TÜKETİCİ HUKUKU ENSTİTÜSÜ TÜKETİCİ HUKUKU ÖDEV YARIŞMASI YARGITAY KARAR ANALİZİ

Transkript

1 TÜKETİCİ HUKUKU ENSTİTÜSÜ TÜKETİCİ HUKUKU ÖDEV YARIŞMASI YARGITAY KARAR ANALİZİ AVRUPA BİRLİĞİ DİREKTİFLERİ, TÜRK DOKTRİNİ VE YÜKSEK YARGI KARARLARI IŞIĞINDA YARGITAY HUKUK GENEL KURULU NUN 2009/4-176 E., 2009/279 K., TARİHLİ KARAR ANALİZİ İSLAM GEZER İSTANBUL

2 Kısaltmalar Cetveli E. : Esas H.D. HGK İİK İBK : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurulu : İcra İflas Kanunu : İçtihadı Birleştirme Kararı K. : Karar km. : Kilometre m. : madde RG Sy. : Resmi Gazete : Sayılı T. : Tarih TBK TKHK TTK : Türk Borçlar Kanunu : Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun : Türk Ticaret Kanunu

3 I. UYUŞMAZLIĞA KONU OLAY VE YEREL VE YÜKSEK MAHKEMENİN KARARI Uyuşmazlığa konu olayda tüketici (davacı) tarihinde 2002 model Fiat- Doblo 1.2 ELX marka aracı satıcıdan satın almıştır. Davacı, aracın merkezi kilit sisteminde ortaya çıkan sorundan dolayı ilki tarihinde olmak üzere davanın açıldığı tarihine kadar pek çok kez servise gitmiş hatta davanın görüldüğü esnada da mahkemece tayin edilen yetkili servise başvurmuşsa da çözülemeyen sorundan dolayı malın ayıpsız misliyle değiştirilmesini talep etmiştir. Uyuşmazlık; araçta meydana gelen arızaların maldan yararlanmamayı sürekli kılmasının söz konusu olup olmadığı ve buna bağlı olarak malın ücretsiz değiştirilmesi isteminin kabulüne olanak bulunup bulunmadığı noktasında toplanmaktadır. Yerel mahkeme İzmir 1. Tüketici Mahkemesi, araçtaki sorunun aracın kullanımına ve performansına etkilemeyeceği ve bu sorunun araçtan yararlanmamayı sürekli kılmadığı doğrultusunda hüküm vermiştir. ( gün ve 2007/ sayılı karar) Davacı vekili, yerel mahkemenin hükmünün yeniden incelenmesi için temyiz etmiştir. ( ) Yargıtay 4. Hukuk Dairesi; davacının onarımları kabul ederek aracı kullanmasının davalının sorumluluğunu tümden kaldırmadığını, araçtaki sorunun üretim hatası kaynaklı olup bunun da araçta değer kaybına yol açacağını belirterek yerel mahkemenin kararını bozarak davacının temyiz itirazlarını kabul etmiştir. ( gün ve 2008/ sayılı ilam) Yerel mahkeme, Yargıtay 4. Hukuk Dairesi nin bozma kararına uymayarak direnme kararı vermiş ve uyuşmazlık Yargıtay Hukuk Genel Kurulu na irtikal etmiştir. Yargıtay HGK, kararında özetle şu sonuca varmıştır: Davacının 0 km araç satın almaktan beklediği fayda herhangi bir sorunla karşılaşmadan aracını kullanabilmek ve ihtiyaçlarını karşılamaktır. Aracın alındığı ilk günden itibaren ortaya çıkan arızaların üretimden kaynaklandığı da belirgin olduğundan davalıdan kaynaklanan nedenlerle tüketicinin bu beklentisi karşılanamamıştır. Davanın uzamasının davalı yararına sonuç doğurmayacağı; bu nedenle yedi yıl süren yargılama aşamasında, her an tekrarlayacağı bilirkişi tarafından açıkça ifade arızaların giderilmiş olmasının, davacı aleyhine yorumlanamayacağı; davacının, defalarca tamir edilerek 0 km araçtan beklenen nitelikleri yitiren aracı kabule zorlanamayacağı açıktır. Davalı yanca yenisi verilmedikçe iade edilmesi de gerekmeyen araçtan, yasanın aradığı anlamda sürekli yararlanıldığını, kabule olanak bulunmamaktadır. 1

4 II. DEĞERLENDİRME A. AB DİREKTİFLERİNDE, TÜRK DOKTRİN VE YÜKSEK YARGI KARARLARINDA AYIPLI MAL VE AYIP HÂLİNDE SEÇİMLİK HAKLAR Bir mal veya hizmeti ticari veya mesleki olmayan amaçlarla edinen, kullanan veya yararlanan gerçek ya da tüzelkişi tüketici olarak tanımlanır ve yine mal veya hizmet piyasalarında tüketici ile satıcı- sağlayıcı arasında yapılan her türlü hukuki işlem tüketici sözleşmesi sayılır.( 4077 Sy Kanun m.3) Araç satımı da, tüketici sözleşmelerinin en tipik örneklerinden biri olan satış sözleşmesidir. TBK madde 207 ye göre, satış sözleşmesi; satıcının, satılanın zilyetlik ve mülkiyetini alıcıya devretme, alıcının ise buna karşılık bir bedel ödeme borcunu üstlendiği sözleşmedir. 1 Konusu menkul ve gayrimenkul olan satış sözleşmesinin bir tüketici işlemi niteliği kazandığı hâllerde taraflarından biri tüketiciyken, karşı tarafta da 4077 sayılı TKHK nun 3. maddesinin ve yine 6502 sayılı TKHK nun 3. maddesinin Tanımlar başlığı altında da tanımları yapılmış olan satıcı, sağlayıcı, imalatçı, ithalatçı, bayi, acente, kredi veren gibi ticari-mesleki amaçla bu işlemi yapanlar bulunur. Tüketicinin karşısında yer alanların, kâr elde amacı taşımaları esaslı unsurlardan biridir. Tüketici tarafından satın alınan otomobil nedeniyle yapılan sözleşmenin tüketici işlemi sayılabilmesi için aracın ruhsat kaydında kullanım amacının hususi olarak gösterilmesi gerekir ki, bu da başta vurguladığımız tüketicinin ticari ve mesleki amaçtan uzak olmasının sonucudur. 2 Taraflardan birinin tüketici, karşı tarafın da ticari-mesleki amaçla bu işi yapan satıcı-sağlayıcı olması durumunda yapılan sözleşme tüketici sözleşmesi sayıldığına göre uyuşmazlık halinde Tüketici Mahkemeleri görevli mahkemelerdir. Dava dosyasının içeriğiyle paralel olarak davanın görüldüğü tarihte yürürlükte olan 4077 sayılı TKHK nun Tüketicinin Korunması ve Aydınlatılması, Ayıplı Mal başlığını taşıyan 4.maddesine bakacak olursak; Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda ya da reklam ve ilanlarında yer alan veya satıcı tarafından bildirilen veya standardında veya teknik düzenlemesinde tespit edilen nitelik veya niteliği etkileyen niceliğe aykırı olan ya da tahsis veya kullanım amacı bakımından değerini veya tüketicinin ondan beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar, ayıplı mal olarak kabul edilir. 1 Taraflardan birinin tüketici, karşı tarafın satıcı, sağlayıcı olduğu mükellefiyeti bağışlama halinde yani bağışlamayı yapanın bunu tüketicilere karşı yapmayı iş edindiği hallerde yapılan bağışlama sözleşmesi tüketici sözleşmesi niteliğinde olur ve uyuşmazlık halinde Tüketici Mahkemesi görevlidir. Kara, İlhan, Tüketici Hukuku, Ankara, 2012, s TBK dört farklı satış sözleşmesi öngörmüştür: a) Örnek üzerine satış TBK m. 247, b) Beğenme koşuluyla satış TBK m.249, c) Açık artırma yoluyla satış TBK m.274, d) Kısmi ödemeli satışlar: d1) Taksitle satış TBK M.253, d2) Ön ödemeli satış TBK m

5 Bu tanım bize TBK madde 219 u hatırlatmaktadır, kaldı ki Ayıptan Sorumluluk başlığı altında yer alan madde 219, ayıptan sorumluluğun konusunu gelen olarak şöyle ifade etmektedir: Satıcı, alıcıya karşı herhangi bir surette bildirdiği niteliklerin satılanda bulunmaması sebebiyle sorumlu olduğu gibi, nitelik veya niteliği etkileyen niceliğe aykırı olan, kullanım amacı bakımından değerini ve alıcının ondan beklediği faydaları ortadan kaldıran veya önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki ya da ekonomik ayıpların bulunmasından da sorumlu olur. Satıcı, bu ayıpların varlığını bilmese bile onlardan sorumludur. Görüldüğü üzere 4077 sayılı kanundaki ayıp düzenlemesi ile TBK daki ayıp düzenlemesi birbirine paralelken, bu paralelliği yürürlükte bulunan 6502 sayılı kanunun ayıp düzenlemesi ortadan kaldıracaktır. Şöyle ki; 6502 sayılı TKHK'nun Ayıplı mal başlığını taşıyan 8.maddesinde de ayıplı mal tanımı şöyledir: (1) Ayıplı mal, tüketiciye teslimi anında, taraflarca kararlaştırılmış olan örnek ya da modele uygun olmaması ya da objektif olarak sahip olması gereken özellikleri taşımaması nedeniyle sözleşmeye aykırı olan maldır. (2) Ambalajında, etiketinde, tanıtma ve kullanma kılavuzunda, internet portalında ya da reklam ve ilanlarında yer alan özelliklerinden bir veya birden fazlasını taşımayan; satıcı tarafından bildirilen veya teknik düzenlemesinde tespit edilen niteliğe aykırı olan; muadili olan malların kullanım amacını karşılamayan, tüketicinin makul olarak beklediği faydaları azaltan veya ortadan kaldıran maddi, hukuki veya ekonomik eksiklikler içeren mallar da ayıplı olarak kabul edilir. 3 Her iki kanunda da üç tür ayıptan söz edilmektedir. Bunlar: maddi ayıp, hukuki ayıp ve ekonomik ayıptır. Maddi ayıpta; bir malın kullanımını fiziken engelleyen ayıp nedeniyle, maldan beklenen fayda sağlanamamaktadır. Malın fiziken, tüketicinin satıcı ile yaptığı sözleşmede kararlaştırılan nitelikte olması gerekir. Dolayısıyla malın kırılmış, çatlamış, bozulmuş, lekelenmiş olması hâllerinde maddi ayıbın varlığından söz edebiliriz. Hukuki ayıptaysa; bir malda herhangi bir kusur yahut eksiklik olmamasına rağmen maldan yararlanmayı engelleyen hukuki bir engel bulunmaktadır. Örneğin: satışa konu otomobilin hacizli olması, ruhsat işlemleri tamamlandıktan sonra ruhsatın sahte olduğunun anlaşılması nedeniyle kullanılamaması veya hacizli olması nedeniyle kullanılamaması gibi hâller hukuki ayıp sayılır. 4 Son olarak ekonomik ayıpta tüketicinin maldan yararlanmasını, malı kullanmasını sayılı kanunda da 6502 sayılı kanunda da göze çarpan ve doktrinde sıkça tartışma konusu olan eksiklik kavramının, ayıp kavramı içine alınmasına değinecek olursak, Kanun koyucu 6502 sayılı TKHK da da aynı hatayı yenilemiş ve adeta eksikliği ayıp kavramı bünyesine dahil etmiştir. Hâlbuki kısa bir kıyaslama yapacak olursak, ayıplı mal denince ortada bir üretim vardır, ancak bu olması gerekenden kötüdür. Eksiklikte, eksik işte ise yapılması gereken hiç yapılmamış ya da eksik yapılmıştır. Örnek Yargıtay kararları için bkz: Yargıtay 13 HD, , 2011/2756 E., 2011/9888 K., 13 HD, , 2011/7045 E., 2011/14642 K., 13 HD , 2011/4597 E., 2012/258 K., 13 HD , 2011/1130 E., 2011/4641 K. 4 Kara, İlhan, Tüketici Hukuku, Ankara, 2012, s.356 3

6 azaltan, ortadan kaldıran, böylelikle o malın ekonomik değerini düşüren bir ayıp söz konusu olmaktadır. Ayıp kavramına getirilen bir diğer sınıflandırma da açık ayıp gizli ayıp sınıflandırmasıdır. Eğer tüketici basit, olağan bir muayene ile ayıbı fark ediyorsa ortada açık ayıp vardır. Açık ayıpların malın tesliminden itibaren 30 gün içinde satıcıya veya diğer ilgililere bildirilmesi gerekir. (4077 Sy Kanun, m.4/2) 5 Ancak dış muayene ile tespit edilemeyen ve malın kullanımı ile birlikte zaman içerisinde ortaya çıkan veya çok detaylı teknik inceleme sonucu anlaşılabilen ayıplar, gizli ayıp sayılır Sayılı Kanunda gizli ayıp için bir ihbar süresi düzenlenmemiştir. Bu noktada hatırlamamız gereken husus aynı kanunun Diğer Hükümler başlıklı 30.maddesidir. Bu kanunda hüküm bulunmayan hallerde genel hükümler uygulanır. O halde genel kanun, genel hüküm niteliği taşıyan TBK na gidilir. TBK madde223 te (Eski BK. madde 198) hüküm şöyledir: Alıcı, devraldığı satılanın durumunu işlerin olağan akışına göre imkân bulur bulmaz gözden geçirmek ve satılanda satıcının sorumluluğunu gerektiren bir ayıp görürse, bunu uygun bir süre içinde ona bildirmek zorundadır. Alıcı gözden geçirmeyi ve bildirimde bulunmayı ihmal ederse, satılanı kabul etmiş sayılır. Ancak, satılanda olağana bir gözden geçirmeyle ortaya çıkarılamayacak bir ayıp bulunması halinde, bu hüküm uygulanmaz. Bu tür bir ayıbın bulunduğu sonradan anlaşılırsa, hemen satıcıya bildirilmelidir; bildirilmezse satılan bu ayıpla birlikte kabul edilmiş sayılır. O halde gizli ayıp halinde, ayıp öğrenildiği anda derhal satıcı veya diğer ilgililere ihbar edilmesi zorunludur. Mevcut Yargıtay uygulamasıysa; eğer ayıp imalata dayalı ve üretimden kaynaklıysa bunun gizli ayıp olarak nitelendirilmesi doğrultusundadır. 7 Satılan malda ayıbın olması tüketiciye bir takım seçimlik haklar kazandırmaktadır sayılı kanunun 4/2 maddesinde tüketiciye sunulan seçimlik haklar: 1- Malı iade ve sözleşmeden dönme, 2- Malın ayıpsız yenisi ile değişimini talep etme, 5 Örnek Yargıtay kararı için bkz: Yargıtay 13 HD, , 2011/2756 E., 2011/9888 K. 6 Gizli ayıp tanımına dair ilgili Yargıtay kararı; Yargıtay 13. HD , 2011/ E., 2012/ K. 7 İlgün, Candaş, Şu anki uygulamamızda eğer ayıp imalata dayalı ve üretimden kaynaklı ise bunu gizli ayıp olarak kabul ediyoruz. Doğrultusundaki ifadesi için bkz: Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları Eski (4077) ve Yeni (6502) Kanun Karşılaştırmalı, Ankara, 2014, s Sy Kanun, ayıp hâlinde seçimlik haklara sınırlama getiriyor. Hükme göre, eğer satıcı açısından orantısız güçlükleri beraberinde getiriyorsa, tüketicinin onarım ve malın ayıpsız benzeri ile değiştirilmesi taleplerini ileri süremeyeceğini görüyoruz. Otomotiv sektörü açısından kritik olan malın ayıpsız benzeriyle değiştirilmesinin önüne geçilmesi. Eğer ayıpsız benzeri ile değişim talebi orantısız güçlükleri beraberinde getirecekse artık tüketici sadece dönme veya ayıp oranında indirim hakkını kullanabilecek. Bu husus otomotiv sektörü açısından en önemli şikâyet noktalarından birini teşkil ediyordu. Bunun değiştirilmiş olması hiç şüphesiz otomotiv sektörü açısından olumlu olacaktır. Fakat şuna dikkat etmek gerekiyor, sadece ayıpsız benzeri ile değiştirilme ve onarım konusunda bu sınırlama var; dönme açısından bir sınırlama getirilmiş değil. Burada orantısızlığın tespitinin nasıl yapılacağı da yine Avrupa Birliği Yönergesi nden alınmış durumda, İnceoğlu, Murat, Otomotiv Sektöründe Tüketici Hukuku ve Sorunları, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013,s.200 4

7 3- Bedelde indirim talep etme, 4- Ücretsiz onarım isteme. 9 Ayıplı mal karşısında, tüketici süresi içinde kalmak şartıyla bu dört seçimlik haktan birini kullanabilir ve satıcının buna hiçbir şekilde engel olması mümkün değildir. 10 Her şeye rağmen unutulmaması gereken husus tüketicinin korunmasıdır fikrini ön plana koymamız, seçimlik haklar konusunda bizi TBK nu uygulamaktan alıkoyar. Çünkü TBK nun Alıcının seçimlik hakları başlığını taşıyan 227.maddesi, satıcı lehine bir takım haklar sağlamaktadır. TBK 227.maddeye göz atacak olursak: 11 Satıcının satılanın ayıplarından sorumlu olduğu hallerde alıcı, aşağıdaki seçimlik haklardan birini kullanabilir: 1. Satılanı geri vermeye hazır olduğunu bildirerek sözleşmeden dönme. 2. Satılanı alıkoyup ayıp oranında satış bedelinde indirim isteme. 3. Aşırı bir masrafı gerektirmediği takdirde, bütün masrafları satıcıya ait olmak üzere satılanın ücretsiz onarılmasını isteme. 4.İmkân varsa, satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme. Alıcının genel hükümlere göre tazminat isteme hakkı saklıdır. Satıcı, alıcıya aynı malın ayıpsız bir benzerini hemen vererek ve uğradığı zararın tamamını gidererek seçimlik hakkını kullanmasını önleyebilir. Alıcının, sözleşmeden dönme hakkını kullanması halinde, durum bunu haklı göstermiyorsa hâkim, satılanın onarılmasını veya satış bedelinin indirilmesine karar verebilir. Satılanın değerindeki eksiklik satış bedeline çok yakın ise alıcı, ancak sözleşmeden dönme veya satılanın ayıpsız bir benzeri ile değiştirilmesini isteme haklarından birini kullanabilir. TBK 227.madde tüketicinin seçimlik haklarını nasıl engelliyor ve nasıl kısıtlıyor, lafzi yoruma dayanarak inceleyelim: İlk olarak; satıcıya, alıcının seçimlik haklara gidebilmesini önlemek için bir hak veriliyor. Nedir o? Satıcı, alıcıya aynı malın ayıpsız bir benzerini hemen vererek ve uğradığı zararı gidererek yukarıda saydığım diğer üç hakkı saf dışı bırakabiliyor. İkinci olarak; mahkeme, tüketicinin karşısına bir engel olarak çıkıyor. Eğer alıcı, sözleşmeden dönme hakkını kullanmak istiyorsa ve mahkeme tarafından tüketicinin bu talebi haklı 9 Tüketici seçimlik haklardan birini kullanırsa, masraflara tüketici değil, satıcı katlanacaktır sayılı Kanun bunu sadece onarım açısından öngörürken 6502 Sy. Kanun ise tüm talepler açısından bunu öngörmüştür. Elbette bu durum da Avrupa Birliği Yönergesi nden kaynaklanmaktadır. 10 Tüketici Kanununda yapılan düzenlemeler yerleşik Yargıtay uygulamasına göre emredici niteliktedir. Bu nedenle yasadan kaynaklanan tüketicinin seçimlik haklarını ortadan kaldıran veya engelleyen sözleşmeler veya sözleşmeye konulan hükümler geçersizdir. Oysa ki gerek Eski B.K., gerek Yeni B.K. hükümleri uyarınca satıcının sorumluluğunun belli şartlarda kaldırılması mümkündür. Kara, İlhan, Tüketici Hukuku, Ankara, 2012, s Örnek HGK kararı için bkz: HGK , 2005/4-309 E., 2005/ 391 K. 5

8 görülmezse hâkim, re sen satılanın onarılmasını veya satış bedelinin indirilmesine karar verebiliyor. Üçüncü olarak; eğer satılanın değerindeki eksiklik satış bedeline çok yakınsa, tüketiciye sadece iki seçimlik haktan birini kullanabilirsin deniyor: sözleşmeden dönme ve satılanın ayıpsız benzeri değiştirilmesini isteme. Ancak biz şunu biliyoruz ki; TKHK özel bir kanundur ve satıcı aleyhine hükümler içeren ve satıcının da karşısında tüketici bulunan hallerde, TKHK dan sonra yürürlüğe girdi, genel hüküm niteliğinde gibi mazeretlerle TBK uygulanamaz. TKHK, zaten bir boşluk olduğunda 30.maddesi ile genel hükümlere gidilmesi gerektiğini düzenlemiştir. Aksi bir yaklaşım TKHK nun amacına ve ruhuna aykırılık teşkil eder. Peki, ayıp bildiriminin satıcıya bildirilmesi gerektiğini söylüyor 4077 sayılı kanunun 4.maddesi. Ancak bu ayıptan sadece satıcıyı mı sorumlu tutacağız? Bu sorunun da cevabını, ayıplı malın tanımını yapan 4.maddenin 3.fıkrası veriyor sayılı kanun madde4/3: İmalatçı- üretici, satıcı, bayi, acente, ithalatçı ve 10 uncu maddenin beşinci fıkrasına göre kredi veren ayıplı maldan ve tüketicinin bu maddede yer alan seçimlik haklarından dolayı müteselsilen sorumludurlar. Ayıplı malın neden olduğu zarardan dolayı birden fazla kimse sorumlu olduğu takdirde bunlar müteselsilen sorumludurlar. Satılanın ayıplı olduğunun bilinmemesi bu sorumluluğu ortadan kaldırmaz tarihli AB Yönergesi, imalatçının sorumluluğunu düzenlemiş, 4077 Sy. Kanun da 4.maddesinde ve yönetmelikte imalatçının sorumluluğunu AB Yönergesi ile uyumlu olarak düzenlemiştir. Ancak 6502 Sy. Kanun imalatçının sorumluluğunu düzenlememektedir. 4.maddenin 3.fıkrası karşımıza ayıplı maldan müteselsilen sorumlu tutulacak 6 unsur çıkarıyor: İmalatçı-üretici, satıcı, bayi, acente, ithalatçı ve kredi veren. Ancak bu sayma sınırlı sayıda (tahdidi) değildir. İşin niteliği gereği satışa konu mal nedeniyle sorumlu tutulması halin icabı be dürüstlük kuralına uygun olan herkesin bu konuda sorumlu tutulması mümkündür. Örneğin; yapılan reklam ve ilanlarda gerçekte satışla doğrudan ilgisi olmayan bir kişinin veya şirketin bu reklam ve ilanların tüketicide oluşturduğu güven boşa çıkarılamayacağından bu kişiler de ayıplı mal nedeniyle sorumlu olur. Yüksek Yargıtay yerleşik uygulaması da bu yöndedir Sy Kanun müteselsil sorumluluğa bir sınırlama getirmektedir. Taleplerin muhatabı kural olarak satıcı. Üretici ve ithalatçı sadece dönme ve semenin indirilmesi hâlinde talebin muhatabı olabilir. Bunlardan biri tercih edilecek olunursa üretici veya ithalatçıya gidilebilir ama ücretsiz onarım veya malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi talepleri sadece satıcıya ileri sürülebilecektir. Bayinin, acentenin ve kredi verenin sorumluluğu tamamen kalkıyor. Görüldüğü üzere, müteselsil sorumluluk konusunda çok ciddi bir geri adım söz konusu. Bu da açıkçası Avrupa Birliği Yönergesiyle uyum amaçlı yapılmıştır. Çünkü Avrupa Birliği Yönergesi sadece satıcının sorumluluğunu düzenler. İnceoğlu, Murat, Otomotiv Sektöründe Tüketici Hukuku ve Sorunları, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013,s Örnek bir Yargıtay kararı için bkz; Yargıtay 13 HD , 2011/16563 E., 2012/4754 K. 6

9 Sınaî mallarında her satıcı yetkili servisleri eliyle satış sonrası hizmet vermek zorundadır. Yetkili servise yapılan başvuru tarihinden itibaren yapılan-yapılmayan işlemler satıcının- ve onunla birlikte sorumluluğu olanların- sorumluluğundadır. Öte yandan Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğin 16.maddesi 14 gereğince de, imalatçı-üretici ve ithalatçılar satış sonrası hizmetlerin sağlanmasından ve yürütülmesinden, servis istasyonları ile birlikte müştereken ve müteselsilen sorumludurlar. Kaldı ki; 4077 sayılı TKHK un 4822 sayılı Kanunla değişik Garanti Belgesi başlıklı 13.maddesine göre: İmalatçı veya ithalatçılar ithal ettikleri veya ürettikleri sanayi malları için Bakanlıkça onaylı garanti belgesi düzenlemek zorundadır. Mala ilişkin faturanın tarih ve sayısını içeren garanti belgesinin tekemmül ettirilerek tüketiciye verilmesi sorumluluğu satıcı, bayi veya acenteye aittir. Garanti süresi malın teslim tarihinden itibaren başlar ve asgari iki yıldır. Ancak, özelliği nedeniyle bazı malların garanti şartları, Bakanlıkça başka bir ölçü birimi ile belirlenebilir. Satıcı; garanti belgesi kapsamındaki malların, garanti süresi içerisinde arızalanması halinde malı işçilik masrafı, değiştirilen parça bedeli ya da başka herhangi bir ad altında hiçbir ücret talep etmeksizin tamir ile yükümlüdür. Özellikle hızla gelişen sanayi, ister istemez beraberinde bir takım sorunları da getirmekte, bu sorunlar da tüketiciye ayıp ve eksiklik şeklinde yansımaktadır. Bundan dolayıdır ki; 4077 sayılı TKHK, üretilen malın belli süre içerisinde doğabilecek tüm ayıp ve zararlarından dolayı üretici, imalatçı, ithalatçıyı sorumlu tutmak üzere belli özellikteki malların satışında garanti belgesi düzenleme yükümlülüğü öngörmektedir. Satıcının, bayi ve acentenin bu belgeyi tüketiciye verme sorumluluğu vardır sayılı TKHK nda durum böyleyken 6502 sayılı kanun ise zorunlu garanti yükümlülüğünü kaldırmaktadır. Böylelikle düzenleme Avrupa Birliği Mevzuatına uyumlu hâle geldi. Artık satıcı, imalatçı ve ithalatçının ancak kendi arzusu ile garanti taahhüdünde bulunması söz konusu olacak, bu durum da karşımıza bir rekabet unsuru olarak çıkacaktır. 15 Kanun koyucu 6502 sayılı TKHK ile bir yandan zorunlu garanti yükümlülüğünü kaldırırken diğer yandan da ayıp karinesini öngörmüştür sayılı kanunun İspat Yükü başlığını taşıyan 10.maddesinin 1.ve 2.fıkraları şöyledir: (1) Teslim tarihinden itibaren altı ay içinde ortaya çıkan ayıpların, teslim tarihinde var olduğu kabul edilir. Bu durumda malın ayıplı olmadığının ispatı satıcıya aittir. Bu karine, malın veya ayıbın niteliği ile bağdaşmıyor ise uygulanmaz. (2) Tüketicinin, sözleşmenin kurulduğu tarihte ayıptan haberdar olduğu veya haberdar olmasının kendisinden beklendiği hallerde, sözleşmeye aykırılık söz konusu olmaz. Bunların dışındaki ayıplara karşı tüketicinin seçimlik hakları saklıdır. 14 Sanayi Mallarının Satış Sonrası Hizmetleri Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete Tarihi: Sayısı: Kanımca bu rekabet unsuru; kendisini tam da Ticaret Kanunu nun Dürüstlük kuralına aykırı davranışlar, ticari uygulamalar başlığını taşıyan 55.maddesinde sayılan hallerden birinde gösterecektir. O da; TTK,55/1/a/7: Müşteriyi ek edimlerle sunumun gerçek değeri hakkında yanıltmak. halidir. Tüketici, piyasa değeri aşağı yukarı belli olan alelade malları, sırf garanti süresinin uzun olmasından dolayı fazla bedeller ödeme yoluna gidebilecek, malın değeri, teknik özellikleri, işlevleri gibi unsurlar göz ardı edilebilecektir. 7

10 Bu iki fıkradan çıkacak sonuç ise kısaca şöyledir: Tüketiciye sunulan malda, tesliminden itibaren 6 ay içinde bir sorun oluştuğu takdirde, bu sorun teslim tarihinde de vardı sonucu çıkarılacak şekilde ayıp karinesi kurulmuş olup tüketicinin karşısında yer alan satıcıya da teslim anında bu ayıbın var olmadığını ispatlaması öngörülmüştür. Yine 6 aylık ayıp karinesi, Avrupa Birliği Yönergesi madde 5 fıkra 3 ten alınmadır. Karine süresi 6 aydır, oysa garantide 2 yıllık bir süre var. Ayıp ilk 6 ayda meydana gelse bile, satıcı bunun aksini ispatlayabilirken, garantide böyle bir durum yoktur. Tüketicinin onarım hakkını kullanması ile yararlanabileceği imkânlar tükenmiş midir sorusuna, 4077 sayılı kanunun Garanti Belgesi başlıklı 13.maddesinin 3.bendi cevap vermektedir. Buna göre; Tüketici onarım hakkını kullanmışsa, garanti süresi içerisinde sık arızalanması nedeniyle maldan yararlanmanın süreklilik arz etmesi veya tamiri için gereken azami sürenin aşılması veya tamirinin mümkün bulunmadığının anlaşılması hallerinde, 4.maddede yer alan diğer seçimlik haklarını kullanabilir. Satıcı, bu talebi reddedemez. Tüketicinin bu talebinin yerine getirilmemesi durumunda satıcı, bayi, acente, imalatçı-üretici ve ithalatçı müteselsilen sorumludur. Kanun koyucu 4077 sayılı kanunun 4.maddesindeki ayıplı mal halinde başvurulabilecek seçimlik haklara gidebilmenin bir yolunu da aynı kanunun 13.maddesi ile sağlamıştır. Görüldüğü üzere 13.madde yasal bir istisna olarak karşımıza çıkmaktadır ve 3 halde seçimlik haklara gidebilmenin yolunu açmaktadır. Kanunun lafzından hareketle bunlar: 1- Garanti süresi içerisinde sık arızalanması nedeniyle maldan yararlanmanın süreklilik arz etmesi, 2- Garanti süresi içerisinde malın tamiri için gereken azami sürenin aşılması, 3- Garanti süresi içerisinde malın tamirinin mümkün bulunmadığının anlaşılması. Bizi seçimlik haklara götüren tek unsur 13.madde değildir elbette. Bir diğer husus da, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik tir. Anılan yönetmeliğin Diğer Yükümlülükler başlığını taşıyan 14.maddesi şöyledir: Tüketicinin onarım hakkını kullanmasına rağmen malın; a) (Değişik: RG-24/4/ ) Tüketiciye teslim edildiği tarihten itibaren, garanti süresi içinde kalmak kaydıyla, bir yıl içerisinde en az dört defa veya imalatçı-üretici ve/veya ithalatçı tarafından belirlenen garanti süresi içerisinde altı defa arızalanmasının yanısıra, bu arızaların maldan yararlanmamayı sürekli kılması, b) Tamiri için gereken azami sürenin aşılması, c) Firmanın servis istasyonunun, servis istasyonunun mevcut olmaması halinde sırasıyla satıcısı, bayii, acentesi, temsilciliği, ithalatçısı veya imalatçı-üreticisinden birisinin düzenleyeceği raporla arızanın tamirinin mümkün bulunmadığının belirlenmesi, durumlarında, tüketici malın ücretsiz değiştirilmesini, bedel iadesi veya ayıp oranında bedel indirimi talep edebilir. 8

11 Bu maddenin (c) bendinde belirtilen raporun, tüketicinin başvuru tarihinden itibaren yedi gün içerisinde düzenlenmesi zorunludur. Tüketici, raporun belirtilen süre içerisinde düzenlenmemesi veya raporu kabul etmemesi hallerinde, ilgili tüketici sorunları hakem heyetine başvurarak mevcut durumun tespit edilmesini isteyebilir. Böylelikle, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik in 14.maddesinde sunulan seçimlik haklar ile 4077 sayılı kanun, 13.maddesindeki seçimlik hakların birbiriyle örtüşmediği sonucuna varmaktayız sayılı kanun, 13.maddesindeki istisna sonucu 4.maddesindeki seçimlik hakları sunar tüketiciye. Bunlar: Bedel iadesini içeren sözleşmeden dönme, Malın ayıpsız misliyle değiştirilmesi, Ayıp oranında bedel indirimi, Ücretsiz onarım hakkı Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik in 14.maddesi ise tüketiciye şu hakları sunar: Malın ücretsiz değiştirilmesi, Bedel iadesi, Ayıp oranında bedel indirimi. O hâlde tüketici, malın ücretsiz değiştirilmesi istemi için hem 4077 sayılı kanunun Garanti Belgesi başlıklı 13.maddesini hem de 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik in 14.maddesini kullanabilir. Zira her ikisinin bünyesindeki seçimlik haklar arasında malın ücretsiz değiştirilmesi seçeneği bulunmaktadır. Kaldı ki, Garanti belgesinden yararlanabilmek için öngörülen süre malın teslim tarihinden başlayıp asgari iki yıldır. Özelliği nedeniyle bazı malların garanti şartları, Bakanlıkça başka bir ölçü birimi ile de belirlenebiliyor. Aşağıdaki tabloda da 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelikte taşıtlar için öngörülmüş garanti süresi ve azami tamir süresi yer almaktadır Davanın görüldüğü sırada yürürlükte bulunan, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik,(Değişik: RG-24/4/ ), EK-1, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Gereğince Garanti Belgesi İle Satılması Zorunlu Olan Ürünler Listesi 9

12 GARANTİ SÜRESİ AZAMİ TAMİR SÜRESİ Binek Otomobiller 2 yıl veya km. (Hangisi önce dolarsa) 30 İş günü Kamyonetler Traktörler 2 yıl veya km. (Hangisi önce dolarsa) 2 yıl veya saat (Hangisi önce dolarsa) 30 İş günü 30 İş günü Motosikletler 2 yıl veya km. (Hangisi önce dolarsa) 20 İş günü Ayıp nedeniyle sorumlu olan kişilere karşı ihbar ve dava açma süresi yani zamanaşımına kısaca göz atacak olursak; 4077 Sy. Kanunun 4.maddesinde hüküm şöyledir: Bu madde ile ayıba karşı sorumlu tutulanlar, ayıba karşı daha uzun bir süre ile sorumluluk üstlenmemişlerse, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile malın tüketiciye teslimi tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut ve tatil amaçlı taşınmaz mallarda beş yıldır. Ayıplı malın neden olduğu her türlü zararlardan dolayı yapılacak talepler ise üç yıllık zamanaşımına tabidir. Bu talepler zarara sebep olan malın piyasaya sürüldüğü günden başlayarak on yıl sonra ortadan kalkar. Ancak, satılan malın ayıbı, tüketiciden satıcının ağır kusuru veya hile ile gizlenmişse zamanaşımı süresinden yararlanılamaz Sy. Kanunun zamanaşımına dair hükmü ise şöyledir: (1) Kanunlarda veya taraflar arasındaki sözleşmede daha uzun bir süre belirlenmediği takdirde, ayıplı maldan sorumluluk, ayıp daha sonra ortaya çıkmış olsa bile, malın tüketiciye teslim tarihinden itibaren iki yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda taşınmazın teslim tarihinden itibaren beş yıldır. (2) Bu kanunun 10 uncu maddesinin üçüncü fıkrası saklı kalmak üzere ikinci el satışlarda satıcının ayıplı maldan sorumluluğu bir yıldan, konut veya tatil amaçlı taşınmaz mallarda ise üç yıldan az olamaz. (3) Ayıp, ağır kusur ya da hile ile gizlenmişse zamanaşımı hükümleri uygulanmaz Oysa gerek mevcut Kanun (4077 Sy. Kanun), gerekse Türk Borçlar Kanunu, hilenin yanı sıra ağır kusur hâlinde de 2 yıllık sürenin değil, 10 yıllık sürenin uygulanması gerektiğini ifade ediyor. Bu yüzden kanunun (6502 Sy. Kanun) bu ifadesi isabetli olmamış. Bu konuda Yargıtay ın, eğer gizli ayıp varsa her durumda hileyle gizleme vardır şeklindeki uygulaması nedeniyle, bu değişiklik belki de çok ciddi bir sıkıntı yaratmayacak denebilir. Ama Tasarı Taslağı ndan sonra esasen katılmadığım bu uygulamanın devam etmesi güç gözüküyor. Zira üretim hatası varsa üretici açısından belki mutlaka onun bilmesi gerekir, bu nedenle hileyle gizleme vardır, 10

13 B. KİŞİSEL GÖRÜŞÜMÜZ Yerel mahkemenin tarihli son bilirkişi raporunda; dava konusu sorunların bir kısmının devam ettiği, bundan sonra da tam olarak giderilmesinin mümkün olmadığı ancak bu durumun aracın kullanımı ve performansında bir engel oluşturmayacağını belirtilmiştir. Bilirkişi raporunu lâfzî yorumlarsak; araçta sorun hala mevcuttur, bu sorun giderilemez ve arıza her an yinelenebilir. Yerel mahkemenin bu rapor doğrultusunda davacının araçtan yararlanmamayı sürekli kılmıyor şeklinde karar vermesi yerinde değildir. Kaldı ki, böylelikle mahkeme raporu davacı aleyhine okumakta ve kendisine Tüketici, neden 0 km araç satın aldı? gibi basit bir soru sormadan hüküm kurmaktadır. Tüketicinin 0 km bir araçtan beklentisi, teslim tarihinden bir gün sonra ortaya çıkan bir arıza dolayısıyla yetkili servise gitmek değildir. Farz edelim ki; aracın sorunu, basit bir parça değişimi ile giderilsin. Kanaatimce bu noktada dahi tüketicinin, araca olan güveni kalmamıştır, kaldı ki parçası değiştirilen araç 0 km bir araçtır. Sorunun giderilmesi için herhangi bir parçanın değiştirilmesi gerekmişse, aracın orijinal, 0 km araç olmasının ne anlamı kalır? Kararda Yargıtay üretim hatası olarak nitelendirmişti araçtaki sorunu ve mevcut Yargıtay uygulaması; eğer ayıp imalata dayalı ve üretimden kaynaklıysa bunun gizli ayıp olarak nitelendirilmesi doğrultusundadır. Öte yandan ekonomik bir ayıptır, çünkü araç mahkemenin görüldüğü esnada bile servise girmiştir ve tüketici bu aracı 2.el olarak satmaya kalkışsa bile sigortacılıkta verilebilen hizmetten dolayı araca yapılan onarımlar, hasarlar kolaylıkla isteyen herkes tarafından öğrenilebilmektedir. 18 Bu kadar teknik imkân sunulmuş olan2.el araç almak isteyen tüketici, bir aracın servise girip çıktığını, bazı parçalarının değiştiğini, hatta araçtaki sorunun üretimden kaynaklandığını bu gibi yollarla öğrense 2.el denebilir; ama Tasarı Taslağı esas olarak satıcıyı sorumlu tutuyor. Nihai ise satıcının mutlaka böyle bir bilme zorunluluğu olduğunu söylemek güç. Bu yüzden durum Tasarı Taslağı nın bu hâliyle kabul edilmesi hâlinde karışacak. İnceoğlu, Murat, Otomotiv Sektöründe Tüketici Hukuku ve Sorunları, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013, s sayılı Karayolları Trafik Kanunuyla; trafiğe çıkan her aracın sigorta yaptırması zorunlu kılınmıştır. Trafiğe çıkarılmak istenen araç bu sigortayı yaptırmak zorunda olduğu gibi sigorta süresi dolduğunda süresini uzatmak zorundadır. Öte yandan TRAMER adı verilen sistem sayesinde aracın plakası, şase numarası gibi hususlar sisteme girilerek araca dair hasar ve onarımlar ortaya çıkmaktadır. Bu sistem trafik sigortaları bilgi ve gözetim merkezi görevini üstlenmekte olup, sigortaya dair bilgi havuzu niteliğindedir ve tüm motorlu araçları kapsamaktadır. Hatta bazı GSM şirketleri kısa mesaj yoluyla da bu hizmeti verebilmektedir. Araç kaza yapmış olsun ve araç sahibi hasarı kendi eliyle bir oto tamir servisinde yaptırsın, bu araç dahi satılmak istendiğinde TRAMER gibi sistemler hasar vs. bilgiler sunamayacaktır ama aracı 2.el olarak almak isteyen şahsın aracı bir oto servisine götürüp muayene ettirmesi hasarı gün yüzüne çıkarmaya yetecektir. 11

14 araca verilen ücretten daha azını vermek isteyecek hatta o aracı satın almaktan bile vazgeçebilecektir. Dolayısıyla ekonomik bir kayıp herhalde mevcuttur. Öte yandan gerek 4077 sayılı Kanunun 23.maddesi gerek şu an yürürlükte bulunan 6502 sayılı Kanunun 73.maddesi, tüketiciler tarafından açılacak davalarda bilirkişi ücreti gibi mahkeme harçları hususunda 429 sayılı Harçlar Kanunundaki düzenleme ile tüketiciyi harçlardan muaf tutmuş, tüketici aleyhine açılacak davalarda ise, dava açan satıcı, kredi veren vb. dava açtığında yine aynı kanunun 28/a maddesine göre başvurma harcı, karar ve ilam harcının ¼ tutarını yatırmak zorunda bırakmıştır. Tüketiciyi bu denli koruma altına alan kanunu uygulayan mahkemenin değer kaybı olup olmadığına dair tespit için bilirkişi atamaması, tüketicinin maldan yararlanmamasının süreklilik arz etmediğini söylemesi, tüketici karşısında durmak anlamına gelir ki; bu da davanın görüldüğü esnada yürürlükte bulunan 4077 sayılı TKHK un ve şu an yürürlükte bulunan 6502 sayılı TKHK un temel amacına; tüketicilerin hak ve menfaatlerinin daha sağlıklı biçimde korunmasına ve güvence altına alınmasına aykırıdır. Tüketicinin ekonomik çıkarlarının korunması ve zararlarının tazmin edilmesi ilkeleri ile de bağdaşmaz. Ayrıca davanın görüldüğü sırada yürürlükte bulunan 4077 sayılı TKHK ve 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun la ilgili olarak Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik de tüketicinin malın ücretsiz değiştirilmesini içeren düzenlemeleri barındırmaktadır ve mahkemeler davaların görüldüğü sırada geçerli koşullara göre hareket etmekle yükümlüdürler. Kaldı ki; Yargıtay İBK , 15/15 sayılı kararında, Her dava açıldığı tarihte tespit edilen durum ve koşullar esas alınarak hüküm kurulur. şeklinde hüküm vermiştir. Bu mükellefiyet için Hukuk Muhakemeleri Kanunu m.33 e de atıf yapabiliriz. SONUÇ: Yargıtay ın yerleşik içtihadına göre; üretimden kaynaklanan hatalar, gizli ayıp şeklinde algılanır Sy. Kanun zamanında ayıp karşısında tüketiciye sunulan seçimlik hakların önünde engel yokken, 6502 Sy. Kanun, Avrupa Birliği Yönergesiyle uyumlu olarak bir takım sınırlamalar getirmiş, böylece otomotiv sektöründe bazı sorunlar aşılmıştır. Davanın görüldüğü sırada yürürlükte bulunan 4077 Sy. Kanun zorunlu garanti düzenlemesi içermekteyken 6502 Sy. Kanun ile Avrupa Birliği Yönergesi ne uyumlu olarak zorunlu garanti unsuru kaldırılmış, ihtiyari garanti uygulaması getirilmiştir. Bunun da haksız rekabete yol açacağı muhtemeldir Sy. Kanun, tüketiciye karşı sorumlu olanları geniş tutarken Yeni TKHK. bu sorumluluk dairesini daraltma yoluna giderek yine Avrupa Birliği Yönergesi uygulamasına gitmiştir. Kaldı ki; Avrupa Birliği uygulamasında tüketicinin karşısında sorumlu olarak satıcı bulunmaktadır. Yargıtay HGK. 2009/4-176 E., 2009/279 K., tarihli kararında, önceki Yargıtay içtihatları doğrultusunda karar vermiş, üretim hatasını gizli ayıp olarak nitelemiştir. 12

15 Satıcının, 4077 Sy. Kanun dönemindeki, tüketicinin kullanmak istediği seçimlik haklara engel olamayacağı ve onarım hakkı kullanılmış, garanti süresi içinde sık arızalanan araçtan sürekli yararlanmanın olmayacağı yönünde karar vererek benzer dosyalardaki genel Yargıtay yaklaşımını sergilemiştir. Yargıtay HGK. ulaşmış olduğu karar, davanın görüldüğü zamanki mevzuatlara uygundur, HGK. nun varmış olduğu karara katılıyorum. 13

16 KAYNAKÇA Demir, Mehmet, En Son Değişikliklerle Tüketicinin Korunması Hukuk Mevzuatı, Ulusal Mevzuat, İlgili Avrupa Yönergeleri, Turhan Kitabevi, Ankara, 2004 Dilber, Avni, 4077 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunun Yeniden Kaleme Alınmasının Nedenleri, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013 Dinç, Mutlu, Türk Borçlar Kanunu, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2014 Dinç, Mutlu, Türk Ticaret Kanunu, Ankara, Seçkin Yayınevi, 2013 Gümüş, Alper, Mustafa, Borçlar Hukuku Özel Hükümler, İstanbul, Vedat Kitapçılık, 2013 İlgün, Candaş, Otomotiv Sektöründe Tüketici Hukuku Uygulamaları, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013 İlgün, Candaş, Otomotiv, İnşaat Sektörlerinde Tüketici Hukuku ve Uygulamaları, Sempozyum, Kasım 2013, Ankara, 2014 İnceoğlu, Murat, Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Tasarı Taslağının Otomotiv Sektörü Açısından Değerlendirilmesi, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013 Kara, İlhan, Tüketici Hukuku, B.1, Ankara, 2012 Kuru, Baki/ Arslan, Ramazan/ Yılmaz, Ejder, Hukuk Muhakemeleri Kanunu, Ankara, Yetkin Basımevi, 2013 Öz, Turgut, Tüketici Hukuku ve Uygulamalarına Genel Bakış, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara, 2013 Özsunay, Ergun, Sektörel Bazda Tüketici Hukuku ve Uygulamaları-4, Sempozyum, Kasım 2012, Ankara