Kas m 2001 (Yay n No. TÜS AD-T/ /312)

Transkript

1 T Ü R K S A N A Y C L E R V E fi A D A M L A R I D E R N E Kas m 21 (Yay n No. TÜS AD-T/21-11/312) Meflrutiyet Caddesi, No Te p e b a fl / s t a n b u l Telefon: (212) Telefax: (212)

2 21, TÜS AD Tüm haklar sakl d r. Bu eserin tamam ya da bir bölümü, 411 say l Yasa ile de iflik 5846 say l FSEK uyar nca, kullan lmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yaz l izin al nmad kça, hiçbir flekil ve yöntemle ifllenmek, ço alt lmak, ço alt lm fl nüshalar yay lmak, sat lmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baflka teknik, say sal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullan lamaz. ISBN : Lebib Yalk n Yay mlar ve Bas m flleri A.fi.

3 ÖNSÖZ TÜS AD, özel sektörü temsil eden sanayici ve ifladamlar ta - raf ndan 1971 y l nda, Anayasam z n ve Dernekler Kanu - nu nun ilgili hükümlerine uygun olarak kurulmufl, kamu ya - rar na çal flan bir dernek olup gönüllü bir sivil toplum örgütü - dür. TÜS AD, demokrasi ve insan haklar evrensel ilkelerine ba l, giriflim, inanç ve düflünce özgürlüklerine sayg l, yaln z - ca asli görevlerine odaklanm fl etkin bir devletin varoldu u Türkiye de, Atatürk ün ça dafl uygarl k hedefine ve ilkelerine sad k toplumsal yap n n geliflmesine ve demokratik sivil toplum ve laik hukuk devleti anlay fl n n yerleflmesine yard mc olur. TÜS AD, piyasa ekonomisinin hukuksal ve kurumsal altyap s - n n yerleflmesine ve ifl dünyas n n evrensel ifl ahlak ilkelerine uygun bir biçimde faaliyette bulunmas na çal fl r. TÜS AD, uluslararas entegrasyon hedefi do rultusunda Türk sanayi ve hizmet kesiminin rekabet gücünün art r larak, uluslararas ekonomik sistemde belirgin ve kal c bir yer edinmesi gerekti ine inan r ve bu yönde çal fl r. TÜS AD, Türkiye de liberal ekonomi kurallar n n yerleflmesinin yan s ra, ülkenin insan ve do - al kaynaklar n n teknolojik yeniliklerle desteklenerek en etkin biçimde kullan m n ; verimlilik ve kalite yükseliflini sürekli k - lacak ortam n yarat lmas yoluyla rekabet gücünün art r lma - s n hedef alan politikalar destekler. TÜS AD, misyonu do rultusunda ve faaliyetleri çerçevesin - de, ülke gündeminde bulunan konularla ilgili görüfllerini bi - limsel çal flmalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu görüfllerden hareketle kamuoyunda tart flma platformlar n n oluflmas n sa lar.

4 TÜS AD taraf ndan haz rlat lan "Seçim Sistemi ve Siyasi Partiler Araflt rmas " bafll kl bu çal flma, Sosyal Araflt rmalar Merkezi (SAM) taraf ndan, Anadolu Endüstri Holding A.fi., Çu - kurova Holding A.fi., Do an Holding A.fi., Do ufl Holding A.fi., Eczac bafl Holding A.fi., Koç Holding A.fi. ve Sabanc Holding A.fi. nin maddi katk lar ile gerçeklefltirilmifltir. Elinizdeki kitap bu çal flman n temel bulgu ve sonuçlar n içermektedir. Kas m 21

5 Bu çal flma SAM Araflt rma-dan flmanl k taraf ndan yap lm flt r. PROJE YÖNET C LER Mehmet Aközer Ayla Ortaç PROJE KOORD NATÖRÜ Cenap Nuhrat PROJE EK B Dr. Ahmet Demirel Dr. Ferhat Kentel fiebnem fiahin Say Tamer Coflar Mustafa Narc Sanem Soyarslan U ur Canbilen Nurdan Onat

6 Ç NDEK LER I. ÖRNEKLEM... 9 Araflt rman n yürütüldü ü iller Demografi II. S YASAL ETK NL K VE B LG DÜZEY Siyasal kat l m biçimleri Oy verme davran fl Seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyi Seçim ve siyasal partiler mevzuat konusundaki tart flmalarla ilgili bilgi düzeyi...27 III. TÜRK YE DE YÖNET M VE S YASAL S STEM SORUNLARI Siyasal partilerle ilgili sorunlar Siyasal partilerin ifllevi Siyasal partilerin yap s Yürürlükteki seçim sistemiyle ilgili sorunlar Tek parti iktidar koalisyon olas l... 6 Temsilde adalet yönetimde istikrar sorunlar IV. TEMEL TUTUM VE E L MLER Parti içi demokrasi ve milletvekili adaylar Partilere Hazine yard m ve ba fllar Parti kapatma rejimi ve milletvekili dokunulmazl Seçim sisteminde temsilde adalet yönetimde istikrar önceli i Ülke baraj

7 V. SEÇ M S STEM TERC HLER Tercihli oy Seçim ttifaklar Ülke seçim çevresi milletvekilli i Dar bölge ki tur Alternatif oy VI. SONUÇ Temel tercihler bak m ndan seçmen kitlesinin kümelenmesi Toplu analiz sonuçlar na göre tercihlerde belirleyici olan etkenler

8 I B Ö L Ü M ÖRNEKLEM

9 Araflt rman n yürütüldü ü iller Grafik 1 ZONGULDAK ÇANAKKALE TEK RDA ISTANBUL KOCAEL SAKARYA BURSA KARABÜK SAMSUN TOKAT ORDU GÜMÜfiHANE R ZE BALIKES R ESK fieh R ANKARA YOZGAT S VAS MAN SA ZM R AYDIN DEN ZL MU LA BURDUR ANTALYA KONYA KAYSER MALATYA N DE K.MARAfi OSMAN YE G.ANTEP ÇEL ADANA K L S D YARBAKIR B NGÖL MUfi MARD N HATAY Grafik 2 Örneklemin Yerleflime Göre Da l m () METROPOL 25 KIR 36 KENT 39 11

10 Demografi Grafik 3 Örneklemin Cinsiyete Göre Da l m () ERKEK 51 KADIN 49 Grafik 4 Örneklemin Yafl Gruplar na Göre Da l m () 45+ Yafl Yafl Yafl 52 12

11 Grafik 5 E itim Durumu () 25,4 13,4 9,3,4 4,6 3,1 43,8 Okuma yazma bilmez Okur yazar lkokul mezunu Ortaokul mezunu Lise mezunu Üniversite mezunu Master/Doktora e itimli Grafik 6 Ayl k Hanehalk Geliri () 7,6 5,2 3,2 2,2 1,1 15,2 1 Milyon TL'den az 11-2 Milyon TL 21-3 Milyon TL 31-4 Milyon TL 11,4 21,1 33, Milyon TL Milyon TL 751 Milyon -1 Milyar TL 1 Milyar TL'den çok Yan ts z 13

12 Grafik 7 Örneklemin Sosyo-Ekonomik Statüye (SES) Göre Da l m () 25,4 11,9 2,9 1,1 11,2 47,6 E D C B A Yerlefltirilemeyen Örneklemin sosyo-ekonomik statü (SES) gruplar na s ralamal (ordinal) olarak da l m e itim düzeyi ve hanehalk geliri temelinde hesaplanm flt r. Buna göre oluflturulan beflli gruplamada A en üst, E ise en alt SES basama n göstermektedir. 14

13 II B Ö L Ü M S YASAL ETK NL K VE B LG DÜZEY

14 Siyasal kat l m biçimleri Seçmen kitlesinin "her zaman" denebilecek s kl kta gerçeklefltirdi i tek siyasal kat l m etkinli i seçimlerde oy kullanmakt r. Onu ancak "zaman zaman" denebilecek s kl kta medya arac l yla siyasal bilgilenme izlemektedir. Araflt rma kapsam nda irdelenen öbür siyasal etkinliklerin tümü seçmen kitlesinin büyük ço unlu unca ya hiç gerçeklefltirilmemekte ya da nadiren gerçeklefltirilmektedir. En az ndan "zaman zaman" siyasal tart flmalara giren seçmenlerin oran bile dörtte biri biraz aflmaktad r. Seçmenlerin yaklafl k beflte üçü "hiçbir zaman" siyasal tart flmaya girmediklerini belirtmifltir. Grafik 8 Siyasete Kat l m Kanallar (ortalama puan) Her zaman 4 3,79 3,15 Zaman zaman 3 Nadiren 2 1,81 1,75 1,51 1,44 1,42 1,27 1,26 Hiçbir zaman 1 Oy vermek Medyada siyaset izlemek Siyaset tart flmak Toplant lara kat lmak Baflvuru, dilekçe hakk kullanmak Seçimde parti için çal flmak Toplu etkinliklere kat lmak STK çal flmalar na kat lmak Aktif politika yapmak 17

15 Seçimlerde oy verme d fl ndaki bütün siyasal etkinlikleri kad nlar erkeklere göre istatistiksel bak mdan anlaml ölçüde daha seyrek gerçeklefltirmektedir. Seçmen kitlesinin seçimlerde oy verme s kl bak m ndan farkl laflmas nda en çok etkide bulunan de iflken yaflt r: yafl ilerledikçe seçimlerde oy verme s kl düzenli olarak artmaktad r. Medya arac l yla siyasal konularda bilgilenme s kl nda en önemli ay rt edici de iflken cinsiyettir. Daha sonra, kad nlar aras nda SES düzeyi, erkekler aras nda ise bölge ay rt edici bir de iflken olarak öne ç kmaktad r. Siyasal tart flmalara girme s kl nda da en önemli ay rt edici de iflken cinsiyettir. Kad nlar aras nda SES, erkekler aras nda ise bu kez siyasal tercihler ay rt edici etkide bulunmaktad r. Grafik 9 Siyasete Kat l m Kanallar (Cinsiyete göre ortalama puan) Her zaman 4 3,84 3,74 3,36 Kad n (N=1189) Erkek (N=1233) Zaman zaman 3 2,94 2,11 2,11 Nadiren 2 1,5 1,39 1,34 1,67 1,2 1,67 1,21 1,63 1,11 1,42 1,4 1,11 Hiçbir zaman 1 Oy vermek Medyada siyaset izlemek Siyaset tart flmak Toplant lara kat lmak Baflvuru, dilekçe hakk kullanmak Seçimde parti için çal flmak Toplu etkinliklere kat lmak STK çal flmalar na kat lmak Aktif politika yapmak 18

16 Oy verme davran fl Ülkenin gelece inde etkili olabilece i inanc yla oy kullanan seçmenlerin oran yar dan biraz fazlad r. Buna karfl l k görüflülen kiflilerin dörtte biri genellikle yaln zca yasal zorunluluk oldu u için sand k bafl na gitti ini belirtmifltir. Grafik 1 Seçimlerde Oy Kullanma Nedeni () Ülkenin gelece inde etkili olabilece ime inand m için oy kullan r m Etkili olmasam da belki bir fleyler de iflir diye oy kullan r m Yasal zorunluluk oldu u için Di er Fikri yok Grafik 11 "Ülkenin gelece inde etkili olabilece ime inand m için oy kullan r m" (Bölgelere göre - ) ,4 63,3 54,1 59,5 48,4 59,4 48, (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 19

17 Seçmenlerin yaklafl k üçte ikisi genellikle belirli bir partiyi destekledikleri ve onu iktidarda görmek istedikleri için oy kullanmakta, üçte biri ise daha kötülerin iktidar ndan sak nmak için "kötülerin iyisine" oy vermektedirler. Grafik 12 Seçimlerde Bir Partiye Oy Verme Nedeni () Öbür partileri daha kötü buldu um için oy kullan r m 34 Di er 1 Fikri yok 2 Destekledi im partinin iktidara gelmesi için oy kullan r m 63 Grafik 13 "Destekledi im partinin iktidara gelebilmesi için oy kullan r m" (SES grubuna göre -) ,3 65,9 6,8 55, E (N=272) D (N=1152) C (N=614) B-A (N=358) SES 2

18 Grafik 14 "Destekledi im partinin iktidara gelebilmesi için oy kullan r m" (Bölgelere göre ) ,6 78,8 61,1 63,4 59, 66,7 56, (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) Seçmenlerin yaklafl k üçte ikisi genellikle seçimlerin olas sonucunu dikkate almaks z n "partizan" bir tercihle oy kullanmaktad r; üçte bir ise seçimlerin olas sonucunu dikkate alarak "stratejik" bir tercihte bulunma e ilimindedir. Grafik 15 Oy vermeyi düflündü ü partinin kazanma flans hiç yok, en çok karfl ç kt partinin kazanma flans yüksek ise () Her fleye ra men as l tercih etti im partiye oy veririm Duruma göre ikinci veya üçüncü tercih etti im partiye oy verebilirim 33,4 62,4 21

19 Seçmenlerin bu davran fl biçimi bak m ndan farkl laflmas nda en çok bölge faktörü etkilidir. Grafik 16 Oy vermeyi düflündü ü partinin kazanma flans hiç yok, en çok karfl ç kt partinin kazanma flans yüksek ise (Bölgelere göre - ) Her fleye ra men as l tercih etti im partiye oy veririm Duruma göre ikinci veya üçüncü tercih etti im partiye oy verebilirim 74,1 72,4 74,1 65,2 62,5 44,5 44,7 34, 31,9 27,1 23,2 23,2 6,7 36,1 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) Seçmenlerin hangi parti için oy kullanacaklar n kararlaflt r rken önem verdikleri etkenlerin bafl nda "parti çizgisi" gelmektedir. Onu s ras yla "parti lideri" ve "adaylar" izlemektedir. Grafik 17 En önemli 3 Oy Vermede Öncelik Tafl yan Etken (Ortalama önem puan ) 2 1,7 1,54 1,5 1,1 1,37 En önemsiz Parti program n n siyasal görüflümle örtüflmesi Parti liderine Partinin adaylar n n duydu um inanç ve kim oldu u güven Partinin benim ihtiyaçlar m karfl lamas Eflimin, ailemin veya yak n çevremin parti tercihi 22

20 Grafik 18 Oy vermede önemli etken: Parti program n n siyasal görüflümle örtüflmesi (Cinsiyet, Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) En önemli 3 2 1,56 1,83 1,8 1,65 1,7 1,63 1,74 1,77 1 En önemsiz Kad n (N=1185) Erkek (N=1214) yafl (N=538) yafl (N=124) 45+ yafl (N=621) K r (N=865) Kent (N=1534) C NS YET YAfi GRUBU YERLEfi M (Metropol) (N=589) Grafik 19 En önemli 3 Oy vermede önemli etken: Parti liderine duydu um inanç ve güven (Cinsiyet, Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) 2 1,59 1,48 1,42 1,56 1,58 1,54 1,53 1,55 1 En önemsiz Kad n Erkek (N=1185) (N=1214) C NS YET yafl (N=538) yafl (N=124) YAfi GRUBU 45+ yafl (N= 621) K r (N=865) Kent (N=1534) YERLEfi M (Metropol) (N=589) 23

21 Grafik 2 En önemli 3 Oy vermede önemli etken: Partinin adaylar n n kim oldu u (Cinsiyet, Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) 2,98 1,12,91 1,6 1,15 1,2 1,7 1,12 1 En önemsiz Kad n (N=1185) Erkek (N=1214) yafl (N=538) yafl (N=124) 45+ yafl (N= 621) K r (N=865) Kent (N=1534) C NS YET YAfi GRUBU YERLEfi M (Metropol) (N=589) Grafik 21 Oy vermede önemli etken: Partinin benim ihtiyaçlar m karfl lamas (Cinsiyet, Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) En önemli 3 2 1,14,9 1,17,99,93 1,5 1,,96 1 En önemsiz Kad n (N=1185) Erkek (N=1214) yafl (N=538) yafl (N=124) 45+ yafl (N=621) K r (N=865) Kent (N=1534) (Metropol) (N=589) C NS YET YAfi GRUBU YERLEfi M 24

22 Parti çizgisine verilen önem düzeyinde birincil ayr flt r c etken, seçmenin mesle i ya da iflidir; kamu ve özel sektör iflçileri ile ev kad nlar n n oyunda parti çizgisi daha az belirleyicidir. Lidere ve adaylara atfedilen önem düzeyi en çok bölgelere göre farkl laflmaktad r. Grafik 22 En önemli 3 Oy Vermede Öncelik Tafl yan Etken (Bölgelere göre ortalama önem puan ) Parti program Parti lideri Adaylar htiyaçlar m karfl lamas 2 1,95 1,43 1,85 1,67 1,76 1,55 1,45 1,58 1,63 1,68 1,74 1,7 1,67 1,86 1,16,98,81 1,4 1,8 1,8 1,19 1,22,95 1,27 1,19,84 1,17,9 En önemsiz (N=291) (N=168) (N=346) (N=185) (N=398) (N=313) (N=698) Grafik 23 En önemli 3 Oy Vermede Öncelik Tafl yan Etken (SES'e göre ortalama önem puan ) Parti program Parti lideri Adaylar htiyaçlar m karfl lamas 2, ,42 1,35,98 1,32 1,6 1,61 1,3 1,2 1,83 1,56 1,12,99 1,48 1,12,88 En önemsiz E (N=272) D (N=1142) C (N=69) B-A (N=352) SES 25

23 Seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyi Seçmenler bugünkü seçim sistemi konusunda "orta düzeyde" bilgilidir. En çok seçmenin "do ru bilgi sahibi" oldu u konu yüzde 1 luk ülke baraj - d r. Buna karfl l k, yürürlükteki sisteme göre partilerin ittifak halinde seçimlere girebildi i yönünde, geçmiflteki "muvazaal " seçim iflbirliklerinden kaynaklanan çok yayg n bir yanl fl kan vard r. Grafik 24 6 Seçim Sistemine liflkin Bilgi Düzeyi Ortalama (6,27) 5 4 Kifli Do ru Saptanan Önerme Say s Seçim sistemiyle ilgili bilgi düzeyinin farkl laflmas nda en önemli etken cinsiyettir. Daha sonra, kad nlar aras nda SES, erkekler aras nda ise bölge faktörü ay rt edici önem tafl maktad r. Grafik 25 7 Seçim Sistemine liflkin Bilgi Düzeyi (Cinsiyete ve SES grubuna göre do ru saptama ortalamas ) 6,63 6,56 6,68 6,27 Ortalama puan 6 5,89 5,91 6,7 5 Kad n Erkek E D C B-A GENEL C NS YET SES 26

24 Seçim ve siyasal partiler mevzuat konusundaki tart flmalarla ilgili bilgi düzeyi Seçmenlerin, siyasi partiler ve seçim mevzuat n n de ifltirilmesi konusundaki tart flmalara iliflkin fark ndal k düzeyi yüksektir. Seçmenlerin beflte üçü iki konudaki tart flmalar n en az birinden haberdard r. Her iki konudaki tart flmalardan da haberdar olanlar n oran yar ya yak nd r. Grafik 26 De ifliklik Tart flmalar Konusunda Bilgi () Her iki konudaki tart flmalardan da haberdar 48 Yaln zca siyasi partiler kanununun de iflmesiyle ilgili tart flmalardan haberdar 5 Yaln zca seçim sisteminin de ifltirilmesiyle ilgili tart flmalardan haberdar 6 ki konudaki tart flmalardan da haberdar de il 41 27

25 Tart flmalarla ilgili fark ndal k düzeyi en önce cinsiyete göre farkl laflmaktad r. Daha sonra kad nlar aras nda SES, erkekler aras nda ise seçim sistemi konusundaki bilgi düzeyi ay rt edici etkide bulunmaktad r. Grafik 27 De ifliklik Tart flmalar Konusunda Bilgi (Cinsiyete göre - ) Her iki konudaki tart flmalardan da haberim var Yaln zca siyasi partiler kanununun de iflmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu Yaln zca seçim sisteminin de ifltirilmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu ki konudaki tart flmalardan da haberim olmad ,9 55, ,4 33, ,6 6,1 Kad n (N=1189) 4,8 6,6 Erkek (N=1233) Grafik 28 De ifliklik Tart flmalar Konusunda Bilgi (SES grubuna göre - ) ,2 Her iki konudaki tart flmalardan da haberim var Yaln zca siyasi partiler kanununun de iflmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu Yaln zca seçim sisteminin de ifltirilmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu ki konudaki tart flmalardan da haberim olmad 63,2 56, ,5 42,2 33,8 24, ,4 6,6 4,7 6,7 5,9 6,3 6,4 5,6 E (N=272) D (N=1152) C (N=614) B-A (N=358) SES 28

26 Grafik 29 De ifliklik Tart flmalar Konusunda Bilgi (Yafl grubuna göre - ) ,9 Her iki konudaki tart flmalardan da haberim var Yaln zca siyasi partiler kanununun de iflmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu Yaln zca seçim sisteminin de ifltirilmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu ki konudaki tart flmalardan da haberim olmad 5,2 5, Yafl (N=543) 49,3 47,3 5,3 6, Yafl (N=1255) 4,9 53,1 5, 6,6 45+ Yafl (N=624) 35,4 Grafik 3 De ifliklik Tart flmalar Konusunda Bilgi (Yerleflime göre - ) ,4 5,3 7,6 K r (N=873) Her iki konudaki tart flmalardan da haberim var Yaln zca siyasi partiler kanununun de iflmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu Yaln zca seçim sisteminin de ifltirilmesiyle ilgili tart flmalardan haberim oldu ki konudaki tart flmalardan da haberim olmad 44,8 49,9 5,2 5,6 Kent (N=1549) 39,4 52,4 6,4 4, (Metropol) (N=594) 37,2 29

27 III B Ö L Ü M TÜRK YE DE YÖNET M VE S YASAL S STEM SORUNLARI

28 Türkiye de hemen her befl seçmenden dördü seçim sisteminin kötü ya da çok kötü iflledi i kan s ndad r. Bu soruya verilen yan tlar ayr flt r c en önemli etken bugünkü parti tercihidir. Bugünkü koalisyon ortaklar (DSP, MHP, ANAP) ve DYP d fl ndaki partilere oy verecek seçmenler aras nda sistemin çok kötü iflledi i görüflü özellikle güçlüdür. Seçmenler Türkiye de siyasal partiler sisteminin seçim sisteminden de kötü iflledi i görüflündedir. Örneklemin yüzde 84 ü bu yönde görüfl bildirmifltir. Bu soruya verilen yan tlar ayr flt r c en önemli etken bugünkü parti tercihidir. Bugünkü koalisyon ortaklar (DSP, MHP, ANAP) d fl ndaki partilere oy verecek seçmenler aras nda sistemin çok kötü iflledi i görüflü özellikle güçlüdür. Grafik 31 1 Seçim Sisteminin ve Siyasal Partiler Sisteminin fllerli i () 9 8 Seçim sistemi Siyasal partiler sistemi ,1 52, ,8 31, ,8 13, 1 2,1 1,4,5 1,1 Çok kötü iflliyor Kötü iflliyor yi ve kötü yanlar var yi iflliyor Çok iyi iflliyor 33

29 Seçmenin bugünkü yönetim ve siyaset sorunlar n n ortaya ç kmas nda dokuz önermede toplanan nedenlere ne kadar önem verdi i araflt r lm flt r. Seçim sistemi, siyasal partiler ya da hükümetlerle iliflkili bu dokuz nedenin hepsi kamuoyunca önemli bulunmakta, örneklem ortalamas hepsinde "5" puan üzerinden 4 ü aflmaktad r. Grafik 32 Türkiye'nin Yönetim Sorunlar n Aç klay c Nedenler (ortalama puan) Partilerin sadece partiye yak n olan kiflilerin ç karlar n savunmalar /ifl takibi yapmalar Hükümetlerin, oy kaybetmemek için k t kaynaklar bol keseden da tmas Siyasi partilerin art k halk temsil etmemesi 4,33 4,29 4,35 Seçim sisteminin güçlü ve istikrarl hükümetler ç karamamas 4,24 Siyasi partilerde demokratik bir iflleyifl olmamas Seçim sisteminin tüm kesimlerin adil temsiline imkan vermemesi Siyasi partilerin birbirinden farks z hale gelmesi Milletvekillerini halk n de il, parti liderlerinin seçmesi 4,15 4,11 4,1 4,1 Siyasi partilerin bafl nda hep ayn liderlerin olmas 4, Orta Önemli Çok önemli 34

30 Grafik 33 Aç klay c neden: Siyasi partilerin sadece partiye yak n olan kiflilerin ç karlar n savunmalar /ifl takibi yapmalar (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 4,26 4,35 4,41 4,24 4,41 4,52 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 34 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Siyasi partilerin sadece partiye yak n olan kiflilerin ç karlar n savunmalar, ifl takibi yapmalar (Bölgelere göre ortalama puan) 4,47 4,38 4,54 4,47 4,5 4,2 4,18 Önemli 4 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 35

31 Grafik 35 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Hükümetlerin, oy kaybetmemek için k t kaynaklar bol keseden da tmas (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) 4,2 4,35 4,41 4,22 4,39 4,47 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 36 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Hükümetlerin, oy kaybetmemek için k t kaynaklar bol keseden da tmas (Bölgelere göre ortalama puan) 4,8 4,39 4,33 4,14 4,52 4,2 4,43 Önemli 4 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 36

32 Grafik 37 Aç klay c neden: Siyasi partilerin art k halk temsil etmemesi (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 4,22 4,29 4,33 4,2 4,34 4,45 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 38 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Siyasi partilerin art k halk temsil etmemesi (Bölgelere göre ortalama puan) 3,98 4,24 4,39 4,2 4,47 4,9 4,38 Önemli 4 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 37

33 Grafik 39 Çok önemli Aç klay c neden: Seçim sisteminin güçlü ve istikrarl hükümetler ç karamamas (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) 5 4,1 4,25 4,35 4,16 4,29 4,37 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 4 Çok önemli Aç klay c neden: Seçim sisteminin güçlü ve istikrarl hükümetler ç karamamas (Bölgelere göre ortalama puan) 5 4,2 4,3 4,27 4,12 4,39 4,14 4,36 Önemli 4 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 38

34 Grafik 41 Aç klay c neden: Siyasi partilerde demokratik bir iflleyifl olmamas (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 4,7 4,17 4,18 4,6 4,2 4,26 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 42 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Siyasi partilerde demokratik bir iflleyifl olmamas (Bölgelere göre ortalama puan) Önemli 4 3,91 4,28 4,15 3,98 4,29 4,6 4,22 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 39

35 Grafik 43 Aç klay c neden: Seçim sisteminin bütün kesimlerin Meclis te adil bir biçimde temsil edilmesine imkân vermemesi (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 4,3 4,12 4,14 4,3 4,15 4,2 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 44 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Seçim sisteminin bütün kesimlerin Meclis te adil bir biçimde temsil edilmesine imkân vermemesi (Bölgelere göre ortalama puan) 4,29 4,3 Önemli 4 3,86 4,9 3,95 3,96 4,12 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 4

36 Grafik 45 Aç klay c neden: Siyasi partilerin birbirinden farks z hale gelmesi (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 3,97 4,12 4,17 4,2 4,14 4,28 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 46 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Siyasi partilerin birbirinden farks z hale gelmesi (Bölgelere göre ortalama puan) Önemli 4 3,9 4,21 4,13 3,73 4,27 3,98 4,18 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 41

37 Grafik 47 Aç klay c neden: Milletvekillerini halk n de il, parti liderlerinin seçmesi (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 4,3 4,7 4,2 4,4 4,12 4,23 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 48 Aç klay c neden: Milletvekillerini halk n de il, parti liderlerinin seçmesi (Bölgelere göre ortalama puan) Çok önemli 5 4,27 4,23 4,2 Önemli 4 3,91 4,2 3,91 3,95 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 42

38 Grafik 49 Çok önemli 5 Aç klay c neden: Siyasi partilerin bafl nda hep ayn liderlerin olmas (Yafl ve Yerleflime göre ortalama puan) 4,29 Önemli 4 3,93 4,5 4,5 3,87 4,11 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 5 Çok önemli 5 Siyasi partilerin bafl nda hep ayn liderlerin olmas (Bölgelere göre ortalama puan) 4, 4,4 4,24 4,17 Önemli 4 3,78 3,83 3,74 Orta 3 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 43

39 Seçmenlerin yüzde 72 si koalisyonlar n baflar l olamayaca kan s ndad r. Bir partinin tek bafl na iktidara gelebilece ini düflünenler ise yüzde 35 tir. Türkiye nin bir süre daha koalisyonlarla yönetilece ine kesin gözüyle bakanlar n yüzde 66 s koalisyonlar n baflar s na ihtimal vermemektedir. Bu oran genel kitlenin yüzde 42 sine denk düflmekte ve yak n gelecekte baflar l hükümet umudu olmayan genifl bir kesime iflaret etmektedir. Grafik Türkiye'de Koalisyon Hükümetlerinin Baflar Olas l / Kaç n lmazl Konusunda Görüfl () 71,9 63, ,7 25, Koalisyonlar baflar l olamaz, bir parti tek bafl na iktidar olmal Bir parti tek bafl na iktidara gelebilir Koalisyonlar da Türkiye yi baflar yla yönetebilir Bir süre daha koalisyonlar kaç n lmazd r Grafik 52 Türkiye'de Koalisyon Hükümetlerinin Baflar Olas l / Kaç n lmazl (Cinsiyet, yafl ve yerleflime göre - ) ,8 74, Koalisyonlar baflar l olamaz, bir parti tek bafl na iktidar olmal Koalisyonlar da Türkiye yi baflar yla yönetebilir 62,4 73,3 77,4 74,2 7,6 66, ,3 23,3 36,1 24,5 19,1 23,5 27, 29,2 2 1 Kad n (N=1189) Erkek (N=1233) Yafl (N=543) Yafl (N=1255) 45+ Yafl (N=624) K r (N=873) Kent (N=1549) C NS YET YAfi GRUBU YERLEfi M Metropol (N=594) 44

40 Görüflülen kiflilerin üçte ikisi kurulacak bir koalisyon hükümetine siyasal yelpazenin hem sa nda, hem de solunda yer alan partilerin kat lmas na karfl - d r. Bu soruya verilen yan tlar ayr flt r c en önemli etken seçmenin mesle i ya da iflidir. Devlet memurlar ve yüksek ö renimli serbest meslek sahipleri sa -sol koalisyonlar n daha çok onaylamaktad r. Esnaf, iflçi, büro çal flanlar, ö renci ve ö retim üyeleri aras nda ikinci önemli etken bugünkü parti tercihidir; bu grupta sa -sol koalisyonlar n yanl fl bulma oran bugünkü iktidar ortaklar na oy verecek seçmenler aras nda düflüktür. Grafik 53 Sa ve Sol Partiler Aras nda Koalisyon Ortakl Konusunda Görüfl () Yanl fl 66 Fikri yok 4 Do ru 3 45

41 Siyasal partilerle ilgili sorunlar Seçmen Türkiye de siyasal partiler sisteminin iflleyiflini be enmemektedir. Seçmen kitlesinin yüzde 84 ü bir kesim bu sistemin kötü ya da çok kötü iflledi i kan s ndad r. Bu olumsuz alg laman n ard nda siyasal partilerin hem as l ifllevlerini yerine getirememesiyle, hem de yap lanmas yla ba lant l sorunlar oldu u anlafl lmaktad r. Grafik 54 1 Türkiye'de Siyasal Partiler Sisteminin flleyifli (Yerleflime göre - ) 9 K r (N=873) Kent (N=1549) (Metropol) (N=594) ,4 55,5 61, 35, 29,2 25, ,1 13, 12,4 1 1,6 1,2 1, 1,5,8,3 Çok kötü iflliyor Kötü iflliyor yi ve kötü yanlar var yi iflliyor Çok iyi iflliyor 46

42 Türkiye de siyaset ya da siyasetin sayg nl n yitirmesi, temelde siyasal partiler rejimi çevresinde tart fl lmaktad r. Oysa gerek grup toplant lara kat lanlar n söylemi, gerek anket bulgular Türkiye de siyasal partilerin birbirinden farks z hale geldi i yolundad r. Seçmenlerin yüzde 8 ine göre bu çok önemli ya da önemli bir sorundur. Grafik 55 Çok önemli 5 Sorun: Siyasal partilerin farks z hale gelmesi (Yerleflime göre ortalama puan) 4,2 4,14 4,28 4,1 Önemli 4 Orta 3 K r (N=868) Kent (N=1533) (Metropol) (N=593) Genel (N=241) 47

43 Siyasal partilerin ifllevi Siyasal partilerin yaln zca partiye yak n kiflilerin ç karlar n savunarak ifl takibi yapt ve art k halk temsil etmedi i görüflleri Türkiye nin yönetim sorunlar n aç klay c nedenlerin bafllar nda say lm flt r. Bu bulgu siyasal partilerin seçmen kitlesinden kopuk oldu u ve as l ifllevlerini yerine getiremedi i biçiminde yorumlanabilir. Siyasal partilerin kendi yak nlar n n ç karlar n savunmas n ve ifl takibi yapmas n çok önemli ya da önemli sorun sayanlar n oran yüzde 89 dur. Bu konudaki en önemli ayr flt r c etken co rafi bölgedir., Do- u Anadolu ve bölgesi seçmenleri bu konuda özellikle duyarl - d r. de de zmir büyükflehir seçmeni bu sorunu öne ç karmaktad r. Partilerin halk temsil etmemesi de seçmenlerin yüzde 86 s na göre çok önemli ya da önemli bir sorundur. Bu konuda da en önemli ayr flt r c etken co rafi bölgedir., ve bölgesi seçmenleri bu konuda özellikle duyarl d r. Bu bölgelerde ikinci önemli etken bugünkü parti tercihidir; CHP ve HADEP seçmeni bu soruna çok önem vermektedir. Grafik 56 Siyasal Partilerin fllevine liflkin Sorunlar () Siyasi partilerin ifl takibi yapmas Siyasi partilerin halk temsil etmemesi 53, 5, ,7 35, , 3,1 2,1 3,2 5,6 6,8 Hiç önemli de il Pek önemli de il Orta Önemli Çok Önemli 48

44 Grafik 57 Siyasi Partilerin fllevine liflkin Sorunlar (Yafl ve yerleflime göre ortalama puan) Çok önemli 5 Yak nlar n n ç kar n savunma, ifl takibi Halk temsil etmeme 4,26 4,22 4,35 4,29 4,41 4,33 4,24 4,2 4,41 4,34 4,52 4,45 4,35 4,29 Önemli 4 Orta Yafl Yafl 45+ Yafl K r Kent (Metropol) Genel YAfi GRUBU YERLEfi M Grafik 58 Çok önemli 5 Siyasi Partilerin fllevine liflkin Sorunlar (Bölgelere göre ortalama puan) Yak nlar n n ç kar n savunma, ifl takibi Halk temsil etmeme Önemli 4 4,5 3,98 4,47 4,24 4,38 4,39 4,2 4,2 4,54 4,47 4,18 4,9 4,47 4,38 Orta 3 49

45 Siyasal partilerin seçmen kitlesinden kopuklu unu düflündüren bir baflka bulgu, seçmen kitlesinin yüzde 85 ine göre seçmenin be enmedi i adaylar n da milletvekili seçilebilmesidir. Bu konuda en önemli ayr flt r c etken seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyidir; elefltiri dozunun yüksek oldu u bilgili seçmenler aras nda ayr flt r c etken yerleflimdir. Grafik 59 Siyasal Partilerin Seçmenden Kopuklu u: Be enilmeyen adaylar n seçilebilmesi (Yerleflime göre - ) Hakl elefltiri Haks z elefltiri 1 9 8,5 87,3 9,6 84, ,1 11,5 7,7 14,3 1 K r (N=873) Kent (N=1549) (Metropol) (N=594) GENEL (N=2422) 5

46 Siyasal partilerin yap s Seçmenlerin yüzde 84 ü siyasal partilerde demokratik bir iflleyifl olmamas n, yüzde 78 i de partilerin bafl nda hep ayn liderlerin olmas n çok önemli ya da önemli sorun olarak görmektedir. Grafik 6 Çok önemli 5 Sorun: Siyasi partilerde demokratik bir iflleyifl olmamas (Yerleflime göre ortalama puan) 4,6 4,2 4,26 4,15 Önemli 4 Orta 3 K r (N=87) Kent (N=1543) (Metropol) (N=594) GENEL (N=2413) Partilerin bafl nda hep ayn liderlerin bulunmas konusunda birincil ayr flt r c etken co rafi bölgedir. Grafik 61 Çok önemli 5 Sorun: Siyasi partilerin bafl nda hep ayn liderlerin olmas (Bölgelere göre ortalama puan) 4, 4,4 4,24 4,17 4,2 Önemli 4 3,78 3,83 3,74 Orta 3 GENEL 51

47 Seçmen kitlesinin yüzde 61 i "siyasal partilerde bir lider sultas oldu u, liderlerin partileri diktatörce yönetti i" yolundaki ifadeye kesinlikle kat ld n bildirmifltir. Bu ifadeye toplam kat lma oran yüzde 84 tür. Lider sultas alg lamas nda en önemli ayr flt r c seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyidir; seçmenin bilgisi artt kça lider sultas alg lamas düzenli olarak güçlenmektedir. kinci önemli etken bilgili seçmenler aras nda bugünkü parti tercihi, görece bilgisiz seçmenlerde ise co rafi bölge ve SES tir. Grafik 62 Siyasal Partilerde Lider Sultas, Liderlerin Partileri Diktatörce Yönetmesi () Kesinlikle kat lm yorum, lider sultas diye bir fley yok 14 Fikri yok 4 Kat lm yorum, bu konu çok abart l yor 9 Kat l yorum, ama bu konu biraz abart l yor 13 Kesinlikle kat l yorum 6 52

48 Grafik 63 Siyasal Partilerde Lider Sultas (Bölgelere göre - ) 1 9 Kat l yorum, ama bu konu biraz abart l yor Kesinlikle kat l yorum ,5 1,1 13,4 1,2 1,6 12,4 14, ,6 63,3 55, 58,6 63,5 59,4 63,8 2 1 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) Grafik 64 Siyasal Partilerde Lider Sultas (SES grubuna göre - ) 1 9 Kat l yorum, ama bu konu biraz abart l yor Kesinlikle kat l yorum 8 7 7,3 12,5 13,7 14, ,8 57,2 64,3 7,1 2 1 E (N=272) D (N=1152) C (N=614) B-A (N=358) 53

49 Seçmenlerin yüzde 81 i milletvekillerini halk n de il, parti liderlerinin seçmesi sorununu Türkiye nin bugünkü siyaset ve yönetim s k nt lar n n ortaya ç kmas nda çok önemli ya da önemli oldu unu düflünmektedir. Bu konuda en önemli ayr flt r c etken seçmenin bugünkü olas oyudur; AKP, CHP ve HADEP seçmeni ile geçersiz oy kullanacak, oy kullanmayacak ve karars z olanlar bu sorunu çok daha fazla önemsemektedir. Grafik 65 Sorun: Milletvekillerini halk n de il, parti liderlerinin seçmesi () Çok Önemli 46 Hiç önemli de il 6 Önemli 35 Orta 7 Pek önemli de il 6 54

50 Yürürlükteki seçim sistemiyle ilgili sorunlar Seçmenlerin yaklafl k üçte ikisi seçim sisteminin de ifltirilmesini önemli bulmakta ve tart fl lmas nda yarar görmektedir. Bu konuda en önemli ayr flt r c etken seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyidir; seçmenin bilgisi artt kça konuya verdi i önem de artmaktad r. Grafik 66 Seçim Sistemi De iflikli i Konusunda Görüfl () Fikri yok 1 Seçim sisteminin de ifltirilmesi demokratikleflme aç s ndan önemlidir; bu konunun tart fl lmas nda yarar vard r 65 Daha önemli sorunlar varken bu konunun tart fl lmas gereksizdir 34 Grafik 67 Seçim Sistemi De iflikli i Konusunda Görüfl (SES grubuna göre -) Önemlidir; tart fl lmas nda yarar vard r Daha önemli sorunlar varken tart fl lmas gereksizdir 77,9 66,9 61,1 52,6 44,9 37,1 32,2 21,8 E (N=272) D (N=1152) C (N=614) B-A (N=358) SES 55

51 Grafik 68 Seçim Sistemi De iflikli i Konusunda Görüfl (Bölgelere göre - ) 1 9 Önemlidir, tart fl lmas nda yarar vard r Daha önemli sorunlar varken tart fl lmas gereksizdir , 71,2 62,7 59,7 61,1 6,6 66, ,3 27,6 35,3 37,1 37,9 37,8 32,3 2 1 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) Bugünkü seçim sisteminin çeflitli amaçlara hizmet etme aç s ndan genelde yetersiz kald düflünülmektedir. Grafik 69 Bugünkü Seçim Sisteminin Çeflitli Amaçlara Ne Ölçüde Hizmet Etti i (ortalama) 2,26 2,38 2,41 2,46 Bir partinin tek bafl na hükümet kurmas n kolaylaflt rmaya Bölgelerin Meclis'te dengeli biçimde temsil edilmesine Halk n ço unlu una dayanan hükümetlerin kurulmas na Oylar n ziyan olmas n önlemeye 2,54 2,59 Sa lam bir ço unlu a dayanan hükümetlerin kurulmas na Her partinin Meclis'te gücü oran nda temsil edilmesine 2,86 De iflik partilerin koalisyon hükümetlerinde uzlaflmas na 3,22 Küçük partilerin Meclis'e girmesini önlemeye Hiç Hizmet Etmiyor Tam Hizmet Ediyor 56

52 Sistemin en fazla hizmet etti i düflünülen amaç, küçük partilerin Meclis e girmesini önlemektir. Örneklemin yüzde 53 ü bu yönde görüfl belirtmifltir. Bu konuda en önemli ayr flt r c etken seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyidir; seçmenin bilgisi artt kça bu görüfl güçlenmektedir. Grafik 7 Tam Hizmet Ediyor 5 Bugünkü seçim sistemi: "Küçük partilerin Meclis'e girmesini önlemeye" (Bölgelere göre ortalama puan) 4 3 3,47 3,19 3,8 2,76 3,1 3,17 3, Hiç Hizmet Etmiyor (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) Sistemin tek bir partinin hükümet kurmas n kolaylaflt rd n düflünenlerin oran ise yüzde 22 de kalmaktad r. Bu konuda en önemli ayr flt r c etken seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyidir; seçmenin bilgisi azald kça bu görüfl güçlenmektedir. Grafik 71 Bugünkü seçim sistemi: Halk n ço unlu una dayanan hükümetlerin kurulmas na Tam (Bölgelere göre ortalama puan) Hizmet 5 Ediyor 4 3 2,61 2,6 2,28 2,58 2,37 2,5 2, Hiç Hizmet Etmiyor (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 57

53 Bugünkü seçim sistemine yöneltilen en güçlü iki elefltiri seçim çevrelerinin büyüklü ü nedeniyle seçmenin adaylar tan mamas (yüzde 87) ve seçmenin be enmedi i adaylar n da milletvekili seçilebilmesi (yüzde 85), en zay f elefltiri ise büyük illerin Meclis te eksik temsili (yüzde 53) konusundad r. Grafik 72 Seçim Sistemine Yönelik Elefltirileri Hakl Bulma (Kifli ) Büyük iller Meclis te nüfuslar na göre daha düflük, küçük iller ise daha yüksek oranda temsil ediliyor 53,3 Baz partiler Meclis e gerçek güçlerinin üzerinde milletvekili gönderiyor; bu da partiler aras nda haks zl a neden oluyor Oy verdikleri partinin barajdan ötürü Meclis e girememesi seçmende sisteme karfl güvensizlik do uruyor Küçük partilerin baraj aflamayaca bilindi i için, büyük partiler küçük parti seçmenin taleplerini ciddiye alm yor. Böylece toplumun bir bölümü Seçmen be enmese de partilerin aday gösterdi i kifliler milletvekili seçilebiliyor Seçim çevreleri çok büyük oldu u için seçmenler oy verdi i partinin adaylar n tan m yor 77,9 79,8 8,5 84,8 86,5 Seçim çevrelerinin büyüklü ü nedeniyle seçmenin adaylar tan mamas n elefltirmede en önemli etken seçim sistemine iliflkin bilgi düzeyidir; elefltirme e iliminin yüksek oldu u görece bilgili seçmenler aras nda ikinci önemli etken co rafi bölgedir. Grafik 73 Seçim Sistemine Yönelik Hakl Elefltiri: "Seçim çevreleri çok büyük oldu u için seçmenler adaylar tan m yor" (Bölgelere göre - Kifli ) 1 89,5 91, 86,3 87,6 82,4 82,7 9 78, D.Anadolu G. Do u 58

54 Grafik 74 Seçim Sistemine Yönelik Hakl Elefltiri: "Seçmen be enmese de partilerin gösterdi i adaylar seçilebiliyor" (Bölgelere göre - Kifli ) ,1 74, 89,5 81,2 88,2 82,8 88, D.Anadolu G. Do u Baraj n Meclis te baz kesimlerin eksik ve baz partilerin haks z temsiline yol açt, hatta oy verdi i partinin barajdan ötürü Meclis e girememesinin seçmende sisteme karfl güvensizlik yaratt yolundaki elefltirileri de her befl kifliden dördü yerinde bulmaktad r. Grafik 75 Seçim Sistemine Yönelik Hakl Elefltiri: "Oy verdi i partinin barajdan ötürü Meclis e girememesi seçmende sisteme karfl güvensizlik do uruyor." (Bölgelere göre - Kifli ) ,3 83,4 84,1 76,8 79,9 8,9 8, D.Anadolu G. Do u 59

55 Tek parti iktidar koalisyon olas l Genel seçmen kitlesinin yüzde 63 ü bugünkü seçim sistemiyle Türkiye de mevcut ya da kurulabilecek herhangi bir partinin yak n gelecekte tek bafl na iktidara gelemeyece i kan s ndad r. Bu soruya verilen yan tlar ayr flt r c en önemli etken bugünkü parti tercihidir. Türkiye nin bir süre daha koalisyon hükümetleriyle yönetilece ine kesin gözüyle bakanlar daha çok DSP, MHP, ANAP ve CHP seçmenleridir. Grafik 76 1 Türkiye'de Koalisyon Hükümetlerinin Baflar Olas l / Kaç n lmazl Konusunda Görüfl () ,9 63, ,7 25, Koalisyonlar baflar l olamaz, bir parti tek bafl na iktidar olmal Bir parti tek bafl na iktidara gelebilir Koalisyonlar da Türkiye yi baflar yla yönetebilir Bir süre daha koalisyonlar kaç n lmazd r Seçmen kitlesinin yüzde 72 si Türkiye de koalisyonlar n baflar l olamayaca - n düflünmektedir. Bu soruya verilen yan tlar ayr flt r c en önemli etken yaflt r. Gençler koalisyon hükümetlerine daha fazla baflar flans tan maktad rlar. 6

56 Temsilde adalet yönetimde istikrar sorunlar Seçim sisteminin gerek temsilde adaleti, gerek istikrarl hükümetlerin kurulmas n sa lamamas Türkiye nin bugünkü s k nt lar n n çok önemli ya da önemli etkeni olarak görülmektedir. Seçmenlerin yüzde 86 s na göre seçim sisteminin istikrarl hükümetler ç karamamas bugünkü s k nt lar n çok önemli ya da önemli bir nedenidir. Bu soruna verilen önemde birincil ayr flt r c etken co rafi bölgedir. Grafik 77 Bugünkü s k nt lar aç klay c neden: Seçim sisteminin güçlü ve istikrarl yönetimler ç karamamas () Önemli 4 Çok Önemli 46 Orta 7 Pek önemli de il 3 Hiç önemli de il 3 Fikri yok 1 Grafik 78 Çok önemli 5 Seçim Sisteminin Güçlü ve stikrarl Yönetimler Ç karamamas (Bölgelere göre ortalama puan) 4,2 4,3 4,27 4,12 4,39 4,14 4,36 Önemli 4 Orta 3 (N=292) (N=168) (N=35) (N=185) (N=395) (N=314) (N=75) 61

57 Grafik 79 Çok önemli 5 Seçim Sisteminin Güçlü ve stikrarl Yönetimler Ç karamamas (Yafl ve yerleflime göre ortalama puan) 4,1 4,25 4,35 4,16 4,29 4,37 Önemli 4 Orta Yafl (N=542) Yafl (N=1247) YAfi GRUBU 45+ Yafl (N=62) K r (N=868) Kent (N=1541) YERLEfi M (Metropol) (N=591) Seçmenlerin yüzde 81 ine göre, seçim sisteminin bütün kesimlerin Meclis te adil bir biçimde temsil edilmesine elvermemesi bugünkü s k nt lar n çok önemli ya da önemli bir nedenidir. Bu soruna verilen önemde de birincil ayr flt r c etken co rafi bölgedir. Grafik 8 Bugünkü s k nt lar aç klay c neden: Seçim sisteminin Meclis te adaletli temsile imkân vermemesi () Önemli 41 Çok Önemli 4 Orta 1 Pek önemli de il 5 Hiç önemli de il 3 Fikri yok 1 62

58 Grafik 81 Çok önemli 5 Seçim Sisteminin Meclis te Adaletli Temsile mkân Vermemesi (Bölgelere göre ortalama puan) 4,29 4,3 4,9 4,12 Önemli 4 3,86 3,95 3,96 Orta 3 (N=293) (N=168) (N=347) (N=185) (N=397) (N=313) (N=7) Grafik 82 Çok önemli 5 Seçim Sisteminin Meclis te Adaletli Temsile mkân Vermemesi (Yafl ve yerleflime göre ortalama puan) 4,3 4,12 4,14 4,3 4,15 4,2 Önemli 4 Orta Yafl (N=538) Yafl (N=1246) 45+ Yafl (N=619) K r (N=867) Kent (N=1536) (Metropol) (N=588) YAfi GRUBU YERLEfi M 63

59 Seçim sisteminin temsilde adaleti ve yönetimde istikrar sa lama aç s ndan içerdi i sorunlar do rudan sorguland nda birinci s rada Meclis teki partilerin istikrarl hükümetler kuramamas vurgulanm flt r. Bu soruna verilen önemde birincil ayr flt r c etken seçmenin bugünkü parti tercihidir; sistemin bu sonucu do urmas ANAP l, DSP li, MHP li ve tümüyle karars z olan seçmenlere göre daha fazla sorunludur. Grafik 83 Seçim Sisteminin çerdi i Adaletli Temsil - stikrarl Yönetim Sorunlar (Kifli ) Meclis te TC vatandafl az nl klar n adaletli bir biçimde temsil edilmemesi 4, Meclis te yeterince kad n milletvekili olmamas 48,5 Meclis te gere inden fazla partinin temsil edilmesi 5,9 1 baraj nedeniyle baz partilerin Meclis d fl nda kalmas 53,2 Meclis te yeterince genç milletvekili olmamas 75,1 Meclis te temsil edilen partilerin istikrarl hükümetler kuramamas Mecliste iflçi, memur gibi kesimlerin yeterince temsil edilmemesi 81, 81, Kifli Grafik 84 Seçim Sistemindeki Adaletli Temsil - stikrarl Yönetim Sorunlar n n Göreli Önemi (ortalama),29,41,44 Meclis te TC vatandafl olan az nl klar n adaletli bir biçimde temsil edilmemesi Meclis te yeterince kad n milletvekili olmamas Meclis te gere inden fazla partinin temsil edilmesi,84 Yüzde 1 luk baraj nedeniyle baz partilerin Meclis d fl nda kalmas 1,5 Meclis te yeterince genç milletvekili olmamas 1,36 Mecliste iflçi, memur gibi kesimlerin yeterince temsil edilmemesi 1,53 Meclis te temsil edilen partilerin istikrarl hükümetler kuramamas En önemsiz En önemli 64

60 Temsil sorunlar içinde en önemli görülenleri, Meclis te iflçi, memur gibi kesimlerin eksik temsili ve yeterince genç milletvekili olmamas d r. Meclis te iflçi, memur gibi kesimlerin eksik temsiline verilen önemde birincil ayr flt r c etken co rafi bölgedir. Grafik 85 En önemli 3 Seçim Sisteminde Adaletli Temsil - stikrarl yönetim sorunlar : Mecliste iflçi, memur gibi kesimlerin yeterince temsil edilmemesi (Bölgelere göre ortalama önem) 2 1,4 1,2 1,56 1,27 1,27 1,3 1,39 1 En önemsiz (N=292) (N=168) (N=35) (N=184) (N=392) (N=314) (N=698) Meclis te yeterince genç milletvekili olmamas na verilen önemde de birincil ayr flt r c etken co rafi bölgedir; ayr ca da k r-kent/metropol ayr m, bütün öbür bölgelerde de seçmenin bugünkü parti tercihi ikinci ayr flt r c etkendir. Grafik 86 En önemli 3 Seçim Sisteminde Adaletli Temsil - stikrarl Yönetim Sorunlar : Meclis te yeterince genç milletvekili olmamas (Bölgelere göre ortalama önem) 2 1,82,84 1,9,79 1,27 1,3 1,12 En önemsiz (N=292) (N=168) (N=35) (N=184) (N=392) (N=314) (N=698) 65

61 Yüzde 1 ülke baraj nedeniyle baz partilerin Meclis d fl nda kalmas, sorgulanan yedi sorun içinde dördüncü s rada önemli görülmüfltür. Bu soruna verilen önemde birincil ayr flt r c etken seçmenin bugünkü oyudur; bu sorunu daha çok önemseyenler bugün Meclis d fl nda bulunan partilere oy verecek seçmenlerdir. Baraj nedeniyle baz partilerin Meclis d fl nda kalmas n en fazla belirtenler ve Do u Anadolulu seçmenlerdir. Grafik 87 En önemli 3 Seçim Sisteminde Adaletli Temsil - stikrarl Yönetim Sorunlar : Yüzde 1 luk baraj nedeniyle baz partilerin Meclis d fl nda kalmas (Bölgelere göre ortalama önem) 2 1,25 1,16 1,86,62,64,86,85 En önemsiz (N=292) (N=168) (N=35) (N=184) (N=392) (N=314) (N=698) 66

62 IV B Ö L Ü M TEMEL TUTUM VE E L MLER

63 Parti içi demokrasi ve milletvekili adaylar Seçmenlerin yar ya yak n parti içi demokrasinin sa lanmas nda önceli i Siyasi Partiler Kanunu nda (SPK) yap lacak düzenlemelere vermekte, buna yak n bir kesim ise çözümü öncelikle partilerin iç dinami inde aramaktad r. Grafik 88 Partilerin Demokratikleflmesi için Geçerli Çözüm () Partilerin tüzükleri, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde düzenlenmeli 18 Fikri yok 7 Partilerin üyeleri, kendi haklar na sahip ç karak parti içi demokrasiyi kendileri gerçeklefltirmeli 27 Siyasi Partiler Kanunu, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde yeniden düzenlenmeli 48 Grafik 89 Partilerin Demokratikleflmesi için Geçerli Çözüm (Bölgelere göre - ) Siyasi Partiler Kanunu, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde yeniden düzenlenmeli Partilerin üyeleri, kendi haklar na sahip ç karak parti içi demokrasiyi kendileri gerçeklefltirmeli Partilerin tüzükleri, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde düzenlenmeli , 18,6 19,6 37,3 45,6 16, 52,3 23,6 16,2 43,8 38,9 14,6 48,4 28,3 15, 35,9 28,9 27,3 5,9 24,6 17,1 1 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 69

64 Grafik 9 Partilerin Demokratikleflmesi için Geçerli Çözüm (Yerleflime göre - ) Siyasi Partiler Kanunu, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde yeniden düzenlenmeli Partilerin üyeleri, kendi haklar na sahip ç karak parti içi demokrasiyi kendileri gerçeklefltirmeli Partilerin tüzükleri, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde düzenlenmeli ,4 48,1 52, ,2 17,2 26,4 18,5 22,9 17,4 2 1 K r (N=873) Kent (N=1549) (Metropol) (N=594) Grafik 91 Partilerin Demokratikleflmesi için Geçerli Çözüm (SES grubuna göre - ) Siyasi Partiler Kanunu, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde yeniden düzenlenmeli Partilerin üyeleri, kendi haklar na sahip ç karak parti içi demokrasiyi kendileri gerçeklefltirmeli Partilerin tüzükleri, parti içi demokrasiyi sa layacak biçimde düzenlenmeli ,2 32,7 14, 46,2 28,2 17,1 49,2 24,4 2,7 51,7 24,9 19,3 1 E (N=272) D (N=1152) C (N=614) B-A (N=358) SES 7

65 Seçmenlerin yüzde 7 i milletvekili adaylar n n belirlenmesinde inisiyatifin parti tabanlar nda olmas ndan yanad r. Grafik 92 Milletvekili Adaylar n Belirleme Biçimi () Ço unu parti genel merkezibir k sm n parti üyeleri veya delegeleri belirlemeli 1 Bütün adaylar parti genel baflkan belirlemeli 6 Halk seçsin 3 Fikri yok 2 Tümünü parti üyeleri belirlemeli 48 Bütün adaylar parti genel merkezi belirlemeli 1 Ço unu parti üyeleri veya delegeleri-bir k sm n parti genel merkezi 21 Seçmenlerin yaklafl k yüzde 85 i oy verdikleri partilerin milletvekili adaylar - n tan may önemli ya da çok önemli saymaktad r. Grafik 93 Seçmenin Adaylar Tan mas n n Önemi () Hiç önemli de il 3 Pek önemli de il 4 Fark etmez 8 Çok önemli 59 Önemli 26 71

66 Bu konuda görüfllerin farkl laflmas nda en çok bölge faktörü etkili olmaktad r. Grafik 94 Seçmenin Adaylar Tan mas n n Önemi (Bölgelere göre ortalama) Çok önemli 5 4,3 4,48 4,36 4,48 4,35 4,4 4,2 Önemli 4 Fark etmez 3 (N=293) (N=168) (N=351) (N=185) (N=385) (N=315) (N=691) 72

67 Partilere Hazine yard m ve ba fllar Partilere yönelik yayg n bir güvensizlik e ilimi tafl yan seçmen kitlesinin yaklafl k beflte dördü siyasal partilerin devletin mali yard m ndan yararlanmalar - na da karfl ç kmaktad r. Bu konuda en önemli ayr flt r c etken seçmenin bugünkü olas oyudur; partilere Hazine yard m na daha fazla karfl ç kanlar oy kullanmayacak, geçersiz oy verecek ve karars z olanlar ile bugün CHP ye oy verecek seçmenlerdir. Grafik 95 Partilere Hazine Yard m Yap lmas () Do ru, partilere Hazine yard m yap lmal 21 Fikri yok 1 Yanl fl, partilere Hazine yard m yap lmamal 78 Grafik 96 "Partilere hazine yard m yap lmamal " (Bölgelere göre da l m - ) ,8 75,7 82,6 73,1 83,2 73,6 76, (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 73

68 Partilere Hazine yard m yap lmas n onaylayanlar n yar dan biraz fazlas Hazine yard m alacak partilerin belirlenmesinde bugün uygulanan yöntemi do ru bulmaktad r. Gene partilere Hazine yard m n onaylayanlar n yaklafl k beflte üçü yard ma hak kazanan bütün partilere eflit yard m yap lmas n uygun görmektedir. Grafik 97 Hazine Yard m n n Belirli Bir Oy Oran na veya Milletvekili Say s na Ba l Olmas () Uygulama yanl fl. Ne kadar milletvekili ya da oyu olursa olsun, bütün partilere Hazine yard m yap lmal 45 Fikri yok 2 Uygulama do ru. Hazine yard m ndan yararlanabilmek için partilerin en az belirli bir say da milletvekili ya da oyu olmal 53 Grafik 98 Hak Kazanan Partilere Yard m n Da t lma Ölçütü () Küçük partilere daha çok, büyük partilere daha az yard m yap lmal 5 Fikri yok 4 Büyük partilere daha çok, küçük partilere daha az yard m yap lmal 32 Yard ma hak kazanan bütün partilere eflit yard m yap lmal 59 74

69 Bu konudaki görüflleri ayr flt ran en önemli etken yaflt r. Grafik 99 Hazine Yard m n n Belirli Bir Oy Oran na veya Milletvekili Say s na Ba l Olmas (Yafl grubuna göre -) Uygulama do ru. 58, 55,6 Uygulama yanl fl. 64, ,6 42,4 33, yafl (N=143) yafl (N=25) 45+ yafl (N=115) Grafik ,1 Hak Kazanan Partilere Yard m n Da t lma Ölçütü (Yafl grubuna göre - ) Yard ma hak kazanan bütün partilere eflit yard m yap lmal Büyük partilere daha çok, küçük partilere daha az yard m yap lmal Küçük partilere daha çok, büyük partilere daha az yard m yap lmal ,8 54,8 5 36, 34, , ,3 4,8 3, yafl (N=143) yafl (N=25) 45+ yafl (N=115) 75

70 Grafik 11 Hazine Yard m n n Belirli Bir Oy Oran na veya Milletvekili Say s na Ba l Olmas (Bölgelere göre -) 1 9 Uygulama do ru. Uygulama yanl fl ,3 59,5 55,9 61,2 55,4 55, 55, ,7 38,1 4,7 36,7 44,6 45, 41, (N=55) (N=41) (N=59) (N=49) (N=61) (N=81) (N=158) Grafik 12 Hak Kazanan Partilere Yard m n Da t lma Ölçütü (Bölgelere göre - ) ,7 Yard ma hak kazanan bütün partilere eflit yard m yap lmal Büyük partilere daha çok, küçük partilere daha az yard m yap lmal Küçük partilere daha çok, büyük partilere daha az yard m yap lmal ,5 64,4 63,3 56,9 61, 51, , 31,7 25,4 3,6 24,6 34,1 41, ,6 9,8 6,8 6,1 7,7 3,7 2,5 (N=55) (N=41) (N=59) (N=49) (N=61) (N=81) (N=158) 76

71 Grafik 13 Hak Kazanan Partilere Yard m n Da t lma Ölçütü (SES grubuna göre - ) ,4 14, Yard ma hak kazanan bütün partilere eflit yard m yap lmal Büyük partilere daha çok, küçük partilere daha az yard m yap lmal Küçük partilere daha çok, büyük partilere daha az yard m yap lmal 8,8 62,5 27,7 5,8 54,2 35,1 6,1 47,2 51,7, E (N=57) D (N=223) C (N=13) B-A (N=89) SES Seçmenlerin yaklafl k beflte dördü partilere yap lan bütün ba fllar n kamuoyuna aç klanmas ndan yanad r. Grafik 14 Partilere Yap lan Ba fllar n Aç klanmas () Partilere yap lan bütün ba fllar kamuoyuna aç klanmal 78 Bütün ba fllar n aç klanmas gerekmez, ama belirli bir miktar aflanlar aç klanmal 11 Fikri yok 1 Partilere yap lan ba fllar hiç aç klanmamal 1 77

72 Bu konudaki görüflleri ayr flt ran en önemli etken co rafi bölgedir. Bölge içi farkl laflmada en önemi etken seçmenin bugünkü olas oyudur. ve bölgelerinde ANAP, CHP, AKP, DYP ve SP seçmenleri, Do u ve Anadolu da HADEP ve DSP seçmenleri,, ç Anadolu ve de DYP ve MHP seçmenleri daha çok fleffafl ktan yanad r. Grafik 15 Partilere Yap lan Ba fllar n Aç klanmas (Bölgelere göre - ) Bütün ba fllar aç klanmal Belirli bir miktar aflanlar aç klanmal Hiç aç klanmamal ,8 72,2 77,5 64,5 8,7 75,5 83, ,8 8,1 16, 1,7 8, 14,5 21,5 12,4 6,8 12,1 1,5 13,4 1,5 5,4 (N=296) (N=168) (N=353) (N=185) (N=398) (N=315) (N=77) 78