Efctfci» IT tp8* By UĞUR GÖKTAŞ

Transkript

1 fr 11 Efctfci» IT tp8* By UĞUR GÖKTAŞ

2 T T - \o % l % u r ( tö k ta ş A iif ir Galata Köprüsü, ulajımı sağlayan bir vasıta olmasının ötesinde, İstanbul un gündelik hayat kültürünün de önemli bir unsurudur. Üstte, 19. yüzyıl sonunda köprünün yer aldığı bir kartpostal; altta, Ara Güler in objektifinden kırk yıl önceki Galata Köprüsü. / Galata Bridge has not just been a physical communications link between two sides of Istanbul, but a significant element of the city s daily life. Above is a postcard showing the bridge at the end of the 19th century, and below the bridge as photographed by Ara Güler forty years ago. İstanbul un tarihî mimarî eserleri içinde köprüler, insanların folkloruna, adetlerine tesir etmiştir. Bunlar içinde Galata Köprüsü nün varlığını sadece tarihî özellikleriyle belirtmek, zannederiz ki yanlış olacaktır. Çünkü, Galata Köprüsü, İstanbul halkı için sadece ulaşımı sağlayan bir vasıta olmanın ötesinde, hayatı paylaşan canlı bir hemşehriydi. Bilhassa 19. yüzyılın sonundan itibaren köprü, edebiyatımızda, tiyatro, şiir ve roman türleri içinde mekan özelliğiyle yerini alm ıştır. Özellikle roman türünde, başta Hüseyin Rahmi Gürpınar ve Ahmet Rasim olmak üzere hiçbir yazar yoktur ki, köprüden bahsetmiş olmasın. İstanbul da kurulmuş ve varlığı ispat edilebilen en eski köprü, 1453 yılında kuşatma sırasında Haliç te inşa edilen köprüdür yıllarında Galata ile İstanbul arasında bir köprü kurmak üzere girişimde bulunulmuş; bu amaçla ünlü Rönesans sanatçısı Leonardo da Vinci tarafından bir kroki hazırlanmıştı. Krokiye göre köprü, tek gözlü ve her ucu çift Bridges have a special fascination for people and tend to acquire their oum stories and legends. This is true of Istanbul, where bridges have found their way into folklore and become a treasured feature of the urban landscape. Therefore to treat the Galata Bridge over the Golden Horn merely from the historic angle would be misleading. This bridge has not only been a means of getting from one side o f the waterway to the other, hut like a fellow citizen has had symbolic and spiritual significance in people s lives. From the end of the 19th century in particular, the bridge has featured in Turkish literature; in theatre, poetry and novels. Above all in the latter medium there is hardly a novelist, including Huseyin Rahmi Gurpmar and Ahmet Rasim, who has not mentioned this bridge. The oldest recorded bridge in Istanbul was built over the Golden Horn in 1453 during the Turkish siege of the city. In the years plans to 142 SKYLIFE HAZİRAN JUNE 1999

3 ayaklı olup; uzunluğu 350 metre, genişliği ise 24 m etre olacaktı. Bu projenin gerçekleşmesi teknik bakım dan mümkün olmayınca, yine İtalyan sanatçılardan Michelangelo İstanbul a köprü yapımı için davet edildi. Fakat Michelangelo nun bu teklifi kabul etmemesi üzerine, 19- yüzyıla kadar köprünün yapım construct a permanent bridge here were d iscussed, and with this object a design sketch was made hy Leonardo da Vinci showing a single span bridge with double pillars at either end, 350 m long and 24 m wide. However, technical drawbacks made it impossible to realise this project, a n d another En üstte, Haliç in girijinde, tarihî yarımadayı Karaköy e bağlayan konumuyla Galata Köprüsü. Üstte, geçen yüzyılın sonunda yapılan bir gravürde Galata Köprüsü. / The Galata Bridge at the mouth of the Golden Horn linked the old city to the commercial district of Karaköy (top). An engraving of the Galata Bridge dating from the end of the last century (above). Cengiz Kahraman Arşı işi bir daha açılmamak üzere kapatıldı. Sonraki dönemde, II. Mahmut tarafından Azapkapı yla Unkapam'nı birbirine bağlayan bir köprü yaptırılmış ve 3 Eylül 1836 da hizmete açılmıştı. Kaptan-ı Derya Vekili Fevzi Ahmet Paşa nezaretinde tersanede yapılan ve Hâyratiye veya "Cisri Atik isimleriyle adlandırılan köprüden geçiş ücretsizdi. Tarih-i Lütfi de bu köprünün birbirine bağlı sallar üzerinde kurulduğu, uzunluğunun metre olduğu yazılmaktadır. İlk Galata Köprüsü ise, Valide Sultan tarafından 1845 yılında yaptırılarak 18 sene kullanılmıştır. Sultan II. Mahmut'un yaptırdığı köprüden sonra Italian artist. Michelangelo was invited to design a bridge for Istanbul. Michelangelo rejected the proposal, and the idea o f building a bridge bere was shelved until the 19th century. In the early 19th century Mahmut II ( ) had a bridge built at some distance up the waterway between Azapkapi and Unkapam. This bridge, known as the Hayratiye, was opened on 3 September The project was carried out by Deputy Lord High Admiral Fevzi Ahmet Paşa using the workers and facilities of the naval arsenal. According to the History>of Liitfi this bridge was built on linked pontoons and was around 500 to 540 m long. 144 SKYLIFE HAZİRAN JUNE 1999

4 Cengiz Kahraman Arşivi Çelin Korkmaz Solda, 80 yıl İstanbullulara hizmet eden ve 1992 yılında çıkan bir yangının Galata Köprüsü. / Left is the old Galata Bridge which after serving Istanbul the modern bridge which has taken its place. yapılan ilk köprü olması nedeniyle Cisr-i Cedid ismiyle anılmıştır. Bu köprünün Karaköy tarafına şair Şinasi'nin şu beyti yazılmıştır: Tarz-ı vâlâ köprü inşa kıldı rû-yi lecceye Yaptı Han Abdülmecid-i yem-himen Cisr-i Cedîd Köprünün üzerinden ilk defa Sultan Abdülmecit, altından ise Cygne adlı gemiyle Fransız kaptan Magnan geçmişti. Halk, köprüden bedava olarak üç gün geçtikten sonra Bahriye Nezareti adına Mürûriye denilen geçiş ücreti alınmaya başlandı. İkinci Galata Köprüsü, 1863 yılında Sultan Abdülaziz tarafından Ethem Pertev Paşa nın gayretiyle ahşap olarak yaptırılmıştı. III. Napolyon un İstanbul u ziyaretinin de bu köprünün yapımında önemli rolü olmuştu. Üçüncü köprünün yapımı için 1870 yılında Fransız Forges et Chantiers de la Mediterranée firmasıyla bir anlaşma yapılmış, fakat Fransız-Alman savaşı nedeniyle yapım işi gerçekleşmemişti yılında ise İngiliz firması olan G. Wells le anlaşma yapılmış ve köprünün yapımı 1875 yılında bitirilmişti. İnşa edilen köprü, 480 metre uzunluğunda ve 14 metre genişliğinde olup, 24 duba üzerine ardından Haliç in iç kısmına çekilen köprü; sağda, halen hizmet veren yeni for 80 years was damaged by fire and towed up the Golden Horn. Right is The first Galata Bridge at the mouth of the waterway was constructed in 1845 by the mother o f Sultan Abdtilmecid and used for 18 years. It was known as the Cisr-i Cedid or New Bridge to distinguish it from the earlier bridge further up the Golden Horn, which became known as the Cisr-i Atik or Old Bridge. The poet Şinasi wrote the following inscription which was situated at the Galata end of the bridge: A bridge of great excellence in visage The New Bridge was built by Abdiilmecid Han First to pass over the bridge was Sultan Abdiilmecid, and the first to pass below it was the French captain Magnan in bis ship the Cygne. For the first three days crossing the bridge was free, after which a toll known as mürûriye was paid to the Naval Ministry. This was replaced by a second wooden bridge in 1863, built by Ethem Pertev Paşa on the orders of Sultan Abdülaziz in readiness for the visit to Istanbul of Napoleon III. In 1870 a contract was signed with a French company, Forges et Chantiers de hi Mediteranee fo r construction of a third bridge, but the outbreak of war between France and Germany delayed the project. Galata Köprüsü, İstanbul'da geleneksel hayat biçiminin hakim olduğu semtlerle, daha Batılı izler taşıyan semtleri birbirine bağlayan kültürel bir geçit özelliği de taşır. / The Galata Bridge served as a cultural link connecting the traditionalist communities of the old city with the westernised communities of Pera, centre of commerce and foreign embassies. 146 SKYLIFE HAZİRAN --jh- lune 1999

5 Çetin Korkmaz kurulmuştu. Maliyeti ise 105 bin altındı. Bu köprü 1912 yılına kadar kullanılmış; bu tarihten sonra, eskiyen Haliç Köprüsünün yerine monte edilmişti. Dördüncü Galata Köprüsü ise 1912 yılında 350 bin altına Alman Man firmasına yaptırılan, boyu 466 metre, genişliği ise 25 metre olan köprüdür. Hizmete 27 Nisan 1912 de açılmıştır. Bu köprü 1992 yılında çıkan bir yangın sonucunda kullanılamaz hale geldiğinden devre dışı bırakıldı ve halen kullanmakta olduğumuz köprünün yapımıyla birlikte Haliç in iç taraflarına çekildi. Galata Köprüsü, imparatorluk içindeki iki ayrı dünya görüşüne ve yaşayışına sahip insanları ayıran bir merkezdi. Bir tarafta Aksaray, Laleli, Edirnekapı, Fatih gibi daha geleneksel bir yaşam tarzının hakim olduğu semtler; diğer tarafta ise Galata, Beyoğlu, Şişli, Harbiye gibi Batılı bir hayatın izlerinin görüldüğü semtler. Aslında köprü, bu iki değişik kültürü birbirine bağlayan kültürel bir geçit olarak da görülebilir. Peyami Safa nın "Fatih-1 Iarbiye romanında belirtiği gibi, köprü yoluyla Fatih ten Harbiye ye çıkan bir insan ayrı bir medeniyete ve kültüre de adım atmış olurdu. Galata Köprüsü, edebiyatçıların dışında, romantik manzarasıyla ressamlara da ilham olma özelliğini korumuştur. Uğur Göktaş, araştırmacı yazar. which was given instead to a British firm G. Wells in This bridge completed in 1875 was 480 m long and 14 m wide, and rested on 24 pontoons. It was built at a cost of 105,000 gold liras. This was used until 1912, when it was pulled upstream to replace the now genuinely old Cisr-i Atik Bridge. The fourth Galata Bridge was built in 1912 by the German Man firm for 350,000 gold lira. This bridge was 466 m long and 25 m wide. It is the bridge still familiar to many people today that was badly damaged in a fire in 1992 and towed up the Golden Horn to make way for the modern bridge now in use. The Galata Bridge was a symbolic link between the traditional city of Istanbul proper, site of the imperial palace and principal religious and secular institu- lions of the empire, and < the districts o f Galata, Beyoğlu. Şişli and Harbiye where a large proportion of the inhabitants were non-muslims and where foreign merchants and diplomats lived and worked. In this respect the bridge bonded these two distinctive cultures. As Peyami Safa said in his novel, Fatib- Harbiye, a person who went from Fatih to Harbiye via the bridge set foot in a different civilisation and different culture. Apart from its place in fiction, the romantic appearance of the Galata Bridge made it a subject of many paintings and engravings. ' Uğur Göktaş is a writer and researcher. 147 SKYLIFE HAZİRAN JUNE 1999 Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi *