80LEYMANİYE CAM VE İMARETİ TESİSLERİNE AİT YİUIK BİR MUHASEBE BİLANÇOSU 993/W4 C15SS/1586)

Transkript

1 80LEYMANİYE CAM VE İMARETİ TESİSLERİNE AİT YİUIK BİR MUHASEBE BİLANÇOSU 993/W4 C15SS/1586) ÖHMT BARKAN 1 İmaretlere ftlt Yıllık Muhasebe BUlııÇOİMnıuı Tarihi Bir Vesika Olarak önemi Tetkikleri türlü bakımlardan ehemmiyet arz eden tmâret Slteleri'nin kuruluş ve İşleyiş tarzlarına dftir bilgi edinmek için mevcut kaynaklu* bir hayli çok ve çeşitlidir ve bunlardan bazıları daha evvel neşredilmek suretiyle araştıncmın gözü önüne de konmuş buhınmaktadır. Bahis mevzuu kaynaklardan en mühimleri, şüphesiz, vakıfların tesis senedleri ve organik sitatü'leri vaziyetinde olan vakfiye'lerdir. Gerçekten, vakfyelerde testsin gelir kaynaklan etraflı bir tarzda sayılıp tasvir ve tesbit edilmekte ve vakfı yapanm bu gelirlerin sarfı şekline ve tesisin idaresine ftlt vazettiği esaslar ve koyacağı şartlarla vakfın mâhiyeti, gayesi ve işleyiş tarzı hakkında kıymetli bilgiler mevcut bulunmaktadur. Fakat vakfiyelerden birçoğu zâyi olmuştur veya henüz neşredilmemiştir. Ayrıca ve bilhassa, vakıfların tesis sened* ferinde (vakfiyelerde) tesbit edilmiş olan gelir kaynaklan ile idart esaslann zamanla ehemmiyet ve mâhiyetlerini kaybetmeleri de. bu müesseselere mahsus tarih! gelişme kanunlan bakımından, âdetâ mukadderdir: Paranın satın alma gücünün ve fiatlann değişmesi gibi iktisadi; yangmlar, salgın hastalıklar, binalann harabisi gibi fiziki veya ıızvi ola^ar ve nihayet idarecilerin yetkilerini kötüye kullanma]an ve hizmetlilerin zamanla vazifelerine şahsi veya zümrevl bir imtiyaz ve inhisar olarak sahip çıkmalanyla vakfın gelir kaynaklannın kiracılar v^a memurlar elinde irst bir mülk haline sokulmasına ve (devre hâkim umumi fiat hareketlerine rağmen) kiralann dondurulmasına sebep olan içtima! ve iktisadî temâyuuer gibi beşeri âmillerin tesiri altında da vakfın bazı şartlannın yerine getirilmez olduğu çok defa görülmüştür. Bilhassa, burada tetkik mevzuu olan imâret siteleri'nde olduğu gibi, büyük sultan vakıflannın gelir kaynaklanııda veya idare şekilleriyle hizmetliler kadrolannda zamanla esash değişiklikleı yapılmış olması da her zaman mümkün olmuşdur. Her padişah değiştikçe, mevcut vakıflann durumlarının gözden geçirilerek bozulmuş olan düzenin bir nizama sokulmak üzere yeniden tertibi; siyasî mülâhazalar; vakfın gelir fazlalar nndan yeni memuriyetler ihdâsı veya maaşlara zamlar yapılması; vakfa daha faydah olacağı bahanesiyle e^lir kay^ naklannda bazı mübadelelerin yapılması., gibi tasarruflar, umumiyetle vakıflar için mukadder olan bünye değişikliklerini, büyük sultan ve vüzerâ vakıflannda daha fazla kolaylaştırmış gözükmektedir. Bu sebeple, "vâkıfın şartlannın Şeriat vâz'ımn nas'lan gibi" de^şmezliği prensibinin dini ve hukuki bir esas olarak umumiyetle kabul edilmiş olmasına rağmen, vakıf tesislerinin uzun ömürleri boyunca çok enteresan safhalar arzeden zengin bir tarihleri olması

2 liaiiı«elir. Vakıflmıı bu hayat hütjkrelerivd İM oalann t«'«ls aeaedlerindan («akfiyckrden) çıkarmamn momkan oiamıyacıtı İ«ikirdbr. t te burada Ör nddcrindcq birini vcıoıck tftadiğiıniı Ydkk liohamba MİBçolan, içtimai w İktisadı varhklar olarak vakıflarm deyiricrtefn umunrf şartianna. konjonktür Kusttsiyeıleriııe ve kendi yaşlanna fok nftna kafanif olabilecekleri delidiklikleri bütttn teferraâtıyla takip ve rakanlaria teabit etmefe mosüt malamab UhİVA etmektedirler. Difer taraftan. bahi$ mevıuu YıUık Muhasebe BUtefiOİart'Mtt hakikî bir vakıflar tarihinte yaakbifamsi için hlis oldttuan asinha vesika kıyaasti. «nhnnbu teslslcrte hayatlaruiıa nmhtelif merhaleleriadeki ls kilat hususiyetlerini, fdir kayaaklaruun durumunu ve faaliyet fduusrini tesbit hususunda vakfiyekritt boşhıfunu doldur maktan da ibaret deglmir. Onlar, vakıf tesislerin vakfiyelerde belirtilen idaıt «akillerinin v«fonksiyon Cadliklerinin tatbikatta amığı şekilleri laksalır» dftyfa ve MMn tafiflitıyhı İlada ve issmi ctmi» obna gibi boyttk bir hususiyeti hais buhmmak Itibarij^ vabftn «artuunnm ay nea utbik edimikleri ilk devirler için bile, vakfiyeleıe naaran bilyok bir ttatttnlok arz etmektedirler: Gerpdtten. vakf^ıelerde umumiyet* le yahuz dagtnlacak yemefe. hastalara verilecek ilâçlara ve Icab ettikçe yapılacak tamiriere veya ittve insaâta sarfedileoek paralarm bksillan. âıami miktarları ve nisbetkri kaydadihnif btthmmaktadır. Fakat, bu hizmetleri yerine fctirmek için luzumhı malzemenin muhtelif zaman ve piyasa imkânlarına fsıe. hatifi fuıtlaria nasıl temin edilebileceği ve çeşitleri rakamlarla aynnuh bir şekilde tesbit edibaemiştir. Tetkik mevsuumuz YUhk Muhasebe Bilânçolan'nda ise. vâkıfu tesbit etmiş olduğu hizmetli kadr(^ isimlendirttmiş olduğu gibi. yapılan raflar da nevi, mikdar ve fiat itibariyu ve rakam halinde teferruâtıyla belirtj mil buhınmaktadır. Aynca, bu vesiu bıda gelir kaynaklarmın miktar ve t». Kkkttb tarzlanndaki yıllık dalgalanın», lann ve tâmirât masraflanmn seyriıüb ve kullanılacak malzemenin nevi v«miktarları ile işçi ücretlerinin o devi^ deki bareminin tesbit edilmiş olman «fak. bu cedvelleri ydmz vakfılann taıiy dsifl. fakat vdof teaialerlnln da bnhmduiu emniyetin aoayal ve iktt. sadi konjonktttr durumunu tâyin için da ım-"-^ Mr tarihi vealka haline sok< muş bulunmaktadır. Gerçekten, aynı vakıf testsierim âit olmak ttzere nwmtamm aerller tsş. kil edecek auratle, dddl ve CafsUâdı Mr şeklma tandm edilmiş olan çok la. yıda Senelik Muhasebe BUânçolan'ıaa buhmup İşlenmesi veya ayn serilctta metodhı Mr «eklide tetkik ve mukay*. sesi İktisadı ve içtimai tarih araştırms» tan bakımından çok verimli bir iş olıcaktır: Bu gibi çalışmalar bizim için yûnız muhtdif vakıf tesislerinin yaptikbtn hizmetlerin hacim ve chemmiyetial (kı^ıasitesiııi) zaman ve mekân şartlan içinde rakamlarla tesbit ve mukaye«ve dolayısıyla vakıflar hakkında ura» mt bir kıjnnet httkmu vermeğe yanys< cak objektif ve kantitatif ölçülerin tef bitini mümkün kılmıyacak, aynı zr manda bu serilere tekabül eden tariu devlrierdekt Hat harsketleri'nin ve muhtelif içtimat zümrelerin geçim seviyelerinin tâyinine de imkân verecek* tir. Ancak bu suretle yazılabilecek otas bir flat tarlhl'nin ise. umumiyetle ilc tisadt tarih tetkikleri için hâiz oiduii ehemmiyet pek büyüktür. 2 ^ Tetkik Konusu YıUık Muhas» ba BIIAnçolan ne İçin ve nasıl hazırii* aıyoıdtt? Burada yeni bir örneğini verdi^" miz Yıllık Muhasebe Bilânçolan'nmW*

3 auv^wrtyt CAMI ve İMAKETI TetisuniNe AİT VILLIK en «imuteae»iunçosu «M/^M (isi$/ıste) ı i i nıını >k hazırlanma tarzları ve onlan hazırlamakla vazifeli memurlar hakkında, âit oldukları vakfiyelerde, kâfi isahât mevcuttur. Meselft, F&tih Sultan Mehmed'in İstanbul'da inşa ettirdiği cftmi ve imalat tesblerine ve Ayosafya evkafına âit olup. Vakıflar Umum Müdürlüğü tarafından neşredilmiş olan Türkçe Vakfiyeye' nazaran; bahis mevzuu vakıf tesislerinin "tevliyet ve nezâret ve cemi urnûr^ vakf-ı şerife mübaşeret (s. 336)" evkafın usul ve şartlarım tebdil ve tağyir selftbiyeti, sağ kaldıkça vakfı yapan sultanın kendi re'yine tâbi kalacak, ölümlerinden sonra ise, bu vazifeler, sultanın yerine geçecek evlâdlanna âit bulunacakdır. Bu sıfatla vakfın gelirinin onda yarımı (nıf-ı öş-i hâsıl), dhet-i tevliyet olarak, sultanların hazinelerine teslim olunacaktık Bu suretle hakiki mtttevdll'nin (mtttevellh evvelin) zamanın padişahı olması lâzımgelmekle beraber, sultanın fiilen bu işlerle meşgul olmasına İmkân bulunmadığından, kendilerine vekâleten ayrı birer nâzır ve mütevelli tâyin edilmesi lâzımgelmiş ve bu nâzır ve mütevellilerin emrine de birer kâtip verilmiştir. Aynı vakfiyeye nazan. "ehl-i kalem" kimseler arasından seçilmesi lâzımgelen kâtipler, "ahvâl-i vakf-ı şerifi ma'rifeth nâzır ile, erbâb-ı smâ'at mâbeyninde müte'flref olan tanyk-ı me'- I. Fallh Mehmet 11. vttuytü, VakıHar VIIMIM MUdOrHlA Ncfri)'*!!- Ankara 19». Tttrk Vakıflyelerl No. I. 2 Difer Mr vesikaya t<ire. Suttan Beyant II. kendi hniimine âit «İmau Hucinitcten bu hb«eyi almaklaa. bntretde da Milan yemek miktannın arttınubilmeti için, t-ante^muftlr: "Sultan Be>atit Han'a.maibah-ı 'imlre-i mexkarcde f«rt-ı vikıt ilmrine pl«en la'am fukartya kifayet cyle> m», deyu 'arx etliklerinde msf-ı '6tr-{ mahsul U»art-t hıact-i vmnf Uaerine evltd-> kirâm ve cslım>-ı 'İzamdan laht-ı 'itıet ve terir-l lıafmcte kim cttlûs ider Ue aniarm haıtne-i 'âmikierine fmkk-i levuyet içun teslim okmsa gerek ku. Ol hitan dahi la'ama halt otum* imme-i fukaraya w hademe-i im«rei-i 'irairc ve c«ml-i Krif ve mediru-i montfe ımlsıevfâ virile, deyu ferman Itmifler imi»" SlUıtyt Otıver. FalUı afimuıesl Tevılntoneıl. IsiaıdHd I9M. S. ). lûf üzere zabt ve kltâbet eylcyüb" (s. 333) vakfuı ayrıca "her senenin 'avâid-i ihracâtını mustakil bir defterde zabta himmet" ederek vakfın varidât ve masraflarının tefenu'âtını tesbit ettiği aencslk defleri mühürleyip bir kese içine vaz ve ke&eyi nftzır'a teslim edecektir. Mütevellinin türlü tasarrufları bu suretle hazırlanacak "defter-i vakf-ı şerîfde mazbut ve 'âmme-i ahvâl-ı vakf-ı şerif Defter-i mu'teberi nâzır'a dâir ve manût" (s. 332) olacak ve bu defter "sandukça-i mütevellide dâima mazbût ve umûr<-ı vakf ol defter-i mu'tebere merbut kalacakdır" (s. 313) Bu suretle hazırlanacak ve aynca mütevellinin de mühürü ile mühürlelîıecek olan defter, MvâR-ı Sultanl'ye tesum edilerek, her sene "nâzır-ı vakf-ı şerifin muhasebesi Divânı humayûn'da gttrillüb sıdlı-u emâneti zâhir olur İse ibkaa-i mâ kân 'âlâ mâ kân ta'zim ve tevkıyr, hilâfın mutebeyyen olur ise ref ve nasb-ı âhar ile zecr-ü tahkiyr-ü ta'zir" (s. 351) olunacaktır. Büyük sultan ve vüzerâ vakıfları ffhi zamanlarının mühim işletme ve idare müesseselerindeki defter tutma ve muhasebe usuuerile teftiş ve mu* rakebe yollan hakkında Bayazid II. nin Edirne'deki vakıf tesislerine âit vakfiyede* de şu kayıtlar vardır: Mütevelli, "kâtibe emr ide ki yevmt vekayi' bir defterde senevi defter-i âharda icmâlen ve tafsilen sebt etdirüb tâ kl âhıp-ı senede muteveltt Mtttevellt-I Evvele (padişaha) defterlerden hlsab vlre". Vâkıfın şartlarının yerine getirilüb getirilmediğini teftiş ve tahkik idüb mütevelliye haber vermekle vazifeli s r<yy<ft GfkbHtin. XV w XVI. asırlarda, Edirne ve Pa«a Uvası, Vakıflar, molkler \-e muiula'alar. Edebiyâl Fakaited nefriyatı, istanbul I9S2. Tıpkı bası i. M. SUleymaniye cami \t imareü vakfiyesinde de tu kayular mevcuttur: "Ve cfinıle evjte/w tetrf re harcı htr ytt Mmh-i 'JU'-dt poftoar ve kaduskerler ve deflerdirlaf UlifaktarlyU ve uufrifelkriyh glmoe v«s«f/<ui'ıı arz duttü". VakıfUr Umum MUdiirtOia nefrijatı. IM2 Kalkan s. 1(3.

4 112 oian nâznr <iahi, "CemT muhasebât ÖMElt amtkan ve vekayi'e yevmi ve şehri ve senevi ve ka* lil ve kesir, her ne ki ola kemâ yembaspi vukufu olub mütevellh s&n! ve kâtibin defterferi biği (gibi) bunun dahi defterleri olup, her muhasebe bunun ma'- rifetiyle ola." Ayrıca "şöyle şart itdi: evkaf-ı mez- ve bûrede kavanln-1 deftcr'de mfthlr efanîn-i muhasebâta kaadir bir kâtib nasb oluna. Cümle müstegallât ve 'âmme-i icâır&t ve mukata'ât yû evvelinden âhırına vannca cemt vckaayf yevmf ve şehrî ve senevi her ne ki ola, nıkır ve kıtmîr rûznftme'de mufassal kayd ede ve bir defterde dahî müfredâtı ve cümle mâ höve 'aleyh tafsîlen yazub şöyle ki yıl âhınnda hisab görülicek her neden su'âl oluna 'alâ mâ vdw'a 'aleyh cevâba kaadır ola", (s. 63) Burada yeni bir öm^ni neşrettiğimiz yıllık Muhasebe Bilânçosu, bu vakfiyelerde bahis mevzuu edilen şekliyle, yıl sonunda tanzim ve Divân-ı Hunıâyunca tetkik ve tasvip edilerek resmen katiyyet kazanmış olan hetapkr'a aittir. 3 Neşre âit «çıuapnalar. Bahis mevzuu Yıllık Muhasebe Bilânçolan'nm mâhiyet ve kıymetleri hakkında bir fikir verebilmek için, onlardan bazı örnekleri neşre hazırlamış bulunuyoruz. Bu örneklerin hususiyeti, istanbul. Bursa ve Edime gibi büyük merkezlerde bu gibi vakıf tesislerinin en tipik ve büyüklerine âit nümuneler olmasıdır. Bu nevi orijinal arşiv vesikalarının ilmî kıymetlerinden bir şey kaybetmeden neşredihniş olmalan için, bu neşrin aynen ve tam olarak yapılmış olması şarttır. Onlann bazı kısımlanmn atılması suretiyle neşirleri bu cedvellerin Yıllık Muhasebe Bilânçosu olarak ve âit oldukları idare veya işletmelerin muhasebe ve deftcr-tutma usulleri hakkında bir fikir vermeğe yanyacak örnekler olmak bakımından hâiz bulun, duklan sistem ve mânâ kıymetlerini kaybettirmektedir. Bu sebeple biz burada bahis mevzuu vesikaların aynen ve birer bütün olarak neşri işinin ortaya koyduğu tür^ lü müşkülleri yenmeğe ve onların aslî şekillerinden ve muhtevâlanndan büyük bir fedakâriık yapmadan, metni aynen ve tam olarak vermeğe çalıştık. Ayrıca, yine bir hayli emek sarfı suretiyle,* bu nevi cedvellerdeki muhasebe slsteaal'nl meydana koyacak şekilde, onlann şemalarını tebârüz ettirecek bir usul de tesîs ve tâkip ettik: Gerçekten, neşrettiğimiz Muhasebe Bilânçolan'nın anlaşılabilir bir hale sokulabilmesi için, onlann aslî şekillerindeki tertip tarzlarını biraz değiştirerek, zihnimizin bugünkü i'tiyâd ve anlayış şemalanna uygun bir tarzda, rakamlan (cedvel tekniğine göre) alt-alta istif etmek lâzımgelmiştir. Aksi takdirde, bu vesikalan tetkik edecek olanlann, asil şeklin (pek alışık olmadıkları) tertip tarzı içinde, rakamlann hakıyki yerini ve manâsını kavramakta zorluk çekmesi muhakkaktı. Bizim hususi bir dikkat ve itinâ ile tertipliyebildiğimiz tarzda İse; rakamlar, cedvellerin umumî şeması içinde kolaylıkla yerlerini bulmakta, kontrol edilip manâlandınlabilmektedir. Bu neşirde, ayrıca mevzuun mütehassısı olmıyan okuyucular düşünülerek, lisan hususiyetleri ile bazı lügat ve ıstılahlann kolay anlaşılabilir bir hâle sokulması için, bir çok yerlerde aslî şekiller Arap harfleriyle (taban notlan hâlinde) gösterilmiş, fakat kelimelerin ıstılah manâlan notlar içinde aynca tahlil ve îzah edilmemiştir. Bundan başka, maksadımız îmâret Siteleri hâlinde teşkilâtlanmış olan bir kısım büyük sultan veya vezir vakıfla- 4 Bv kutusla kıymetli t«lı«mâ srta<u4im Enver Meriftt'nin yardımurı çok fayxuli otmuftur.

5 JÜUYMANİYe CAMİ Vt İMAR6Tİ TCSİSUI>İNe AİT Y.LUK BİR MUMASeeC eilânçosu 9»3/»4 (,î8,/,»4, 113 nna âit Yıllık Muhasebe Cedvelleri gibi, iktisadî ve içtimaî tarih tetkikleri için ehemmiyeti büyük bir kısım arşiv vesikalarının mevcudiyeti ve mahiyeti hakkında dikkati çekecek bazı örnekler vermek olduğundan, bu gibi İmaret Sitelerine dâhil tesislerden her birine âit türlü meselelerin tahlillerine bu yazıda yit verilmemiştir. 4 BUânçonun tahlili Süleymaniye cami ve imareti vakıf tesislerinin burada aynen ve tam olarak neşrettiğimiz Yıllık Muhasebe Bilânçosu, İstanbul'da Başbakanlık Aı^ şiv Umum Müdürlüğünde, Maliyeden devredilmiş belgeler arasında, 1954 numarada kayıtlı bir defterden (yp. 1-18) alınmış olup, 1585 yılı Mart ayı başından (9 Ra. 993) 1586 Şubatı sonuna (19 Ra. 994) kadar tam bir güneş-yıh devresine âit bulunmaktadır. Benzeri diğer bilânçolarda olduğu gibi, burada neşrettiğimiz bilanço da biri "kasa", diğeri "kiler" hesaplarına âit olmak üzere, müstakil iki kısımdan teşekkül etmektedir. Bir nevi "kasa hesabı" mahiyetinde telekki ettiğimiz birinci kısım, I) Gelirler (Asl-ı mal); II) Masraflar (Vuzı'a mîn zâlike) ve III) Bakiyyeler.. fasılalarından teşekkül etmiş bulunmaktadır. Eski senelerden devredilmiş olan hesaplan şimdilik bir kenara bırakıp vakfın asıl yıllık gelirini teşkil eden ve bilançoda '"ani'l-mahsulât" nâmı altında gösterilmiş olan akçelik gelirin kaynaklarını tetkik edecek olursak, onlan da aşağıdaki şekilde sıralanmış bulmaktayız: CEDVEL No. 1 Akçe crfarak % gelir nlsbeti I) Mukata'a'lar ,2 II) Hamam, dükkân gibi, binaların ayhk kiraları ('an mahsûl-i müşahare) III) "Müteferrik" gelirler ,8 IV) Devir esnasında kiracılardan alınan "icare-i mu- 'accele'ler V) Vakfa âit re'ayânm clıye'leri VI) Bazı satışların hasılı (el-mebî- 'ât) O fi ,0 Bilânçonun bahis konusu "kasa hesabı" bölümünün "gelirler" faslında 1585/1586 Malî yıh için akçe kaydedilmiştir ve bu paranın içinde: A) "yedek" nâmı altında geçen soneden devredilmiş olan ; B) Eski yılların hesaplarından "bakayâ" olarak tahsil edilen ; C) Ve malî-yıl zarfında vakıf idaresinin muhtelif kaynaklardan elde etmiş bulunduğu akçe mevcuddur. İBilânçomuzun bir şemasını yukarıya çıkardığımız "gelirler" faslının muhtelif bölümleri hakkında aşağıdaki açıklamalan kısaca yapmak yerinde olacaktır: I. Yukardaki cedvelde görüldüğü veçhile; Süleymaniye Cami ve İmaretine dâhil vakıf tesislerin 1585/1586 yılına âit gelirinin % 81,2 si gibi büyük bir kısmı "mukata'a" lardan gelmektedir. Mukata'aları, memleketin muhtelif bölgelerinde vakfa tahsis edilmiş olan köy ve kasabaların çeşitli gelirlerinin

6 114 uhstli İşinin vakıf idaresi tarafından moltcztnılere muzftyedc İle satıyı neti* cesi meydana çıkan vergi - bölgeleri veya birlmkrl olarak tarif etmek mümkündür. Bu makata'alar bü&nçomuzda 14 gurup halinde tesbit edilmiş ve bu iltizam guruplarından her birinin mültezimi ile, ödenen taksitin iltizam mukavelesinin hangi yılına âit bulunduğu kayd ve aradan geçen zaman zarfında sahip değiştirilmiş ise. bölge eski mültezimin uhdesinde iken ödenmekte olan senelik "mukata'a bedeli" ne nazaran, mukata'a'nm yeni bir mültezime devri suretiyle, elde edilen artış miktarı da ayrıca tesbit edilmiş bulunmaktadır (Bak. bu bölümde 6 ve 14 numaralı cibayct bölgeleri.) Mukata'atar bölümü ile dikkati çeken mühbn bir cihet, Süicymaniye vakıf tesislerine tahsis edilen gelirlerin pek büyük bir kısmının şehirlerdeki hamam, dükkân, oda., gibi gayr-i menkullerin kiralarından ziyade, köylerde ziraatle meşgul kalabalık bir re'ayâ zümresinin devlete ödemekle mükellef bulunduğu vergilerden teşekkül etmiş bulunmasıdır. Gerçekten, cedvelin V. numarasındaki cizye vergisini de aynı mahiyette mütalaa edecek olursak, vakfın gelirinin % 81,2 sinin benzeri zira! vergiler olduğu meydana çıkmakudır. Halbu ki, diğer imaretlere ait bilânçolara göı-e*, tarihleri arasında; istanbul'daki Fatih imareti gelirinin % 17'si, Ayasofya Vakıflanmn % loo'ü; Edirne'deki Bayezid I. imareti gelirlerinin % 22'si, Bayezid II. imaretinin % 27,6 sı, Murad II. imaretinin %12'si ve Dârülhadfsnin % 61% Eski Cami'in gelirinin ise % loo'ü vakıf adına şehir^ lerde inşa edilmiş olan han, hamam, dükkân., gibi binalann aylık kiralanndan gelmekte idi. 5. O. SarU». Imtttt Siwlertoia kurulu» vc Meyi» urum âlı anpırmtttr. IkıbM P*k(II(e*i MecnuiMi, dil XXm.»y» Ituobul 1«1.». İSİ. TMo No t. Get^kten, Süleymaniye Cami ve tesislerine âit vakfiyede* de gödülç. ceği üzere (s. 6-7); bu vakfa, hemen hepsi Rumeli'den olmak üzere, 217 kadar köy ve 30 mezre'a vakf edilmiş bu> lunmakta idi. Bu vakfiyenin mahkemede tescili tarihini (nâşirle birlikte) 964 yılı Recep ayının yedinci günü (6. V. 1557) olarak kabul edersek (s. 3, not 1), otuz sene kadar sonra tertiplenmiş olduğu anlaşılan bilânçomuzun âit bulunduğu 993/994 (1585/1586) yıllarında da durumun aynı olması lâzımgelir. Mehmed III ( ) devrinde yapıldığı için bilançomuzla aynı senelere rastladığı kabul edilebilecek olan bir "tahrir"e âit neticeleri tesbit eden diğer bir vakıf defterinde^ de, bu köylerin bölgeler arasında dağılışı vakfiyeye nazaran bazı farklar arzetmekle beraber, 219 köy ve 5 kasabanın vakfa âit verçî ve reayaları kayıtlı bulunmaktadır: Bu kayıtlara göre, köylerden 75 i ve 2 kasaba Gelibolu sancağına; 3 kasaba ile 124 köy. Paşaeli livası kazalarından Filibe, Drama, Kavala, Yenice-i karasu ve Samakov.. bölgelerine; 6 köy Çirmen ve 13 köy de Vize sancaklarına âit olup ve yalnız hir köy Anadolu'da Kütahya livasında bulunmakta idi. Bu köy ve kasabalarda ise, defterin yazıldığı tarihte 6 896'sı Müslüman ve 'si Hıristiyan olmak üzere, cem'an (evli veya bekâr) vergi mükellefi yetişkin erkek nüfus yaşıyor ve bunlardan akçesi "cizye" vergisinden ve akçesi diğer ziraî gelirlerden olmak üzere, toplanabilecek vergi yekûnu akçe olarak tahmin edilmiş bulunuyordu*. 6. SttleymMİye Vak(l)«u. K. E. KUrkçioğh, ncfri. Vtkıdar Umum Ma<iUrlU«a neıriyaıı. Ankara t Tapu v«kadastro Umum MOdUrNlttt Eski Kavillar Ar»lvi. No. MU. I. Yine»\nı devirde Kanuni Suttan Sttlcyman taralından lıianbul'do infa clllrllmlf olan Kâflılhanc su- )X)llarının bakım \-e t&mir masraflanna kartıltk olmak Üzere Bulgaristan'ın Aydoa kazasından vakfedilmiı olan. 4t6 veni mükellefi erkek nüfusunun ya»adı(ı 11 k«y \v bu küylerin 91 MI akçelik seneuk geliri bu hesaptan harw idi.

7 Bilânçomuzdan çıkanlıp yukarda- Ici cedvele kaydedilmiş olan rakamlara göı«, 1585/1586 malî yılı içinde. 1) mu- İcata'alardan ve V) cizyeden elde edilmiş olan ( =) akçelik gelir ise, biraz evvel tetkik konumuz olan "tahrir" i yapanların tahminlerinin o yıl % 20,5 fazlasıyle tahakkuk etmiş bulunduğunu göstermektedir. Bilânçomuzda "mukata'a"iar yoluyla elde edilmiş olan gelirlere âit kayıtlann tetkikinden çıkan diğer mühim bir netice de; bu devirde diğer vakıflara da sirayet etmiş olduğunu daha evvel de tesbit etmiş olduğumuz umumî bir temayüle uygun olarak*, Süleymaniye Cami ve imaretine ait vakıf köyler gelirlerinin de, emniyetli memurlar (emînler) eliyle doğrudan doğruya vakıf idaresi nâm ve hesabına cibayet ettirilecek yerde, açık arttırma usulü ile mültezimlere satılmakta olmasıdır. Bahis mevzuu temâyülü îzah için, devre hâkim ehemmiyetli fiyat hareketlerine rağmen nevi ve miktarları kolayca değiştirilemiyecek bir şekilde kar nunlarla dondurulmuş olan geleneksel zirai vergilerin randmanlaruiı arttırmak, kolayca ve emniyetle tahsillerini garanti etmek için bu usulün daha elverişli olduğunun tecrübe ile sâbit olmuş bulunması bir sebep olarak hatıra gelebilir. Gerçekten, sırrını yalnız mültezimlerin tanıdığı ve pervasızca kullanabildiği usullerle mevcud nizamların dışma çıkıp reayâdan fazla vergi toplamak imkânlarının bulunması dolayısıy le; bazı hallerde "mukata'a" bedellerinin muzâyedelerle ehemmiyetli bir şekilde arttınimış olduğu görülmektedir. Bu sebebje, muhtelif dereceden çeşitli mültezim guruplarının ve askerî zümre mensuplarınm elinde her sâhada devlet gelirini toplama işini iltizama alacak 9. O. Barkm. Edime ve civanndaki bozı imkrel (etillerinin Yıllık Muhasebe Bilincotarı, Bcigeler Dertill c. I. tayı 2. TQrk Taıih Kunımu yayınurı. Ankara na. t. 2S4. büyük sermâyelerin birikmesi ve geniş ölçüde teşkilâtlanması olayının bu devirlerde hızını arttırmış bulunduğunu söylemek mümkündür. II. Bilânçonun "Gelirler" bölümünün " 'an mahsûl-i müşahare" faslında (s. 127) vakfa âit hamam, başhane, dükkân ve oda., gibi binaların aylık kiraları olarak akçe kaydedilmiştir. Bu kayıtlara göre, vakfın elinde, hepsi de İstanbul'da olmak üzere, 150 dükkân ile 70 oda mevcut bulunmaktadır. III. müteferrik gelirler bölümünde ise, akçesi Langa bostanlarının kiralarından; akçesi (s. 128) Zihne ve Drama kasabalarında mevcut 1703 parça bağın rüsûmundan (bk. metinde no. 7); 1100 akçesi türbe ve cami avlularında yetiştirilen çiçek ve meyvelerin satışı mahsûlünden (no. 5): akçesi îmâretin Dârüşşifasında ölen kimsesizlerin Beytül'l-mâle kalan eşyalarının satışından ve nihayet 23 akçesi de cami vc imaretteki vazifelilerin devamını kontrol eden "noktacı"mn kestirdiği cezalardan olmak üzere cem'- an akre mevcuttur. IV. Bilânçonun gelirler bölümünün IV. faslı (s ) "icâre-i mu'accele" ler başlığını taşımaktadır. Bu tâbir, bu devirde çifte-kirah (icareteynli) olarak kiralanmakta olan vakıf dükkân, oda ve bostan., gibi gayr-ı menkullerin (mutasarrıflarının ölümü veyahut gayr-ı menkuli terki neticesi) yeni bir kiracıya devri esnasında bir nevi "hava parası" mâhiyetinde tahsil edilmekte olan "peşin kira" mukabili olarak kullanılmaktadır. Bu suretle oldukça mühim bir para ödeyerek gayr^i menkulü tasarrufuna geçirmiş bulunan yeni kiracının bundan sonra ödeyeceği aylıklar (Bk. II. fasıl. (s. 127) ise, aylık taksitler halinde ödenecek olan "te'cilli" kiralar (icare-i müecceler) ismini almakta idi'». 10. Mili arâzi rejimlttde topn^tm tasarrufu (gin pefin olarak ödenen "lapu recmi" d«islâroi Hukuk anlayışı ve lisanı ile bir "icarc-i mu'accele" olup, her

8 116 ÖMEK BAKKAN "çifte-kirah" vakıf dükkânlannın mutasamflannın bir müddet sonra kiracılık haklarını evvelâ erkek, sonra da kız çocuklarına nakledebileceklerine göre", peşinen ödedikleri "icare>i mu'ac cele" ile gayh menkulü âdeta "yaşadıkları müddet için (ve hatta bilâhare mtrascılanna da geçirebilecek şekilde) satın almış bulundukları ve bu suretle yapılan satışların, gayı^i menkul ile alâkasını temamiyle kesmemiş olan vakıf idarelerine, aylık kiralardan başka, sık-sık vukubulacak münhallcr dolayısıyla, satış bedellerini defalarla tahsil edebilmek imkânını sağladıkları anlaşılmaktadır". Bilânçomuzun bahis konusu faslının tetkiki, bize "icare-i mu'acccle" gelirlerinin bu devirdeki miktar ve nisbetleri hakkında bir fikir edinmemize müsâit neticeler de vermektedir: Gerçekten, bu maksatla yapılan ufak bir araştırmamıza göre, tl. bölümde s. 126) ayhk-kira (müşahere) gelirleri kayıtlı 150 vakıf dükkân ile 70 odadan 35 ve Langa bostanlanndan 18 kadarı, bilânçomuzım âit olduğu yıl içinde türiü sebeplerle kiracısız kalarak, yeniden icra-i mu'acceleleri alınmak suretiyle başka bir mutasarrıfa devr edilmişlerdir ki (bu derecede yüksek bir devir nisbcu pek te normal bir tempo sayılamamakla bcraber( bu gibi geliı^ lerin (sıkı bir idare rejimi ve kontrol ile) müeccel icareler gelirine nazaran daima oldukça yüksek bir seviyede tutulabileceği anlaşılmaktadır. İcare-i mu'accele ile aylık kiralar (müeccel icareler) arasındaki nisbet de wne whtuklfw bir hine KİUiade "««Mr" Bftmı «Hıada <Me«e«TcnUkr be Mpn«m le'dlir icaı««i" (kimi) telkku MUlaMfciedir. )). O. Btrkm,, Edime Askeri KMIAISI'M İM Tenke Defterleri. Tflrk Tarih Kurumu yayiahnndan B«l(e- Irr 0««i*i, cih İli, «. 56-ST. İM Ankan. 12. BİZİ yatartm- Tütkiytdt iotrtltfitli" x^ktlhriu imâutm Km devirlerde vâkrf bioatona lurap olması ile eruyt çıkan» «lan untrr<lerlc iıırii etmekledirler. Burd» leuk e4li«iaaiz beltc iıe. (erek tarihi ve gtrtkae «il otdım* v^tf «cıbin wn(inh i bakımından, bo uuı- HİB kayaaklanaia «taba bafka sahalarda araaması Uzun tmiim tmemektedir. ayrıca alâka çekicidir. Meselâ, bahis konusu yıl içinde tahsil edilmiş olan "peşin-kira" lann mahsulü, 35 vakıf dükkândan (IV/A.) ve 17 bostandan (IV/B) olmak üzere, cem'an akçeyi bulduğu halde; aym sene içinde tahsil edilmiş olan bütün ayhk-kiralann yekûnu, ( akçesi dükkân ve odalardan ve 'ı Langa bostanlarından olmak üzere) yı geçmemişti. Bu hesaba göre. yalnız 35 dükkân ve oda ile 18 bostanın bir senelik icare-i mu'accelesi, vakfın bütün dükkân, oda ve bostanlarının aylık-kiralanndan 2,5 defa kadar daha fazladır. Netekim, bu faslın 2, 3 ve 16 numaralı kayıtlarının tetkikinden de anlaşılacağı üzere. Odabaşı Mehmed'in on yıldanberi fuzuli olarak işgal ettiği anlaşılan bir dükkân için kendisine, aylıkkira bedeli olarak 15'cr akçe hesabiyle, on yıl için akçelik bir tazminat ödetilmiştir. Bu hesaba göre bir dükkânm senelik kirası 180 akçe olmiası lâzımgelir. Halbuki aynı şahsı yeniden kiraladığı 6 dükkân için akçe (yani her dükkân için 333 akçe) "icare-i mu' accele' ödemiştir Bu hesaba göre de. bahis konusu dükkânların hep aynı kıymette oldukları farzedilmek şartiylc. bir dükkânın icare-i mu'accelesi, aynı dükkânm iki senelik aylık kiraları (müeccel icareleri) mecmuuna yaklaşık bir nisbte ulaşmaktadır. Bilânçomuzun gelirler faslının "icare-i mu'accele"lere âit bulunan IV. bölümündeki kayıtlarda dikkati çeken diğer bir nokta da, bir çok dükkânların kadın kişilerin tasarrufu altında bulunmakta olmasıdır (Bk. metinde no. 4, , 26, 27, 34). V. "Gelirler" faslının V. bölümü (s. 132) evkafa âit köy ve kasabalarda oturan reayanın ergin erkeklerinden alınan "cizye" vergilerine âittir. Bu bölümdeki hesablara göre, 1585/1586 malî yılı içinde evli hınstiyan erkekden (hane başına ortalama 46,7 den) cem'an akçe toplanmıştır. Ayrıca, 69

9 117 dul kadından (biveden) (ölen kocalarından kalan ziraî düzeninin fi'ili olarak idarecisi durumunda olduklarından) 16' şar akçeden akçe; 56 toprak mülk (baştine) sahibinden ortalama (52,3' er akçeden) akçe ve cizye vergisine o sene yeni kaybedilmiş olan (nevyâfte) 118 kişiden (ortalama 53,5 akçeden) akçe ve ayrıca, "bîve"lerle "baştaine"ler hariç,, her haneden birer akçe "resim-i hane" olmak üzere, cem 'an akçe tahsil edilmiştir. Yukarıda bahis konusu ettiğimiz' bir "tahrir" defterine göre de Murad III, devrinde ( ) Süleymaniye vakıflarına âit köy ve kasabalarda evli ve bekâr karışık olarak kayıtlı bulunan kişiden 'si hırıstiyan idi ve bunlardan tahsil edilecek "cizye" vergisinin hâsılı akçe olarak hesap edilmişti. Bu miktar, vakıf arazisinin yekûnu akçe tahmin edilmiş olan umumî gelirinin % 11,2'sini teşkil etmekte idi. VI. Gelirler faslının VI. bölümü (s, 132) "cl-mebî'at" nâmı altında vakıf idaresi tarafından bozuk ve işe yaramaz addedilerek veya diğer bir sebeple satılmış olan bazı zehire ve eşyanın bedelleri kaydedilmiştir. Bunlar arasında kilesinin alış fiyatı o sene için ortalama 23,38 olduğu halde, bir uncunya kilesi 25 akçeden devir edilen, 1200 kile buğdayın satış bedeli olan akçe ile (no. 9), okkası 119,61 akçeden satm alınmış olduğu halde 14'a satılmış olan 40 okka karabiberin satışından hâsıl olan akçe (no. 8); kantarı ortalama 401,10 akçeye alındığı halde 440'e satılan 2.18 kantar balın tutan 1222 akçe (no.l2) ve umûmiyetle kilesi 33 akçe üzerinden satın alınmakta olan 40 kile pirinç'in kilesi 35'er akçe hesabiyle imaret kilerinden Dârüşşifa'ya devredilmesi ile hâsıl olan 1400 akçe (no. 4) dikkati çekmektedir. Bilânçomuzun akçe hesaplanmış olan masraflar (vuzı'a min zâlike) faslı: A) Cami ve imarete âit tesislerde vazifeli bulunanların maaşları (s ) ve B) masraflar (el-ihracât) (s ) börimlerini ihtivâ etmek üzere şu şekli almaktadır: A) Maaşlar : 8) Masraflar: % I) Kiler için ,3 II) Diğer , ,5 Toplam A) Maaşlılara âit tahsisler bölümünde 936 kişilik bir personel kadrosunun, sene içinde akçeyi ve yıllık masraflar içinde % 45,5 bulan, ödenekleri ayrı guruplar halinde gösterilmiştir. Bütün bir seneyi dolduramadan vazifeden ayrılmış olanların ay ve gün hesabına göre ödenmiş olan istihkakları da bu yekûnun içinde olarak "el-müşahere" nâmı altında ayrıca belirtilmiştir. Vazifeliler cedvelinin başında birinci numara olarak "müderrislere tâbi cemaatler" kaydedilmiştir. Başdan beş medresenin 21 'er kişilik kadro mevcutları, vakfiyede verilen izahlara da uygun olarak (Bk. s. 8), 1 müderris ile 1 müzâkereci (mu'id) ve "hücrelerde sâkin 15 öğrenci, 1 kapıcı, 1 hademe (ferraş), 1 helâ temizleyicisi ve 1 kandilci olmak üzere cem'an 21 kişiden ibarettir. Bu kadrolarda, vakfiyeye göre, müderrislerin günlük ücreti medreselerden birinde 50, diğeri üçünde 60; müzakerecilerin 5, öğrencilerle diğer hizmetlilerin 2'şer akçe olması lâzımgelir. Gerçekden, bilânçomuzda da gündelikleri yekûnu I03*er akçe olarak hesaplanmış olan dört medrese için bu hesap doğrudur. Fakat, vakfiyede müderrisinin yevrriiyesi 50 akçe olarak tesbit edilen ve Dârülhadis olması lâzımgelen "medrese-i evvel" in görevlilerinin yevmiyelerinin yekûnunun 93 yerine bilânçomuzda 253 akçe olarak hesap edilmiş bulunmasını îzah etmek güçtür, Çünki, kadro-mevcudunda bir değişiklik yapıl-

10 118 0Mllt BMKAN nuıdığına ve şüpheyi dâvet eden "253" nkamuun, bahis konusu medrese mensuplannm 12 ayhk {360 günlük) yevmiyeleri tuunnm hesaplanmaswda aynen bir daha kunamlarak rakammm tesbit edilmiş bulunmasına göre; di^r medreseler personellinden farklı olarak bu medrese mensuplannm yev> miyelerine zamanla bazı zamlar yapılmış olması l&zımgelir. Bu zamların daha ziyade şöhretli bir ilim adammın medreseye kazandması için ihtiyar edilmiş olabileceği akla uygun bulunduğun, dan. Dârülhadls Müderrisinin vakfiyede tesbit edilmiş olan 50 (Sultan Süleyman Hani) akçelik yevmiyesine 160 akçe daha zam edilerek (belki de yeni para râyicine uydurmak için) 210 akçeye çıkanlmış olduğunu kabul etmek zarûreli hâsıl olmaktadır, (s. 133)) Dürüşşifa'dan ayn bir kadroya sahip olduğu anlaşılan tıp medresesinin vakfiyeye de uygun düşen II kişilik kadrosu: 20 akçe yevmiyeli bir müderris ile, 2'şer akçe yevmiyeli 8 dftnlfmend, bir kapıcı ve bir hademeden iborettir. Yüksek öğrenime hazırlık devresinde bulunan sahtelerin müderrisi ise, 15 akçe yevmiye almaktadır. Görevliler cedvdinin 2'inci bölümü ise (s. 134). câmiye âit görevli kadrolarım ihtiva etmektedir. Bunlar arasında benzeri tesislerin imam, hatip, müezzin, kayyum... gibi asil personeli yanında günün her saatinde camide Kur'ân okumak, teşbih çekmek., gibi çeşitli ibadet şekilleriyle meşgul kalabalık bir görevli zümresinin mevctıdiyeti dikkati çekmektedir : Sabah, öğle ve ikindi postalan mevcudu 125'i bulan (vakfiyede 120), Kur'ândan cüz'ler okuyanlan (cüzhânları); Kur'ânm En'am sûresini okumakla görevli (6'sı "atiyk" ve 43 u "cedid") "En'amhânlan"; "salavatl" "müsebbih". "devirhân" ve "musalll" unvânmı taşıyan diğer duâcılarla güzel sesli 24 müezzinin ve benzeri görevlilerin mâbedi nasıl ruhant bir hava içinde devamlı olarak şenlendirdikleri tasavvur edilebilmektedir. "3" numaralı bölümde (s. 134) Sul. tan Süleyman'ın. "A" numaralı bölümde zevcesi Hunrem Sultan'ın türbelerinde kayıtlı vazifeliler ise; gerek adedleri ve gerekse tertipleri bakımından, ayrıca dikkati çekicidirle*-: Bu türbelerin her birinde 31 veya 32 kişilik "eczfthâr" postaları sabah, öğle ve ikindi vakitlerinde Kur'ândan "cüz"ler okumakla meşguldürler. Ayrıca her türbe için buhuru, noktacı, saka ve cüz'leri okuyuculara dağıtıp toplayan ve muhafaza edenler şeklinde türlü nâmlar altında aynca 6-7 vazifeli bulunduğu gibi; vakf'yede göremediğimiz halde, Sultanın türbesinin 40 ve Hurrem Sultan'ın türbesinin 36 bekçisinin bilânçomuzda kayıtlı bulunması da dikkati çekmektedir. Bu suretle, bilânçomuzun Sultanm türbesi bölümünde 141 ve Hurrem Sultan'ın türbesinde 136 görevli kaydedilmiş bulunmaktadır. Görevli kadrolarının "5" inci bölümü (s. 134), imaretin türlü işlerinde çalışan 64 kişiye âit bulunmaktadır. Aşçı, ekmekçi ve bulaşıkçılar ile pirinç ve buğday ayıklayanlar, yemek kâselerini dağıdanlar, et ve ekmek tevziâtına nezaret edenler de bunlar arasındadır. Cami, türbe ve imaretteki görevlilerden sonra 6'ıncı bölümde; Dârüşşifa'daki 40, Cihangir cami'indeki 19, Kara Bali Cami'inde 4 kişi ile Edirne'de Büklüce Zâviyesi şeyhine ve 11 vakıf tamircisine âit olmak üzere müteferrik vazifeli kadrolarının ve istanbul'da Hakim Efendi Zâviycsinin dervişlerinin yiyecek ve elbise masrafları ve zaviye mescidinin senede akçe tutan tahsilâtlan mevcuttur. Görevliler (A: el vezâif) faslının 7'- inci bölümü (s. 136) evkaf mûtemedlerine, 8'inci bölümü ise (s. 136) CâbI ve kât.iblerin isimli kadrolanna tahsis edilmiştir. Mütemedlerin sayısı, piyade ve süvari olmak üzere 11. Câbîlerininki

11 ÎÜUYAWIİY6 CAMİ Vt İMAltCTİ TESİSLERİNE AİT YİLLİK ejft W"HASCe6 BİLANÇOSU ^«9/9,4 <ls»8/>sw> ise 47 dir. Vakıf idaresinin gelirinin mühim bir kısmmm cibâyeti işini, yukarda kaydettiğimiz gibi, mültezimlere devret- (niş olmasma rağmen, bu derecede kalabalık bir mûtemed ve câbî kadrosunun mevcud bulunuşu dikkati çekmektedir. Aynı faslın 9'uncu bölümünde ise (s. 138) kâgıthane su-yollannda hizmetli bulunanlara âit 42 kişilik kadrolar kaydedilmiştir. 119 Bu paradan da akçe biraz aşağıda izah edeceğimiz veçhile, "gelir fazlalarından yeyen" (zevâid-hor) lara sene içinde maaş olarak ödenmiştir. Ayrıca akçe de padişah hazinesine teslim edilmiştir". Bu sebeble, hakiki kasa mevcudu olarak (yukarıda tesbit edilmiş olan akçeden bu son iki kalem harcamalann yekûnu olan akçeyi de çıkaracak Bilânçomuzun mecmuu akçe tutan giderler (II. Vuzi'a min zâiike) faslının (senelik tutan akçe ile % 45,5 ini teşkil eden) maaşlar bölümünden sonra en önemli kısmı, akçe ile akçelik umumî masraflar yekûnunun % 65,3 ünü teşkil eden imaret kileri için yapılan lürlu erzak mübayaalanna mahsus I. bölümüdür (s. 139) (Aşağıdaki "2" numaralı cedvelin birinci kısmı da bölümdeki bilgilere dayanılarak tesbip edilmiştir.) Geriye kalan akçe (% 34,7 ise, II) müfteferrik diğer masraflara aittir. Bunlar arasında da, bazı dini günlerde icra edilen merasimler sırasında verilen ziyafetlerle, Dârüçşlfanm, cami ve türbelerin, Hac'ca gidecek olanların ve mektebin bazı masrafları vardır. Yukarıdaki açıklamalardan anlaşılıyor ki, imaretin kasa hesaplan'na göre sene içinde vakıf idaresinin emrine girmiş bulunan akçeden akçesi harcanmış ve geriye kalan akçenin hesapları "bakiyeler" bölümüne aktarılmıştır. Bununla beraber bu paranın hepsini tam mânasiyle "bakiyye" saymak ta doğru olmıyacaktır. Çünkü "Bakiyye" bölümünde kayıtlı bulunan paranın mühim bir kısmı ( akçesi) bu bölümde mevcut kayıtlara göre, sene içinde henüz tahsil edilemeyip mültezimlerin uhtesinde kalmış olan alacaklardır. Dolayısıyle "kasa"ya gerçekten girmiş olan paranın hakiki mevcudu akçeden ibarettir. 11. "Teslim bc Hazino ı Amire" nimı alcıtkia padifah hazinesine teslim cdllnılş oton bu paranın oe için Men. aiği <)e malbinumxiz delildir. Bu hususta. Hazinenin paraya ihtiyacı omuftu hallerde, bö>'ü1c Sultan ve vttxart ^vakıflarının felir faidatanndan bir kısmına el-konulmuf oubileccti hatıra gelebilir Fakat, afatıdaki kayıtlan anla$ıldı«ı veçhile, vtktt idereltrinâen pajifok hatinedne ya/utan para devmerinin daha esastı ve hukuki bau scbemeri de butmıabilir. Vakliyeda de kayıt edildiü gibi (s. 71) hududlan belli köyler. vakıfnamede zikr edilmi» olsun veya olmasın (metcid. yta, mezarlık, w gayrin emuki gibi «eı'an \«kfı caiz olmayanlar dışında) herturltt hukukiyle imaı^eie vakıf edilmişlerdir. Fakat, buraxla netrcttiftiraiz bil«n«onun bulundutu defterin S»' inci yaprağında (imartlc iii gelir hesaplan arasında) mevcut bir kaytttan anladıgunıza göre, vakfı caiz olına. yan gelir kaynaklan arasında "riisâm-ı Srfiyyc" de zikir edilmekte \-e bu sebeple bu gibi rusamun yine vakıf idaresi urafından tahsil edilmekle beraber, vakıf için sarf edlirkyip ınute\-ellt»rafından her tene Hazineye dcvr edilmesi lâzım geleceti belirtilmekledir. "Resra-i çift" w tcferru'atı "ralyyet rüsomlan" U«tapu resmi., gibi ehemmiyetli vergiler de, Mr tclikkiye gttre. örfi rusam sayıldıftından ve vakıflara til diğer rouimclelerde ve vakfiyelerde her zaman btiyle bir kayda rattlanimdıcmdan. bu gün burada bu muhim meselenin tefsiri münakatasına girmeden bu muhim kaydi aynen vermekle yetineceğiz: "Pe* imn edub buyurdular ki, AsU WIsdiii-i 'Srftyye mal-ı vakfa halt otunmaytb, cümle-i evkaftan Şet'-i Şerife ve din-i munife muvafık olan nuhsulilını mütevelli alıp. kabz edib masarif-l mu'ay)«ncye sarf ede. Am mâ, evkafın karyelerinin rusûm-ı örfiyesinc ve ispençesine w sair hukuk-ı «eı'iyyesine ve Haraana \v BeytUlmaline ve»lal-i mefkud'ıına vt bllciimle her larik ile metkûr, eger gayr-ı metkür mahsnum asla haricden kimsenin dalıt eımeyib, matıslulbt ve küuiyyen rilsom-ı arfi>7esln ve Haracın mubatirtn-1 evkaf cem' cdup mötovelllyv teslim cdup. mutevein dahi furttt-ı mu'ayyene muktezaıı lizcre vakf için tiyi» olunan nesneleri vakf ifiin labt idub. Vakf içün «iyin olunmayan ooabsuutı oautevelu-i cvk*f-ı ma'mûre-i mezkûre yedinden HIzane-i katinye vftsıl ola. Ve bilcilmlc rusom-ı 'örfiyyeyi vesair vwkfı sahih almayan mahsuult dahi bil-kaiiiyye mttteveut-i mezbur zabt idüb, ammâ mal-i vakfa halt etmeyüb ro* süro-j ftrfivyeden vesair vakfı sahih olnmyan mahsul&tdan ne ktfez iderse mezkûr muevein göturup Hıtane-i 'Amireye teslim ede." Afağıya aynen derccttiğimu bir hukom suretinin de. "zevâyidi", yani luzumlu masraflar yapıldıktan»onn geriye kalan getir fazlalan devlet tarafından toplanan (HniM-i Amireye *il olan) Sulloo, «rir veya ttineri vakıflarından bahsetntesi, bu nevi vakıfların jdlıi

12 120 olursak) geriye ancak akçe kalnıaktadır kt bu paranın da akçesi "mütevellînin hayvanlarının arpa masrafı" olarak sarf edildiğine göre, "yedek" (temin&t) nâmı altında gelecek yıla devredilecek gerçek "bakiy ye"nin akçe olması icab eder. Tetkik konumuz bilânçoda bir evvelki seneden devredilmiş olan akçenin miktarının :3 olduğu (s. 12S) malûmumuz bu'unduğuna göre, vakıf idaresinin 1586/1586 mal! yılı muhasebesini (ayni yılın fiili gelirine nazaran) akçelik b<t açıkla kapatmış olduğu anlaşılmaktadır. Bununla beraber bu açığın nereden ve nasıl telâfi edildiği ve hiç olmazsa "ge^^cek yıla devir ediloı zahire fazlası" olarak anbarda mevcut oluf olmadığı tetkike muhtaçtır. SAbdtâ Mckke^ «hokflm U vc konlratamin ehnwmlye- HUcn imiw««e.i ItlanbuU*»c «n/mmu v«ki' ofan CVUTH ıdmıı «e vttaerft v«e«ka<-ı mkimkto \x «imı«n Olr tmmym HKMM^ Awraac racf «IIM 'MO*- ytr vc ocvamf ve mcmcid «c «air mtiirit vt u*4yâkri ytdek «ktaton mtwttnma»t. 4eiilmMlr? StUdt i Sc-McthiMk muvm OIMK nminmhtmimi <ıtmt4m. wain kcomm 4iyan«w Mhıv-i i»bk«n«im i'timtdı homaya- M M omu(u cdmea bu tuttun «tıi HAVCM «âyin tdib buywrfi U. <rwttl bmidıricda nkroluıua cvkalıa nü- MvcitIkTİn «c Ulibkrla «c cmocrin «e Mir aibbaiirkfte ctm- ahb <c awrcdlt dcfwrkna frtordap. b«ramritu«m S"'-' ki trim )«rli yerinde mlıambelefin U m«n İMk ttıere lefü«w «TâhİMn eykyib thıttkk, xikrohmm cvkrfm lwr MrİMkn nc MİİHtar redek Un»«nlır»e lâ'arir»e mfitnııu İIMI>K ramudır «e M nik<ur aicça Mriahmumşılur. nicedir ve ahval I «edif w UtdAs-i ctk»t ve tereul Hrt ı rikıf-a mmfıkımaır. mulıalir olmalla vakfa tarar tertttttb Idermi vc bilcttale aiafewl-i «rkatı imsarir-< teı'iyyvfiae tolbik edi» her MCvMdı KMdâ OndA»Muti Oactc «a'luaı edioib ve Hu«ne-I AanircMc fici' ohn levtyldi cfer aıatcveintehir v«cfer gtfıtâv ktim'edüb alız vc eki edenleri ymub arı cyie^vtin ki «azmin e«tirilub eereü (İM haklanndat teunob laiıc nımb-i Ibm «*kf ela. VeltMııl evkaf alrv«n lamaa (Sr«mb taibth oiwubak eltca«n.4 mumoaraaulamih- kemal.< bmirm ve İMlbtt Baerc omb lasldh e«u> vc ne veçhile ouıiınmrfaınl yantb «eftcr edob wku'i Oacre loddc-l «a'adetime aa tiitjttim. Bu huıuaa DerfAk-ı Mv'alUm çavuflardaa Kttıeyin Çavu> tide kadrvmı a»l>ba«ir ayin o*hcımu}iur. Uaşarü-n-ileylı laralmda» felea «anitmed'e verildi» Semi Kf.» rrekaki Ar«iv Vtmm MUar««i). MOMtnn* Defteri No: )». Mtkta İM. Bilânçomuzun Kiler Muhasebesi'ne âit son bölümünde (s. 154) Imâret kilerinde sene içinde bulunan ve lüzum hasıl oldukça sarfedilmiş olan her çe. şit zehirenin nevi ve miktarları ayrı ay. n gösterilmiş bulunmaktadır. Bu bölüme âit hesapların türlü bakımlardan alâka çekici olduğu muhakkatır. Bu arada onlardan imaret mutfağında hazırlanmakta olan yemeklerin çeşni, mikdar ve kaliteleri hakkında sarih bilgiler elde--tmck mümkün olmaktadır. Mesela, 1585/1586 muhasebe yıu içinde imaret kilerine, herbiri 20 okka olarak hesaplanmakta olan Istanbul kilesi ile kite 3,5 sinik buğday girmiş v««br. buğdayın kilesi ekmeklik un h.-ılinc sokularak günlük fodula tevzfâtmda kullanılmıştır. Geriye kalan buğdayın 1743 kilesi. Cuma, Ramazan ve bayrom geceleri dışındaki günlerde pişirilmekte olan bulgur çorbalarına sarf edilmiş, 10 kilesi ile Aşure haixi yapılmıştır. Geriye kalan buğdaydan 1363 kilesi değirmenci hakkı ve öğütme esnâsındaki zâyi'ât ve tartı farkları olarak hesaptan düjülınüş, 1366 kile buğdaym da satılmış olduğu kaydedilmiş tir. (s. 155). İmaretin pirinç muhasebesi dc aynı yıl için herbiri 10 okkalık 4 378,5 kile pirinci ihtivâ etmektedir. Bu mikdarın 1332,5 kilesi senenin Cuma. bayram vc Ramazan geceleri (Cem'an 82 gecede) verilmekte olan pilâva sarfedilmektedir. Bu maksatla anbardan hergün 16 kile 1 şinik mikdannda pirinç çıkarılmıştır. Bu mikdar pirinç ile hazırlanmakta olan pilâv için anbardan çıkarılan sâde yağ mikdan da günde 48 okka 300 dirhem olarak gösterilmişdir. Tâbhane de misafir edilenler için o sene içinde dağıtılmış olan dörder kişilik sofranın pirinç plâvlan ise her bir sofraya 300 dirhtm pirinç ve 120'şer dirhem sâde yağ olarak hesapedilmişdir.

13 İLMKCaO «93/994 (1S8S/15«6) ^21 plâvla birlikte verilmekte olan zer^ 4c için de, bu 82 şerefli-günler için her ggünde beşer kile pirinç, 10 okka sâde yağve SO'şer okka bal verilmektedir. Misafirlere verilen zerde için ise, dörder kişilik 1893 sofra için, her sofraya 150' şer dirhem pirinç. 50'şer dirhem sâde yağ ve 150'şer dirhem bal hesap edilmektedir. Cuma. Bayram ve Ramazan geceleri gibi dinî gecelerde (Cem'an 82 gecede) dağıtılmakta olan zirfaaç denilen zamanın makbul bir tatlısı da. her defasında 62 okka bal, 38 okka nişasta, 7 okka kayısı, 25 okka kırmızı üzüm, 10' ar okka badem ve 7'şer okka siyah erikle hazu-lanmakta ve içine ayrıca kâfi mikdarda za'afran konmaktadır. İmaret kilerine ait masraflar bölümündeki bilgilerden bazıları, özet olarak aşağıdaki "2" numaralı cedvele aktarılmıştır. Bu cedvelin birinci kısmında 993/994 (1585/1586) malî yılı içinde satın alınmış bulunan zahirenin her çeşidinin nev'i ve miktarları ile bu mübaya'alar için ödenmiş olan akçe tutarlan (s. 139) kaydedilmiştir. Bu rakamlardan, bahis konusu malların okka. kantar, kile veya çeki., olarak kullanılmış bulunan ölçü blrlmlerl'ne göre sendik ortalama flatlan tarafımızdan ayrıca hesaplanarak cedvele ilâve edilmiştir. Sene içinde satın alınmış bulunan zahirenin senelik sarfiyâtm tamamını teşkil etmediği, malzemelerden bir kısmının kiler baklyyesi olarak geçen seneden devredilmiş bulunması veya bir kısmının sene içinde tamamiyle sarf edilmiyerek fazlasının gelecek yıla bırakılması mümkün olduğundan, her nevi zahire için senelik tüketim yekûnunu bilânçomuzun Kiler Hesapları <bölümünden (s ) ayrıca çıkarmak icab etmiştir. Bu suretle cedvelimizin ikinci kısımnda bahis konusu mutfak malzemesinden her birinin sene İçinde sarfedllmlş olan mtiktaırtyle daha evvel bilân- çonun "mubaya'lar" (s. 139) kısmındaki bilgilerden faydalanarak tesbit etmiş olduğumuz birim fiatlanna göre hesaplanmış maliyet kıymetleri ve bu kıymetlerin umumî mutfak masrafları yekûnu İçindeki yüzde nisbetlerl kaydedilmitşir. Bu nisbetlere göre, Süleymaniye imaretinin mutfağında hazırlanmış olan ekmek ve yemeklerin nevi ve çeşitleri icabı, yemek masrafları içinde % ile ekmeklik un baçta gelmekte, un'u % 20,53 ile et, % ile pirinç, % 10,34 ile bal, % 9,63 ile sâdeyag. % 9.21 ile çorbalık buğday ve % 5 ile odun tâkib etmekte ve yalnız bu zahirelerin değeri cedveldeki 34 maddenin tutarının % 93,20'sini teşkil etmekledir. Geriye kalan nişasta, badem, kayısı, üzüm, karabiber, soğan, yoğurt gibi diğer maddeler ise (hepsi bir arada) mutfak masraflarının % 6,71 inden ibaret kalmaktadır. Gerçi bu suretle hesaplama tarzımızda da bir evvelki yılda çok daha ucuz veya pahalı bir fiatla tedarik edilmiş olan bir kısım malzemeyi cârî yıl fiatlarına göre kıymetlendirmiş olmamız bir mahzur teşkil etmekte ise de, birbirini tâkip eden iki yılın fiatları arasında her zaman büyük bir farkın mevcut bulunmayışı ve bir evelki yıldan devredilmiş olması muhtemel zahirenin ehemmiyetsizliği, zarurî olarak başf' urduğumuz bu yohi, mahzurlarına ragmen kabullenmemize sebeb olmuştur. * * Bilânçomuzun bu suretle bir cedvel haline sokulmuş bulunan rakamları, iktisadi ve içtimai yönleriyle tüt^ kiye tarihinin birçok problerlnln aydınlatılabilmesi İçin pek luzümlu olan bir flatlar tarihi'nin, hiç olmazsa ana çizgilerle, tesisine yardımcı olabilecek nitelikte bir kısım arşiv veslkalannm kıymetlendirilme tarzı hakkında bir fikir vermektedir. Gerçekten, yeniden tesîs edilmesinde zaruret bulunan bir Türkiye Flatlar Tarihi üzerinde çalışacak olanlar için

14 122 ÖMnt takkan CEDVELNo. 2 SOLEYMANtYE tmarett İ I U T F A C I tçtn 1S8S/1S66 MALİ YIU tçtnde SATIN ALINMIŞ OLAN ZAHİRENİN MİKDAR VE FİYATLARI İLE SENE İÇİNDE KULLANILMIŞ OLAN MİKTARLARININ DEĞERİ VE MUIFAK MASRAFLARI YEKÛNU İÇİNDE YÜZDE NİSBETLERİ Satm miktar cinsi Tutan (Ak«a) Birim Flatı (Akça) Sendik Mod* tüketimin tokcuka tutan (akça) IM-Içlı» de M* nlsb«ti Koyun eti Okka ,53 Bu«day 6^49 Kile j ,21 Un 1 237^ İOİe ^534 J152r Mısır Pirinci 1 194^ Kiİe Kantar , ,63 Bal Kantar ,34 Badem _ Kantar Kayısı Kanur ^ Siyah erik 12^ Kantar IJ29 Tn.73 J A7 10 NisasU Kantar Î Kırmm OzUm Zafran Kantar Dirhraı ,20 74, J Nohud 400 Kile _ 14 Karabiber 253 Okka Masukt Okka 890 _ , Soğan Okka _ Üzüm Turşusu Kuru nâne Desti Okka JMaydanoz^ Yofturt 1400 Okka Koruk Okka ,10 28 Kabak 1344 Okka ,04 29 Kimyon 164 Okka nıo 0,10 30 Ntrdenk 2.27 Kantar ,77 2,40 _422 0,03 İL 32 Yufka Odun Adet Ceki ,04 5,00 YekOn :

15 rixevmahiye CAMI VE İMAHETİ TESİŞLERİNe AİT Y.LL,K eir MUHASctE «LANÇOSU 9W/»4 (I5«S/IS»*) 123 ^ ve hizmet fiatlanna ait buyiik,4eıuerde ve ımmtazaın seriler tenkil edecek tanda standardize edilmiş rabunlara ihtiyaç vardır. Elde mevcut münlerid bazı tarihî eşya fiatlan ise. çok defa mahallin piyasa şartlarına, ^lın kalitesine, mevsimlere, siyasi ve askerî duruma göre birbirinden çok farklı ve dağınık bazı rakamlardan ibaı«ttir. Bu sebeble. tesadüflerle ve gelişi güzel derinimiş olan birkaç rakama dayanarak Hyat hareketlerinin hakiki seyrini tâkibe çalışmak ve hattâ benzeri rakamlarla hazırlanacak yetersiz istatistik tabloları ve grafiklerden hareketle bütün bir devrin iktisadî ve malî konjonktürünü tâyine ve dolayisiyle siyasî ve içtimaî olayları tefsire çalışmak, çok tehlikeli ve ekseriya içinden çıkılmaz, tutarsız bir yol teşkil etmektedir. Halbuki, imaret tesislerinin burada bir örneğini tetkik etmekte olduğumuz Yıllık Muhasebe Bilânçolarınm masraflar faslında, oldukça seviyeli bir aile mutfağı için bir senede yapılması lâzım gelen her çeşit masrafları defa büyütülmüş ve aynı şartlar altında aynı bölgede bilfiil geçerli olmuş hakîki fiatlar üzerinden senelerce yapılmağa devam edilmiş mübayaalar olarak kaydedilmiş bulmaktayız. Bu bakımdan, tanzim ettiğimiz şekliyle "2" numaralı cedvelin rakamlarını, fiat hareketleri tarihine ait tetkikler için zarurû olan nitelikte, ilmî usullere oldukça uygun şekilde derlenmiş, büyük rakam serileri olarak kabul etmek mümkündür. Bu rakamların zamanımızda olduğu gibi. hayat pahalılığı hesaplan için lüzumlu fiyat endekslerini tanzime de müsâit bulunması ise, onların ayrı bir üstünlüklerini teşkil etmektedir. Gerçekten, cedvelimizdeki şekillerile bu rakamlar, bilhassa tetkik ettiğimiz tarihî devirler için, aile bütçelerindeki mevkii çok mühim olan yiyecek maddeleri fiatlarındaki iniş ve çıkışları her madde için sadece ayrı ayrı tesbit etmekle kalmayıp, ayrıca (o maddelerden herbirinin ailenin yiyecek masraflarının toplam değeri içindeki ehemmiyetlerine göre) nlsbl değerini de hesaplamamıza elverişli bir durumdadırlar. Bilindiği gibi, ekmeğe, ete. yağlara, süt veya sebzelere ait masrafların aile bütçeleri içindeki nisbet ve ehemmiyeti devlrfere, beslenme rejimlerine âlt mahallî örf ve âdetlere ve nihayet zümrenin içtimai mevkiine göre, birbirinden çok farkh olabilmektedir. Tetkik ettiğimiz Yıllık Muhasebe Bilânçoları'nm imaret mutfağı masraflarına ait rakamları ise, o devirde oldukça seviyeli bir aile sofrasında sene içinde yenilmesi mümkün olan türlü yemeklerin nevlleriyle birlikte çeşni ve tertiplerini de aksettirmektedir. Bu bakımdan muayyen bir devirde belirli seviyedeki bir aile mutfağının' masrafları arasında etin, yağın, pirincin, tuzun, biberin mevki ve değer nisbeti bilinmekte ve bu malzemeden herbirinin fiatında vuku bula. cak bir fiat yükselişinin aile bütçesi ve hayat pahalılığı üzerindeki tesiri hesap edilebilmektedir. Aynı surette, aradan geçmiş olan kısa zaman süreleri zarfında Türk toplumunun beslenme şekillerinde ve yemek hevllerinde esaslı bir değişiklik yapılmadığı farz edilmek şartıyle, herhangi bir devirde olur ise olsun mutfak zahiresine ait ayrı ayrı malum fiatlardan elde mevcut tiplerdeki yemek çeşitlerine ve beslenme itiyâdlarına göre, ailelerin yiyecek masraflarının hakiki değerini hesaplamak da mümkün olmaktadır. Aynı imaretin mutfağında bütün bir sene zarfında hazırlanan türlü yetmeklerin aynı hacimde ve aynı miktar ve nisbetlerde kullanılacak aynı malzeme ile, fakat bu defa başka bir seneye ait fiat listeleri üzerinedn satın alınan zahire ile hazırlandığını farz ettiğimiz takdirde elde edilecek mutfak masrafları yekûnunun her iki halde aynı olmayacağı aşikârdır. Aynı nevi ve miktarlardaki mutfak malzemesinin, aynı

16 124 ÖMEK BARKAM pazâiiama şartlan altında tedarik edilmiş olmalarına rağmen aradan geçen zaman zarfında zahire fiatlannda vukua geioü farklardan ileri gelen bu değişikliğin, yiyecek fiatlannın toplamına âit olmak üzere ve o devirler Içi^ uygulanması mttmkttn tek yol olan pratik bir usul ile yiyecek maddelerhdn kompoze bir endeksini hanriamamıta nrilsait bulunmaktadır.

17 (Bllânçonun metni) Muhasebe-l mahsulât ve İhracât-ı m«rhum maitfurü'n leh Sultan Süleyman Han 'alcyhl'r-rahmctl ve'l-gufran, der mahrûsa-l İstanbul Der tahvîl-i Bali cd-da'î elmütevellî ve bi-kalemi'l-fakir Sinan el-kâtib. 'An evvel-i Mart el- vâki' ft 9 Ra. s. 993 İlâ «aye-l Felvar' el- vâki' fl 19 R«. s. 994 (1585/1586) MAHSUUT VE YEDEK» VE BEKAYÂ-YI ASL-IMAL: JL» J-»^ I MUHASEBECİ MAZİYE A 'An baklyye-1 yedek-1 muhasebe-l mâliye : B 'An bekayâ-yı sftbıka, Can) zaıhan-ı Bali cd-dâ'î, 'an zaman-ı 'Abdi Çelebi mütevellt-i sâbık: ) 'An zaman-ı Bali ed-dâ'î, 'an vacib-i sene 992 (1) ) 'Abdi Çelebi, mütevellî-i sâbık (2 ) C 'Anll mahsulât : I) 'An mukata'ât 'An mukata'a-1 mahsulât-ı : I) cibayet-i Istanimaka ve Karnofol ve Dej^irmen-deresi ve Çepne ve Razlos, der kaza-i Filibe ve Tatar-pazarı ve Hasköy, der 'uhde-i Osman b. İbrahim 'An evvel-i Mart ve Nevrûz, vâcib-i sene 993 'An kıst-ı sene-i sâniye, f! sene-i kâmile <l) 'An lahvll-i : a) BaU B«t v«mehmed. mulıeziman-ı mukata'a-i Zıhııa b) DimitrI, mullezim-l mukata'a-l Evrcfc vc IcnAbl'uM 157(26 c) HOıeyin ve Mıuıafa, tnulıezimto l mukau'a-i Kan-yaya> 107 tü «) Ceyvan b. Abdullar, maitezim-i mukata'a-i karye-i Yafcı vo tct'am'uh& d) Makridi vc Todorak). mu llcnman-ı ımıka<a'a-i Çok-sckbcn \v levibi'uhi 3İ017 c) HUMyin b. Abdullah ser-funif*, 'an kare-l clukkân-ı serhane 414 () Musa CİM vc Hasan kttib-i mofahere, 'an mukala'a-k zeminha-i bagçe-i Tophane 2M0 g) Musa cibl vc Hasan ktlib-i mtt^ahcrv, 'an mukaia'a i zemintdı-i botlanhk-ı Lanka 425 h) HUse)-in cibl, 'an baha-1 gendttm kl der Trablus furuhl \-«ba'de'l-hisab der zlmmet-i hod mtnde « (2> 'Aa tahva-i: a) Timur, muuezim-l asl-ı sâbık-j nuıkaıa'a-i Ece-abftd ve KarıH'ay». '»n vacib i sene Wl 2} 000 b) Dtanitri, mullezim-i stbık ı n»«ka»a'a-i t.vrefe ve tevâbi'uhi, 'an %-acib-i ı«ne c) Mustafa b. Davud. nftui(ezln>-l kar>'e-i Tatarlar, 'an vlkib-1 teat 990 U400

18 i2t 2) dbayeth Drama v«tevâbi'uhâ. <lor 'uhde-i Ali ve Muslihiddin ve Kara Murad bi'hştirak 'An ewd-i Nevrûz,vâcib-i sene993'an kıst-ı* sene-i sâlise fl sene-i kâmile (yp. 2/a) 3) ctbayethâ-i Zıhna ve Boma ve tevâbi'uhâ. der uhde-i Mehmed b. Ptrİ ve el-hac Mustafa bi1-i$tirak 'An ewel-i Mart el-vaki' ft 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i evvel fi sene>i kâmile ) Ffkısıl 'an mukata'a-i mczburc b) Ez-ztyade. ft sene-i kâmile SO 000 4) cibayet-i Yenice-i Karasu, der 'uhde-i Hüseyin 'An evvel-i Mart el-vâki' fl 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i sâniye fî sene-i kâmile 5) karye-i Uysallar, der kaza-i Gümülcine. der 'uhde-i Ahmed b. Hasan 'An ewel-i Mart elvâki' fl 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-t sâlise ft sene-i kâmile 6) dbayet-i Evreşe ve Süntünân-ı Sirem ve mukata'a-i Kan-yaya* ve karye-i Yafeu tevâbi- 'uhâ,der uhde-i Ali Beft 'Ân ewel-i Mart elvâki' fl 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i evvel fl sene-i kâmile a) Fi'Usd '«II mukau'a-i mczburc b) Ez-ziyMİc, n sene-i kamik ) dbayet-i Ece-abâd der kaza-i Gelibolu, der 'uhde-i Ali b. Mahmud. 'An ewel-i Mart elvâki' ft 9 Ra. s. 993 'An kıst-t sene-i sâniye fl sene-i kâmile 8) karye-i Çok-sekban ve Çiçe-sekban ve Pasalua«a ve tevâbi'uhâ, der 'uhde-i Mavridi ve Yodraki bî'hştirak 'An eweh Mart el-vâki* fl 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i sâniye fl sene-i kâmile 9) cezire-i İmroz ve Semendirek, der 'uhde-i!stefan zimmi 'An evveti Mart el-vaki' ft 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i sâlise fl sene-i kâmile 10) karye-i Ohlaz, der 'uhde-i Mavridi 'An ewel-i Mart el-vâki' fl 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i sânive fl sene-i kâmile 11) karye-i Tatarlar ve tevâbi'uhâ. der 'uhde-i tstemad zimmt 'An ewel-i Mart el-vâki' fl 9 Ra. s. 993 'An kıst-ı sene-i evvel fl sene-i kâmile 12) karyo-i Aıtani. der vilâyet-i Anadolu der kaza-i Gök-öyük. der 'uhde-i Ahmed b. Hasan 'An evvel i Mart el-vâki' fl 9 Ra. s. 993 An kıst-ı sene-i evvel fi sene-i kâmile 13) karye-i Tatariar ve tevâbi'uhâ, der 'uhde-i Şeyh Yusuf b. Sinan 'An ewel-i Mart fl't-tarihil-mezbur sene 993. fl sene-i kâmile

19 touymantyt CAMİ Ve İMAK6Tİ TeslSUKlMC AİT YHJUK tih MUHAStBe»İLAKOSU (ısm/ısi») 14) nefs-i kasaba-t Aydos ve tevâbi'uhâ, der 'uhde-i Durah Çavuş 'An evvel-i Abrîl el-vâki' fî 10 R. s. 993 'An kıst-ı sene-i evvel fî sene-i kâmile a) Fi'l-asü 'an mukata'a-i mezbure 1 İS 000 b) Ez-ziya4e fî sene-i kâmile II) 'An mahsûm mttşahere der mahrûse-l IsUmbul 'An Rurre-i Ra. s 993 ilâ «aye-i S. s. 994 Be^bH Musa câbi ve Hasan kâtib, ma'a mahsul-ı kıst-ı hamam ve icare-i serhane A) 'An mahsul-ı kıst-ı hamam ve icare-i serhane* a) 'An kıst-> hamam-ı vakf, der 'uhd&ıi Hacı Mustafa 'An gurre-i Ra. s. 993 ita gaye.i S. s ber-vech-i muhtelife b) 'An icare-i serhane-i vakf, der 'uhde-i Hasan b. Abdullah 'An gurre-i^ Ra. s. 993 ilft gaye-i S. s. 994, fî yevm 22. fl 12 eşhur B) 'An mahsul-ı icare-i dekâkfn ve odahâ. 'an Rurre-i Ra. s. 993 ilâ «aye-i S. s ) 'An mahsul-ı icare-i dekâkin (yp. 3/a) 'Anlcaı«4 dcukin : bâbfcn İt 12 e^ür a) ma'aodahi-j fevkani b) der mukabele-i serhane c) der canib-î medreseteyn, cüz battaliye-1* dukkân-ı börekçi ç) der mukabele-i medreseteyn d) der mukabele-i cami*-i şerif e) der tah(-t r&h-ı ftb f) der nezd-i ahûr-ı tmaret-i 'Amire 2_ 360 (isof 2) 'An mahsul-i odahâ-i vakf-ı serif 'An İCM«-1 odahm: a) derûnrı Medrese-i Tıb, cüz oda-i ser ve ferrâş

20 128 ÖMCK SAJUCAM b) mütefeitik. cüz oda4 Şeyh Hindt 6 22» c) taht-ı D«ıü'v9ifa4 ma'mure ç) imameyn ve müezzinân (70) III) 'An mahsul-i mütiferruuhi medcûrtn. ma'a mukata'a-i zeminhft-i bai^ i Tophane 'AnmıdısuM : 1) mukata'a-i sebus-ı' fırın-ı fodula ve çevrindi-i gendüm'* ve erz" ve tulumhâ-i revgan-ı Kefe ve fuçıhft-i 'asel kl der kilâr teht mândeder 'uhde-i Mustafa 'An evvel-i Mart. el-vâki' fl 9 Ra. s. 993, f! sene ) icare-i hane-i vakf. der bfrûn*ı Bftb-ı Cebe-Alt 'An Kurre-i Ra. s. 993 ilft Raye-i S. s f! yevm 8. fî 12 eşhur ) mukata'a-i zeminhâ-i besfttimi Lanka, 'an vâcib-i sene ) icare-i sundurma ve mahzen-i ptş-i han-ı Cekme-i Kebir, der 'uhde-i Mustafa cr^racil 'An Kurre-i Ra. s. 993 ilâ Raye-i S. s. 994, ber-vech-i muhtelife 990 a) An icarc-i sundurma, 'an gurre-i Ra. s. 993 ilâ gayc-i S. s ft yevm 2, fl 12 cçhür'i 720 b) 'An kare-i mahzen, 'an gurre-i Z. s. 993 ilâ ga>-e-i S. s. 994, fl yevm 3, fl 3 eşhür" 270 5) şükûfe vc meyve-i bağçe-i türbe-i şerife ve baftçe-i harcm-i cami'-i şerif, der 'uhde-i Hacı Hasan Gılman-ı 'Acemiyân 'An vacib-i s ) mukata'a-i zem!nhft-i baitçe-i Tophane, 'an vacib-i s ) rüsûm-ı baraat-ı Drama ve Zıhna, v&- cibri sene 993. kıt'a 1703 (yp. 3/b) ) bahâ-i âhen ki sâbıkaa mütevell!-i 'atîk 'Abdi Celebi berâ-yi nev-sâhten-i bftb-ı kilar, be-âhenrerân teslim kerde-bud, ne^hte'* ve semen-i âhen sitâdcnd" ) Ocret-i Raraı^ı vakf ki Rendünvi Mavridi mültezim, 'an sefine ilâ anbar keşide 44»)^^^ 10) ^js II) Uj.JcU^ W U)*^L.^ 15) Jk,.,tL. ^1