Doç. Dr. Arzu ÜLGEN AYDINLIK

Transkript

1 Doç. Dr. Arzu ÜLGEN AYDINLIK İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi İstanbul Beta

2 Yayın No : 3436 İşletme-Ekonomi Dizisi : Baskı - Haziran İSTANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Aslı Hilal Temizel Bask -Cilt : Birlik Fotokopi Baskı Ozalit Gıda San. Tic. Ltd. fiti. Nispetiye Mah. Birlik Sokak No: 2 Nevin Arıcan Plaza 1. Levent/Beşiktaş/ ST. Tel: (0-212) (Sertifika No ) Kapak Tasar m : Aslı Hilal Temizel Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.Ş. (Sertifika No ) Narl bahçe Sokak No. 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Beni bugünlere getiren ve her zaman yanımda olan Annem ve Babam a...

4

5 SUNUŞ Doç.Dr. Arzu Ülgen Aydınlık ın Girişimcilik adlı bu çalışması, küçük ve orta ölçekli işletmelerin yönetimi alanında, özellikle girişimcilerin ihtiyacı olan bilgileri uygulama ile birleştirerek değerlendirmektedir. Bu eser, girişimci ve girişimcinin özellikleri yanı sıra, yeni iş kurma sürecini ve yöntemlerini, küçük ve orta ölçekli KOBİ ler ile aile bireyleri tarafından kurulan aile işletmelerinin sorunlarını, başarı ve başarısızlık nedenlerini, bu işletmelerde girişimcinin rolünü, girişimcinin önemli bir özelliği olan yenilik ve yaratıcılığı, ticari girişimcilik, iç girişimcilik ve sosyal girişimcilik kavramlarını işlemektedir. Bu özelliği ile eserin ülkemizdeki küçük işletmelerin girişimcileri ve yöneticilerine yardımcı olacak bir kaynak, bir el kitabı olacağını düşünmekteyim. Girişimciliğin tarihi çok eski olmakla birlikte, girişimcinin bir yönetici olarak değerlendirildiği anlayış Adam Smith le başlamış ve 19. yüzyılda Neo-Klasiklerce sürdürülmüştür. Klasik yönetim ve organizasyon yaklaşımında işletmelerin kapalı mekanik yapılar olarak algılanması, risk alarak yeni iş sahaları, ürün ve hizmetler bulma özelliğine sahip girişimcilerin ön plana çıkmalarını engellemiştir. 20. yüzyılın başlarında ise, bu defa iktisatçı Joseph Schumpeter, girişimciliği yeniden yorumlayarak, kavramın bugün de geçerli olan düşünsel temelini atmıştır. Schumpeter, ekonomik büyüme modelinde girişimcilerin yenilik yaparak piyasada talep oluşturduklarını, mevcut pazarları etkilediğini ve yeni bir ekonomik düzen yarattıklarını ifade ederken, girişimci ve yenilik (inovasyon) arasında benzersiz bir ilişki oluştuğunu vurgulamış, ekonomik gelişim sürecinde girişimciye önemli bir rol yüklemiştir. Girişimci böylelikle yenilik yaparak mevcut durağan ekonomik düzeni değiştirmekte, yatırımların artması yoluyla ekonomiyi ileriye götürmektedir. Bu açıdan girişimciler yenilik ve yatırım gücünü kullanarak yeni işletmeler kuran, farklı ürünler üreten ve istihdam yaratan yöneticilerdir. Girişimcinin yeni bir ürünü veya aynı ürünün yeni bir tipini ya da farklı kalitesini piyasaya sürmesi, üretimde yeni teknikler geliştirip kullanması, yeni piyasalar yaratması veya farklı bir hammadde ya da yarı mamul kaynağı bulması yeni bir ekonomik düzen yaratmaktadır. Her ne kadar yenilik, ikame etkisiyle bazı ürünlerin yok olmasına veya piyasasının daralmasına neden oluyorsa da, yenilikçi ürünlerle yeni pazarlar, yeni sektörler ve yeni işletmelerin oluşmasına neden olmaktadır lı yılların sonlarında Girişimcilik konusu İşletme Fakültelerinde de ders konusu olmaya başlamıştı; önce Yüksek Lisans derslerimizde, daha sonra da V

6 Lisans programlarında girişimcilikle ilgili konular yer almaya başladı. İşte o dönemde asistanım, şimdilerde ise meslektaşım olan Doç. Dr. Arzu Ülgen Aydınlık, ABD de girişimcilik eğitiminde ilk 20 içinde bulunan Ball State Üniversitesi nde Yüksek Lisans yapma ve bu konudaki önemli isimlerden Prof. Donald F. Kuratko ile çalışma olanağı buldu. Bu çalışma biraz da o günlerin meyvesi olarak değerlendirilebilir li yılların başından itibaren İ.Ü. İşletme Fakültemizde Lisans ve Yüksek Lisans ders programlarında yer alan Girişimcilik, bugün artık tüm fakültelerimizde, kendi işini yaratacak mezunlar yetiştirmemiz için zorunlu bir ders haline geldi. Böylelikle öğrencilerimiz, ulusal ve uluslararası düzeyde girişimcilik başarılarını öğrenmek ve izlemek imkanı buldular. Değerli meslektaşım ve kendisiyle övündüğüm kızım Doç. Dr. Arzu Ülgen Aydınlık bu çalışmasında ticari girişimci ve iç girişimcilerle, küçük ve orta ölçekli işletmeler ve aile işletmeleri arasındaki ilişkileri değerlendirirken, bugün sosyal ve toplumsal yaşamımızda son derece önemli olan sosyal girişimcilik konusuna da değinmektedir. Bu özelliğiyle, günümüz girişimcileri için bir el kitabı olacaktır. Bu değerli çalışmayı Türk işletme yazınına kazandıran meslektaşım ve kızım Doç. Dr. Arzu Ülgen Aydınlık ı başarılı çalışmasından dolayı kutluyorum. Prof. Dr. Hayri ÜLGEN VI

7 ÖNSÖZ Günümüzde işletmecilik literatüründe önemli bir yere sahip olan girişimcilik kavramı ekonomik kalkınma açısından her zaman itici bir güç ve ekonomiyi canlandırmada önemli bir role sahip olmuştur. Yeniliklerin, teknolojik ürünlerin neredeyse ertesi gün eskidiği günümüz rekabet koşullarında girişimci olmak zor da olsa, ekonomileri harekete geçirebilecek, istihdamı arttırabilecek itici güç olarak görülmektedir. Girişimcinin ürün ya da hizmet alanlarında yenilikçi ve yaratıcı olması, yeni iş olanakları ve yeni ürünler yaratması, çevreyi ve müşteri ihtiyaçlarını iyi değerlendirmesi, finansal kaynakları bulması ve başarısızlığın riskini yüklenmesi gerekir. Bu özellikleri iyi yönetebilen bir girişimcinin iş hayatında başarılı olma olasılığı artar. Bu kitapta, girişimci ve girişimcilik kavramına, tarihçesine, girişimcinin özelliklerine, girişimcinin iş kurma ve yeni bir işe başlama sürecinde dikkat etmesi gereken konulara, iş kurma sürecinin, satın alma ve franchising gibi türlerine, işletmelerin kuruluş sorunlarına, girişimci için büyük öneme sahip iş planına, küçük işletmelerin başarı ve başarısızlık nedenlerine, küçük işletmelerde büyüme stratejilerine, yenilik ve yaratıcılığa, girişimcilik konusu geçtiğinde literatürde önemli bir yeri olan aile işletmelerine ve girişimciliğin toplumsal ihtiyaçlarına odaklanmış olan sosyal girişimcilik konusuna değinilecektir. Bu çalışma, girişimcilere ve girişimci olmak isteyenlere yol gösteren, girişimciliğin temel kavramlarını ve özelliklerini bilimsel kaynaklara dayanarak tanıtmakta ve son 15 yılda bu konuda edindiğim bilgi birikimi ile desteklenmektedir. Bu özelliği ile her geçen gün daha da önem kazanan girişimciliğin geliştirilmesinde ve girişimcilik eğitiminde girişimci adaylara destek olacak, mevcut durumu daha iyi analiz etmelerini sağlayacak bir kaynak olacaktır. Burada amaç, on yılı aşkın bir süredir katıldığım eğitimlerde girişimci adaylarında gördüğüm, yöneticiliğin ya da girişimci olmanın gerekleri ile ilgili konulardaki sorunlara değinmek ve onları kendilerini eksik hissettikleri konularda ayrıntılı araştırma yapmaya yöneltmektir. Bu çalışma aynı zamanda ABD, Ball State Üniversitesi, Girişimcilik Yüksek Lisans programında, hocam olan Prof. Kuratko ile birlikte yaptığım çalışmaların sonucudur. Kendisine kariyerime yaptığı katkılardan dolayı teşekkür ediyorum. Bu eserin ortaya çıkmasında ve tüm eğitim hayatım boyunca bende büyük emeği olan, üniversitemizde ilk girişimcilik dersini açan, İstanbul Üniversitesi VII

8 İşletme Fakültesi eski dekanlarından, hocam ve babam Prof. Dr. Hayri Ülgen ve ileri görüşlülüğü ile her zaman, her konuda beni motive eden, maddi, manevi her zaman yanımda olan annem Selva Ülgen e ne kadar teşekkür etsem azdır. Desteklerini hiçbir zaman eksik etmeyen başta Duygu Toplu Yaşlıoğlu olmak üzere İşletme Yönetimi ve Organizasyon Anabilim Dalı araştırma görevlisi arkadaşlarıma, bölümlerin baskıdan önceki kontrolleri esnasında bana destek olan Arzu İnan a ve üzerimde emeği geçen değerli hocalarıma çok teşekkür ederim. Kitabın kapağını tasarlayan ve baskıya hazırlayan Aslı Hilal Temizel e de titiz çalışmalarından ötürü teşekkürlerimi sunarım. Akademik hayat sadece okulda geçirdiğimiz çalışma saatleri ile sınırlı olmadığından, ortak zamanlarımızdan kesintiler yaparak ders notlarımdan derlemeye çalıştığım kitap hazırlığı döneminde çalışmalarıma destek olan, sabır ve anlayış gösteren aileme, eşim Ozan, çocuklarım Can ve Ceren e sonsuz teşekkürlerimle. Girişimci adaylarına yol göstermesi dileğiyle... Doç. Dr. Arzu ÜLGEN AYDINLIK Küçük Çamlıca, Haziran 2016 VIII

9 İÇİNDEKİLER SUNUŞ ÖNSÖZ GİRİŞİMCİ GİRİŞİMCİ TANIMI GİRİŞİMCİLİĞİN TARİHÇESİ DÜNYADA GİRİŞİMCİ TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİ GİRİŞİMCİLİĞİN BİLEŞENLERİ YENİLİKÇİ VE YARATICI OLMAK RİSK YÜKLENMEK ÖNCÜ OLMAK REKABETÇİ DÜŞÜNMEK GİRİŞİMCİNİN ÖZELLİKLERİ GİRİŞİMCİLERDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER GİRİŞİMCİ KİŞİLİĞİN OLUŞUMU GİRİŞİMCİLİĞE İLİŞKİN VARSAYIMLAR GİRİŞİMCİ, YÖNETİCİ VE LİDER GİRİŞİMCİNİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ GİRİŞİMCİNİN KARŞILAŞTIĞI RİSKLER İŞ KURMA SÜRECİ İŞ KURMA SÜRECİNİN TEMEL EVRELERİ YENİ BİR İŞE BAŞLAMA YENİ İŞ KURMADA BAŞARI KOŞULLARI VE BAŞARISIZ OLMA NEDENLERİ MEVCUT BİR İŞLETMEYİ SATIN ALMAK MEVCUT BİR İŞLETMEYİ SATIN ALMANIN YARAR VE SAKINCALARI SATIN ALMANIN YARARLARI SATIN ALMANIN SAKINCALARI MEVCUT BİR İŞLETMEYİ SATIN ALMADAN ÖNCE İNCELENMESİ GEREKEN KONULAR FRANCHISING FRANCHISING TANIMI VE TARİHÇESİ FRANCHISING İN ÖZELLİKLERİ FRANCHISING TÜRLERİ ULUSAL VE ULUSLARARASI FRANCHISING ÜRÜN VE MARKA FRANCHISING İ MASTER FRANCHISE İŞLETME SİSTEMİ FRANCHISING İ FRANCHISE ALMAK İSTEYENLERİN SORGULAMASI GEREKEN KONULAR ÜRÜN VEYA HİZMET İLE İLGİLİ KONULAR V VII IX

10 FİYAT VE MALİYETLER İLE İLGİLİ KONULAR YER SEÇİMİ İLE İLGİLİ KONULAR DENETİM VE DESTEKLEME İLE İLGİLİ KONULAR FRANCHISE SÖZLEŞMESİ VE UNSURLARI FRANCHISING SİSTEMİNİN YARAR VE SAKINCALARI FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISOR AÇISINDAN YARARLARI FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISOR AÇISINDAN SAKINCALARI FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISEE AÇISINDAN YARARLARI FRANCHISING SİSTEMİNİN FRANCHISEE AÇISINDAN SAKINCALARI KÜÇÜK İŞLETMELERİN KURULUŞ SORUNLARI KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELERİN TANIMI VE ÖNEMİ KÜÇÜK İŞLETMELERİN SORUNLARI KOBİ LERİN FİNANS SORUNLARI KOBİ LERİN ÜRETİM, TEDARİK VE TEKNOLOJİ SORUNLARI KOBİ LERİN PAZARLAMA SORUNLARI KOBİ LERİN YÖNETİM SORUNLARI KOBİ LERİN DİĞER SORUNLARI İŞ PLANI İŞ PLANI TANIMI VE YARARLARI İŞ PLANI NIN YARARLARI İŞ PLANININ GİRİŞİMCİYE SAĞLADIĞI AVANTAJLAR İŞ PLANI UNSURLARI İŞ PLANININ ÖNEMLİ NOKTALARI KÜÇÜK İŞLETMELERDE BAŞARI VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ KÜÇÜK İŞLETMELERİN KARŞILAŞTIKLARI SORUNLAR VE BAŞARISIZLIK NEDENLERİ KÜÇÜK İŞLETMELERDE BAŞARIYI GETİREN ETKENLER KÜÇÜK İŞLETMELERDE BÜYÜME KÜÇÜK İŞLETMELERDE BÜYÜME BÜYÜME STRATEJİLERİ MEVCUT İŞİN TANIMINI DEĞİŞTİREREK BÜYÜME STRATEJİSİ MEVCUT İŞİN TANIMINI DEĞİŞTİRMEDEN, FAALİYETLERİN ETKİSİNİ VE HIZINI DEĞİŞTİREREK BÜYÜME STRATEJİSİ BÜYÜME EVRELERİ KÜÇÜK İŞLETMELERİ BÜYÜME SÜRECİNDE BEKLEYEN ÖNEMLİ SORUNLAR VE BÜYÜMESİNİ ETKİLEYEN OLUMSUZLUKLAR YENİLİK VE YARATICILIK YARATICILIK KAVRAMI VE ÖNEMİ YARATICILIK SÜREÇLERİ YENİLİK KAVRAMI VE ÖNEMİ YARATICILIK VE YENİLİK İLİŞKİSİ YARATICILIK VE YENİLİK YÖNTEMLERİ X

11 YENİLİK TÜRLERİ YENİ İŞ FİKRİ GELİŞTİRME YÖNTEMLERİ İÇ GİRİŞİMCİLİK İÇ GİRİŞİMCİLİK TANIMI İÇ GİRİŞİMCİNİN ÖZELLİKLERİ İÇ GİRİŞİMCİLİĞİN BOYUTLARI YENİLİKÇİLİK RİSK ALMA PROAKTİF OLMA ÖZERKLİK YENİ GİRİŞİMLERİ BAŞLATMA KENDİNİ YENİLEME VEYA STRATEJİK YENİLEME REKABETÇİ GİRİŞİMCİLİK İÇ GİRİŞİMCİLİĞİN DESTEKLENMESİ İÇ GİRİŞİMCİLİĞİN İŞLETMEYE YARARLARI AİLE İŞLETMELERİ AİLE İŞLETMELERİ TANIMI VE TARİHÇESİ AİLE İŞLETMELERİ ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ BİRİNCİ KUŞAK AİLE İŞLETMELERİ KARDEŞ ORTAKLIKLARI KARMAŞIK AİLE İŞLETMELERİ SÜREKLİLİĞİNİ KORUYAN AİLE İŞLETMELERİ AİLE İŞLETMELERİNİN ÜSTÜN VE ZAYIF YÖNLERİ AİLE İŞLETMELERİNDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ AİLE İŞLETMELERİ VE AİLE ANAYASASI EK: ANKARA SANAYİ ODASI ÖRNEK AİLE ANAYASASI SOSYAL GİRİŞİMCİLİK SOSYAL GİRİŞİMCİLİK KAVRAMI GİRİŞİMCİ İLE SOSYAL GİRİŞİMCİ ARASINDAKİ FARKLILIKLAR SOSYAL GİRİŞİMCİNİN ÖZELLİKLERİ SOSYAL GİRİŞİMCİLİĞİN KALKINMADAKİ ÖNEMİ SOSYAL GİRİŞİMCİLİKTE ORTAK PAYDALAR TOPLUMSAL YARAR GİRİŞİMCİ YAKLAŞIM SOSYAL GİRİŞİMCİ KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ XI

12