Balkanlardaki Osmanl Baldeken Türbeleri Hakk nda Bir De erlendirme

Transkript

1 Balkanlardaki Osmanl Baldeken Türbeleri Hakk nda Bir De erlendirme Özet Ali KILCI Arkeolog -Sanat Tarihi Uzman VGM T ürkiye nin Trakya topraklar ile bafllayan Balkan Yar madas, Arnavutluk, Bulgaristan, Yunanistan, Eski Yugoslavya ve Romanya dan meydana gelir. Bu topraklarda Osmanl lar n meydana getirdikleri geleneksel Türk mimari an tlar aras nda türbeler önemli bir yer tutar. Bunlar aras nda da tesbit edebildi imiz kadar yla baldaken türbelerin say s oldukça fazlad r. Ço unlu u eski Yugoslavya topraklar nda yer alan baldaken türbeler XV. yüzy ldan bafllayarak XX. yüzy la kadar devam etti i görülmektedir. Osmanl devri türbe mimarisinde baldaken tipi türbeler önemli yer iflgal ederler. Anadolu da ilk defa Beylikler devrinde görülmeye bafllad kabul edilen baldaken türbelerin en güzel örnekleri Osmanl co rafyas nda karfl m za ç kmaktad r. Türkiye topraklar nda say lar 100 ü bulan Osmanl baldaken türbelerinden Balkanlarda çok say da yap lm fl olmal d r. Bunlardan tespit edebildi imiz 43 adet türbenin 26 adedi günümüze gelmifl,10 adedi y k lm fl, 7 adedinin durumunu tespit edemedik. Ele ald m z Balkanlardaki baldaken türbeler zengin bir mimari gelene in ürünü olarak Osmanl lar n dünya kültür miras na hediyesidir. Anahtar Kelimeler: Balkanlar, Osmanl, baldaken, türbe, plan

2 An Appraisal On The Ottoman Baldeken Tombs n The Balkans Abstrac The Balkan peninsula which starts the land of Turkey s Thrace consists of Albania, Bulgaria, Greece, Former Yugoslavia and Romania. The Balkan Adventure of Otoman which started in 1354, ruled with the conquest of Edirne and later being capital. The tombs have reserved an important place among Turkish architectural monuments which have been built by them on these lands. Among those the baldachin tombs numbers are quite many in our researches. The baldachin tombs, which most of them are in Former Yugoslavia, start from XVth century continue to XXth century. Baldachin type tombs have occupied important place in the tomb architecture of Ottoman Period. The most beautiful examples of the baldachin tombs which were accepted their establishing firstly during Seigniory Period are seen in Ottoman geography. The baldachin tombs of Ottoman which their number is 100 on Turkey s land should have built more than the present. We could find 43 baldachin tombs. 42 of them exist, 12 of them were collapsed, and 6 of them weren t able to find. The baldachin tombs which have been studied by us are presents of Ottomans as the product of the rich architectural tradition. Key Words: Balkans, Ottoman, baldachin, tomb, plan. Türkiye nin Trakya topraklar ile bafllayan Balkan Yar madas, Arnavutluk, Bulgaristan, Yunanistan, Eski Yugoslavya ve Romanya dan meydana gelir. Osmanl Devleti nin 1354 de bafllayan Balkanlar daki iskan hareketi 1361 de Edirne nin fethi ile bafllam fl, bu flehrin baflkent yap lmas ile devam etmifl ve bu bölgenin vatan olmas ile sonuçlanm flt r. Osmanl devri türbe mimarisinde baldaken tipi türbeler önemli bir bölümünü oluflturmaktad r. Anadolu da ilk defa Beylikler devrinde görülmeye bafllad kabul edilen baldaken türbelerin en güzel örnekleri Osmanl co rafyas nda karfl m za ç kmaktad r. Türkiye topraklar nda say lar 100 ü bulan baldaken türbelerden Balkanlarda da çok say da yap lm fl olmal d r. Rumeli diye adland r lan bu topraklarda Osmanl lar n meydana getirdikleri geleneksel Türk mimari an tlar aras nda baldaken tarz aç k türbelerin say s oldukça fazlad r. Bu döneme ait 43 adet baldaken türbe tespit ettik. Ço unlu u eski Yugoslavya topraklar nda yer alan baldaken türbe yap m n n tespit edebildi imiz kadar yla XV. yüzy ldan bafllayarak XX. yüzy la kadar devam etti i görülmektedir(fiekil.1). Balkanlarda bu dönemde yap lm fl olmas gereken çok say daki baldaken türbelerden tespit edebildi imiz 43 türbeden 25 i günümüze gelmifltir. Bunlardan 13 türbenin y k ld n biliyoruz. Kalan 5 türbenin flimdiki durumu ise tespit edilememifltir. Osmanl Devrinde yap lan baldaken türbelerin bir listesi için bak: K lc, A. 2007: Bilindi i gibi son Bosna savafl nda en çok zarar Müslümanlar ve Osmanl mimari eserleri görmüfltür. KATALOG VAKIFLAR DERG S 1-Edirne Darülhadis Türbesi (Türkiye): Edirne de Darülhadis Camii nin güneyindeki iki türbeden biri, alt gen planl, kubbeli baldaken tarz bir yap d r. Sade bir kaideye oturan türbe kesme tafl ve tu la kullan larak yap lm flt r. Kesme tafl kaide üzerinde yükselen ayaklar ve üst yap bir s ra tafl üç s ra tu ladan meydana gelen almafl k sistemle örülmüfltür. Ayaklar birlefltiren tu la kemerler basit profilli konsollara oturmakta, kemerler ahflap gergilerle desteklenmektedir. Gövde basit tafl silmelerle s n rland r lm flt r. Türbenin üstü 1963 y l nda yap lan onar m s ras nda kurflun taklidi beton s va ile kaplanm flt r(vgm. Arflivi / 18 no.lu dosya) Kubbenin içi kireçle s val d r. (Resim.1, fiekil.2). Kitabesi olmayan türbe hakk nda çeflitli kaynaklardan bilgi edinmek mümkündür. E.Hakk

3 SAYI 32 Ayverdi, Bâdi Efendi ve R fat Osman a dayanarak bu türbede II. Murad n k z Hafsa Sultan ve II. Mustafa n n y l nda vefat eden k z Ümmü Gülsüm Sultan n yatt n söyler(ayverdi 1972a:384). Türbede II.Murad n o ullar Hasan Çelebi, Orhan Çelebi ve k z Hafsa Sultan n mezarlar vard r(aslanapa 1965: 231). Halen türbede bir adet tafl sanduka olup di er mezarlar yap lmam flt r. Darülhadis Camisi II. Murad taraf ndan 1435 y l nda yapt r lm flt r. Cami kitabesi ve türbede II. Murad n k z n n mezar n n olmas bu türbenin XV. yüzy l ilk yar s nda cami ile birlikte yapt r lm fl olabilece ini göstermektedir(gökbilgin 1952: 210). 2-Edirne Sülo lu Tatarlar Köyü Türbesi (Türkiye): Tatarlar köyünün eski mezarl nda yer alan türbe kare planl, üzeri kubbe ile örtülü olup oldukça harap olmufl bir yap d r. Kaidesi kaba yonu tafl, üstü yap tamamen tu lad r. Türbenin içinde mezar odas olmas gereken bir boflluk bulunmaktad r. Kaba yonu tafl kaide muhtemelen kesme tafl ile kapl olmal d r. Köflelerde kaide üzerinde yükselen kare ayaklar sivri kemerlerle birlefltirilmifl olup içten pandantifler görülmektedir. Kemerlerin d fl nda bir tu la s ras dolaflmakta, d fl cepheye göre kemerler biraz içeride kalmaktad r. Kemer üzengi noktalar nda, ahflap gergilere ait yuvalar vard r. Genel olarak oldukça harap haldeki türbenin üst örtüsü ve bat cephe kemeri günümüze gelmemifltir. Döflemesi, mezar odas tamamen tahrip olan yap n n as l fleklini belirlemek zordur. Türbenin üzeri ise, sekizgen bir kasnak üzerinde yükselen ve pandantif geçiflli bir kubbe ile örtülü olmas muhtemeldir (Resim.2-3). Sade bir görünüme sahip olan Tatarlar Köyü Türbesi, plan-kütle ve malzeme-teknik bak mlar ndan erken dönem baldaken türbelerle benzerlik göstermektedir. Üst örtüsü, iç mekan ve tafl y c sistemi büyük ölçüde tahrip olan ve hakk nda herhangi bir yaz l o belge bulunmayan türbeyi mimari üslubuna göre XV. yüzy la tarihlemek uygun olacakt r( Özer ). 3-Edirne Selimiye Türbesi (Türkiye): Selimiye Camii nin güneyinde, buradaki avlu kap s ndan gelen yolun kenar nda bir set üzerinde yer alan türbe, kare planl ve üzeri kubbe ile kubbeli örtülüdür. Yap m nda kesme tafl kullan lan türbenin dört köflesindeki zarif mermer sütunlar sivri kemerlerle pandantif geçiflli kubbeyi tafl maktad r. Birer kaideye oturan mermer sütunlar n bafll klar mukarnasl d r. Kemerler demir gergilerle desteklenmifltir. Cepheleri sade silmelerle biten türbenin kubbesi kurflun kapl d r. Altta sütunlar n aralar na bir s ra tafl levha ve üstlerine demir parmakl k konularak türbe mekan d fltan bölünmüfltür(resim.4). Türbede sanduka fleklinde, bafl tafl sar kl bir mezar vard r. çinde III. Ahmed in 1718 y l nda ölen fiehzadesi Selim gömülüdür. (Onur 1994:31). Bu tarih, türbenin yap m y l olmal d r. 4-K zanl k Aç k Türbe (Bulgaristan): Türbe, Kazanluk, K zanlak gibi isimlerle de an lan flehrin üst k s mlar nda Kule Mahallesinde bir park içinde yer almaktad r. Tamamen tu la ile yap lm fl türbe, kare planl sade bir yap d r. Kaide ve cenazelik gibi bölümleri yoktur. Düz bir zemin üzerindeki türbenin dört köflesindeki kare ayaklar üstte sivri kemerlerle birlefltirilmifl, üstü kubbe ile örtülmüfltür. Pandantif geçiflli tu la malzemeli kubbenin ortas y k lm flt r. Kemerlerin ahflap gergilerle desteklendi i bofl yuvalardan anlafl lmaktad r. Kubbe içinde s va izleri görülmektedir(resim:5 6). Yap da herhangi bir süsleme eleman görülmemektedir. Günümüzde içinde herhangi bir mezar görülmeyen türbe 1942 y l nda kaz lm fl, çiniler ve bir lahit ç kt rivayet edilmektedir (Ayverdi 1982:62).

4 VAKIFLAR DERG S Türbenin Rumeli gazilerinden birisine ait oldu u söylenmektedir. Ancak türbeye Mustafa Kemal Pafla daki Türbesinde metfun olan Lala fiahin Pafla n n iç organlar n n gömüldü ünü söyleyen( Eyice 1992:183; Kiel 2001:106) ve Mihalo ullar Türbesi (Ayverdi 1982: 62) oldu unu söyleyen araflt rmac lar da vard r. Bu görüfller do rultusunda türbe XIV. yüzy l sonu veya XV. yüzy l bafl nda infla edilmifl olabilir. günümüze gelememifltir. Türbeyi eski bir resme göre yap lm fl çiziminden tan mlamak mümkündür. Yap tamamen tu la ile yap lm flt r. Türbenin dört köfledeki ayaklar sivri kemerlerle birlefltirilmifltir (fiekil.3). Kemerler gergilerle desteklenmifltir (Eyice 1955:225) Türbenin XV. yüzy lda infla edilmifl olabilece ini düflünüyoruz. 5-Dimetoka (Didimotihan) Mehmet Ali Pafla Makam Türbesi (Yunanistan): Prostaryo diye de an lan türbe Dimetoka n n do u taraflar nda yer almaktad r. Türbenin ana malzemesi düzgün kesme tafl malzeme olmakla birlikte tonoz ve kemerlerinde tu la malzeme kullan lm flt r. Y k k olan kubbesi de muhtemelen tu ladan olmal d r(ayverdi 1982:334). Türbe, kare bir kaidenin dört köflesinden yükselen dört kare sütun taraf ndan tafl nan bir kubbeden meydana gelmektedir. Dört cephedeki kemerlerden türbenin kaide k sm oldukça farkl bir yap ya sahiptir. Kaidenin alt nda kap s do uya aç lan cenazeli in üstü beflik tonozla örtülüdür. Kaidenin, türbenin zemin k sm n teflkil eden k sm nda cenazeli in üstünde içi bofl dikdörtgen planl bir çukur bulunmaktad r. Bu yap s ile türbe hem cenazelik k sm na hem de zemininde cenaze defnedilebilecek bir çukura sahip ünik bir yap d r(resim.7 8). Kitabesi olmayan ve ad n tafl d Mehmet Ali Pafla hakk nda bilgi edinemedik. Mimari özelliklerine göre XVII - XVIII. yüzy llara tarihlenebilen yap bir makam türbe olabilir. Kubbesi y k lan türbenin tu la kemerleri iyi durumda de ildir. Cenazelik tonozunda da bozulma vard r. Türbenin onar m yap larak yaflat lmas faydal olacakt r. Baldaken tarz ndaki türbe, örülerek meydana getirilmifltir. 6-Kesriye Kurflunlu Cami Yan ndaki Türbe (Yunanistan):Kare planl, kubbeli bu yap Selanik Mevlevihane Yan ndaki Türbe (Yunanistan): Kare planl, kubbeli olan yap günümüze gelememifltir. Eski bir resme göre türbeyi tan mlamak mümkündür. Yap tamamen tu la ile yap lm flt r. Türbenin yüksek kaidesinin dört köfledeki ayaklar d fla göre biraz içerde, sivri kemerlerle birlefltirilmifl, üstte genifl bir hat l üzerinde S k vr ml silme ile cephe bitmifltir. Üstü kurflun kapl kubbeyle örtülü olan türbenin kemer aç kl klar metal parmakl klarla kapat lm flt r(resim. 9). Selanik Mevlevihanesinin 1617 y l nda Ekmekçizade Ahmed Pafla taraf ndan kurulmufl olmas ile mimari flekline göre türbeyi XVII - XVIII. yüzy llara tarihlemek mümkündür(ayverdi 1982: 357). 8-Selanik Hortac Süleyman Türbesi (Yunanistan):Hortac Süleyman Türbesi dikdörtgen planl bir yap d r(resim.10). Düz bir alanda yer alan türbe kare planl alt adet dire in tafl d sivri külahl üst yap dan oluflmaktad r. Köflelerdeki dört ayak ile yan cephelerin aralar nda bulunan birer ayak kemerlerle birlefltirilerek üzerine üst yap oturmufltur(b çakç 2003:311). 9-Üsküp (Skopje) bni Payko Türbesi (Makedonya): Vardar Nehri nin kuzey sahilinde, bn-i Payko Mahallesi nde, bn-i Payko (Haraçç fiuca) Mescidi nin yak n ndaki türbe, 1925 y l nda y kt r lm flt r. Kare planl, kubbeli türbenin, kaidesi ve kriptas yoktur. Köflelerdeki dört aya n sivri kemerlerle birlefltirilip, üzeri sekizgen kasna a oturan

5 SAYI 32 bir kubbeyle örtülmüfltür(fiekil.4). Yap, tafl ve tu layla infla edilmifltir. Kaba yonu tafl ve tu layla örülen kare planl ayaklar sivri kemerlerle birbirlerine ba lanm flt r. Kemerler, iki s ra tu la ve bir s ra düzgün kesme taflla almafl k düzende örülmüfltür. Türbe cephesi ve yüksek kasnak bir s ra tu la saçakla bitmektedir. Türbenin iç mimarisi hakk nda bir bilgiye sahip de iliz. Sekizgen kasnakta baklava dilimli bir kuflak dolan r(özer 2006:224). Kitabesi olmayan türbenin Tahrir ve evkaf defterlerindeki kay tlar fl nda XV. yüzy lda infla edilmifl olabilece ini düflünüyoruz( brahimgil 2001:11). 10- Üsküp fieyh Lütfullah Efendi Türbesi (Makedonya): Üsküp ün kuzeyindeki Yahya Pafla Camii haziresindeki türbe oldukça harap durumdad r. Kare planl baldaken tarz nda, tafl ve tu layla infla edilen türbenin üstü kubbeyle örtülüdür. Kaidesi olmayan yap n n cepheleri yuvarlak kemerli birer kap fleklinde aç kl klara sahiptir. Bat cephede iki adet aç kl k vard r. Duvarlar nda kaba yönü ve moloz tafl ile tu lan n birlikte uyguland türbede kemerler tu layla örülmüfltür. çinde kuzey- güney do rultusunda yerlefltirilmifl bir mezar bulunan türbenin üzerini örten kubbe y k lm flt r. Pandantiflerle geçilen kubbenin kasna yoktur(resim.11 13, fiekil. 5). Eski resimlerde kubbenin tepesinde tu ladan yap lm fl minare pete i gibi bir külah bir oldu u görülmektedir (Özer 2006: 231). nfla kitabesi bulunmayan türbenin, fieyh Lütfullah Efendi ye ait oldu u kabul edilmektedir. Bu bilgiler do rultusunda türbe en geç XVII. yüzy lda infla edilmifl olmal d r (Ayverdi 1981b: 277). 11- Üsküp Alt Ayak Türbesi (Makedonya): Kale nin do u eteklerindeki Tophane Mahallesi nde yer alan türbe 1963 y l nda depremden y k lm flt r. Günümüzde sadece oturtmal sa lam kalabilmifltir. Alt gen planl, kubbeli türbenin yap m nda düzgün kesme tafl ve tu la kullan lm flt r. Kesme taflla yap lm fl iki kademeli kaidenin köflelerinden yükselen L ayaklar tafl ve tu layla almafl k olarak örülmüfl sivri kemerlerin birleflmesiyle meydana gelen kubbeli üst yap ya sahiptir. Kaidenin alt nda tu la ile örülmüfl, beflik tonozlu kriptas bulunmaktad r. Türbenin kaidesinde kaba yonu tafl, üstünde düzgün kesme tafl kullan lmas dikkat çeker. Kemerler üzengi noktalar na oturtulmufl demir gergilerle desteklenmifltir. Cepheler üstte tafltan profilli bir silmeyle nihayetlenir. Sekizgen olmas muhtemel kasnak ile buna oturan kubbenin flekli ve hangi malzemeyle yap ld bilenmez. Ancak, di er k s mlar dikkate al nd nda, buras n n da almafl k örgü olmas gerekir(resim.14). Halen içinde iki tafl sanduka bulunan türbenin zemini, düzgün kesme tafl kapl d r. Pandantiflerle geçilen kubbenin iç yüzeyinin tamamen s val oldu u tahmin edilmektedir. Kime ait oldu u bilinmeyen ve mimarisinden dolay Alt Ayak fleklinde tan nan türbe 1690 y l nda yap lm fl olmal d r( Özer 2006:233; Ayverdi 1981b:304). 12- Üsküp K ral K z Türbesi (Makedonya): Üsküp ün kuzeydo usunda, Gazi Baba Mahallesi ndeki tepenin eteklerinde, bugünkü Matematik Fakültesi nin yan nda yer alan türbe 1963 depreminde y k lm flt r. Kare planl kubbeli bir yap d r. Yap m nda düzgün kesme tafl ve tu la kullan lm flt r. Kare kaidenin dört köflesindeki yek pare kare ayaklar üzerine tu la örülen sivri kemerler üstündeki tu la düz cepheler düz bir silme ile bitmekte d fltaki kiremit kapl piramidal külah içinde pandantif geçiflli kubbe veya çapraz tonoz örtü vard.

6 Dört s ra taflla örülmüfl bir kaide üzerindeki sütun kaideleri sade olup bafll k yoktur. Kemerler demir gergilerle desteklenmifltir. Bir saçakla nihayetlenen cepheden sonra gelmektedir. Zemini düzgün kesme tafl döfleli türbenin iç yüzeyi tamamen s val d r. Türbenin kaidesinde kriptas n n varl bilinmemektedir. Tespit edemedi imiz bir tarihte y k lan türbenin günümüze sadece kaide k sm gelmifltir (Resim.15 16, flekil.6). smi Kral K z olarak bilinen türbeye ait kitabe, mezar tafl veya baflka yaz l belge bulunamam flt r. Rivayete göre Bosna n n fethinde esir düflerek sonradan Müslüman olan kral n o lu ve k z Üsküp te yaflm fllar, kral n k z ölünce, bu türbeye defnedildi i edilmifltir. Bu rivayet do ru kabul edilirse türbenin XV. yüzy l sonu veya XVI. yüzy l bafl nda infla edilmifl olmas muhtemeldir( brahimgil 2001:10; Ayverdi 1981b:305). 13- Üsküp Meddah Baba (Pafla Yi it) Türbesi (Makedonya): Hüdaverdi Mahallesi nde, Baba Meddah Cami ve Medresesi nin avlusunda bulunan türbe muhtemelen 1963 depremde y k lm flt r. Günümüze türbenin sadece mezar gelebilmifltir. Alt gen planl, kubbeli türbenin ana malzemesi tu lad r. Moloz taflla yap lm fl alt gen bir kaide üzerinde yükselen tu la ayaklar sivri kemerlerle birlefltirilmifltir. Kirpi saçaklarla bitirilen cephelerin üstünde yüksek bir kasnak vard r. Yap çokgen kasna n üstüne oturan dilimli bir kubbeyle örtülmüfltür. Kubbeye pandantiflerle geçilmektedir. Kubbe kasna n n iç yüzeylerinde, plastik olarak yap lm fl üçgen kuflaklar de iflik kompozisyonlarla bezenmifltir Türbenin kriptas yoktur. Tu layla y ma tekni inde yap lan eserin bütün yüzeyi içten ve d fltan s val d r(resim.17, fiekil. 7). nfla kitabesi bulunmayan türbeden halen zemini düzgün kesme taflla döfleli kaide k sm ve do u- bat yönünde uzanan bir mezar kalm flt r. Türbedeki VAKIFLAR DERG S mezar n bafl tafl n n üstü sivri kemer fleklindedir. Üstte bir çark- felek motifi, onun alt nda dört sat rl k bir yaz yer almaktad r. Yaz da 1426 y l nda ölen Üsküp fatihi Meddah Baba fleklinde bir ifade okunur ( brahimgil 2001:5; Ayverdi 1981b:247). Türbe Meddah Baba diye meflhur olan, Pafla Yi it e aittir. Onun ölümü türbenin de yap m tarihi kabul edilmelidir. (Özer 2006:220). 14-Üsküp Hatuncuklar Türbesi (Makedonya): Üsküp Hatuncuklar Camisinin kuzeybat s nda yer alan türbe alt gen planl, kubbeli bir yap iken 1963 depreminde tamamen y k lm fl, tafllar inflaatlarda kullan lm flt r( brahimgil 2001:6). Tafl ve tu la ile almafl k olarak yap lan türbenin kademeli bir kaidesi ve kriptas n n oldu u bilinmektedir(özer 2006:228). Düzgün kesme taflla yap lan türbenin L planl ayaklar birbirlerine üstten, almafl k olarak örülmüfl yuvarlak kemerlerle ba lanm flt r. Kemerler ahflap gergilerle desteklenmifltir. Türbenin cepheleri profilli tafl bir silme ile s n rlan r. Alt gen gövdeye oturan yüksek çokgen kasna n üzeri kubbeyle örtülüdür( brahimgil 2001:8; Özer 2006:228). Kubbenin kaba yonu ve düzgün kesme taflla infla edildi ini söyleyen araflt rmac lara kat lmak mümkün de ildir. Verilen resimler incelenince türbenin üst yap s n n yandaki Yahya Pafla Camisi gibi almafl k bir örgüye sahip oldu u görülebilir. Çokgen kasna a pandantiflerle geçilmifltir (Resim.18, fiekil.8). II. Bayezid in damad Yahya Pafla n n k z Hani Hatun a ait oldu u kabul edilen türbe Hatuncuklar Camisi gibi XVI. yüzy lda infla edilmifl olmal d r. 15- Üsküp Da stani Ali Pafla Türbesi (Makedonya): Sultan Murad Camii nin do u cephesine bitiflik olarak yap lan türbe, alt gen planl bir yap d r. Tamamen düzgün kesme taflla infla edilen türbenin ayaklar birbirlerine sivri kemerlerle ba lanm fllard r. Türbenin kaidesi bir s ra kesme taflla

7 SAYI 32 örülmüfltür. Kemerler cepheye göre daha içte kalmaktad r. Demir gergilerle desteklenen kemerlerin üstünde profilli bir silme ile cepheler s n rlanm flt r. Gövdenin üzeri ensiz, alt gen kasna a oturan bir kubbe ile kapat lm flt r. Kubbe ve etekleri metal kapl d r. Türbede kuzeydeki iki kemerin köflelerinde, kabartma olarak yap lm fl bitkisel motifler yer almaktad r. (Resim.19 21, fiekil. 9) Yap n n içinde iki adet mermer sanduka vard r. Bunlardan güneybat taraftakinin bafl tafl ve kapa yoktur. Di erinin bafl tafl kapa vard r. Sandukalar n yan yüzlerinde, oyma tekni iyle yap lm fl geometrik ve bitkisel süslemeler yer almaktad r. fiahidelerden birinde çeflitli süslemeler ve 1774 tarihli 13 sat rl k Arapça bir kitabe vard r. Türbenin kubbe göbe inde, kalem ifli tekni iyle yap lm fl, oldukça silik durumda bitkisel kompozisyonlardan oluflan boyal nak fllar vard r. Türbede Da stanl Ali Pafla n n, han m ve k z na ait iki sandukadan baflka bir mezar yoktur. Ali Pafla n n mezar n n da burada oldu u rivayet edilmektedir. Yap m kitabesi olmayan türbedeki Ali Pafla n n han m na ait mezar n tafl ndaki 1774 tarihi yap m y l olarak kabul edilebilir(ayverdi 1981b:305;Özer 2006:125). 16- Üsküp shak Bey Türbesi (Makedonya): sa Bey Camii nin güneyinde, Saat Kulesi ne yak n bir yerdedir. Düzgün kesme taflla yap lm fl temeli üzerinde, iki parça halindeki tafl sanduka yerinde durmaktad r. Üzerinde hiçbir yaz veya dekoratif unsur bulunmayan sandukan n yer ald platform, düzgün kesme tafl döflelidir. Sadece temel kal nt lar mevcut olan türbenin masif duvarl m, yoksa baldaken tarz nda m oldu u anlafl lamamakla birlikte, türbenin köflelerindeki ayaklar baldaken bir yap oldu unu göstermektedir (Resim.22 23). Türbenin yap ld tarih ile ilgili kitabe veya baflka bir belge mevcut de ildir. Ancak, burada yatt kabul edilen shak Bey in H. 890 / M y l nda Selanik te vefat etti ini biliyoruz(özer 2006:222). shak Bey in Selanik te öldükten sonra, nafl n n Üsküp e nakledilerek buraya gömüldü ü hususunda kaynaklarda bir bilgi olmamas na ra men, genellikle yay nlarda Üsküp te gömülü oldu u bildirilmektedir. Kesin olmamakla birlikte türbe, shak Bey in öldü ü y llarda, yani XV. yüzy l n ikinci yar s nda infla edilmifl olmal d r( brahimgil 2001:11). 17- Kalkandelen Hurflide Hatun Türbesi (Makedonya): Alaca Cami avlusunda bulunan türbe, kare planl kubbeli bir yap d r. Türbenin yap m nda düzgün kesme tafl kullan lm flt r. D fltan kare planl olarak görülen türbe içte sekizgen planl d r. Türbenin köfleleri içten pahlanarak köfleleri dar bir sekizgen elde edilmifltir. Yap n n d fl ndaki genifl cepheler dört yana yuvarlak formlu kemerlerle d fla aç lm flt r. Kemerlerin üstündeki sa r sivri kemer aynalar iki kademelidir. çteki dar kenarlar n üstü tromp fleklinde olup kemerlerin üstünde sekizgen bir kasna a bulunmaktad r( brahimgil 2001:9; Ayverdi 1881b:113). Kubbesi olmayan türbede herhangi bir mezar görülmemektedir(resim: 24-25). Hurflide Hatun Türbesi 1524 tarihlidir. 18- Manast r Dört Ayak Türbesi (Makedonya): fiehrin giriflinde bir tepe üstündeki Türk Mezarl nda yer alan türbe kare planl kubbeli bir yap d r. Türbe 1994 y l nda y k lm fl olup temel kal nt lar mevcuttur. Yap bir s ra düzgün kesme tafl ve üç s ra tu la kullan larak, almafl k düzende yap lm flt r. Türbenin dört köflesindeki kare ayaklar sivri kemerlerle birlefltirilmifl, üzerine sekizgen kasnakl kubbe oturtulmufltur. Kubbe ve etekleri kiremit kapl d r(resim:26). Türbenin kime ait oldu u ve ne zaman yap ld bilinmemektedir. Mimari özelliklerine göre XVI. yüzy lda yap lm fl olmal d r( brahimgil 2001: 11).

8 VAKIFLAR DERG S 19- Ohri ( Ohrid ) Sinanüddin Yusuf Çelebi Türbesi (Makedonya): Fatih ( maret) Camii önünde yer alan Sinanüddin Yusuf Çelebi türbesi L planl aç k bir türbedir. L nin bir taraf nda üç, bir taraf nda iki kemerle d fla birer kemerle içe ve uç k s mlara aç lmaktad r. D fl ve içi tamamen s va kapl d r. Halen aç k olan türbenin üstü muhtemelen yap ld zaman da kapat lmam flt (Resim , fiekil.10 ). çinde sanduka fleklinde iki adet mezar vard r. Mezarlardan biri y l nda ölen Sinanüddin Yusuf Çelebi ye aittir. Mezar tafl ndaki tarihten hareketle türbe de bu tarihte yap lm fl olmal d r( Ayverdi 1981b:140). 20- Debre Sad k Pafla Türbesi (Makedonya): Sad k Pafla Türbesi Debre flehir merkezinde, Fatih Camii haziresinin kuzey-bat s nda bulunmaktad r. Sekizgen planl yap, düzgün kesme taflla yap lm flt r. Türbenin sekizgen kaidesi vard r. Kaide üzerinde profilli kaide ve bafll klara sahip yivli sütunlar yuvarlak kemerler birbirine ba lanm flt r. Yap n n kemerleri içe do ru profillerle flekillendirilmifltir (Resim:29). Üst örtüsü y k lan türbede iki adet mezar vard r. Bunlardan Sad k Paflaya ait mezar tafl nda 1800/1 y l nda vefat etti i yaz l d r. Paflan n vefat tarihi türbenin de yap m tarihi olmal d r. Bir çal flmada bu türbe fiaban A a Türbesi olarak isimlendirilmifltir. Ancak içindeki mezar tafl nda Sad k Pafla ismi okunmaktad r(turan vd.2004: 396). türbe kare planl kubbeli bir yap d r. (Resim.32) Kaidesi ve cenazeli i yoktur. Dört köflede örülerek meydana getirilmifl sütunlara oturan üst yap d fltan bir külahla örtülüdür. Kemerler gergilerle desteklenmifltir. Yap s va ile kapl oldu undan kullan lan malzeme bilinmemektedir. Cepheler sade bir silme ile bitmektedir(çoruhlu 2008 :82). 23- Tiran Kaplan Pafla Türbesi (Arnavutluk): Tiran fiehir merkezinde Ferhat Pafla Camisi yan ndad r. Sekizgen bir kaide üzerine oturan sekiz sütun yuvarlak kemerlerle birbirine ba lanm flt r. Tamam düzgün kesme taflla yap lan türbenin halen kubbesi yoktur. Türbe y l nda infla edilmifltir(resim.33). Türbe flimdiki yerine 1944 y l nda tafl nm flt r (Turan 2004:30). 24- flkodra Aç k Türbe (Arnavutluk): Halk aras nda Harap Efendi fleklinde isimlendirilen türbe, kare planl bir yap d r. Köflelerdeki L ayaklarla tafl nan üst yap n n kubbesi çökmüfltür. Karenin her cephesindeki genifl birer kemerle d fla aç lan türbenin içinde bir mezar bulunmaktad r. D fltan köfleler pahlanarak sekizgen kasna a geçilmifl, yan cepheler sade bir silme ile s n rlanm flt r. smi gibi harap haldeki yap n n kubbe kasna ndan iki s ra tafl kalm flt r.(resim.34) 21- Prizren (Kemani) Rabiye Hatun Türbesi (Kosova): Dikdörtgen planl çat l bir yap d r. Dört cephede yuvarlak kemerlerle d fla aç lan türbenin kap s bat daki aç kl kt r. Üstü bir çat ile örtülüdür. Tamam s va kapl d r. Rabia Hatun un yuvarlak mezar tafl nda yaz ve bitkisel süslemeler vard r(resim.30 31, fiekil. 11). Rabia Hatunun 1806 y l nda öldü ü mezar tafl nda yaz l d r. 22-Dragafl Sar Saltuk Türbesi (Kosova): Dragafl yak nlar ndaki Plava Köyü civar nda bulunan Saraybosna (Sarajova) Gazi Ali Pafla Türbesi (Bosna Hersek): Ali Pafla Camii avlusundaki türbe, kare planl kubbeli bir yap d r. Kesme taflla yap lan türbenin üst yap s n tafl yan dört sütun ve sandukas nda mermer, kullan lm flt r. Bir kenar 3m. olan türbe kesme tafl kare bir kaide üzerine oturtulmufltur. Dört köfledeki sekiz köfleli zarif sütunlar kaideleri karelerin köfleleri pahlanarak sekizgene dönüfltürülmüfltür. Sütunlar mukarnas bafll kl d r. Türbenin sivri kemerleri demir gergilerle desteklenmektedir.

9 SAYI 32 Kubbenin sekizgen kasna vard r. Gövde ve kasnak yuvarlak bir silme ile bitmektedir Kubbe ve etekleri kurflun kapl d r(resim:35). Türbenin içinde sanduka fleklinde iki mezar bulunmaktad r. Kavuklu mezar 1553 y l nda ölen Ali Paflaya, di eri de Ali Paflan n efline aittir(ayverdi 1981a:374). Türbe 1553 tarihli cami ile birlikte yapt r lm fl olmal d r. 26-Saraybosna Katip Haydar Türbesi (Bosna Hersek): Katip Haydar taraf ndan yapt r lan Ak Caminin avlusunda yer alan türbe kare planl çat l bir yap d r. Çat s kurflun kapl, piramidal bir külahla örtülüdür. Türbenin üst yap s köfleleri pahlanm fl kare ayaklar taraf ndan tafl nmaktad r. Ayaklardaki pahlar üstte birer kavis yaparak bitirilmifl, kemer bafllang c ndaki sade bir silme üzerine kemerler oturtulmufltur. Kemerler demir gergilerle desteklenmifltir. Ayaklar n aras tahta ç talarla kapat lm flt r. Türbenin üstü asl nda kubbe ile örtülü olmal d r. Yap n n günümüzdeki hali bilinmemektedir(resim. 36, fiekil.12). Türbe ve caminin kitabesi yoktur(ayverdi 1981a:312). Gazi Hüsrev Bey in katibi olan Katip Haydar n Türbesini XVII. yüzy l ortalar na tarihlemek mümkündür. 27- Saraybosna Mehmed Yusuf Efendi (Mehmed Yahya )Türbesi (Bosna Hersek): Ali Fakih Camii yan ndaki mezarl kta bulunan yan yana iki türbeden birisidir. Kare planl bir yap d r. Dört köfledeki zarif sütunlar türbenin üst yap s n tafl maktad r. Sütunlar üstündeki köfleleri pahl bafll klara oturan sivri kemerler demir gergilerle desteklenmektedir. Yap n n üstü sekizgen kasna a oturan dilimli bir çat ile örtülüdür x 3.20 m. ölçülerindedir(resim.37). Türbenin içinde iki mezar görülmektedir y l nda ölen Mehmet Yahya n n türbesini Kad Ahmet yapt rm flt r(ayverdi 1981a:313). 28- Saraybosna Köprülü Yusuf Pafla Türbesi (Bosna Hersek): Ali Fakih Camii mezarl ndaki ikinci türbe de kare planl bir yap d r. Dört köfledeki zarif sütunlar türbenin üst yap s n tafl maktad r. Sütunlar üstündeki köfleleri pahl bafll klara oturan sivri kemerler demir gergilerle desteklenmektedir. Üst örtü sekizgen kasna a oturan dilimli bir çat fleklindedir. Yap 3.20 x 3.20 m. ölçülerindedir (Resim:37). Türbenin içinde iki mezar görülmektedir. Yusuf pafla 1747 de ölmüfl, Türbeyi Kad Ahmet yapt rm flt r(ayverdi 1981a:313). 29- Saraybosna Hac Sinan Türbesi (Bosna Hersek): Hac Sinan Tekkesi yan nda, bir mezarl k içindedir. Yüksek bir kaide üzerine oturtulmufl, kare planl kubbeli bir yap d r. Dört köfledeki sekiz köfleli zarif sütunlar türbenin üst yap s n tafl maktad r. Sütunlar n bafll k ve kaideleri karelerin köfleleri pahlanarak sekizgene dönüfltürülmüfltür. Türbenin sivri kemerler demir gergilerle desteklenmektedir. Kubbenin sekizgen kasna vard r. Gövde ve kasnak yuvarlak bir silme ile bitmektedir Kubbe ve etekleri kurflun kapl d r(resim.38). Türbenin içinde sanduka fleklinde iki mezar bulunmaktad r. Kavuklu mezar Ali Pafla ya, di eri de Ali Pafla n n efli Sakine Hatun a aittir(ayverdi 1981a:374). 30- Saraybosna Kulo lu Esad Efendi Türbesi (Bosna Hersek): Hac Cafer Camii Haziresinde yer alan türbe, kare planl kubbeli bir yap d r. Köflelerdeki dört mermer direk sivri kemerlerle birbirine ba lanm flt r. Dilimli silmelerle biten beden duvarlar üstüne yap n n kubbesi oturmaktad r. Geç dönem mimari özelliklerini tafl yan türbenin flimdiki hali tespit edilememifltir. Saray Bosna belediye baflkanl da yapan Kulo lu Hac Esad Efendi de vefat

10 etmifltir. Türbe bu y lda yap lm fl olmal d r(ayverdi 1981a:356). 31- Foça brahim Bey Türbesi (Bosna Hersek): Alaca Cami avlusunda yer alan türbe günümüze gelmemifltir(resim.39). Kare planl kubbeli bir yap olan türbenin yap m nda mermer sütunlar d fl nda düzgün kesme tafl kullan lm flt r. Köflelerdeki dört sütun sivri kemerlerle birlefltirilmifltir. Sütunlar zarif bafll k ve kaidelere sahiptir. Kemerler demir gergililerle desteklenmifltir. Ayr ca sütunlar aras nda demir parmakl klar bulunmaktad r. Yuvarlak bir bafl ve yass bir ayak tafl vard r. Lahit basit tafl levhalarla kapl d r. Türbenin kurflun kapl kubbesi sekizgen bir kasna a oturmaktad r(ayverdi 1981a:124). Alaca Camiyi 1550 y l nda yapt ran Hasan Naz r Efendi 1553 y l nda vefat etmifltir(ayverdi 1981b:125). Türbede Hasan Naz r n o lu brahim 1550 y l nda flehit oldu yaz l bir kitabe oldu u Naz r Efendi Camiyi yapt r rken o lu brahim Bey için bir türbe yapt rd n yerel araflt rmac lardan ö reniyoruz(nemlio lu 1996:52). Bu bilgilere göre Türbeyi XVI. yüzy l sonlar na tarihlemek gerekir. 32- Knejina(Knezina) Aç k Türbe (Bosna Hersek): Sultan Selim Camii avlusunda yer alan kare planl bir yap d r. Dört köfledeki yekpare sütunlar üstünde piramidal külahl bir örtü görülmektedir. Türbenin resminden üstü bir tarihte y k l nca sonradan bu örtünün yap ld n düflünüyoruz. Türbedeki mezar tafl nda kitabe yoktur(ayverdi 1981a:208). 33-Mostar fieyh Yuyi Türbesi (Bosna Hersek): Türbe Sar ca brahim A a Camii yan ndaki mezarl k içindedir. Dikdörtgen planl türbe do u bat istikametinde uzanmaktad r. Do u ve bat da birer, güney ve kuzeyde ikifler yuvarlak kemerle cepheler d fla aç lmaktad r. Bafll k ve kaidesi olan sekizgen 6 adet sütun üst yap y tafl maktad r. Üstüne metal VAKIFLAR DERG S kafes fleklinde oval bir kubbe yap lm flt r. Türbe de bir mezar vard r(resim.40). Türbede mezar bulunan fieyh Yuyi Mustafa Eyüboviç 1707 y l nda vefat etmifltir (Ayverdi 1981a:239). 34- Mostar Mehmet A a Kreho Türbesi (Bosna Hersek): Nasuh A a (Vucjahovic) Camii kuzeyindeki hazirede yer alan türbe buraya Köse Yahya Camii yan ndan tafl nm flt r. Kare planl bir yap d r. Üstü aç k, kubbe yerine metal kafes yap lm flt r. Türbenin her cephesinde yer alan ikifler yuvarlak kemer ve sekiz sütunla üst yap tafl nmaktad r. Kemerler metal gergilerle desteklenmifltir. Yuvarlak sütunlar n sade kaideleri, baklaval bafll klar vard r(resim.41-42). Türbenin içinde bir mezar görülmemektedir (Ayverdi 1981a:259). Türbe 1174 de yap lm flt r. 35- Akhisar (Prosaç) fieyh Hasan Kâfi Türbesi (Bosna Hersek): Kâfi Baba diye de an lan fieyh Hasan Kâfî Türbesi, yerleflim yeri d fl nda küçük bir külliyeyi and ran yap n n bir parças d r. Medrese ve tekke bölümleri de olan dikdörtgen planl çok amaçl bir yap n n üçüncü bölümü türbedir. Günümüze asl de iflerek gelen türbeyi E.Hakk Ayverdi nin çizdi i restitüsyon projesine göre tan mlamak istiyoruz(ayverdi 1981a:5). Kare planl, kubbeli bir taraf kapal türbenin üç cephesi sütunlarla tafl nan, sivri kemerlerle d fla aç lmaktad r. Y k lan türbenin sadece kaide k sm ve ana yap ya bitiflik sütun bafll klar kalm fl, sonrada ahflap üst örtü yap lm flt r. Sofan n etraf ahflap parmakl k ile çevrilmifltir. çinde sade bir mezar vard r(resim.43, fiekil.13). fieyh Hasan Kâfi 1614 y l nda ölmüfltür(bursal Mehmet Tahir Bey 1333: 277). Türbe de bu tarihte yap lm fl olmal d r. 36- Travnik Abdullah ve Celalettin Paflalar Türbesi (Bosna Hersek): Yukar Çarfl denen yerde

11 SAYI 32 bulunan türbe kare planl üstü kafes fleklide metal bir kubbe ile örtülüdür. Köfleler ve aralardaki birer adet baklaval bafll kl toplam sekiz sütun yuvarlak kemerlerle birlefltirilmifltir. Her cephede kemerlerin üstü kalem iflleri ile süslenmifltir. Sütun aralar nda metal parmakl klar vard r. Temiz bir iflçili in eseri olan türbe gövdesi sade ve genifl bir silme ile s n rland r lm flt r. çte kubbeye baklavalarla geçilmektedir. çi ve d fl kireç s val kapl d r (Resim.44,fiekil.14). Türbede üç mezar vard r. lki 1749 y l nda vefat eden Bosna valisi Muhsinzade Abdullah Paflaya aittir. Oldukça süslü silindirik gövdeli mezar tafl n n sülüs celisi hatla yaz lm fl kitabesi nefistir. kinci mezar n sahibi Seyyid Haf z Celalettin Pafla 1819 y l nda vali olmufl, 1822 y l nda bu makamda iken vefat etmifltir. Üçüncüsü Abdullah Paflan n yak n bir çocu a aittir( Ayverdi 1981a:448). Türbe XVIII. yy. sonlar nda yap lm fl olmal d r. 37- Travnik Vezir Mustafa Pafla Türbesi (Bosna Hersek): Yukar Çarfl denen yerdeki Abdullah ve Celaleddin Paflalar Türbesinin yan nda düz bir alanda bulunmaktad r. Alt gen planl baldaken tarz yap n n üstü aç kt r. Alt köflesindeki baklaval bafll kl sütunlar türbenin üst yap s n tafl maktad r. Altta birer kaidesi olan sütunlar yuvarlak kemerlerle birbirine ba lanm flt r. Üst yap s va kapl d r. Kemerler demir gergilerle desteklenmifltir. Üstü kafes fleklide metal bir kubbe ile örtülüdür(resim.44, fiekil.15). Vezir Periflan Çilek Mustafa Pafla y l nda ölmüfltür. Mezar tafl n n uzun bir kitabesi vard r(ayverdi 1981a:46;Turan vd 2004:127). Paflan n ölüm tarihi türbenin yap m y l olmal d r. 38- Travnik Silahdar Abdullah Pafla Türbesi (Bosna Hersek): Hasan a a Camii arkas ndad r. Kare planl türbenin üstü kafes fleklide metal bir kubbe ile örtülüdür. Köfleler ve aralardaki birer adet baklaval bafll kl toplam sekiz sütun yuvarlak kemerlerle birlefltirilmifltir. Her cephede kemerlerin üstü kalem iflleri ile süslenmifltir. Sütun aralar nda metal parmakl klar vard r. Temiz bir iflçili in eseri olan türbe gövdesi sade ve genifl bir silme ile s n rland r lm flt r (Resim.45, fiek.16). Abdullah Pafla 1785 y l nda vefat etmifltir(ayverdi 1981a:438). 39- Travnik fieyh Mehmet Ve Han m n n Türbesi(Bosna Hersek): Derbent mevkiinde Yukar Çarfl denen yerde bulunan türbe kare planl üstü kafes fleklide metal bir kubbe ile örtülüdür. Köfleler ve aralardaki birer adet baklaval bafll kl toplam sekiz sütun yuvarlak kemerlerle birlefltirilmifltir. Her cephede kemerlerin üstü kalem iflleri ile süslenmifltir. Sütun aralar nda metal parmakl klar vard r. Muhsinzade türbesinden biraz küçüktür. Temiz bir iflçili in eseri olan türbe gövdesi sade ve genifl bir silme ile s n rland r lm flt r. çte kubbeye baklavalarla geçilmektedir. çi ve d fl kireç s val kapl d r. (Resim.46-47) fieyh Mehmed in 1780 y l nda, eflinin 1782 y l nda vefat ettikleri mezar tafllar nda yaz l d r(ayverdi 1981a:466). fieyhin vefat tarihi türbenin de yap m tarihi olmal d r. 40- Vakf Kebir (Donji Vak f) Miri Alem Mehmet Pafla Türbesi (Bosna Hersek): Bir kaide üzerindeki alt gen planl kubbeli türbe düz bir alanda yer almaktad r. Bir kenar 2.60m.dir. Türbenin üst yap s n alt adet zarif mermer sütun tafl maktad r. Sütunlar n alt ve üstünde birer simit dolaflmakta, altta kaidelere oturmakta, üstte baklaval bafll klar tafl maktad r. Üstteki yuvarlak formlu kemerler demir gergilerle desteklenmektedir. Türbenin üstü aç kt r. Halen alem oturtmak için metalden bir külah vard r. (Resim:48) Türbede Bosna Valisi Miri Alem Mehmet Pafla ve o lunun mezarlar vard r. Pafla Bosna Valili i s ras nda ( ) türbeyi o lu için yapt rm fl, vefat nda kendisi de defnedilmifltir. Paflan n mezar tafl nda 1800 tarihinde vefat etti i yaz l d r(ayverdi 1981a:486). Türbe XVIII. yüzy l n sonuna aittir.

12 VAKIFLAR DERG S 41-Viflgrad (Visegrad) Siyercic Türbesi (Bosna Hersek): Saraybosna n n do usunda S rbistan s n r yak nlar ndaki Viflegrad da bulunan türbe bir yap n n dibinde yer almaktad r. Türbe 3,70 x 3,70 m. ölçülerinde kare planl d r. Yap n n tamam nda küçük kesme tafllar kullan lm flt r. Türbenin üst yap s n tafl yan kal n sekizgen sütunlar da tafllarla örülmüfltür. Üstleri pahlanarak kareye dönüfltürülen sekizgen sütunlar n üzerlerine sivri kemerler oturtulmufltur. Kemerler demir gergilerle desteklenmifltir(ayverdi 1981a:512). Düz birer silme ile cepheler bitmektedir. Türbenin üstü aç kt r (Resim.49). Yap n n flimdiki hali hakk nda bilgi sahibi de iliz. 42- Podgoriça Hasan A a Türbesi (Karada ): Hasan A a Camisi avlusundad r. Kare planl türbenin kubbesi dört aya a oturmaktad r. L planl ayaklar yuvarlak kemerlerle birbirine ba lanm flt r. Yap m nda kesme ve moloz tafl kullan lan türbede kemerlerin ahflap gergilerle desteklendi i ayaklardaki yuvarlardan anlafl lmaktad r. çinde tahrip edilmifl mermer bir sanduka vard r(resim.50). Türbe XVII. yüzy la tarihlenmektedir(turan vd 2004:437). 43- lok Aç k Türbe (H rvatistan) Vukovar Srijem de Çarfl Meydan yak n nda yer alan türbe sa lam durumdad r. Kare planl kubbeli bir yap d r. Düz bir alanda yer almaktad r. Kesme tafl ve tu la kullan larak almafl k düzende yap lm flt r. Kaidesi olmayan türbe 3.70x3.70m. ebad ndad r. Türbenin cenazeli inin olup olmad bilinmemektedir. Köflelerdeki sekiz köfleli ayaklar bir s ra tafl iki s ra tu la ile örülmüfltür. Dört cephe sivri tu la kemerlerle d fla aç lmaktad r. Bir s ra kirpi saçakla biten cephelerin üstünde ortada kubbe, kenarlarda e imli bir örtü görülmektedir. Kubbe pandantif geçifllidir(resim.51, fiekil.17). Halen içinde bir mezar görülmeyen türbe XVI. yüzy la tarihlenir DE ERLEND RME Balkanlarda yap lan Osmanl baldaken türbelerin, plan, mekan anlay fl ve örtü sistemi, mimari elemanlar, malzemeleri ve süslemeleri bak m ndan farkl özelikleriyle karfl m za ç kmaktad r. Balkanlarda bizzat taraf m zca incelenen yap lar n yan s ra bilim adamlar nca görülen veya çeflitli kaynaklardan tespit edebildi imiz Osmanl baldaken türbelerinin say s 43 adettir. E- Türbe L Planl Baldaken Türbeler; 1 adettir. Bu türbelerin plan tiplerine göre tasnifi ise; A- Kare Planl Baldaken Türbeler; 30 adet, B- Alt gen Planl Baldaken Türbeler; 7 adet, C- Dikdörtgen Planl Baldaken Türbeler; 3 adet, D- Sekizgen Planl Baldaken Türbeler; 2 adet, Baldaken türbelerinde cenazelik az görülmekle birlikte burada genel bir de erlendirme yapacak olursak; 43 türbeden 31 adet türbe bir kaideye oturmakta, 5 tanesinin içinde cenazeli i bulunmaktad r. Bunlardan Saraybosna Sinan Pafla Türbesi, Üsküp Alt ayak türbesinin kaide ve cenazeli i vard r. Baldaken türbeler simetrik cephelere sahiptir. Yap lar n cepheleri biri birine benzemektedir. Malzeme olarak kesme tafl, moloz tafl, tu la kullan larak kagir olarak yap lm fl olan bu türbelerin üstü genellikle içte ve d flta kubbe ile örtülmüfltür. Baz lar n n üstü aç k olup metalden kafes fleklinde, sembolik birer kubbe ile örtülmüfllerdir. Dört adet kare, bir adet dikdörtgen ve bir adet alt gen türbenin üst örtüsü bu flekildedir. Bu türbelerin baz lar n n üstü külah veya külah and ran sivri bir çat fleklinde örtülmüfl olup Anadolu daki gibi burada piramidal külah fleklinde kagir bir d fl örtü görülmemektedir. Baldaken türbeler süslemeye çok az yer verilmifl sade yap lard r. Esasen Osmanl mimarisinde mümkün oldu unca lüzumsuz süslemelere yer

13 SAYI 32 verilmedi inden bu yap lardaki zarif biçimlenifl ayr bir süslemeyi gerektirmemifltir. Bu nedenle çini ve ahflapla yap lm fl süslemeleri göremeyiz. Almafl k örgü düzenlemeleri, çeflitli silmeler bafll ca süsleme ö eleridir. Tesbit etti imiz 43 türbeden 26 adedi ayakta, 10 adedi y k lm fl, 7 adedinin flimdiki durumunu bilemiyoruz. Baz lar n n da temelleri veya kal nt lar günümüze kadar gelmifltir. Bildi imiz baldaken türbelerin Balkanlardaki yay l fl na haritadan bakacak olursak (fiek.1) Edirne den (3 adet) bafllayarak, bölgenin güneyinden Makedonya daki Üsküp te (8 adet) ve kuzeye do ru ç karak Bosna Hersek te Saray-Bosna(6) ve Travnik te (4 adet) yo unlaflt görülür. Bu hat üzerindeki çeflitli flehirlerde birer ikifler adet bulunmaktad r Türbeleri yap l fl tarihlerine göre s n flad m zda; 7 adedi, XV. yüzy ldan, XV-XVI. yüzy ldan 1 adet, XVI. yüzy ldan 8 adet, XVII yüzy ldan 3 adet, XVII-XVIII. yüzy l olarak tarihlenen 2 adet, XVIII. yüzy ldan 13 adet, XIX. yüzy ldan 3 adet, XX. yüzy ldan 1 adet türbe kald tespit edilmifltir. Ele ald m z türbelerin 4 adedi kad nlara, 38 adedi erkeklere aittir. Yine bunlar n 2 adedi Osmanl hanedan, 14 devlet adamlar ve di er üç tanesi halktan önemli kifliler için yap lm flt r. A-Kare Planl Baldaken Türbeler : Edirne Sülo lu Tatarlar Köyü Türbesi (XV. yüzy l.), Kesriye Kurflunlu Cami Türbesi (XV. yüzy l), K zanl k Aç k Türbe (XV. yüzy l ), Üsküp K ral K z Türbesi (XV - XVI. yüzy l ), Viflegrad Siyercic Türbesi (1529), Foça brahim Bey Türbesi (1553), Saraybosna Ali Pafla Türbesi(1553), Manast r Dört Ayak Türbesi (XVI. yüzy l), Dragafl Sar Saltuk Türbesi(XVI. yüzy l ), Akhisar fieyh Hasan Kâfi Türbesi (XVI. yüzy l), lok Aç k Türbe(XVI. yüzy l), Dimetoka M. Ali Pafla Makam Türbesi (XVII - XVIII. yüzy l), Selanik Mevlevihane Türbesi (XVII - XVIII. yüzy l ), Saraybosna Hac Sinan Türbesi(17. yüzy l), Üsküp fieyh Lütfullah Efendi Türbesi(17. yüzy l), Edirne Selimiye Türbesi (1718), Saraybosna Ali Fakih Mezarl ndaki Köprülü Yusuf Pafla (1747) ve Mehmed Yusuf Efendi (1780) Türbeleri, Travnik te Abdullah ve Celalettin Paflalar (1749), Vezir Abdullah Pafla (1785) ve fieyh Mehmet (1782) Türbeleri, flkodra Aç k (Harap Efendi )Türbe( XVIII - XIX), Saraybosna Esad Efendi Türbesi (1912) dir En kalabal k olan bu gurupta 30 adet türbe vard r. Bu türbelerden 10 adedi ayakta olup ikisi harap halde günümüze gelebilmifltir. 9 adedi y k lm fl, 9 adedinin günümüzdeki durumu tespit edilememifltir. Bu türbelerden sadece Edirne Sülo lu Tatarlar Köyü Türbesi (15. yüzy l.) ve Dimetoka M. Ali Pafla Makam Türbesinin (XVII-XVIII.yüzy l) cenazelikleri bulunmaktad r. Baz türbelerin de sadece kaideleri vard r. Kesriye Kurflunlu Cami Türbesi, Akhisar fieyh Hasan Kafi Türbesi, Üsküp Kral k z Türbesi, Üsküp fieyh Lütfullah Türbesi, Selanik Mevlevihane Türbesi, Edirne Selimiye fiehzade Türbesi, Kalkandelen Hurflide Hatun Türbesi, Saraybosna daki Ali Pafla, Hac Sinan, Katip Haydar türbeleri bunlardan baz lar d r. Kare planl türbelerden 16 adedinin üst yap s sütun ile tafl nmakta, 14 adedi çeflitli formlardaki ayaklarla tafl nmaktad r. Ayaklar kare ve L fleklinde olabilmektedir. Türbelerin kubbelerinde ço unlukla kasnak yoktur. Kare planl kubbeli türbelerde, trompla geçilen Kalkandelen Hurflide Hatun Türbesi hariç. geçifl eleman olarak pandantif kullan lm flt r. Kare planl K zanl k Aç k Türbe, Edirne Sülo lu Türbesi ve Kesriye Kurflunlu Cami türbelerindeki kare planl ayaklar ve üst yap tamamen tu la ile örülmüfltür. Bu yap n n üçü de erken dönem (XV. yüzy l) yap lar d r. Kare planl, kesme taflla yap lan Dimetoka Mehmet Ali pafla Türbesinin üst yap s kareye yak n ayaklarla tafl nmaktad r. Travnik te bulunan üç türbe ile Mostar daki fieyh Mehmet Türbesinin müflterek iki özelli i

14 VAKIFLAR DERG S bulunmaktad r. lki bu türbelerin köflelerdeki sütunlar ndan baflka cephe ortalar na da yerlefltirilen yuvarlak kemerlerle ba lanan sekiz sütunla üst yap n n tafl nmas d r. Di eri yap lar n aç k olan üstlerinin metalden kafes fleklinde, sembolik birer kubbe ile örtülmeleridir. Kare planl baldaken türbeleri üst yap lar yla de erlendirildi inde önce külahl ve kubbeli diye iki ana guruba ay rmak mümkündür. Kare planl külahl baldaken türbeler grubuna Bosna Hersek Saraybosna Ak Camii Türbesi girmektedir. Bu guruba giren Üsküp fieyh Lütfullah Efendi türbesinin cepheleri yuvarlak kemerli, bat cephede iki adet, di er cephelerdeki kap fleklinde birer aç kl klarla farkl l k gösterir. Kasnaks z olan kubbesinin tepesinde, tu ladan yap lm fl bir minare pete i fleklindeki külah de dikkat çekicidir(özer 2006:231). B-Alt gen Planl Baldaken Tip: Alt gen prizma gövdeli türbeler; Üsküp Meddah Baba Türbesi(1426), Edirne Darülhadis Camii fiehzadeler türbesi (XV. yüzy l), Üsküp Hatuncuklar Türbesi(XVI. yüzy l), Üsküp Alt ayak Türbesi (XVII. yüzy l), Travnik Mustafa Pafla Türbesi (1799), Vakf kebir Mustafa Pafla Türbesi(1800) dir. Alt gen planl türbelerden 5 adedinde tafl y c elaman olarak ayak, üç adedinde sütun kullan lm flt r. Edirne Darülhadis Türbesi, Üsküp Meddah baba, Hatuncuklar, Alt ayak ve kubbe ile örtülüdür. Alt gen planl türbelerin kubbelerinde sade bir geçifl vard r. Metalden kafes kubbelerin bilinen en eski örne i alt gen planl 1663 tarihli stanbul Köprülüler türbesidir(k lc 2007:111). Pafla(1800) Türbesinin sütunlar çeflitli profillerle flekillenmifl, bu flekillenme türbe cephesine de yans m flt r. D-Dikdörtgen Planl Tip: Dikdörtgen planl olan Mostar fieyh Yuyo Türbesi(1707), Prizren Rabia Hatun Türbesi(1806) ve Selanik Hortac Süleyman Türbesi bu plan tipinin üç temsilcisidir. E- stisnai Planl Tip: Ohri Yusuf Çelebi Türbesi (1481) L plan ile istisnai bir tip teflkil eder. SONUÇ Baldaken türbeler Osmanl lar n dünya kültür miras na hediyesi olup Osmanl türbe mimarisinin gerçekten zarif ve güzel örneklerini teflkil ederler. Balkanlarda da bunlar n çok güzel örnekleri bulunmaktad r. Sonraki devirlerde de yine ayn olgunlukla yap lm fl uygulamalarla bu gelenek günümüzde tercih edilen türbe biçimi olmaya devam etmektedir. Aliya zzet Begoviç Türbesi son zamanlarda yap lan bir örnektir. KAYNAKLAR Ar k. M. O.(1967).Erken Devir Anadolu Türk Mimarisinde Türbe Biçimleri, Anadolu(Anatolia)XI, (1967) Aslanapa. O. (1965)Edirne de Türk Mimarisinin Geliflimi, ED RNE, Edirne nin 600. Fetih Y ldönümü Arma an Kitab (1965) Ayverdi. E. H. (1972a) Osmanl Mimarisinde Çelebi ve II. Murad Devri ( ), stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar. Ayverdi. E. H. (1972b)Osmanl Mimarisinde Fatih Devri( ), stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar C-Sekizgen Planl Tip: Balkanlardaki sekizgen planl iki türbe Arnavutluktaki Tiran Kaplan Pafla ve Berat Sad k Pafla(1800) türbeleridir. Berat Sad k Ayverdi. E. H.(1977) Avrupa da Osmanl Mimari Eserleri- Romanya Macaristan, I.Cild, 1 ve 2. kitap, stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar.

15 SAYI 32 Ayverdi. E. H.(1981a) Avrupa da Osmanl Mimari Eserleri Yugoslavya II.Cild, 3 ve 4. kitap, stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar. Ayverdi. E. H. (1981b)Avrup da Osmanl Mimari Eserleri Yugoslavya III.Cild, 3. kitap, stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar. Ayverdi. E. H. (1982) Avrupa da Osmanl Mimari Eserleri Bulgaristan Yunanistan Arnavutluk, IV.Cild, kitap, stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar. Batur. A. Osmanl Camilerinde Almafl k Duvar Üzerine, Anadolu Sanat Araflt rmalar 2 stanbul B çakç.. Yunanistan da Türk Mimari Eserleri, stanbul, 2003 Bursal Mehmet Tahir Bey(1333) Osmanl Müellifleri, stanbul. Cumbur. M. Saltukname nin Türk Milliyetçili indeki Yerine ve Üçüncü Nüshas na Dair, Milli Kültür. S.1.(1977), s Çoruhlu, Dr. T. (2008 )Kay p Miras n zinde - Gora Halk Sanatlar, UKID Yay nlar, stanbul Eyice. S. Yunanistan da Türk Eserleri, Türkiyat Mecmuas XII(1955) Eyice. S. Gurbette Kalan Türk Eserleri IX.Vak f Haftas Kitab Ankara1992, s Gökbilgin. T. Edirne ve Pafla Livas, stanbul, Hasol. D. (1979) Ansiklopedik Mimarl k Sözlü ü stanbul Yap -Endüstri Merkezi Yay nlar brahimgil. M. Z. (20001) Makedonya da Türbe Yap lar ve Türk Sanat ndaki Yeri. 11. Türk Sanatlar Kongresi, EJOS IVM.Kiel vd.11. K lc, A. (2007.) XIV Anadolu Türk Mimarisinde Erken Devir (XIV-XV. Yüzy l) Baldaken Tarz Türbeler. Ankara. VGM. Yay nlar. Kiel. M. (2001) Bulgaristan da Osmanl Dönemi Kentsel Geliflimi ve Mimari An tlar, Ankara. Kültür Bakanl Nemlio lu. C.(1996).Bosna-Hersek Foça da Yok Edilen Türk slam Kültür Eserleri, stanbul, Onur. O. (1994) Edirne Türbeleri ve Evlâd - Fatihan, Edirne Önkal. H. (1992).Osmanl Hanedan Türbeleri, Ankara, Kültür Bakanl Yay nlar Özer. M. (2004) Edirne - Sülo lu Tatarlar Köyü Türbesi, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 4 (1). (2004) Özer. M. (2006) Üsküp te Türk Mimarîsi (XIV-XV.. Yüzy l Ankara TTK Yay nlar Doktor R fat Osman(1999) Edirne Evkaf- slâmiye Tarihi C.I. Cevami ve Mesacid, Ankara, (Özsoy. Ü.) VGM. Yay nlar. Turan.Ö. vd.(2004) Balkanlardaki Türk Mimari Eserlerinden Örnekler, Ankara TBMMM yay n Unat. F. R. (1940) Hicri Tarihleri Miladi Tarihe Çevirme K lavuzu. Ankara, TTK Yay nlar Yüksel. A.(1983).Osmanl Mimarisinde II. Bayezid Yavuz Sultan Selim Devri( ), stanbul, stanbul Fetih Cemiyeti Yay nlar

16 VAKIFLAR DERG S Resim-1.Edirne fiehzadeler Türbesi (C. K l ççöte) Resim-2.Edirne Sülo lu Tatarlar Köyü Türbesi (VGM Arflivi)

17 SAYI 32 Resim-3.Edirne Sülo lu Tatarlar Köyü Türbesi (VGM Arflivi) Resim-4. Edirne Selimiye Türbesi: (Gökçe Günel)

18 VAKIFLAR DERG S Resim-5.Bulgaristan K zanl k Aç k Türbe(2000) Resim-6.Bulgaristan K zanl k Aç k Türbe (2000)

19 SAYI 32 Resim-7.Dimetoka Mehmet Ali Pafla Makam Türbesi (2007) Resim-8.Dimetoka Mehmet Ali Pafla Makam Türbesi (2007)

20 VAKIFLAR DERG S Resim-9.Selanik Mevlevihane Türbesi(E.Hakk Ayverdi den) Resim-10.Selanik Hortac Süleyman Türbesi:(B çakç dan) Resim-11.Üsküp fieyh Lütfullah Efendi Türbesi (M.Özer den)