DİL BİLGİSİ ÜZERİNE AÇIKLAMALAR

Transkript

1

2 Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ DİL BİLGİSİ ÜZERİNE AÇIKLAMALAR ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Ocak 2016, Ankara 2. Baskı: Mart 2016, Ankara Yayın-Proje: Didem Kestek Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Didem Kestek Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ 1979 yılında Malatya / Doğanşehir de doğdu yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği bölümünden mezun oldu. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili bilim dalında yüksek lisans (2004) ve doktora (2011) öğrenimini tamamladı yılından 2012 ye kadar Milli Eğitim Bakanlığına bağlı çeşitli okullarda Türkçe, Türk Dili ve Edebiyatı öğretmeni olarak görev yaptı yılında MEB deki görevinden ayrılarak Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesinde çalışmaya başladı, hâlen bu kurumdaki görevini sürdürmektedir.

4

5 ÖN SÖZ Bilgi ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesi ve hayatımıza girmesi, hem bilgiye ulaşmayı hem de bilgiyi paylaşmayı kolaylaştırdı. Eskiden birkaç kişiyle yüz yüze yapılan mesleki tartışmalar, İnternet ortamındaki e-posta gruplarına ve forum sitelerine taşındı. Çeşitli alanlarda olduğu gibi dil bilgisi alanında da birçok forum sitesi açıldı. Bu sitelerde dil bilgisine ilişkin yanlış veya eksik bilgilerin paylaşıldığını görünce sorumluluk gereği tartışmalara katılmaya ve aktif bir katılımcı olmaya başladım. Başta öğretmenlerimiz olmak üzere birçok kişinin dil bilgisine ilişkin binlerce sorusuna bilgimin yettiği ölçüde cevap vermeye çalıştım. Bu tartışmalar sayesinde dil bilgisinin sorunları, okullarımızdaki dil bilgisi öğretimi ve öğretmenlerimizin dil bilgisi alan yeterliliği hakkında gözlemlerde bulunma fırsatını yakaladım. Dil bilgisi alanında hem büyük bir bilgi eksikliği hem de büyük bir karmaşa ortamı olduğunu fark ettim. Dil bilgisindeki bazı konularda araştırmalara, bilimsel çalışmalara ve akademisyen görüşleri yerine ÖSYM nin veya dershanelerin görüşlerine önem verildiğini gördüm. Öğretmenlerimiz haklı olarak ÖSYM ne derse onu anlatıyordu ama anlattığı bu bilginin doğru olduğu konusunda da birçok öğretmenimizin şüphesi yoktu. Anlatılan bu bilgilerin bazılarının aslında yanlış olduğu yönünde öğretmenlerimiz ve öğretmen adaylarımız ikna edilebilirse değişimin ve doğruya ulaşmanın daha kolay olacağına ilişkin umudumu hiç kaybetmedim. Tartışılan bazı konuları, değerli hocam Prof. Dr. Leyla KARAHAN ile de zaman zaman paylaşıyor ve neler yapılması gerektiği hakkında görüşüne başvuruyordum. Hoca m bana her seferinde Düzelir, siz düzelteceksiniz, sen düzelteceksin. derdi. Yine bu tartışmalar boyunca fark ettim ki ders kitaplarındaki konu sıralaması doğrultusunda her yılın aynı dönemlerinde forum sitelerine aynı sorular soruluyor; İnternette her yıl aynı konuda araştırma yapılıyor. İnternete girilmiş bir bilgi, maddi anlamda kaybolmuyor ama bir çeşit bilgi kirliliğine maruz kalıp bu bilgi kirliliği içinde değerini ve etkisini yitiriyor. Bu durum, beni Başka neler yapılabilir? düşüncesine itti ve dil bilgisinde akla takılması muhtemel konulara ilişkin açıklamaları içeren bir kitap hazırlama fikri, işte o zaman doğdu. Evet, öğretmenlerimiz ilgili bölümlerden başarıyla mezun olarak öğretmen oluyordu ama bazı konularda bilgi eksikliğimizin olması hepimiz için normaldi. Önemli olan bu konuda bir şeylerin yapılmasıydı. Gerek öğretmenlik yaptığım yıllardaki gerekse de sonraki yıllardaki gözlemlerim ve tecrübelerim sayesinde bir öğretmenin dil bilgisi anlatırken nelere dikkat etmesi gerektiği, dil bilgisi öğretimimize yerleşmiş yaygın yanlışlıkların neler olduğu üzerinde düşünme ve araştırma yapma imkânım oldu. Hem bu araştırmalarımın sonuçlarını hem de dil bilgisi alanındaki yeni yaklaşımları öğretmenlerimizle ve öğretmen adaylarımızla paylaşmak istedim. Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar, işte bu paylaşma isteğinin bir ürünüdür. Bir öğretmenin meslek hayatı boyunca karşılaşacağı birçok soruya bilimsel cevaplar bulabileceği bir kitap hazırlamaya çalıştım; yararlı olacağını umuyorum. Bir kitap, akademik birikim ve maddi-manevi destek olmak üzere iki temel ayak üzerinde yükselir ve her iki ayak da teşekkürü hak eder. Başta değerli hocam

6 vi Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar Prof. Dr. Leyla KARAHAN olmak üzere yüksek lisans ve doktora öğrenimim boyunca kendilerinden ders alma imkânı bulduğum Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN, Prof. Dr. Fatma ÖZKAN, Prof. Dr. Çetin PEKACAR, Prof. Dr. İsmet CEMİLOĞLU, Prof. Dr. Hülya KASAPOĞLU ÇENGEL ve Prof. Dr. Fatih KİRİŞÇİOĞLU'na teşekkürlerimi, saygılarımı iletiyorum. Akademik birikimimde en büyük katkı, mezunu olmakla her zaman gurur duyduğum Gazi Üniversitesinin değerli hocalarından gelmiştir. Bu kitabın doğruları hocalarımındır; yanlışları benimdir. Kendilerinden ders alma imkânım olmasa da çalışmalarından sıklıkla yararlandığım Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY, Prof. Dr. Efrasiyab GEMALMAZ, Prof. Dr. Sadettin ÖZÇELİK, Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ, Prof. Dr. Kerime ÜSTÜNOVA, Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN, Prof. Dr. Erdoğan BOZ, Prof. Dr. Nurettin DEMİR, Prof. Dr. Şükrü Haluk AKALIN, Prof. Dr. Mustafa S. KAÇALİN, Prof. Dr. Mehmet Dursun ERDEM, Prof. Dr. Mustafa ÖNER, Prof. Dr. Nevzat ÖZKAN ve Prof. Dr. Mehmet ÖZ- MEN e de teşekkür borçluyum, eserlerinden çok şey öğrendim. Prof. Dr. H. İbrahim DELİCE, hem eserlerinden yararlandığım hem de aynı kurumda çalışmanın verdiği cesaretle sık sık odasına gidip sorular sorduğum değerli bir bilim adamıdır ve büyük bir teşekkürü hak etmektedir. İlerleyen yaşına rağmen çalışmaktan hiç vazgeçmeyen Hocaların Hocası Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ, sonsuz teşekküre ve saygıya lâyıktır. Çalışmalarıyla Türk dilinin daha iyi anlaşılmasına katkıda bulunmuş, adını burada sayamadığım daha birçok bilim adamı bulunmaktadır; hepsine teşekkür ediyorum çünkü hepsinden bir şeyler öğrendim. Çalışkanlığı, azmi ve idealistliği örnek alınacak değerli bir bilim adamı olan Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Firdevs GÜNEŞ, kitabın yazım sürecinde beni hep cesaretlendirdi ve basımı konusunda desteğini hiç esirgemedi. Sonsuz desteği ve bana olan güveni için kendisine minnetlerimi sunuyorum. Pegem Akademinin değerli yönetimine ve personeline de basım sürecindeki titiz, disiplinli çalışmalarından dolayı teşekkür ediyorum. Kuşkusuz ki bu zorlu süreç boyunca en büyük desteği ailemden aldım. Sevgili eşim Betül ve güzel kızım Begüm, en sıcak teşekkürü size gönderiyorum. Sedat BALYEMEZ Bartın, 2016

7 Yrd. Doç. Dr. Sedat BALYEMEZ vii Türk dili, bütün dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin

8 Bu kitabı -kızı olan her babanın yapacağı gibisevgili kızım Begüm e ithaf ediyorum.

9 İÇİNDEKİLER Giriş... xvii 1. BÖLÜM SES BİLGISİ 1. Seslerin Sınıflandırılması Ünlülerin Sınıflandırılması Ünsüzlerin Sınıflandırılması Ses Olayları Yardımcı Ünsüzler Hakkında y, s, ş, n Harflerinin Tamamı Kaynaştırma Harfi midir? Zamir n'si (Prominal n) y mi Gelmeli n mi? Ünlü Düşmesinde Kaynaştırma Ünsüzü Su ve Ne Sözcüklerinin Durumu Ses Düşmeleri Ünlü Düşmesi Ünsüz Düşmesi Ünsüz Sertleşmesi (Titreşimsizleşme) Ünsüz Yumuşaması (Titreşimlileşme) Sadece Konuşma Dilinde Geçerli Olan Ses Olayları Tamamlanmış Ses Değişmeleri Ses Uyumları Ünlü Ünlü Uyumları Büyük Ünlü Uyumu Küçük Ünlü Uyumu Terimleri Nereden Geliyor? Ünsüz Ünsüz Uyumu Ünlü Ünsüz Uyumu Alıntı Kelimelerdeki Bazı Özel Durumlar Hecelere Ayırma Sorunu... 28

10 x Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar 2. BÖLÜM SÖZCÜK TÜRLERİ 1. Fiiller Fiil Tamlayıcı İlişkisi Fiil Çekimleri Geniş Zaman Çekimi Şimdiki Zaman Çekimi ve -makta, -mada Ekleri Dilek - Şart Çekimi Emir Çekimi ve İstek Çekimi Birleşik Kipli Çekimler Kişi Eklerinin Yeri Soru Ekinin Yeri Birleşik Fiiller Fiil Çatısı Geçişlilik Geçişsizlik Etkenlik Edilgenlik Meçhul Çatı İşteş Çatı Dönüşlü Çatı Ettirgenlik - Oldurganlık Çatı Eklerinin Üst Üste Gelmesi Ek-Fiil Ek-Fiil Terimi Üzerine idi, imiş, -ise Şeklinde Üç Ayrı Ek-Fiil mi Vardır? Ek-Fiilin Görevleri Ek-Fiilin Çekimleri Ek-Fiil ve -ken Zarf-Fiil Eki Bildirme Eki DIr/-DUr Ek-Fiilde Olumsuzluk İsimler İsim Durum Ekleri... 72

11 İçindekiler xi Hâl Eklerinin Sayısı İlgi Hâli Vasıta Hâli Eki Yalın Hâl Hakkında Belirtme (Yükleme) Durumu Hâl Eklerinin Kattığı Anlamlar Hâl Eklerinin Kelimedeki Sayısı ve Yeri İsim Tamlamaları Zamirler Zamirlerde Yapı Zamirlerin Hâl Eki Alması Zamirlerin Çokluk Eki Alması Zamirlerin İyelik Eki Alması Zamirlerin Edatlara Bağlanması Ek Hâlinde Zamir Var mıdır? İyelik Zamiri İlgi Zamiri Sıfatlar Adlaşmış Sıfat Meselesi Kurallı Birleşik Sıfat Meselesi Kelime Grubu Biçiminde Sıfatlar İsim Tamlaması Biçiminde Sıfatlar Sıfat Tamlaması Biçiminde Sıfatlar Sıfat-Fiil Grubu Biçiminde Sıfatlar Edat Grubu Biçiminde Sıfatlar Tekrar Grubu Biçiminde Sıfatlar Bağlama Grubu Biçiminde Sıfatlar Sayı Grubu Biçiminde Sıfatlar Kısaltma Grubu Biçiminde Sıfatlar Niteleme Sıfatları Belirtme Sıfatları ki Ekiyle Oluşturulan Sıfatların Türü... 99

12 xii Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar 4.5. Pekiştirme Sıfatları (m, p, r, s Sorunu) Unvan Sıfatı Hakkında Sıfat Tamlamaları Zarflar İşlevleri Bakımından Zarflar Zarfların Cümle İçindeki Yeri Kelime Grubu Biçiminde Zarflar Zarfların Fiilimsileri Etkilemesi Fiilimsiler İsim-Fiiller Sıfat-Fiiller Sıfat-Fiillerin Cümledeki Görevleri Fiilden Türeyen Her Sıfat, Sıfat-Fiil Olabilir mi? Zarf-Fiiller iken ~ -ken Zarf-Fiil Ekinin İsimlere Eklenmesi Fiilimsilerin İsim Tamlaması Kurması Fiilimsi Grupları Fiilimsilerin Fiilimsi Özelliklerini Yitirmeleri Edatlar Edatların Kelimelere Bağlanması Edatların Cümleye Kattığı Anlamlar Ünlemler Bağlaçlar İlâ İle Farkı Ki Bağlacı Ki Şüphe Edatı

13 İçindekiler xiii 3. BÖLÜM YAPI BİLGİSİ 1. Kök ve Ek Ortak Kök Eş Sesli Kök Gövde (Taban) Eklerin Sınıflandırılması Türetme (Yapım) Kök - Kelime İlişkisi Sıklıkla Karıştırılan Ekler siz/+suz Eki Hakkında Yabancı Unsurlar Türetme ile İlgili Diğer Bazı Önemli Hatırlatmalar Dilde Sadeleşme Çalışmaları Sırasında Türetilen Kelimeler Üzerine Oturgaçlı Götürgeç Efsanesi Yeni Kelimeler Üzerine Tartışmalar sal /-sel Eki Hakkında Olumsuzluk Eki, Yapım Eki midir? Baksana, Gelsene, Gitsene Gibi Kelimelerin Aldıkları Ekler İşletme (Çekim) İsim Çekim Ekleri Çokluk Eki İyelik Ekleri Biri - Birisi Kullanımı Hakkında Hep Kelimesi Niye +i Değil de +si Ekini Alır? Camii - Camisi Kullanımı Hakkında İyelik Ekinden Sonra +li/+lu, +siz/+suz ve +ki Ekinin Gelmesi Hâl (Durum) Ekleri İsimler, Kip ve Kişi Eki Alabilir mi? Fiil Çekim Ekleri Kişi Ekleri Kip Ekleri

14 xiv Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar 4. BÖLÜM SÖZ DİZİMİ 1. Cümlenin Ögeleri Yüklem Özne Özne, Hâl Eki Alabilir mi? Öznesiz Cümle Olur mu? Deyim Cümlelerinde Özne Nesne Yer Tamlayıcısı Zarf (Zarf Tümleci) Edat Tümleci Sorunu Cümle Dışı Unsurlar Kelime Grupları İsim Tamlaması Zincirleme İsim Tamlaması Hakkında Tamlanan/Tamlayan Sıfat Alır mı? Devlet Eski Bakanı mı Eski Devlet Bakanı mı? Takısız İsim Tamlaması Sorunu Sıfat Tamlaması Fiilimsi Grupları İsim-Fiil Grubu Sıfat-Fiil Grubu Zarf-Fiil Grubu mak için, DIğI için, DIğI zaman vb. Yapılar Zarf-Fiil Grubu mudur? Edat Grubu Bağlama Grubu Ünlem Grubu Sayı Grubu Unvan Grubu

15 İçindekiler xv 2.9. Özel İsim Grubu Kısaltma Grupları Tekrar Grubu Birleşik Fiil Grubu Kelime Gruplarının Unsurlarının Gösterilmesi Cümle Türleri Yapısına Göre Cümle Türleri Sorunu Yüklemin Türüne Göre Cümleler BÖLÜM YAZIM VE NOKTALAMA 1. Yazımda Birlik TDK İmlâ / Yazım Kılavuzları Yazım Kuralları ile İlgili Bazı Açıklamalar Noktalama ile İlgili Bazı Açıklamalar Kaynaklar...285

16

17 GİRİŞ Dilin tanımı, işlevi, milletler için önemi hakkında günümüzde kadar çok şey söylenmiştir. Dil hakkında söylenen bütün sözleri bir araya getirdiğimizde şu genel tespite ulaşmak mümkündür: Dil, dünyayı değiştiren bir güçtür; hem bir zenginliktir hem de mirastır. Taşıdığı bu önemli özellikler, dili korunması gereken bir unsur hâline getirmektedir. Kültür değişimi ve bu değişime bağlı olarak ortaya çıkan yabancı etkiler, dil üzerindeki en önemli tehditlerden biridir. Türkçe, günümüzde kadar yabancı etki tehdidiyle birçok kez karşılaşmıştır. Bir dili, yabancı dillere karşı koruyacak en önemli unsurların başında dil bilinci ve dil bilgisi gelir. Diline sahip çıkan ve dilini kurallara uygun olarak kullanan bireyler, o dilin koruyucusu olmaktadır. Dilimize son yıllarda Türkçe karşılığı olmasına rağmenbirçok yabancı kelime girmesinden ve sosyal medyadaki dil kullanımından yola çıkarak diyebiliriz ki Türk toplumundaki dil bilinci, maalesef her geçen gün azalmaktadır. Peki, dil bilincinin zaten yeterince azalmış olduğu günümüzde Türkçenin dil bilgisi ne durumdadır? Türkçe üzerine hazırlanmış gramerlerde belli bir dönem Arap gramerinin belli bir dönem ise başta Fransızca olmak üzere Avrupa dillerinin gramerleri etkili olmuş; Türkçenin dil bilgisi, ilgili dillerin gramerlerinin kalıpları içinde ele alınmıştır. Türk dilinin özelliklerini tam olarak yansıtan, Türkçenin işleyişine uygun bir gramer sistemimizin henüz oturmadığı herkes tarafından kabul edilen bir gerçektir. Türkçeye tam olarak uygun bir gramer anlayışımız olmadığı gibi ne yazık ki mevcut gramer sisteminde de birlik sağlanamamıştır. Normal şartlarda bir dilin mutlaka geleneksel bir grameri olur; bu geleneksel gramerin bilimsel sınırları içinde değişik seviyelere bölünen konular okullarda öğretilir; üniversitelerin ilgili bölümlerinde bir yandan geleneksel gramer öğretilirken bir yandan da yeni yaklaşımlarla dil, yeniden ele alınır. Bu yeni araştırmalardan elde edilen sonuçlar, genel bir kabule ulaşırsa gramerin ilgili bölümüne aktarılır. Ancak Türk dilinin araştırılması ve dil bilgisinin öğretimi konusunda ülkemizde böyle bir sistem olmadığı ortadadır. Akademisyenler arasındaki farklı bakış açıları kuşkusuz bir zenginlik ve çeşitliliktir ancak bu durum, ister istemez asgarî müşterekliklerin buluştuğu bir geleneksel gramer ortaya çıkarılmasına da engel olmaktadır. Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ ın Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi) adlı eseri, bu noktada çok önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Yukarıda da vurguladığımız gibi okullarımızda öğretilmesi gereken dil bilgisi konuları, geleneksel gramerimizin bir çeşit sadeleştirilmiş, ayrıntılardan arındırılmış şekli olmalıdır. Ancak bu konuda da başarılı olduğumuz söylenemez. Okulda öğretilmesi gereken dil bilgisi konularının sınırı tam olarak çizilmediği veya hangi bilgilerin öğretileceği konusunda birlik sağlanamadığı için okullarımızdaki dil bilgisi öğretimi de bilimsellikten uzak ve dağınık bir görüntü arz etmektedir. Bu dağınıklığın genişlemesinde, yayılmasında ÖSYM ve dershanelerin de payı vardır; dil bilgisi konusunda okul ile üniversite arasında bağlantı kurmayı gerekli görmeyen kurumların, kişilerin de payı vardır. Konuyu Edebiyat Fakültesi Eğitim

18 xviii Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar Fakültesi bağlamında ele alıp dil bilgisindeki bu sıkıntıyı öğretmen yetiştirme sorununa ve buradan hareketle Eğitim Fakültelerine bağlayanlarla da karşılaşmak mümkündür. Ancak Edebiyat Fakültesi mezunlarının da en önemli istihdam sahasının okullar olduğu, Türk Dili ve Edebiyatı öğretmenlerinin büyük çoğunluğunun Edebiyat Fakültesi mezunu olduğu dikkate alındığında dil bilgisindeki mevcut sıkıntının öncelikle öğretmen yetiştirme sorunu olmadığı anlaşılacaktır. Çünkü okullarımızdaki dil bilgisi sorunu bilginin nasıl öğretileceği değil hangi bilginin doğru olduğu noktasında kilitlenmiş durumdadır. Yani daha Doğru bilgi hangisidir? konusunda birlik sağlanamamıştır ki bilginin nasıl öğretileceği aşamasına geçilsin. Sonuçta ülkemizde genel olarak iki farklı dil bilgisi ortaya çıkmış durumdadır: akademik dil bilgisi, sınav dil bilgisi. Dil bilgisine ait bazı bilgilerin çeşitli seviyelere bölünmesi ve buna göre öğretilmesi elbette doğrudur ama akademik dil bilgisi ve sınav dil bilgisi şeklindeki iki ayrım, maalesef planlı bir seviye bölünmesini değil; birbirinden kopuk iki farklı yaklaşımı temsil etmektedir. Ne yazık ki bu kopukluk, herkes tarafından kanıksanmış durumdadır. Akademik camia, dil bilgisi konusunda öğretmenlerin karşılaştığı bazı konulara okulların sorunu, eğitimcilerin sorunu diye yeterince eğilmemektir. Bunun yanında öğretmenler de Akademik çalışmalar, üniversite içindir; okulda işime yaramaz. düşüncesiyle dil bilgisi alanındaki yeni çalışmaları takip etmemektedir. Böyle olunca da -genel bir ifadeyle- aynı dilin iki farklı grameri oluşmuştur ve bu iki gramer, gittikçe birbirinden uzaklaşmıştır. Dil bilgisi alanındaki bu farklılığın oluşmasında hem akademisyenlerin hem de öğretmenlerin büyük sorumluluğu vardır. Akademisyenler, elbette ki öncelikli olarak yeni yaklaşımları, gelişmeleri, meseleye bakış açılarını anlatacaklardır ancak bunu yaparken de okullardaki dil bilgisi konularıyla aralarına mesafe koymamaları; akademik bilgiler ve yaklaşımlar ile okulda anlatılacak konular arasında bağlantı kurmaları gerekmektedir. Öğretmenlerin en çok şikâyetçi oldukları nokta da burasıdır. Bazı öğretmenlerimiz, üniversitede öğrendiği hiçbir bilginin okulda işine yaramadığını ve bu nedenle dershaneler tarafından hazırlanan konu anlatım kitaplarını başvuru kaynağı olarak kabul ettiğini belirtmektedir. Bunun yanında birçok öğretmenimizin de doğru bilgiye ulaşma konusunda çok fazla gayretli olmadığını söylemek mümkündür. Mesela okullarımızda DIr/-DUr ekinin sadece ek-fiil olma işlevi öğretilir ama Yıllardır, yolunu gözlüyorum. cümlesindeki dır eki, ek-fiil değildir. Böyle bir cümleyle karşılaşan ve konu hakkında bilgisi olmayan bir öğretmenin yapması gereken ilk şey, konuyu bilimsel kaynaklarda araştırmaktır. Gramerlerimizde bu konuda ayrıntılı bilgi vardır ve ayrıca bildirme eki konusunda yazılmış çeşitli makalelere İnternetten ulaşmak mümkündür. Ancak birçok öğretmenimiz, fakülteden mezun olduktan sonra Zeynep Korkmaz ı, Muharrem Ergin i veya Türk dili üzerine çalışmaları bulunan diğer hocalarımızı hiç duymamış gibi davranmakta; makalelerin sadece vize, final sınavları için okunması gereken birer ders notu olduğunu düşünmektedir. Bu nedenle kafasın-

19 Giriş xix daki soruya bilimsel olmayan kaynaklarda cevap aramakta, sorusuna herhangi bir cevap bulamayınca da ya yeni bir ekle karşılaştığını düşünüp bu eke kendince bir isim vermekte ya da en kurtarıcı yolu seçerek istisna demektedir. Sınav dil bilgisi, başta dershanelerde çalışan öğretmenler olmak üzere sınavlara yönelik kitap hazırlayan herkese neredeyse sonsuz bir serbestlik kazandırmıştır. Bu kitaplarda ÖSYM nin hiçbir sınavında sorulmamış bilgilerle ve terimlerle karşılaşmak da mümkün olmaktadır. Gelinen noktada sınavlara yönelik hazırlanan her konu anlatım kitabı ayrı bir gramer ; deneme sınavı veya konu anlatım kitabı yazan her öğretmen de ayrı bir gramerci konumunu almıştır. Türk dilinde henüz açıklığa kavuşturulmamış konular vardır ama bir öğretmenin mesleğini icra ederken kafasına takılması muhtemel pek çok konu hakkında, gramerlerimizde veya makalelerde yeterince bilgi bulunmaktadır. Bu tür durumlarla karşılaşan bir öğretmen, yeni bir terim kullanmadan veya istisna demeden önce konuyu mutlaka bilimsel kaynaklarda araştırmalıdır. Sınava yönelik kitap hazırlıyor olmak, sınavlarda hiç kullanılmamış terimleri kullanmayı ve bilimsel anlamda zaten çözülmüş bulunan bazı konuları, Türkçenin yeni bir sorununu keşfetmiş gibi ele alıp da bu sorunu bilimsel olmayan açıklamalarla çözmeye çalışmayı gerektirmemelidir. Dil bilgisi konularındaki bu farklılık, her şeyden önce Türkçeye, milli kültüre zarar vermektedir. Okuldayken Türkçeyi bol istisnalı, birçok kuralı kişiden kişiye değişen bir dil olarak gören öğrencide dil bilincinin yerleşmesi beklenemez. Dil bilinci olmayan bir insanın da dilini koruması ve diline özen göstermesi beklenemez. Yabancı dil etkisi Türkçeye ne kadar zarar veriyorsa dil bilgisi öğretimimizdeki bu kargaşa da Türkçeye o kadar zarar vermektedir. Bu nedenle dil bilgisinin okuldaki durumu ve öğretmenlerimizin dil bilgisi alan yeterliliği sadece öğretmenlerin, eğitimcilerin değil; başta bu alanın uzmanları olmak üzere herkesin ortak sorunudur. Bu konuda ilk görev kuşkusuz Türk Dil Kurumuna ve Milli Eğitim Bakanlığına düşmektedir. Türk Dil Kurumu, okullarda kullanılmak üzere bir gramer hazırlamalı, üniversitelerde yapılan yeni çalışmalar doğrultusunda gerekli durumlarda belirli aralıklarla bu grameri yenilemeli; Milli Eğitim Bakanlığı da bu gramer çerçevesinde hangi dil bilgisi konusunun hangi sınıf düzeyinde öğretileceğine karar vermelidir. Bu gramer, hem ders kitaplarında hem de öğrencilerin gireceği bütün sınavlarda kaynak kitap olarak kabul edilmelidir. Dil bilgisi öğretimimizdeki bu karışıklığı ortadan kaldırmanın en etkili yolu, budur. Elinizdeki bu kitap, yukarıda açıklamaya çalıştığımız bu önemli sorunun çözümüne az da olsa bir katkıda bulunmak amacıyla atılmış çok küçük bir adımdır. Üniversitelerin ilgili bölümlerinde dil bilgisi ile ilgili birçok ders bulunmaktadır. Ancak eğitimin her kademesinde olduğu gibi lisans öğreniminde de her öğrencinin eşit derecede öğrenmesi veya öğretilmesi planlanan bütün bilgilerin verilmesi mümkün olmamaktadır. Bu nedenle de bazı öğretmenlerimiz, dil bilgisi konusunda yeterli birikime sahip olamadan göreve başlamaktadır. Dil bilgisinin çeşitli alanlarında kendini geliştirmek isteyen öğretmenlerimiz, bu kitaptaki açıklamalar

20 xx Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar yardımıyla ilgili konulardaki bilgilerini pekiştirme imkânı bulacaktır. Kitap, bir öğretmenin meslek hayatı boyunca karşılaşması muhtemel pek çok soruya ilişkin bilimsel açıklamalar içermektedir. Bu yönüyle hem öğretmenler hem de öğretmen adayları için önemli bir kaynak olma niteliği taşımaktadır. Kitapta sadece tartışmalı konulara ve gramerlerimizde yeterince açıklanmadığını düşündüğümüz bazı önemli noktalara değinilmiştir. Herkes tarafından bilinen konulara mümkün oldukça yer verilmemiştir. Kitaptan yararlanılmasını kolaylaştırmak amacıyla bölüm başlıklarında ve ana başlıklarda geleneksel gramerimizdeki sınıflandırmalar esas alınmıştır. Ancak alt başlıklarda yer yer geleneğin dışına çıkılmış ve bilgiye ulaşmayı kolaylaştırıcı başlıklar kullanılmıştır. Konular açıklanırken sadece belli bir kitap veya belli bir görüş değil, konuyla ilgili bütün görüşler, çalışmalar dikkate alınmıştır. Ders kitaplarında veya sınavlara yönelik hazırlanan kitaplarda sıklıkla karşımıza çıkan ve yanlış olduğunu düşündüğümüz bazı bilgiler için yanlıştır demekle yetinilmemiş; bu konular, karşılaştırmalı örneklerle ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Böylelikle akademik dil bilgisi ile sınav dil bilgisi arasındaki boşluğun giderilmesi amaçlanmıştır. Kitabın hacmimin artmaması için gerekli durumlarda örnek sayısı azaltılmıştır. Terim karmaşası yaratmamak için kitapta yeni terimler önermekten mümkün oldukça kaçınılmış; yine bilgiye kolay ulaşılmasını sağlamak amacıyla geleneksel dil bilgisindeki terimler kullanılmıştır. Bir konuda araştırmacılar tarafından önerilen farklı terimler varsa konu anlatımı sırasında bu terimlere de yer verilmiştir. Ancak bu konuda da seçici davranılmıştır. Mesela zarf ve belirteç terimleri, birbirinin karşılığı olarak kullanılmaktadır ve bu terimler, alanla ilgili olan herkes tarafından bilinmektedir. Bu nedenle kitapta hangi araştırmacıların zarf, hangi araştırmacıların belirteç terimini kullandığına değinilmemiştir. Bunun yanında Muharrem Ergin, birkoç çalışmada kullanılan ve genel kabul görmüş olan ek-fiil terimi yerine isim fiili terimini kullanmaktadır ki bu, belirtilmesi gereken önemli bir özelliktir ve ilgili bölümde bu bilgiye yer verilmiştir. Gözlemlediğimiz kadarıyla öğretmenlerimizin en az bilgi sahibi olduğu konu, kelime gruplarıdır. Kelime grupları; sözcük türleri ve cümlenin ögeleriyle de bağlantılı bir konudur ve cümlenin ögelerinde yapılan yanlışlıkların birçoğu, kelime grupları konusundaki bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle kitapta kelime gruplarına ayrı bir önem verilmiş; bu konu çok daha ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Yazım ve noktalamayla ilgili olarak çok fazla bilgi kirliliği bulunduğu için bu konuya da kitapta bir bölüm ayrılmıştır. Kitapta hem geleneksel dil bilgisine ilişkin açıklamalara hem de yeni yaklaşımlara yer verilmiştir. Mesela nesne konusunda geleneksel dil bilgisi doğrultusunda bir öğretmenin bilmesi gereken bilgiler sıralandıktan sonra bu konudaki yeni yaklaşımlar da anlatılmıştır. Böyle yapılarak hem öğretmenlerimizin de konu hakkında düşünmesi ve konuya katkıda bulunması amaçlanmış hem de ilerleyen

21 Giriş xxi yıllarda gramerimize girmesi muhtemel yeni konular için zihinsel bir altyapı oluşturulmaya çalışılmıştır. İnternetin yaygınlaşması her şeyden önce bilgiye ulaşmayı kolaylaştırmıştır. Eskiden sadece birkaç kütüphanede zorlukla ulaşılabilen makale metinlerine İnternet sayesinde kolaylıkla ulaşılması mümkün olmuştur. Başta Türk Dil Kurumunun dergileri olmak üzere birçok dergideki makaleler, İnternet üzerinden ücretsiz erişime açıktır. Kitaptaki konuların açıklanması sırasında çeşitli makalelerden yararlanılmıştır. Bu makalelerin büyük bir kısmı, öğretmenlerimiz tarafından mutlaka okunması gereken makalelerdir. İnternet üzerinden ulaşılması mümkün olan makalelerin bu özelliği, bir dipnotla belirtilmiş; böylece öğretmenlerimizin ilgili makaleyi okuması amaçlanmıştır.

22

23 284 Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar açısıyla güncellenen Yeni Yazım Kılavuzu nda bu maddede de kaldırılmış; kesme işareti bölümünde benzer kelimeleri ayırmak için kullanılma şeklinde herhangi bir kurala, uyarıya yer verilmemiştir (TDK, 1977, 46-47). Sonuç olarak kesme işaretinin 1956 da İmlâ Kılavuzu na giren bu kullanımı, 1977 de çıkarılmış, o tarihten bu yana bir daha da eklenmemiştir. Kesme işaretinin anlam belirleyicisi olarak kullanılıp kullanılmayacağı tartışılabilir ancak TDK nin mevcut kurallarına göre Kadın, elma sını çamura düşürdü. veya Kadın, elmas ını çamura düşürdü. cümlelerinde noktalama yanlışı vardır Yazım Kılavuzu nda kesme işaretinin kullanımıyla ilgili yeni bir kurala yer verilmiştir: Sonunda 3. teklik kişi iyelik adı olan özel ada, bu ek dışında başka bir iyelik eki getirildiğinde kesme işareti konmaz: Boğaz Köprümüzün güzelliği, Amik Ovamızın bitki örtüsü, Kuşadamızdaki liman (TDK, 2012, 39). Burada kullanılan örnekler, Boğaz Köprüsü, Amik Ovası, Kuşadası vb. özel isimlerden sonra kesme işareti gelmeyeceği şeklinde yanlış biz izlenim oluşmasına neden olmuştur. Bu durumu, Boğaz Köprüsü örneğinden hareketle açıklayalım: [1] Boğaz Köprüsü nde bakım çalışması var. [2] Boğaz Köprümüzün güzelliği, dillere destan oldu. Buradaki özel adın sonunda 3. teklik kişi iyelik eki vardır: Boğaz Köprü-sü. [1] numaralı cümlede bu 3. kişi iyelik eki aynen korunmuştur ve bu nedenle kesme işareti kullanılmıştır. [2] numaralı cümlede ise 3. teklik kişi iyelik eki sü yerine 1. çokluk kişi iyelik eki müz kullanılmıştır. Yani sonunda 3. teklik iyelik eki bulunan Boğaz Köprüsü özel adına, 3. teklik iyelik eki dışından başka bir iyelik eki getirilmiştir. Bu nedenle de [2] numaralı cümlede kesme işareti kullanılmamıştır. 7. İki cümleyi birbirine bağlayan ama, fakat, lakin gibi bağlaçlardan önce noktalı virgül kullanılıp kullanılmayacağı konusunda da zaman zaman tereddüt yaşanmaktadır. Bu konuyu, yazımda birlik sağlanamamasının sebepleri üzerinde dururken açıkladık. Ayrıntılı bilgi için açıklamalar için bu bölümdeki Yazımda Birlik başlığına bakınız. 8. Yazım Kılavuzu nda hem özel adlara getirilen yapım eklerinin hem de bu yapım eklerinden sonra gelen diğer eklerin kesme işaretiyle ayrılmayacağı vurgulanmıştır. Ancak bu uyarıya örnek olarak verilen Türkçenin kelimesi ile Özel adlara getirilen iyelik, durum ve bildirme ekleri kesme işaretiyle ayrılır. kuralı için verilen Türkiye mizin örneği zaman zaman karışıklığa neden olmaktadır. Dikkat edilirse Türkçenin kelimesinde kesme işareti kullanılmamış; Türkiye mizin kelimesinde ise kullanılmıştır (TDK, 2012, 38-39). Bu durum, birçok kişinin zihninde Türkçenin yazınca kesme işareti kullanılmıyor da Türkiye mizin yazınca niye kullanıyor? Her ikisin de kökü Türk değil mi? şeklinde bir soru canlanmaktadır. Aslında burada bir tutarsızlık veya karışıklık yoktur. Bu durum, bir özel isim olan Türk kelimesinin aldığı eklerle ilgilidir. Türkçe kelimesi, Türk diline ait olan +CA ekiyle türetilmiştir ama Türkiye kelimesinde Türk diline ait bir yapım eki yoktur. Bu konudaki ayrıntılı bilgi için kitabımızın Yapı Bilgisi bölümündeki Yabancı Unsurlar başlığına bakınız.

24 KAYNAKLAR Ağakay, M. A. (1964). Pekiştirmeli Sıfatlar. Türk Dili, S. 156, s Akkuş, M. (2004). a/e Seslenme Edatının İşlevleri Üzerine Bir Araştırma. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri 1, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Aksan, D. (1976). Tartışılan Sözcükler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Alyılmaz, C. (2011). Zamir n si Eski Bir İyelik Ekinin Kalıntısı Olabilir mi? Türk Gramerinin Sorunları-II, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Atabay, N. Özel, S. ve Kutluk, İ. (2003). Sözcük Türleri. İstanbul: Papatya Yayıncılık Atabay, N Özel, S. ve Çam, A. (1981). Türkiye Türkçesinin Söz Dizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Banguoğlu, T. (1987). Nispet Sıfatları ve -sel, -sal. Dil Bahisleri. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Balyemez, S. (2009). Sınavlara Hazırlık Kitaplarında İsim Tamlamalarının İşlenişi Üzerine Bazı Tespitler ve Değerlendirmeler. Türk Dili, S. 692, s Balyemez, S. (2011). Bildirme Ekinin Dil Bilgisi Öğretimindeki Yeri Üzerine. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, Aralık 2011, Muğla Balyemez, S. (2012). TDK İmlâ/Yazım Kılavuzlarının Kısaltmalar Bölümleri Üzerine Bir Değerlendirme. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(1), s Başdaş, C. (2006). Türkçede Üçüncü Grup (Ara) Ekler. Bilkent Üniversitesi I. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Eylül 2006, Ankara Başdaş, C. (2014). Türkçede Üçüncü Şahıs İyelik Eki ve Zamir N si. International Journal of Social Science, 30(1), s Bayar, N. (2004). Türkçede Yanlış Türetmeye Sebep Olan Bazı Ekler. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-1, s , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Bayar, N. (2006). Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları Baydar, T. (2008). +DAn Ekli Özne Üzerine. Türk Dili, S. 679, s Bilgegil, M. K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları Boz, E. (2001). Ünsüz Düşme ve Kaybolmalarında Terim ve Tasnif Sorunu, Türk Dili, S. 600, s Boz, E. (2002). Türkçe Asıllı Kelimelerde Son Ses Ç, K, P, T Ünsüzlerinin Ötümlüleşme veya Ötümsüz Kalma Sorunu, Türk Dili, S. 605, s Boz, E. (2007). Adın Yükleme (Nesne) Durumu ve Tümcenin Nesne Ögesi Üzerine. Turkish Studies, 2(2), s Boz, E. (2004). Türkiye Türkçesinde +DAn Ekli Nesne Ögesi Üzerine. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-1, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Boz, E. (2009). Türkiye Türkçesinde Özne Durum Biçimbirimi Alabilir mi? Turkish Studies, 4(3), s Bozkurt, F. (2004). Türkiye Türkçesi Türkçe Öğretiminde Yeni Bir Yöntem. İstanbul: Kapı Yayınları Cikia, M. (2004) Türkçe de Kelimelerin Son Eksiz Türeyişi (Pekiştirilmiş Sözcükler), TİKA I. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, 31 Mayıs - 04 Haziran 2004, Kırım

25 286 Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar Coşkun, M. V. (2000). Fonetik ve Fonetik Laboratuvarları. Türk Dili, S. 581, s Coşkun, M. V. (2001). Standart Türkçedeki Ünlülerin Akustik Özellikleri ve Oluşum Yerleri Bakımından Sınıflandırılmasıyla Görüntüleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, S. 44, s Çiçek, M. (2008). Türkçede Çifte Edilgenlik Kavramı Üzerine Bir Araştırma. Journal of Turkish Linguistics, 2(1), s Çolak Bostancı, G. (2009). Kraliçe yi Hecelemek. Türk Dili, S. 690, s Demir, C. (2007). Türkiye Türkçesi Gramerlerinde İsim Tamlaması Sorunu ve Bir Tasnif Denemesi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 7(1), s Delice, H. İ. (1998). Türkçe Sözdiziminde Özne. Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 6, Delice, H. İ. (2000). Türk Dilinde İşlevsel ek Tasnifi Denemesi. Cumhuriyet Üniversitesi Fen- Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. S.24, s Delice, H. İ. (2002). Deyimlerin Dilbilgisel Yapıları ve Yapı Çözümlemeleri. Cumhuriyet Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Makaleleri, S.2, s Delice, H. İ. (2008). ÖSS İçin Hazırlanmış Kitaplarda Türkçe Sorularındaki Yanlışlıklarda Ancak Örneği. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 32(1), s Delice, H. İ. (2009a). Çatı Eklerinin Bilinmeyen Bir İşlevi. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara Delice, H. İ. (2009b). Türkçenin Öncül Ekliliği ve Türkçede Öncül Ek Taşıyan Yapılar. Turkish Studies, 4(3), s Delice, H. İ. (2012a). Türkçede Fiil Çekimlerine Yeni Bir Bakış. VII. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Eylül 2012, Ankara. Delice, H. İ. (2012b). Sözcük Türkleri Nasıl Tasnif Edilmelidir? Turkish Studies, 7(4), s Delice, H.İ. (2012c). Türkçede Sözdizimi. İstanbul: Kitabevi Delice, H. İ. (2012d). Yapı Açısından Cümle Sorunu. Turkish Studies, 7(3), s Delice, H. İ. (2014a). Sözcük Türkleri. Sivas: Asitan Yayıncılık Delice, H. İ. (2014b). Türkçede Kurallı Sözcük Uydurma Yöntemi Olarak Sözdizimbirim. Prof. Dr. Mehmet Özmen Adına Söz Dizimi Çalıştayı, 23 Ekim 2014, Çukurova Üniversitesi, Adana Demir, N. Yılmaz, E. (2001). Türkçe Ses Bilgisi. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Demircan, Ö. (2003). Türk Dilinde Çatı. İstanbul: Papatya Yayıncılık Devellioğlu, F. (1996). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat. İstanbul: Aydın Yayınları Dizdaroğlu, H. (1974). Tümcebilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Doğan, N. (2015). Türkçe Çift Nesneli Bir Dil midir? Turkish Studies. 10 (8), s Ediskun, H. (1966). -el, -il, -sel Ekleri Üzerine. Türk Dili, S. 179, s Ediskun, H. (1993). Yeni Türk Dilbilgisi. İstanbul: Remzi Kitapevi Efendioğlu, S. (2010). Zarf Tamlaması. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2008/I. s Emre, A. C. (1945). Türk Dil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Eker, S. (2010). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları Eraslan, K. (1999a). Zamirler. Türk Gramerinin Sorunları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları

26 Kaynaklar 287 Eraslan, K. (1999b). Türkçede İsim-Fiiller. Türk Gramerinin Sorunları II. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Ercilasun, A. B. (1983). Geniş Zaman Ekine Dair Bazı Düşünceler. Türk Kültürü Araştırmaları, Faruk Kadri Timurtaş Armağanı, XVII-XXI, , 1-2, s Ercilasun, A. B. (1993). Türkçede Emir ve İstek Kipi Üzerine. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı (22-23 Ekim 1993), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Ercilasun, A. B. (1997). Atatürk ün Türk Diline Verdiği Önem ve Türk Dilinin Korunması Çabaları. Türk Dili, S. 552, s Ercilasun, A. B. (2000). Türkiye Türkçesinde Yardımcı Ses. Türk Dili, S. 585, s Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıcından Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları Eren, H. (2000). Yeni Bir Ek: -sal / -sel. Türk Dili, S. 580, s Ergin, M. (2009). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları Erten, M (2007). İlgi Zamiri ve İyelik Zamiri Terimleri Üzerine. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(20), s Erten, M. (2008). Ek Hâlinde Zamirler Sorunu: İlgi Zamiri, İyelik Zamiri. Türk Dili, S. 675, s Gemalmaz, E. (1989). Uyum ve Standart Türkiye Türkçesinde Uyumlar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını Gencan, T. N. (1974). Geniş Zaman Kipi. Türk Dili, 29 (268), s Gencan, T. N. (2007). Dilbilgisi. Ankara: Tek Ağaç Yayınları Gökşen, E.N (1964). Eklemeli Pekiştirme Sıfatları. Türk Dili, S. 149, s Gülensoy, T. (1998). Türkçe El Kitabı. Kayseri: Kıvılcım Yayınları Gülensoy, T. (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü (2 Cilt), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Gülsevin, G. (1990a). Eski Anadolu (Türkiye) Türkçesinde 3. Kişi İyelik Ekinin Özel Kullanılışı. Türk Dili, S. 466, s Gülsevin, G. (1990b). Türkçede -sa Şart Gerundiumu Üzerine. Türk Dili, 1990/II, S. 467, s Gülsevin, G. (1999). Çatı Ekleri Üzerinde Kullanılabilen Ekler. Türk Gramerinin Sorunları II, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Gülsevin, G. (2000a). Türkiye Türkçesinde Zaman ve Kip Çekimlerinde Birleşik Yapılar Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1997, s Gülsevin, G. (2000b). Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. S.5, s Gülsevin, G. (2004). Türkçede Sıra Dışı Ekler ve Eklerin Tasnif - Tanımlanma Sorunu Üzerine. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri-1, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Gülsevin, S. (2001).Öznesi Gösterilemeyen Bir Cümle Tipi Daha. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2), s Gülsevin, S. (2002). Yüklemi Deyimleşmiş Birleşik Fiil Olan Cümlelerde Özne. Türk Dili,S.609, s

27 288 Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar Günşen, A. (2005). Göster- ve Görset-/Górset- Fiillerinin Yapısı Üzerine. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2005, s Hatipoğlu, V. (1972). Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Hatipoğlu, V. (1973). Pekiştirme ve Kuralları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Hatipoğlu, V. (1982). Türkçenin Sözdizimi. Ankara: Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Basımevi Hazar, M. (2012). Türkiye Türkçesinde İşlek Olmayan Sözcük Kökleri. Uluslararası Yaşayan Türkçe Bilgi Şöleni 30 Mayıs - 01 Haziran 2016, İstanbul Hengirmen, M. (1995). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınları İlhan, N. (2001). Birleşik Fiil Kuruluşunda A/I/U Ünlüleri. Türk Dili, S. 596, s İmer, K. (1976). Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Kahraman, T. (1995). Takısız Ad Takımı Sorunu. Çağdaş Türk Dili, S. 91, s Kahraman, T. (1996). Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Kahraman, T. (1999). Çağdaş Türkiye Türkçesinde Ad Çekimi Eklerinin Kullanım Özellikleri ve İşlevleri. Türk Gramerinin Sorunları II, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Kahraman, T. (2004). Çağdaş Türkiye Türkçesi Dilbilgisi. Ankara: DUMAT Basımevi Kanar, M. (1998). Büyük Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Birim Yayıncılık Kara, F. (2009). Edat ve Zarf Üzerine Bazı Düşünceler. Turkish Studies, 4(3), s Karaağaç, G. (2010). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları Karaağaç, G. (2011). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları Karademir, F. (2011). Eş Zamanlı Bakışla Türkiye Türkçesinde Yardımcı Ünsüzler. Turkish Studies, 6(2), s Karadoğan, A. (2008). Türkiye Türkçesinde Yeni Bir Sıfat-fiil Eki: -I. Bilig, Yaz/2008, S. 46, s Karahan, L. (1994a). -sa/-se Eki Hakkında. Türk Dili, C. 1994/II, S. 516 s Karahan, L. (1994b). Türkçede Birleşik Cümle Problemi. Türk Dili, S. 505, s Karahan, L. (1997). Fiil-Tamlayıcı İlişkisi Üzerine. Türk Dili, S. 549, s Karahan, L. (1998). Birleşik Kipli Çekimlerde Çokluk Eki -lar ın Yeri. Türk Dili, C. 1998/II, S. 563, s Karahan, L. (2000). Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları Üzerine. Türk Dili, S. 583, s Karahan, L. (2010). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları Karahan, L. (2012). Ağız Verilerinin Etimoloji Çalışmalarına Katkısı: "söylesāne" Örneği. Dil Araştırmaları, S.10, s Kerimoğlu, C. (2007). Türk Dil Bilgisi Öğretiminde Yapı Bakımından Cümle Sınıflandırmaları. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 21, s Kerimoğlu, C. (2010). Türkiye Türkçesi Gramerinin Yazımı ve Öğretiminde 3. Kişiyle İlgili Sorunlar Üzerine (Bildirme ve İyelik). Turkish Studies, 5(3), s

28 Kaynaklar 289 Kerimoğlu, C. (2011). Takısız Ad Tamlaması Tartışması ve Tür-Öbek İlişkisi. Turkish Studies, 6(1), s Kocasavaş, Y. (1999). Türkçede Zamirler. Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı II, s Koç, N. (1996). Yeni Dilbilgisi. İstanbul: İnkılap Kitabevi Koç, N. (1998). -makta/-mekte Üzerine. Türk Dili, S. 558, s Korkmaz, Z. (1959). Türkiye Türkçesinde İktidar ve İmkân Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı 1959, s Korkmaz, Z. (1966). Türkçede - l eki (-al / -el, -l/-il, -ul/-ül; -sal/-sel). Türk Dili, S. 181, s Korkmaz, Z. (1974). Cumhuriyet Döneminde Türk Dili. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları Korkmaz, Z. (1995a). Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekimi Ekleri ve Fonologie-Morphologie Bağlantısı Türk Dili Üzerine Araştırmalar II. s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Korkmaz, Z. (1995b). Türkiye Türkçesindeki madan/-meden < -madın / -medin Zarf-fiil (Gerindium) Ekinin Yapısı Üzerine. Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Korkmaz, Z. (1995c).Türkiye Türkçesinin ki Bağlacı İle ki Şüphe Edatı Arasındaki Yapı ve Görev Ayrılığı. Türk Dili Üzerine Araştırmalar I, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Korkmaz, Z. (1999). Türkiye Türkçesinde Fiil Çatısı Üzerine Görüşler. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1996, s Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Lewis, G. (2007). Trajik Başarı Türk Dil Reformu. (Çev.) Mehmet Fatih Uslu, İstanbul: Paradigma Yayınları Mensuroğlu, M. (1949). Türkçede Zamir Çekimi. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 3, s Naskali Gürsoy, E. (2004). Ek Hâlinde Zamir Olabilir Mi? Türk Gramerinin Sorunları Toplantısı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Özçelik, S. (2001). Türkçede Geniş Zaman Ekine Dair Bazı Tespitler. Türk Dili, Ekim 2001, C 2001/II, S. 598, s Özçelik, S. (2002). Tasvir Fiillerinde Kullanılan Ekler Üzerine. Türk Dili, S. 610, s Özkan, M. (1996). Yapılış, Yazılış ve Kullanışları Bakımından Birleşik Kelimeler. Yapılış, Yazılış ve Kullanışları Bakımından Birleşik Kelimeler. İlmi Araştırmalar 2, s Özkan, M. ve Sevinçli, V. (2009). Türkiye Türkçesi Söz Dizimi. İstanbul: Akademik Kitaplar Özkan, M. (2013). Türkçe Cümle Bilgisi-II. Eskişehir: Açıköğretim Fakültesi Yayınları Özkan, N. (2011) Türkçedeki Yabancı Unsurları Tasnif Denemesi. 38.ICANAS Bildiriler Dil Bilimi, Dil Bilgisi ve Dil Eğitimi III. Cilt, s Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları Özmen, M. (2014). Türkçede Ken Zarf-Fiili. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Savran, H. (2001). Bir Yardımcı Fiilden Oluşan Birleşik Fiiller Üzerine Yeni Görüşler. Türk Dili, S. 596, s Sev, G. (2004) Çıkma Durum Ekinin Nesne Görevinde Kullanımı, V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri-2, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları

29 290 Dil Bilgisi Üzerine Açıklamalar TDK (1941). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1956). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1965). Yeni İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1967). Yeni İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1970). Yazım (İmlâ) Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1977). Yeni Yazım Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1981). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1985). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1988). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1993). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (1996). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (2000). İmlâ Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (2005). Yazım Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları TDK (2012). Yazım Kılavuzu. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Tekin, T. (1980). 3. Kişi İyelik Eki Üzerine. Genel Dil Bilim Dergisi, 7(8), s Tekin, T. (2000). Türkçede Kaynaştırma Sesleri. 13. Dilbilim Kurultayı Bildirileri, s İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları Temir, A. (1996). Türkiye Türkçesindeki -sal / -sel Sıfat Eki Nereden Geliyor? Uluslararası Türk Dili Kongresi 1992 Bildirileri, s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Tezcan, S. - Boeschoten, H. (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları Timurtaş, F. K. (1979). Uydurma Olan ve Olmayan Yeni Kelimeler Sözlüğü. İstanbul: Umur Kitapçılık Timurtaş, F. K. (1980). Türkçemiz ve Uydurmacılık. İstanbul: Boğaziçi Yayınları Toparlı, R. (1996). Türkçemizdeki Galat Sözler. Türk Dili, S. 541, s Tseng, L. (2002). Türkiye Türkçesinde Orta Hece Düşmesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Turan, F. (1998). Türkçede Zarflar Üzerine. Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, s Ankara Turan, Z. (2007). Türkçenin Yapım ve Çekim Düzeninde Yer Alan Eklerin Sınıflandırılması Nasıl Olmalıdır? IV. Uluslararası Türk Dil Kurultayı (25-28 Eylül 2000) Bildirileri II. Cilt. s Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları Üstünova, K. - Horoz, Ö. (2001). {-siz}, {-li} Ekinin Olumsuzu Mu? Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2(1), s Üstünova, K. (2005). Ad Tamlaması İyelik Öbeği Ayrımı. Türk Dili, S. 641, s Üstünova, K. (2007). Yalın Durum Karmaşası. Turkish Studies, 2(2), s Üstünova, K. (2008). Ad İşletimi. İstanbul: Kesit Yayınları Üstünova, K. (2012). Geçişlilik-Geçişsizlik Nitelikleri Değişken Olabilir Mi? Turkish Studies, 7(2), s Yılmaz, E. (2004). Türkiye Türkçesinde Niteleme Sıfatları. İstanbul: DeğişimYayınları Zülfikar, H. (1995). Takısız Ad Tamlaması Sorunu. Türk Dili, S. 523, s