bilinen bir şeydir. Ayrıca kişiler ve firmalar özel kilitler, sürgüler, çelik kapılar, alarm sistemleri satın almak suretiyle konutlarını veya işyerlerini korumanın yollarını arayabilirler (Hansen, Murdoch & Sandler, 1990). Suçların kontrolüyle ilgili hizmetlerin kamu ve özel kesim arasında bölüşümünü ne belirler? Niçin bazı türdeki suç kontrol hizmetlerini mutlaka devletin sunması gerekirken, diğerlerini özel kişiler veya firmalar sunabilirler? (Le Grand & Robinson, 1984). Konuyu polis devriyeleri örneği üzerinde durarak açıklayabiliriz. Acaba, özel polis devriyeleri uygulaması mümkün müdür? Neden polis devriyesi uygulaması devlet tarafından sağlanıyor? Bunun nedenlerini anlamamız, her tür suç kontrol hizmetinin kamusal olarak mı yoksa özel olarak mı sunulması gerektiği konusunun tartışılması için gerekli teknik bir çerçeveye sahip olmayı sağlayacaktır. Müşterilerine özel devriye hizmeti sunmaya hazır özel bir güvenlik kuruluşu düşünelim: evinin bu devriyeler tarafından korunmasını isteyenler, bu kuruluşa aylık veya yıllık bir tutar öderler. Söz konusu kuruluşta günlük belli sayıda devriye hizmeti sunmaya başlar. Acaba bir kişi bu kuruluştan günde kaç devriye hizmetini sunmaya başlar. Acaba bir kişi bu kuruluştan günde kaç günde devriye hizmeti satın alacaktır? Bu sorunun cevabını devriye hizmetinin maliyeti ve faydasının karşılaştırılması verecektir. Söz konusu kişi, ilave bir devriyenin kendisine yüklediği ekstra maliyet (marjinal özel maliyet= MÖM) bu 198

5 devriyeden sağlanan ilave faydayı (marjinal özel fayda= MÖF) aşıncaya kadar devriye satın alacaktır. Bu kişi şu anda iki devriye satın almış olsun. Üçüncü bir devriyeyi satın almayı düşünsün. Bu sonuncu devriyenin yıllık maliyeti 100 birim, yıllık faydası da 150 birim olsun. Kişi bu devriyeyi satın alacaktır. Acaba dördüncü devriye satın alınır mı? Güvenlik kuruluşu ilave maliyetlere katlanacağı için, dördüncü devriyeyi size daha yüksek bir maliyetle sunabilecektir. Diyelim ki bu maliyet 130 birimdir. Daha önce satın alınmış devriyelerden dolayı, dördüncü devriyenin kişinin mülkünün korunmasında yaptığı katkının değeri azalsın ve 80 birim olsun. Bu durumda o kişi dördüncü devriyeyi satın almayacaktır (Aslan, 1998). Bu durumu Şekil 2 de açıklayabiliriz. MSF MÖF MÖM MÖM= MSM F E MÖF MSF O Q 0 Q Günlük devriye sayısı Şekil 2: Özel Polis Devriyesi Hizmetinin Arz ve Talebi Şekildeki MÖF eğrisi, marjinal özel faydanın satın alanın devriye sayısıyla birlikte azaldığını gösterir. MÖM eğrisi ise, marjinal özel maliyetin devriye sayısına bağlı olarak arttığını göstermektedir. Bu iki eğrinin kesiştiği F noktası özel devriye arz ve talebini belirleyecektir. Bu noktaya kadar, her ilave devriyenin marjinal faydası marjinal maliyetini aşmaktadır. Buradaki analiz, tıpkı bir malın arz ve talebinde olduğu gibi, bir kişinin, marjinal faydası ve maliyeti belli olan bir hizmetten ne kadar satın alacağını göstermektedir. Durum böyle olduğu halde, neden devriye hizmetleri yine de devlet tarafından sunulur? Bu sorunun cevabı, polis devriyesinin, onun diğer mal ve hizmetlerden ayıran bir özelliğinin bulunmasında saklıdır. Bir caddede devriye gezen polis, potansiyel suçluları caydırarak sadece bir eve değil, bütün evlere yarar sağlar. Potansiyel suçluların suç işlemekten vazgeçmelerinin nedeni hangi evin korunduğunu bilmemeleridir. Dolayısıyla bir kişinin devriye hizmeti satın alması sadece kendisine değil komşularına da yarar sağlar. Bununla beraber, potansiyel suçluların hangi evin korunduğunu ve bu korumayı 199

6 sağlayan görevlilerin kendilerine müdahale etmeyeceğini kesin bir şekilde bilmeleri ve bu nedenle korunmayan evlere yönelik olarak suç işlemeleri durumunda şüphesiz dışsal faydalardan söz edilemez. Ancak, böyle bir varsayım hiç de gerçekçi değildir (Aslan, 1998). Bu özellikle, özel devriye hizmetlerini imkânsız hale getirir. Yukarıdaki örnekte, dördüncü devriyenin 130 birime mal olduğunu ve 80 birimlik fayda sağladığını belirtmiştik. Sokakta, bir kişinin satın aldığı devriye hizmetinden aynı miktarda fayda sağlayan beş evin bulunduğunu varsayalım. Bu durumda, sağlanacak fayda 400 birim olurken, maliyet hala 130 birimde kalacaktır. Bu durumda, dördüncü devriyenin de satın alınması gerektiği açıktır. Ancak devriye için ödeme yapacak kişi sadece kendi faydasını (80 birim) dikkate alacağından, bu dördüncü devriyeyi satın almayacaktır. Bu durumu da Şekil 2 de görebiliriz. Şekilde MSF eğrisi günlük polis devriyelerinin bulunduğu sokakta herkese yönelik olan faydaların toplamını göstermektedir. Sosyal bakımdan optimal devriye sayısı, böylece MSF ve MSM eğrilerinin kesiştiği noktayla belirlenmektedir (E noktası). Bu ise kişinin özel olarak satın aldığı düzeyin önemli ölçüde üzerindedir. Bu noktada, bu analizin, satın alınacak devriye sayısını eksik ifade ettiği iddia edilebilir. Yukarıda üç devriye satın aldığı belirtilen kişinin dışında kalanlar da devriye satın almış olabilirler. Eğer durum böyleyse, o sokakta satın alınan devriye sayısı üçten fazla olacaktır. Ancak bu sonuncu iddia beleşçi (bedavacı) sorununu göz ardı eder. Yukarıda sözü edilen kişinin komşuları, onun satın aldığı devriyenin kendilerine de yarar sağlayacağını düşünerek polis devriyesi satın almayacak ve hazıra (bedava hizmete) konmak isteyebileceklerdir. Durum daha kötü olabilir: Sokakta üç devriye satın alan kişi de bedavacı olmayı düşünebilir. Çünkü sokaktakilerden birisi devriye satın aldığında bundan o da yararlanır. İşin kötüsü, herkes diğerinin devriye satın almasını beklerken hiç devriye satın alınmamış olabilir (Le Grand & Robinson, 1984; Stiglitz, 1994). Bütün bunların nedeni polis devriye hizmetinin özellikleridir. Bu hizmet, önemli dışsal faydalar sağlayan bir hizmettir. Yani, polis devriyeleri hizmeti tam bir kamusal hizmettir. Bu tür hizmetler bölünmez faydalar sağlar, tüketiciler birbirlerine rakip değillerdir. Bu hizmetler aynı zamanda bedel ödemek istemeyenlerin yararlanmalarının engellenemediği hizmetlerdir. Polis devriyesi hizmetleri bu iki özelliğe de sahiptir. Bir sokakta bir kimsenin polis devriyesinden fayda sağlaması diğerlerinin de yararlanmalarını engellemez. Halbuki mallarda ve birçok hizmette durum böyle değildir. Aynı zamanda, tam kamusal hizmetlerde para ödemeseler bile bazılarının hazıra konması veya bedavacılığı önlenemez. Sonuç olarak, bu iki özelliğe sahip bulunan hizmetler özel sektör tarafından üretilmez (Aslan, 1998; Ridle, 1987). 4. SONUÇ Bu teknik bilgiler ışığında, hangi suç kontrol aletlerinin özel kesim, hangilerinin kamu kesimince üretilmesi gerektiğini kolayca belirleyebiliriz. Özel güvenlik araçları durumunda örneğin alarm sistemi satın alındığında, bunlardan sadece bu araçları satın alanlar fayda sağlar. Yani bunlarda faydalar bölünebilir. Alarm sistemi bulunan bir evin ötekilerine bir faydası olmaz. Hatta zarar bile verebilir. Söz konusu eve girmenin mümkün olmadığını anlayan hırsız diğerlerini deneyebilir. Polis devriye hizmetlerine benzer bir şekilde mahkemeler, hapishaneler ve benzer suç kontrol kurumları da bölünmez faydalar sağlar. Bu tür hizmetlerde de ücret ödemeyenlerin de yarar sağlamalarına engel olunamaz. Yargılanıp ceza evine konan bir 200

7 suçlu, hapiste yattığı sürece hem kendisi suç işleyemez, hem başkaları için tehlike olmaktan çıkar hem de başkaları için iyi bir ibret olur. Bu, potansiyel olarak zarara uğrayabilecek olanları bu zararlardan korur ve böylece onlara yarar sağlamış olur. Suçların kontrol edilmesi hizmetlerinin piyasa tarafından sunulması, eşitlik ve hürriyetlerin korunması açısından da sakıncalar oluşturabilir. Muhtemelen yüksek gelirli gruplar daha fazla korunurlar. Bir an için, özel kişilerce satın alınan devriye hizmetlerinin çevrede bulunan düşük gelirli kimselere de yararlar sağlayacağı, dolayısıyla zenginlerin daha fazla yararlanacağı tezinin doğru olmadığı iddia edilebilir. Ancak, tüketicilerin sadece özel faydaları için ödeme yapmak isteyecekleri gerçeği ve bedavacılık arzusundan dolayı, yeterince devriye satın alınmaması söz konusu olabilir. Suç kontrol hizmetlerinin piyasa tarafından sunulması sivil hürriyetler açısından da sakıncalı olabilir. Özel güvenlik kuruluşu, suçluları bulma gayretiyle tutukladıkları insanların suçluluğu veya masumluğu konusunda çok fazla titiz davranmayabilirler. Bu ise, kabul edilebilir bir düzeyde sivil hürriyet ortamı sağlamaz, hukuk devleti ilkelerinin ihlaline kadar varacak olumsuzluklara neden olur. Benzer durumun bu hizmetlerin devlet eliyle sunulduğu durumlarda da söz konusu olabileceği iddia edilebilir. Ancak, özellikle demokratik sistemlerde politikacılar iyi denetlenebilirse, hukuk devletinin yerleşmesi mümkün hale gelebilir. KAYNAKÇA Bulutoğlu, K. (1977). Kamu Ekonomisine Giriş. (2.baskı). İstanbul: Temat Yayınları. Cooper, F. (1996). Economics and Defence: The View of UK Practitioner, Defence Economics, 1(1), Dalcantara, G. (1987). Reflections on some basic concepts for services economics, In The Economics of Services (Ed. By Gary Akehurst & Jean Gadrey), London: Frank Cass. Hansen, L., Murdoch, J.C. & Sandler, T. (1990). On Distinguishing The Behavior of Nuclear and Non-Nüclear Allies in NATO. Defence Economics, 1(1), Hartley, K. & Sandler, T. (1990). Editorial Introduction, Defence Economics, 1(1), Intriligator, M.D. (1990). On The Nature and Scope of Defence Economics, Defence Economics, 1(1), Jones-Lee, M.W. (1990). Defence Expenditure and The Economics of Safety, Defence Economics, 1(1), Le Grand & Robinson. (1984). The Economics of Social Problems, London: McMillan. Özmucur, S. (1996). The Economics of Defence and The Peace Dividend in Turkey, İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayın No: 581. Ridle, D. (1987). The Role of Service Sector in Economic Development: Similarities and Deifferences by Development Category, In The Emerging Service Economy, (Ed. By Erio Giarini), New-York: Pergamon Books, Seyidoğlu, H. (1998). Uluslararası İktisat: Teori, Politika ve Uygulama (12. Baskı), İstanbul: Güzem Yayıncılık. Stiglitz, J. (1994). Kamu Kesimi Ekonomisi. (2.baskı). (Çev: Ömer Faruk Batırel), İstanbul: Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Yayınları No: 396. The World Bank (1997). World Development Report, Washington DC. 201

8 202