BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE DEVLET TEŞVİKİ ETKİSİNİN ANALİZİ

Transkript

1 T.C. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE DEVLET TEŞVİKİ ETKİSİNİN ANALİZİ Ercan ONAY Yüksek Lisans Tezi Çorum 2016

2

3 BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE DEVLET TEŞVİKİ ETKİSİNİN ANALİZİ Ercan ONAY Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı Yrd. Doç. Dr. İlker SAKINÇ Çorum 2016

4

5

6 ÖZET ONAY, Ercan. Bireysel Emeklilik Sistemine Devlet Teşviki Etkisinin Analizi, Yüksek Lisans, Ekim 2003 tarihinde fiilen üye kaydetmeye başlayarak hayatımıza giren bireysel emeklilik sistemi (BES), bireylerin çalışma dönemlerinde tasarruf yapması, bu tasarrufları kendi tercihleri doğrultusunda güvenli ve şeffaf bir ortamda yatırma yönlendirmesi ve bunun neticesinde bireyin emeklilik döneminde ikinci bir gelir elde etmesini sağlayan sistemdir. Sosyal güvenlik sistemi reformunun bir parçası olan BES, birey tarafından yapılan tasarrufların yatırıma yönlendirilmesi ve finansal piyasalarda işlem görmesi ile sermaye piyasalarını derinleştirme amacını da gerçekleştirmektedir. Kamu emeklilik sistemini tamamlayıcı nitelikteki BES i canlandırmak amacıyla yapılan son teşvik aracı devlet katkısı uygulaması olmuştur. Bu uygulama yukarıda sayılan amaçları gerçekleştirmek için bireyin uzun dönemde sistemde kalmasını sağlamak açısından önemlidir. Çalışmanın amacı, devlet katkısı öncesi ile devlet katkısı sonrası katılımcı sayısı ve katkı payı tutarı bazında karşılaştırarak anlamlı bir fark olup olmadığını araştırmaktır. Bunu tespit etmek amacıyla Emeklilik Gözetim Merkezi tarafından yayınlanan verilerden yılları arasındaki verileri aylık bazda düzenleyerek Kruskal-Wallis Testi, Mann Whitney U Testi ve Wilcoxon Testi uygulanmıştır. Yapılan analizler sonrasında elde edilen bulgulara göre devlet katkısı uygulamasının katılımcı sayısı ve katkı payı tutarı bazında bireysel emeklilik sistemine etkisi olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Sosyal Güvenlik, Bireysel Emeklilik, Devlet Katkısı, Kruskal Wallis Testi, Mann Whitney U Testi, Wilcoxon Testi i

7 ABSTRACT ONAY, Ercan. The Analysis of the State Contribution Effect on Individual Retirement System, Master Thesis, Individual Retirement System that entered our lives by enrolling members actively in 27 October 2003 is a system which provides the members save during their working life, direct these savings invest in a safe and transparent environment according to their wishes and as a result of this obtain a second income after they retire. IRS that is a part of social security system reform direct the savings by the individuals and fulfill the aim of augmenting capital markets by trading in financial markets. With the aim to revive IRS that is the supplementary part of the public pension system, government subsidy became the last encouragement tool. This application is important to provide the individual to stay in the system to fulfill the abovementioned goals for long term purposes. The aim of this study is to examine whether there is a significant difference between government subsidy and IRS system in terms of participant number and subsidy amount. To identify this by organizing the data on a monthly basis between 2004 and 2015 which was published by pension monitoring centre Kruksal- Wallis test, Mann Whitney U test and Wilcoxon Test were applied. According to the findings after the analysis it is found that government subsidy application affects individual pension system in terms of participant number and subsidy amount. Keywords: Social Security, Individual Retirement, State Contribution, Kruskal Wallis Test, Mann Whitney U Test, Wilcoxon Test ii

8 TEŞEKKÜR Çalışmam boyunca desteğini, bilgi ve deneyimlerini esirgemeyen değerli hocam Yrd. Doç. Dr. İlker SAKINÇ a, analiz aşamasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Ömür DEMİRER e ve tez dönemimde yardımı ve sabrıyla her zaman yanımda olan ve desteklerini esirgemeyen değerli eşime sonsuz teşekkürlerimi sunuyorum. iii

9 İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... ii TEŞEKKÜR... iii İÇİNDEKİLER... iv TABLOLAR LİSTESİ... ix ŞEKİLLER LİSTESİ... x KISALTMALAR LİSTESİ... xi ÖNSÖZ... xiv GİRİŞ BÖLÜM... 3 SOSYAL GÜVENLİK SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI Sosyal Güveliğin Amacı Sosyal Güvenliğin Fonksiyonları Sosyal Güvenliğin Araçları Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Finansman Kaynakları Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Finansman Yöntemleri Kapitalizasyon (Fon Biriktirme) Yöntemi Dağıtım Yöntemi DÜNYA SOSYAL GÜVENLİK TARİHİ Sanayi Devrimi Öncesi Durum Sanayi Devrimi Sonrası Toplumsal Yapı Sosyal Sigortaların Doğuşu, Gelişimi ve Örnekler Sosyal Güvenlik Sistemlerinde Kriz Krizden Çıkış Arayışları ve Sosyal Güvenlik Sistemlerinde Dönüşüm TÜRK SOSYAL GÜVENLİK TARİHİ Osmanlı İmparatorluğu Dönemi Tanzimat Öncesi Dönem Aile İçi Yardımlaşma Mesleki Teşekküller Çerçevesinde Yardımlaşma Ahilik Birlikleri iv

10 Sosyal Yardımlar Vakıflar Tanzimat Sonrası Dönem Sanayi Devriminin Osmanlı İmparatorluğuna Etkileri Mevzuat Önlemleri Dilaver Paşa Nizamnamesi Maadin Nizamnamesi Diğer Gelişmeler Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Birinci Büyük Millet Meclisi Dönemi Dönemi Kuruluş Dönemi ( ) Dönemi Dönemi dan Günümüze Sosyal Güvenlik Sosyal Güvenlik Sistemimizin Krize Girmesinin Nedenleri Kayıt Dışı İstihdam Erken Emeklilik Aktif/Pasif Dengesinin Bozulması Primlerle İlgili Sorunlar Nimet Külfet Dengesi Fonların Etkin Değerlendirilememesi Reformlar Reformun İlk Ayağı 4447 Sayılı Kanun İkinci Reform Çalışmaları Sayılı Kanun Sayılı Kanun BÖLÜM BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ ÖZEL EMEKLİLİK Özel Emeklilik ve Türleri Özel Emeklilik Uygulamalarının Tarihi ve Süreci v

11 2.2. DÜNYADA BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ Latin Amerika Ülkeleri Şili Arjantin Brezilya İngiltere Temel Emeklilik ve Kazanca Bağlı Emeklilik Sistemi Mesleki Emeklilik Planları Bireysel Emeklilik Programı ABD Sosyal Güvenlik Sistemi Kamu Emeklilik Sistemi Özel Emeklilik Sistemleri Maaş Esaslı Emeklilik Programları Katkı Esaslı Programlar Serbest Meslek Sahipleri Emeklilik Planları (Keogh Planı) (k) Planları Kişisel Emeklilik Planları IRA (Individual Retirment Accounts) SIMPLE (Saving Incentive Match Plan for Employes) Planı Basitleştirilmiş Emeklilik Planları (SEP) TÜRKİYEDE BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİ Bireysel Emeklilik Sisteminin Amacı Sosyal Amaçlar Bireyi ilgilendiren BES in sosyal amaçları maddeler halinde şunlardır: Ekonomik Amaçlar BES in öncelikli amaçlarını yansıtan ekonomik amaçları da şunlardır: Bireysel Emeklilik Sisteminin Kapsamı Bireysel Emeklilik Sisteminin Faydaları Birey Açısından Faydaları BES in birey açısından faydaları maddeler halinde şunlardır: İşveren Açısından Faydaları BES in işveren açısından faydaları maddeler halinde şunlardır: vi

12 Ekonomik Açıdan Faydaları BES in ekonomik açıdan faydaları maddeler halinde şunlardır: Sektör Açısından Faydaları BES in sektör açısından faydaları maddeler halinde şunlardır: Devlet Açısından Faydaları BES in devlet açısından faydaları maddeler halinde şunlardır: Bireysel Emeklilik Sisteminin Özellikleri BES in Yapısı ve İşleyişi Katılımcı Emeklilik Şirketi Saklayıcı Kuruluş (Takasbank) Bireysel Emeklilik Aracıları Hazine Müsteşarlığı Bireysel Emeklilik Danışma Kurulu Sermaye Piyasası Kurulu Emeklilik Gözetim Merkezi Bireysel Emeklilik Sistemine Katılım Emeklilik Yatırım Fonları Emeklilik Yatırım Fonu Türleri Gelir Amaçlı Fonlar Büyüme Amaçlı Fonlar Para Piyasası Fonları Kıymetli Maden Fonlar İhtisaslaşmış Fonlar Diğer Fonlar Denetim Günlük Gözetim ve Denetim Olağan Denetim Aktüeryal Denetim Bağımsız Dış Denetim İç Kontrol Sistemi ve İç Denetim Teşvikler vii

13 Vergisel Teşvikler Katılımcılar Açısından Vergisel Teşvikler Yatırım Fonları Açısından Vergisel Teşvikler Sistemden Ayrılmalarda Vergi Uygulamaları Devlet Katkısı Ödenen Katkı Paylarının Matrah Konusunda İndirim Yapılabilmesi Vergilendirilmesi Yeni BES Literatür Taraması BÖLÜM DEVLET KATKISININ BİREYSEL EMEKLİLİK SİSTEMİNE ETKİSİNİN ANALİZİ Araştırmanın Amacı ve Önemi Araştırmanın Kısıtları Araştırmanın Hipotezleri Araştırmanın Yöntemi ve Veri Seti Araştırmanın Bulguları SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA EK BES Yılları Katılımcı Sayıları ve Katkı Payı Tutarları viii