Geniflletilmifl ve Güncellefltirilmifl

Transkript

1 N N TEMEL KAVRAMLARI I Prof. Dr. Müh. Bülent Kobu Professor Emeritus University of Massachusetts Dartmouth Charlton College of Business Geniflletilmifl ve Güncellefltirilmifl ONBEfi NC BASKI

2 II Yay n No : 2359 flletme-ekonomi Dizisi : Bask Aral k STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz. Tic. Ltd. fiti. (Sertifika No: 12028) Çiftehavuzlar Caddesi Maltepe Mh. Prestij fl Merkezi No: 27/806 K: 9 Zeytinburnu/ stanbul (0-212) (0-212) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Narl bahçe Sokak Damga Binas No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 N N TEMEL KAVRAMLARI III Annemin ve Babamın Hatırasına...

4 IV

5 N N TEMEL KAVRAMLARI V ÖNSÖZ Üretim, mal veya hizmet üreten bir iflletmenin üç temel fonksiyonundan (üretim, finans, sat fl) biridir. Üretim yönetiminin amac bir mamulü elde mevcut kaynaklar en ekonomik flekilde kullanarak istenilen miktar, kalite ve zaman koflullar na uygun en düflük fiyatla üretmek fleklinde tan mlanabilir. Bir iflletmenin varl n sürdürebilmesi üretti i mal veya hizmeti uygun fiyatla satarak kâr edebilmesine ba l d r. Ekonomik sorunlar her iflletme faaliyetinde yöneticinin karfl s na ç kar. Teknik ve beflerî görünümlü sorunlar n da kayna nda ekonomik faktörler vard r. Günümüzde iflletmelerin dev boyutlara ulaflmas, global ticaretin yo unlaflmas, sosyal geliflmeler ve tüketici isteklerinin sürekli de iflmesi iflletme sorunlar n ve bunlar aras ndaki iliflkileri daha karmafl k hale getirmifltir. Herhangi bir iflletme faaliyetini ve özellikle üretimi di erlerinden ba ms z düflünmek mümkün de ildir. flletme yönetiminde sistem yaklafl m n n giderek önem kazanmas bu geliflmelerin bir sonucudur. Üretim yönetimi kitab n n amac belirlenip çerçevesi çizilirken yukar daki görüfle göre hareket edilmifltir. Üretim ile temel fonksiyonlar aras ndaki iliflkilerin iflletme yöneticisi aç s ndan nitelikleri ve önemi elden geldi ince vurgulanmaya çal fl lm flt r. Üretim planlama ve kontrol (ÜPK) tekniklerinin ö renilmesi ve baflar ile uygulanmas ; mühendislik, matematik, istatistik, iflletmecilik ve yöneticilik bilgilerinin kazan lan deneyimlerin fl alt nda dikkatli bir flekilde sentez edilmesi ile gerçekleflebilir. Bu nedenle kitaptan uygulama amac ile yararlanmak isteyenlerin ad geçen dallara ait baz genel bilgiler edinmifl olmalar nda fayda vard r. Di er taraftan konular n ifllenmesinde genellikle imalât endüstrisinden örnekler verilmifl olmas okuyucunun üretim teknolojisi hakk nda da ön bilgiler edinmifl olmas n gerektirir. flletme yönetimi konular aras ndaki iliflkiler gözönüne al n rsa, üretim gibi bir temel fonksiyonu ayr nt l biçimde inceleyip ö renebilmek için birtak m ön bilgilere önceden sahip olman n yarar daha iyi anlafl l r. Üretim Yönetimi kitab n n ilk bask s n n yap ld 1977 y l ndan bu yana önemli geliflmeler olmufltur. Bunlar: Uluslararas fiat-kalite rekabetinin yo unlaflmas, Bilgisayar kullan m n n yayg nlaflmas, Global haberleflme teknolojisindeki devrimsel geliflmeler, Otomasyon, CAD-CAM-CIM ve benzeri sistemlerin geliflmesi, flletme e itiminde üretim, prodüktivite ve toplam kalite yönetimi konular n n öneminin artmas, fleklinde özetlenebilir. Kitab n onbeflinci bask s nda yukar da özetlenen geliflmelere paralel olarak de ifliklik ve eklemeler yap lm flt r. Örne in, bilgisayar seçimi ve kullan m ile ilgili bölümlerde zamanla

6 VI geçersiz hale gelen k s mlar tümü ile kald r lm fl, yerlerine günümüzde kullan lan bilgisayar uygulamalar konulmufltur. Teknoloji ve lojistik yönetimi ile prodüktivite konular n inceleyen yeni bölümler eklenmifltir. Stok kontrolunda MRP, JIT, KANBAN gibi yeni yöntemlere yer verilmifltir. Son y llarda ayr bir meslek dal olarak geliflen proje yöneticili i alan ndaki temel konular kapsamak amac ile Proje Yönetimi bölümü eklenmifltir. Kantitatif analiz ve istatistik ile formül gelifltirme ve matematik analizlere çok gerekli olmad kça yer verilmemifltir. Bu kitapta; J.P. Shim, MICROMANAGER: AB/QM Version 3.0, H. Weiss, POM/QM for Windows, Version 3.0, Prentice-Hall, Inc., 2008 bilgisayar yaz l mlar kullan lm flt r. Di er bilgisayar yaz l mlar referans listelerinde verilmifltir. Okuyucuya kolayl k olmak üzere her bölümle ilgili kaynaklar ve bibliyografya o bölümün sonunda yer alm flt r. Tavsiye edilen okuma malzemelerinin bir k sm Harvard Business Review dergilerinden seçilmifltir. Bu kaynaktan seçilen yaz lar n as llar Harvard Business School Publishing, Customer Service Department, 60 Harvard Way 230-5, Boston, MA adresinden veya (617) numaraya telefon ederek elde edilebilir. Ayr ca tüm HBS yay nlar na internet kanal ile web adresini kullanarak ulaflma olana vard r. Üretim Yönetimi kitab n n 15. bask s n n gerçekleflmesi yine pek çok kiflinin yak n ilgisi ve eme i ile katk da bulunmas sonunda mümkün olmufltur. Bu konuda öncelikle BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. yönetici ve teknisyenlerine ve Münevver Özakman a teflekkür ederim. Çal flmalar m süresince her zaman oldu u gibi yak n ve s cak deste i ile bana güç veren eflim Gülsen e minnet ve flükran borcumu belirtmek isterim. Üretim Yönetimi kitab n n 33 y l içinde 15 kere bas lmas ö retim kurulufllar nda ve endüstride eksikli i duyulan bir ihtiyaca cevap verilebildi ini kan tlamaktad r. Yap lan ekleme ve güncellefltirmelerle kitab n daha genifl bir okuyucu grubunun ilgisini çekece ini ümid ediyorum. Ö rencilerimize ve ilgilenen tüm meslekdafllar ma yararl olmas n dilerim. Swansea-Massachusetts Prof. Dr. Müh. Bülent KOBU 6 Kas m, 2010

7 N N TEMEL KAVRAMLARI VII Ç NDEK LER BÖLÜM 1 N N TEMEL KAVRAMLARI 1.1. Üretimin Ülke Ekonomisindeki Önemi Üretim Yönetiminin Tan m Tarihsel Geliflim Üretim Yönetiminin Amaçlar Üretim Yönetiminin Fonksiyonlar Di er flletme Departmanlar ile liflkiler Tepe Yönetimi ile liflkiler Üretim Yönetiminin Görevleri Üretim Yönetiminin Organizasyonu...20 Tart flma Sorular ve Problemler...26 Kaynaklar ve Bibliyografya...28 BÖLÜM 2 ÜRET M S STEMLER 2.1. Yönetim Aç s ndan Üretim Sistemleri Üretim Sisteminin Elemanlar Üretim Sistemlerinin S n fland r lmas Kesikli ve Sürekli Üretim Tipleri Di er Üretim Tipleri Hizmet Üreten Sistemler Üretim Stratejileri Global Üretim Stratejileri Üretim Stratejisinde Odaklaflma Üretim Kararlar...49 Tart flma Sorular ve Problemler...50 Kaynaklar ve Bibliyografya...51 BÖLÜM 3 PRODÜKT V TE 3.1. Prodüktivitenin Tan m Prodüktivitenin Kârl l a Etkisi flçilik Prodüktivitesi Prodüktivite Pazarl Prodüktivitenin Ölçülmesi...60

8 VIII 3.6. Yönetim Performans ve Prodüktivite Ülke Ekonomisi ve Prodüktivite Düflük Prodüktivitenin Nedenleri Prodüktiviteyi Gelifltirme Yollar Prodüktivite Anketi...72 Tart flma Sorular ve Problemler...73 Kaynaklar ve Bibliyografya...76 BÖLÜM 4 MAMUL D ZAYNI 4.1. Mamul Dizayn n n Tan m Yeni Mamul Stratejileri Yeni Mamul Gelifltirme Prosesi Mamul Dizayn n Etkileyen Faktörler Basitlefltirme Standartlaflt rma Tercihli Say lar Kodlama Bir Kodlama Çal flmas Örne i De er Analizleri Dizayn De ifliklikleri Yeni Mamul Gelifltirmede Belirsizlik Yeni Mamulün Baflar s n Etkileyen Faktörler Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 5 TALEP TAHM NLER 5.1. Talep Tahminlerinin Önemi Talep Tahmin Prensipleri Talep Araflt rmas nda Yap lacak fller Talep Araflt rma Yöntemleri ki De iflkenli Nedensel Modeller Regresyon Do rusu Regresyon Do rusunun Uygunluk Derecesi Zaman Serileri Analizi Hareketli Ortalamalar Eksponansiyel Düzgünlefltirme Talep Tahminlerinde Duyarl k Trend Analizi Trende Oranlama Yöntemi Talep Tahminlerinin Kullan lmas...129

9 N N TEMEL KAVRAMLARI IX Talep Tahmin Yönteminin Seçimi Talep Tahminlerinde Bilgisayar Kullan m Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 6 TEKNOLOJ SEÇ M 6.1. Teknolojinin Tan m Teknolojinin Boyutlar Teknolojinin Yönetimi Proses Teknolojisinin Seçimi Yeni Üretim Teknolojileri Teknoloji Transferi Yüksek Teknoloji Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 7 KURULUfi YER N N SEÇ M 7.1. Co rafi Konumun Önemi Kurulufl Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler Kurulufl Yeri Seçiminde De erleme Yöntemleri Uluslararas Kapsamda Yer Seçimi Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 8 fi YER DÜZENLEME 8.1. Yerleflme Düzeninin Önemi Yerleflme Düzeninin Üretim Sistemine Etkileri fl Yeri Düzenlemenin Amaçlar Fabrika Binas fl Ak fl ve Yerleflme Tipleri Prosese Göre Yerlefltirme Mamule Göre Yerlefltirme Bir Montaj Hatt Dengeleme Problemi Üretim Ak fl Analizi Üretim Hatt Dengeleme Kurallar Bürolarda Yerlefltirme Problemi Yerleflme Planlamas nda Kullan lan Bir Kontrol Listesi Örne i Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya...226

10 X BÖLÜM 9 LOJ ST K YÖNET M 9.1. flletmelerde Lojistik Fonksiyonu Lojistik Organizasyonu Siparifl Prosesi Depolama Sat nalma Global Lojistik Malzeme Nakli Prensipleri Malzeme Nakli Faktörleri Bir Malzeme Nakli Projesinde Yap lacak fller Tafl ma Araçlar n n Karakteristikleri Malzeme Nakli Maliyetlerinin Hesaplanmas Tafl ma Araçlar Malzeme Naklinde Kullan lan Yard mc Araçlar Lojistik Sistemlerde Performans Ölçümü Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 10 KAPAS TE PLANLAMASI Kapasitenin Tan m ve Ölçme Kriterleri Talep, Stoklar, Üretim H z ve Kapasite liflkileri Tek Makinan n Kapasitesi Çal flma Süresi ve Kapasite Kapasite Dengelenmesi Kapasite Planlamas nda Belirsizlik nsangücü Kapasitesi Kapasite Da t m Endirekt flgücü htiyac n n Bulunmas flçi Say s n n Belirlenmesi S f r Kâr Noktas Analizi Belirsizlik Halinde SKN Analizi SKN Analizi Uygulama Örnekleri Lineer Programlama ile Kapasite Planlamas Simulasyon ile Kapasite Planlamas Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 11 TAM R-BAKIM PLANLAMASI Tamir-Bak m Faaliyetlerinin Üretime Etkisi TB Faaliyetlerinde Alternatif Politikalar Fabrikalarda TB Organizasyonu...301

11 N N TEMEL KAVRAMLARI XI TB Prosedürü TB Faaliyetlerinin Kontrolü Makinalar n Ar za Karakteristikleri Koruyucu Bak m ve Tamir Alternatifleri Koruyucu Bak m Politikas n n Prensipleri Çok Makinal Sistemlerde TB TB Planlamas nda Simulasyon Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 12 STOK KONTROLÜ Üretim Sistemlerinde Stoklar Stoklar n S n fland r lmas Stoklar n flletme Ekonomisindeki Önemi Stok Kontrolünün Organizasyondaki Yeri Stok Kontrolünde Maliyetler Stok Kay tlar Stok Kontrol Yöntemleri Stok Kontrol Modelleri Sürekli Tedarikte ESM Elde Bulundurmama Halinde ESM Miktar skontosu Halinde ESM Belirsizlik Halinde Stok Kontrolü Stok Kontrolünde Simulasyon Malzeme htiyaç Planlamas Stok Kontrolünde JIT Prensibi Stok Kontrolünde KANBAN Yöntemi Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 13 fi ANAL ZLER (I) fl Analizinde Temel Faaliyetler Metot Gelifltirme ve Üretim Faaliyetleri MG Çal flmalar nda Yap lacak fller Hareket Ekonomisi Prensipleri Hareket Ekonomisi Prensiplerinin Uygulanmas Metot Gelifltirmenin Temel Elemanlar Metot Gelifltirmede Kullan lan Grafik Araçlar Bürolarda MG Çal flmalar Metot Gelifltirmede Yeni Görüfller Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya...411

12 XII BÖLÜM 14 fi ANAL ZLER (II) fl Ölçümü Yönetim Aç s ndan fl Ölçümünün Önemi fl Ölçümü Teknikleri fl Ölçümü Sonuçlar n n Kullan ld Yerler Do rudan Ölçme Yönteminde Kullan lan Araçlar Do rudan Ölçmede Yap lacak fller Ölçülecek flin Seçimi fl stasyonu ve flçinin Seçilmesi Bilgi Toplanmas flin Elemanlar na Ayr lmas Gözlem ve Ölçmelerin Yap lmas Gözlem Say s n n Hesaplanmas Tempo Takdiri Toleranslar n Hesaplanmas Standart Zaman n Bulunmas Faaliyet Örneklemesi ile fl Ölçümü Örnekleme ile fl Ölçümünde Yap lacak fller Kronometraj ve Örneklemenin K yaslanmas Standart Bilgilerin Sentezi Yöntemi Analitik Tahminler Yöntemi Elemanter Hareket Standartlar Yöntemi Ö renmenin fllem Süresine Etkisi Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 15 ÜRET M PLANLAMA VE KONTROLÜ Üretim Planlamas n n Önemi Üretim Plan n n Haz rlanmas Üretim Planlama Stratejileri Üretim Plan n n Uygulanmas Fonksiyonel Departmanlar için Üretim Planlamas Siparifl Üretiminin Planlanmas Üretim Planlamas nda Grafik Araçlar Rota Tespiti fl S ralamas Öncelik Kurallar ile fl S ralamas Yükleme GANTT Diyagram Üretim Programlar...487

13 N N TEMEL KAVRAMLARI XIII Programlama fllemlerini Basitlefltirici Çareler Üretim Programlamas nda Yap lacak fller fl Da t m fl Da t m Levhas fl Takibi fl Takibinde Bilgi Ak fl Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 16 PROJE YÖNET M Proje Tipi Üretimin Önemi Kritik Yol Diyagram PERT Diyagram KYD/PERT Proje Maliyet Analizleri Proje Kontrolü Proje K saltma fiebeke Analizleri Minimum Uzakl k fiebekesi En K sa Yol fiebekesi Maksimum Ak fl fiebekesi Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 17 KAL TE KONTROLÜ Üretim Sisteminde Kalite Kontrolünün Yeri Kalitenin Tan m Kaliteyi Oluflturan Temel Unsurlar Güvenilirlik Muayene Muayene Maliyeti Standart ve Spesifikasyon Aras ndaki Fark Toplam Kalite Kontrolü Toplam Kalite Kontrolünün Aflamalar Kalite Kontrolünün Tarihsel Geliflimi Kalite Kontrolünün Amaçlar Kalite Kontrolünü Etkileyen Faktörler Kalite Kontrol Organizasyonu KK Departman n n ç Organizasyonu KK Organizasyonunda Yap lacak fller KK Organizasyon Tipleri KK Maliyetleri...562

14 XIV KK Maliyetlerinin Analizi Kalite Gelifltirme Gruplar Sürekli Geliflme Poka-Yoke Sistemi En yiyi Araflt rma Yöntemi Yeniden Dizayn Entegre Mühendislik ISO 9000 Standartlar Kalite Fonksiyon Göçerimi Kano Modeli Deming in 14 Nokta Plan Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya BÖLÜM 18 ÜCRET YÖNET M Ücretle lgili Kavramlar n Tan m Ücret Yönetimi fl De erleme Yöntemleri S ralama Yöntemi S n fland rma Yöntemi Faktör K yaslama Yöntemi Puan Yöntemi Faktörlerin Seçimi Faktörlerin ve Derecelerinin Tan mlar Faktörlerin Tart land r lmas fl Analizlerinin Yap lmas fl Tan m ve Spesifikasyonu Faktör Puanlar n n Tespiti Ücret E risi Ücret Araflt rmas Ücret Yap s n n Belirlenmesi fl De erleme Sisteminin Uygulanmas Liyakat Takdiri Liyakat Takdiri Sistemleri Teflvikli Ücret Sisteminin Kurulmas Teflvik Sisteminin Etkinli ini Artt rma Çareleri Etkin Bir Teflvik Sisteminin Özellikleri Teflvikli Ücret Sistemleri Tart flma Sorular ve Problemler Kaynaklar ve Bibliyografya EKLER NDEKS...629