EDİRNE İLİNDE CEVİZ AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARININ TARIM YÖNÜNDEN ANALİZ VE SENTEZİ

Transkript

1 III. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Mayıs 2010 Cilt: II Sayfa: EDİRNE İLİNDE CEVİZ AĞAÇLANDIRMA ÇALIŞMALARININ TARIM YÖNÜNDEN ANALİZ VE SENTEZİ Yaşar AKÇA 1 1 Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü, TOKAT akca66@gmail.com ÖZET Ülkemizde yıllık ceviz üretimi ton civarındadır. Ancak bu üretimin nitelik ve nicelik yönünden tartışmalı olduğu önemli bir gerçektir. Yılda yaklaşık ton ceviz ithal eden bir ülke olarak bu açığın kapatılmasına yönelik son yıllarda önemli çalışmalar başlatılmıştır. Çevre ve Orman Bakanlığı, ağaçlandırma çalışmalarında ceviz meyve türüne (Juglans regia L) önemli yer vererek ülkemizin hemen her tarafında kapama ceviz bahçelerinin kurulumuna destek vermektedir. Bu makalede model olarak Keşan ve Meriç ilçelerinde yer alan ceviz bahçeleri yerinde incelenmiş, kurulan bahçelerin ve proje desteklerinin tarım konsepti içinde analiz ve sentezi yapılmıştır. Anahtar kelimeler: ağaçlandırma, ceviz, ANALYSES AND SYNTHESIS OF WALNUT AFFORESTRATION STUDIES OF EDİRNE PROVINCE IN AGRICULTURAL CONCEPT ABSTRACT The annual walnut production is approximately tones in Turkey. But this production is controversial aspects of quality and quantity. As a country that imports tones walnut annually, important efforts were exerted to compensate this deficit. Ministry of Environment and Forestry gave a notable importance to walnuts (Juglans regia L.) in afforestration and have considerable supports for establishing new walnut orchards in throughout the country. In this article, orchards that established in Keşan and Meriç counties were investigated as a model. Walnut orchards and project supports have been analyzed and synthesized in agricultural concept. Key words: Walnut, afforestation GİRİŞ Ülkemiz cevizin gen merkezi ve ana vatanı arasında yer almaktadır yılında yaklaşık 3.5 milyon meyve veren ceviz ağacı sayımız 2007 yılında 4.9 milyona çıkmıştır (Çizelge 1). Türkiye yıllık ton ceviz üretimi ile dünyada önemli ceviz üreten ülkeler arasında girmiştir (Çizelge 2). Türkiye ceviz yetiştiriciliğinin temelini tohumdan yetişmiş popülasyonlar oluşturmaktadır. Yıllara bağlı olarak ceviz ağacı varlığımız düzenli olarak artmasına rağmen üretimin artmaması önemle sorgulanması gereken bir konudur (Akça and Polat, 2007). Türkiye ceviz üretimi nitelik yönüyle dünya pazarlarında yer alacak güçte değildir. Tohumdan yetişmiş, genetik açılım gösteren ağaçlardan elde edilen ceviz meyveleri ihracat 856

2 nitelikli meyveler değildir. Bu nedenle Türkiye dünyada önemli ceviz üreten ülkeler arasında bulunmasına rağmen ihracatta ismi geçmemektedir. Buna karşılık ülkemizin ekonomik gücünün artmasına paralel olarak iç piyasalarda kaliteli ceviz açığı bulunmaktadır. Hatta rekoltede yaşanan dalgalanmalar nedeniyle ülkemiz yıllara bağlı olarak değişen miktarlarda önemli ceviz ithal etmektedir. Nitelik ve nicelik yönünden ceviz üretiminde sorunlar yaşayan Türkiye de ceviz yetiştiriciliğine son yıllarda önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu gelişmelerin arka planında kamu kaynaklı hibe ve destekler bulunmaktadır. Özellikle Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının sertifikalı fidan ile ceviz bahçelerinin kurulumuna verdiği destekler ülkemizde cevize olan ilgiyi artırmıştır. Ancak esas üzerinde durulması gereken diğer bir konu Çevre ve Orman Bakanlığının özel ağaçlandırma çalışmalarında cevize ağırlıklı olarak yer vermesi ve bu konuda birçok projeyi desteklemesidir. İşte bu makalede Çevre ve Orman Bakanlığı destekli kurulan ceviz bahçelerinin tarım yönüyle analiz ve sentezi yapılacaktır. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma Edirne ili genelinde Edirne Çevre ve Orman İl Müdürlüğü tarafından yürütülen ağaçlandırma çalışmalarında kurulan ceviz bahçelerinde yürütülmüştür. İl genelinde yapılan değerlendirmeden sonra Keşan ve Meriç ilçeleri araştırma alanı olarak seçilmiştir. Ağırlıklı olarak Keşan ve Meriç ilçelerinde ağaçlandırma projesi kapsamında kurulan bahçelerin tamamına yakını bahçe bitkileri tarımı yönünden incelenerek analiz ve sentezi yapılmıştır. Değerlendirmede arazinin niteliği, arazi hazırlanması, fidan kalitesi, kullanılan fidanların çeşitleri, dikim, budama, sulama, gübreleme ve hasat gibi teknik ve kültürel işlemler yönünden kriterler esas alınmıştır. BULGULAR VE TARTIŞMA Ağaçlandırma çalışmaları kapsamında Edirne ili genelinde dikilen ceviz fidan sayıları Çizelge 3'de sunulmuştur. Edirne de şimdiye kadar ağaçlandırma çalışmaları kapsamında toplam adet ceviz fidanı dikilmiştir. Bu fidanların dikim alanı yaklaşık 1110 ha civarındadır. Bahçe yeri olarak bozuk orman alanları ve hazine alanları kullanılmıştır. Bozuk orman alanlarında orman bitkilerinin arazi içinde sökümüne titizlik gösterilmediği için bitki parçaları kalmaktadır. Bitkileri kesilen orman alanına yıl olarak ara verilmeden yeniden fidan dikimi yapılmaktadır. Bu durum özellikle meşelik alanlarda yeni kurulan bahçelerde kök çürüklüğü başta olmak üzere önemli hastalıkların yayılmasına neden olmaktadır. Bu nedenle eğer bahçe kurulacak alan bozuk meşelik alan ise mutlaka en az bir yıl bu alanda kuru tarım yapılarak hastalık etmenlerinin araziden yok olmasına olanak sağlanmalıdır. Hâlbuki ağaçlandırma alanında tarım (fiğ ve benzeri yem bitkileri tarımı) faaliyetleri yasaklanmıştır. Araştırma alanında kök çürüklüğü ile enfekte olmuş ve kurumuş ağaçlar tespit edilmiştir. Orijinal meşelik alanlarının ceviz ve benzeri meyve türleriyle ağaçlandırılmasının yanlış olacağı araştırma alanında tespit edilmiştir. 857

3 Araştırma bahçelerinde toprak hazırlığının düzenli yapılmadığı görülmüştür. 60 cm derinliğinde nisan aylarında yapılan riperlemenin yararlı olmayacağı unutulmamalıdır. Dikim sistemi olarak 10m x 10m dikim sıklığı kullanılmıştır. Bu dikim sıklığı yerine ekolojik koşulların ve kullanılan çeşitlerin uygunluğuna göre 7m x 7m, 8m x 4m dikim sıklıklarına geçilmelidir. Bahçe kurulumu orman ağaçlandırma konsepti içinde değil bahçe bitkileri tarımı konsepti içinde değerlendirilmelidir. 10m x 10m dikim sıklığında dikilen bahçelere yan dallarda meyve veren ve geç yapraklanan çeşitlerle ara dikime izin verilmeli hatta ara dikim zorunlu hale getirilmelidir. Ara dikimde kullanılacak çeşitlerle ileriki birkaç yıl içinde esas bahçenin verimsiz çeşitleri de çeşit değiştirme aşıları ile değiştirilmelidir. Bahçelerde ara tarımına yönetmelik gereği izin verilmemektedir. Açık toprak işleme yapılan bahçelerde rüzgâr erozyonu saptanmıştır. Bu bahçelerde ara tarımı yapılmadığı için yoğun toz nedeniyle kırmızı örümcek popülasyonunda da artışlar saptanmıştır. Bu nedenle bahçelerde ara tarımı olarak yem bitkilerinin yetiştiriciliğine izin verilmelidir. İncelenen bahçelerde dikimin genel anlamda derin yapıldığı ve aşı bölgesinin toprak altında kaldığı saptanmıştır. Derin dikim nedeniyle fidanlarda önemli oranda kurumaların da gözlendiği önemli bir gerçektir. Dikimde genel anlamda yanlış çeşit seçimi yapılmaktadır. Verimli, yan dallarda meyve veren ve geç yapraklanan, ticari değeri yüksek çeşitlerin projelerde kullanım oranı çok düşüktür. İncelenen bahçelerde kullanılan ağırlıklı çeşitlerin, Yalova 1, Yalova 3, Yalova 4, kaplan, Şebin, Bilecik, Yavuz, ve Kaman(?) çeşitleri olduğu saptanmıştır. Bu çeşitlerimizin ortak özellikleri erken yapraklanmaları ve özellikle Şebin çeşidi hariç yan dallarda meyve verme oranlarının çok düşük olmasıdır. Bu çeşitler uç dallarda meyve veren çeşitlerdir (Akça, 2009). Dikimlerde döllenme biyolojisine dikkat edilmediği belirlenmiştir. Şebin ve Bilecik çeşitleri ile kurulu bahçelerde bu çeşitlerin 1:1 oranında dikildiği saptanmıştır. Bu durum kesinlikle ileriki yıllarda Şebin çeşidinde aşırı polen nedeniyle dişi çiçek dökümüne neden olacaktır. Dişi çiçek dökümü ise bahçelerde önemli verim kayıplarına neden olacaktır (Akça, 2009). Ağaçlandırma çalışmalarında kullanılacak çeşitlerin yan dallarda meyve veren ve geç yapraklanan çeşitler olması zorunlu hale getirilmeli, ekolojik koşullara göre çeşit kullanımı proje içinde ayrı bir uzman görüşene tabii tutulmalıdır. Geç yapraklanan ve yan dallarda meyve veren ceviz çeşitleri uç dallarda meyve veren çeşitlere göre daha verimli, antraknoz ve bakteriyal yanıklığa daha dayanıklıdır (Germain, E., 1999) Birinci yıl başlaması gereken şekil ve terbiye budamasının ihmal edilmesi ağaçların formunu bozmaktadır. Rüzgâra açık alanlara yapılan dikimlerde fidanların yan yattığı gözlenmiştir. Araştırmanın yapıldığı alanda incelenen bahçelerin tamamında ağaçlara şekil ve terbiye budamasının genel anlamda verilmediği veya yanlış yapıldığı gözlenmiştir. Bu durum ileride ağaçların verimsiz kalmalarına neden olacaktır. 858

4 Bu projelerin en önemli sorunu sulama sorunudur. Sulama suyunun yetersizliği ve/veya salma sulama sistemi ile yanlış sulama yöntemlerinin kullanılması bitki sağlığı ve toprak yapısını bozmaktadır. Genel anlamda basınçlı sulama sistemlerinin kullanılmadığı bahçelerde sulama suyu miktarı ve suluma suyu aralığı hesaplanmadan gelişigüzel sulama yapılmaktadır. Çevre ve Orman Bakanlığı destekleri ile kurulan bahçeler, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının sağladığı diğer desteklerden yararlandırılmamaktadır. Özellikle damla suluma sisteminden yararlanamama durumu bu projelerin başarısını tehdit etmektedir. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığının sağladığı damla sulama sitemi hibeleri kapsamında bu bahçelerin yararlandırılması sağlanmalı ve ilçeler genelinde sulama projeleri yapılmalıdır. Aksi taktirde bu alanların tekrar erozyona açıldığı unutulmamalıdır. Fidanların gübre isteklerine yönelik toprak analizi yapılmasına rağmen yaprak analizi yapılmamaktadır. Geniş alanlarda yapılan yanlış ve aşırı gübreleme toprak kirliliğine neden olabilmektedir. Yapılan incelemelerde dikkat çekici bulguların başında bölgede güneş yanıklığının yaygın olmasıdır. Kullanılan çeşitlerin uç dallarda meyve veren çeşitler olması, meyvelerde güneş yanığını daha da artırmaktadır. Eğer yan dallarda meyve veren çeşitlere geçilirse güneş yanığı zararı azalacaktır. Bölgede yaygın olarak saptanan zararlılar, ceviz iç kurdu ve kırmızı örümcektir. Bölgede ceviz iç kurdunun biyolojisi üzerinde mutlaka araştırmalar yapılmalı ve entegre mücadele sistemlerine geçilmelidir. Yaygın olarak gözlenen hastalık ise antraknozdur. Yetiştiricilerin hastalık ve zararlılarla mücadele konusunda çok deneyimsiz oldukları belirlenmiştir. Bölgede yetiştiriciliği tehdit eden diğer en önemli risklerden birisi de geç ilkbahar donlarıdır. Don zararına karşı sigorta sistemi konusunda çiftçilerin eğitimsiz oldukları gözlenmiştir. Ancak esas bu konudaki sorunun çözümü bölgede geç yapraklanan çeşitlerin kullanılmasıdır. Köy tüzel kişiliği ve bireysel anlamda kurulan bahçe sahiplerinin ceviz yetiştiriciliği konusunda eğitimsiz ve örgütsüz oldukları görülmüştür. En kısa zamanda ceviz yetiştiriciliği konusunda teorik ve pratik eğitimler düzenlenmelidir. TEMA bölgede bu eğitimleri başlatmıştır. Konunun özünde bölgede ceviz yetiştiricilerini örgütleyen yeni bir modelin kurulması kaçınılmazdır. Bölgenin güçlü yönleri ve fırsatları değerlendirildiğinde organik tarımın bir fırsat olduğu görülmüştür. Bölge ceviz yetiştiriciliği bir bütün olarak organik sertifikalı üretime geçebilir. Ağaçlandırma yönetmeliğinde ağaçlandırma sahalarında elde edilen ürünlerin muhafaza edildiği, her türlü hava hallerinde çalışanların sığınabileceği, malzemelerin saklandığı temelsiz, toprak veya beton zemin üzerine yapılan geçici yapılar ifade edilmektedir. Ağaçlandırma kapsamında kurulan meyve bahçeleri artık bir işletmedir. Ağaçlandırma konseptinden çıkmıştır. Bu nedenle meyve türleri ile kurulan ağaçlandırma alanlarına işletme binası adı altında yeni bir tanımlama getirilmelidir. İşletme binası içinde 859

5 tarım makineleri parkı, kurutma odaları, kırma, sınıflama ve paketleme odaları, soğuk hava depoları, gübre ve ilaç depoları yer almalıdır. SONUÇ Ağaçlandırma çalışmalarında ağaç dikmek, tarım konsepti içinde kapama bahçe kurmak değildir. Kurulan kapama bahçeleri de ağaçlandırma konsepti içinde değerlendirmek yanlış bir yaklaşımdır. Bu haliyle mevcut projelerin geleceği ülke ekonomisine bir katkı getirmeyeceği gibi önemli zararlara neden olacaktır. Daha da önemlisi ağaçlandırma faaliyeti adı altında yürütülen projelerin başarısız olması ilgili alanlarda erozyon sorunu yaratacaktır. Çizelge 1. Yıllara göre Türkiye ceviz varlığı Yıllar Üretim (ton) Meyve Veren Ağaç Sayısı (adet) Meyve vermeyen Ağaç Sayısı (Adet) Toplam Ağaç Sayısı (Adet) Kaynak: TUİK, Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı (2008) Çizelge 2. Dünyada önemli ceviz üreten ülkeler ve üretim değerleri (t) Kaynak: FAO ( 2008) Ülkeler/Yıllar Şili Çin Fransa Hindistan İran Meksika Türkiye Ukrayna Amerika Dünya

6 Çizelge 3. Edirne ilinde ağaçlandırma çalışmalarında dikilen fidan sayıları (Adet) MERKEZ LALAPAŞA SÜLOĞLU UZUNKÖPRÜ MERİÇ KEŞAN ENEZ İPSALA TOPLAM Kaynak: Edirne Çevre ve Orman İl Müdürlüğü (2010) KAYNAKLAR AKCA, Y., POLAT, A.A. (2007), Present Status and Future of Walnut Production in Turkey, The European Journal of Plant Science and Biotechnology 1(1): AKÇA, Y. (2009), Ceviz Yetiştiriciliği, Anıt Matbaası, Ankara. GERMAIN, E. (1999), Le Noyer INRA, Bordeaux, France. 861