Dolaşım Sistemi. Dolaşım sistemi, kan, kan plazması, şekilli elemanları. Dicle Aras

Transkript

1 Dolaşım Sistemi Dicle Aras Dolaşım sistemi, kan, kan plazması, şekilli elemanları

2 Dolaşım Dolaşım sistemi taşıyıcı bir sistemdir. İki başlık altında incelenir. Kardiyovasküler sistem; kan, kalp ve kan damarlarından oluşmuştur. Dolaşım sisteminde kan; besin, oksijen ve atık maddeleri taşır. Lenfatik sistem; lenf damarlarından, lenf düğümlerinden ve lenfoid organlardan oluşur. Vücudu hastalıklara karşı korur ve sıvı dengesini düzenler

3 Kan Kan, haema ekstrasellüler sıvının bir parçasıdır. Plazma denilen sıvı ortam ve bu sıvı içindeki kan hücrelerinden meydana gelmiştir. Kan hücreleri; eritrositler (alyuvarlar, kırmızı kan hcreleri), lökositler (akyuvarlar, beyaz kan hücreleri) ve trombositlerdir (pulcuklar, kan pulcukları)

4 Kan Yetişkin bir erkekte 5 ve kadında ise 4.5 lt kadar kan bulunur. Kanın ph değeri biraz alkalidir arasında değişir

5 Kanın Görevleri A. Taşıma, B. Düzenleme, C. Koruma, D. Savunma

6 Kanın Görevleri A. Taşıma görevi; 1. Akciğerlerden aldığı oksijeni (O) tüm hücrelere ve hücrelerden metabolizma sonucu oluşan karbondioksiti (CO2) akciğerle taşır. 2. Sindirim sisteminden aldığı besin maddelerini organizmanın diğer kısımlarına taşır

7 Kanın Görevleri 3. Metabolizma sonucu açığa çıkan metabolik atıkları boşaltım organlarına taşır. 4. Endokrin bezlerden salgılanan hormonları hedef hücrelere taşır. 5. Salgılanan enzimleri gitmesi gereken yerlere taşır

8 Kanın Görevleri B. Düzenleme görevi; 1. İntrasellüler ve ekstrasellüler sıvıların ph değerlerini dengede tutmak için tampon görevi yapar. 2. Osmotik basıncı dengede tutar. 3. Metabolizma sonucu oluşan ısıyı tüm vücuda dağıtır

9 Kanın Görevleri Vücut ısısı azaldığında dolaşım hızlanır ve ısının artırılması sağlanır. Vücut ısısı yükseldiğinde ise deri ve akciğer dolaşımı artırılarak ısı kaybı sağlanır. Böylece vücut ısısı dengede tutulur

10 Kanın Görevleri C. Savunma görevi; 1. Vücuda giren yabancı hücreleri fagosite eder. 2. Antikor geliştirir

11 Kanın Görevleri D. Koruma görevi; 1. Damar ve doku yaralanmalarında pıhtılaşma mekanizması ile vücudu kayıplara karşı korur

12 Kan - Plazma Plazmanın yaklaşık % 92 si sudur. Diğer % 8 lik kısımda; protein, tuz kristalleri, O ve çözünmüş gazlar, glikoz ve diğer besin maddeleri, metabolik artıklar ve hormonlardan oluşur

13 Kan - Plazma Plazma temel olarak iki tip maddeden oluşmuştur. Bunlar; A. Organik ve B. İnorganik maddelerdir

14 Kan Plazma Organik maddeler Organik maddeler dört başlık altında incelenir. Bunlar; 1. Plazma proteinleri, 2. Gazlar, 3. Besinler ve 4. Atık ürünlerdir

15 Kan Plazma Organik maddeler Plazma proteinleri Plazma proteinlerinin çoğu karaciğerde üretilir. Bu proteinler üç grupta incelenir. 1. Albumin, 2. Globulin ve 3. Fibrinojendir

16 Kan Plazma Organik maddeler Plazma proteinleri Her proteinin farklı bir görevi vardır. Proteinlerin oluşturdukları osmatik güce osmotik basınç denir. Bu basınç plazmadaki suyun damar dışına sızmasını engeller. Bu işten büyük ölçüde albumin sorumludur

17 Kan Plazma Organik maddeler Plazma proteinleri Plazma proteinleri, eritrositler içindeki hemoglobin ile asit baz tamponunda görev alırlar. Kan hacmini, vizkozitesini etkilerler. Kan ph ının düzenlenmesinde etkili rol oynarlar

18 Kan Plazma Organik maddeler Plazma proteinleri Globuninler; alfa, beta ve gama olarak üç grupta incelenirler. Alfa globulinler; Bazı hormon ve proteinleri içerirler. Protrombin adlı protein kanın pıhtılaşmasından sorumdur. Yüksek dansiteli lipoprotein yağları ve kolesterolü taşır

19 Kan Plazma Organik maddeler Plazma proteinleri Beta globulinler; diğer lipoproteinleri içerir. Bunlar da hem yağ ve kolesterolü hem de vitamin ve mineralleri taşır. Gama globulinler; antikor gibi çalışırlar. Vücut bir enfeksiyona karşı uyarıldığında etkin olan koruyucu maddedir

20 Kan Plazma Organik maddeler Plazma proteinleri Bu proteinler, immüniteyi sağlar. Enfeksiyon, hepatit ve kızamık hastalıklarında antikor oluşturur. Fibrinojen ve bazı diğer plazma proteinleri kanın pıhtılaşmasında görev alır. Pıhtılaşma faktörü veren proteinler plazmadan uzaklaştırılırsa geriye serum denilen madde kalır

21 Kan Plazma Organik maddeler Besinler Kandaki besinler; glikoz, amino asitler, lipit, kolesterol, vitamin ve eser elementlerdir. Plazma glikozu ve lipitleri kanın vücuda enerji sağlayan maddeleridir. Kanda belli seviyelerde bulunmaları gerekir. Fazla glikoz karaciğer ve kasta, fazla lipit ise yağ dokusu olarak depolanır

22 Kan Plazma Organik maddeler Gazlar Kandaki gazlar; karbondioksit, oksijen ve nitrojendir

23 Kan Plazma Organik maddeler Atık ürünler Kandaki atık ürünler; üre (protein), kreatinin (kreatin), ürik asit (nükleit asit), bilurubin dir (hem)

24 Kan Plazma İnorganik maddeler Demir, potasyum, kalsiyum, sodyum, fosfat, magnezyum ve karbonat tuzları plazmanın madensel tuzlarını oluştururlar. Plazmada erimiş halde bulunan bu maddeler kanın ph ının düzenlenmesinde rol oynarlar

25 Kan Plazma İnorganik maddeler Kalsiyum ve fosfor kemik yapımında, Kalsiyum kas kasılması ve impuls iletiminde, İyot hormon yapımında, Demir ise oksijen taşınmasında kullanılır

26 Kan Şekilli Elemanları Kan hücreleri toplam kan hacminin % 45 ini oluştururlar

27 Kan Şekilli Elemanları Resim ekle

28 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit 1mm 3 kanda kadında 4.8, erkekte 5.4 milyondur. Bikonkav şekillidir. Orta kısımları alttan ve üstten basıktır. Kolay şekil değiştirebildikleri için en dar kılcal damarlardan bile geçerler

29 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Ana görevleri akciğerler ile dokular arasında oksijen ve karbondioksit taşımaktır. Demir (hem) ve proteinden (globulin) oluşan hemoglobin bileşiği içerirler. Oksijen hemoglobine Fe +2 oksihemoglobin denir. atomuna bağlanarak taşınır. Buna

30 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Karbondioksit ise proteine yüklenir. Buna da karboksihemoglobin denir. Erişkin insanda hemoglobin miktarı 100 cm 3 kanda gramdır

31 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Kırmızı kan hücreleri fetusta önce saccus vitellinusdaki kan adacıklarında sonra fötal hayatın ayına kadar da karaciğer ve dalakta yapılır. Çocuklarda kırmızı kemik iliğinde yapılır. Neredeyse tüm kemiklerde bulunur. Bu ilik spongioz kemik dokuda konnektif dokunun bir tipidir

32 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Kırmızı kemik iliği erişkinlerde, vertebra, sternum, kafa kemikleri ve uzun kemiklerde bulunur

33 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Kan dolaşımında bulunan eritrositlerin çekirdekleri yoktur. Dolaşımdaki ömürleri 120 gündür. Eritrosit yapımı eritropoetin tarafından düzenlenir

34 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Bu maddenin üretimi hücrelerdeki oksijen ihtiyacına bağlıdır ve hormonel yollarla kontrol edilir. Eritropoetinin % 90 ı böbrekte, % 10 u karaciğerde üretilir. Hipoksi, eritropoetinin yapımı ve salınımını artırır

35 Kan Şekilli Elemanları - Eritrosit Böylece kemik iliğinde eritrosit yapımı artar ve kandaki eritrosit sayısı artar, hipoksi giderilir. Eritrositler dalak, karaciğer ve kemik iliğindeki mononüklear fagositik sistem tarafından yıkılarak globin ve biluribine ayrışır. Serbest kalan demir yeniden kullanılır

36 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Beyaz kan hücreleri organizmanın savunmasından sorumludur. 1 mm 3 kanda arasındadırlar. Sayının 4000 in altına düşmesi lökopeni, in üzerine çıkması lökositoz olarak adlandırılır

37 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Üretildikleri yere ve görüntülerine göre iki gruba ayrılırlar. Bunlar; Granülositler ve Agranülositler dir

38 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Granülositler; sitoplazmalarında granül vardır. Kemik iliğinde üretilirler. Çekirdek yapılarına göre alt gruplara ayrılırlar. Bunlar; Nötrofil, Basofil ve Eozinofil dir

39 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Bu grupların tamamı istenmeyen maddeleri endositoz yöntemi ile yok eder. Endositozun fagositoz çeşidi kullanılır

40 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Agranülositler; sitoplazmalarında granül yoktur. İki grupta incelenirler. Bunlar; Lenfosit ve Monosit dir

41 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Lenfosit; Lenf düğümleri, lenf bezleri, dalak ve az miktarda da kemik iliği tarafından üretilirler. Ortalama gün yaşarlar. Kanda 1 lökosit hücresine karşılık yaklaşık 700 lenfosit hücresi bulunur

42 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Antikor üretirler. Antikorların iki alt grubu vardır. Bunlar; T lenfositler ve B lenfositler dir

43 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler B lenfositler antijenlere karşı antikor veya immünoglobulin denilen proteini sentezlerler. B lenfositlerin oluşturduğu bağışıklık sistemine hümoral bağışıklık denir. T lenfositler antijenlerle doğrudan savaşırlar. Bu nedenle T lenfositlerin oluşturduğu bağışıklığa hücresel bağışıklık denir

44 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Monosit; Kemik iliği, lenf bezleri ve dalakta üretilirler. Organizmayı korumak ve savunmak için damar dışına çıkarlar

45 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Monositlerin bu hareketine diapedes denir. Damar dışına çıktıklarında ortalama gün yaşarlar. Dışarı çıkan monositler büyür, olgunlaşır ve makrofaj adını alır

46 Kan Şekilli Elemanları - Lökositler Makrofajların fagositoz yapma özellikleri vardır. Makrofajlar her dokuda bulunurlar ve bulundukları yere göre özel isim alırlar

47 Kan Şekilli Elemanları - Trombositler Kırmızı kemik iliğinde bulunan megakaryosit hücrelerinden ayrılmış küçük sitoplazma parçalarıdır. 1 mm 3 kanda civarında trombosit bulunur. Bütünlüğü bozulmuş damarlarda kanın dışarı akışını engellerler

48 Kan Şekilli Elemanları - Trombositler Zedelenen damarda trombositler birbirlerine tutunarak kan kaybını önlerler. Kan akışının durmasına hemostaz, kanın pıhtılaşmasına ise koagülasyon denir

49 Kan Şekilli Elemanları - Trombositler Hasarlı damarda devreye giren ilk mekanizma vazokonstrüksiyondur. İkinci mekanizma ise trombosit tıkacının oluşmasıdır. Üçüncü mekanizma koagülasyondur

50 Kan Şekilli Elemanları - Trombositler Doku zarar gördüğünde kandaki proteinlerde ortaya çıkan reaksiyonlara pıhtılaşma faktörü denir. Protrombinin trombine dönüşür. Trombin, bir plazma proteini olan fibrilojeni fibrine dönüştürür

51 Kan Şekilli Elemanları - Trombositler Fibrin uzun iplikçikler şeklinde bir proteindir. Kan hücrelerinin çevresinde bir ağ oluşturur. Bu ağ, kanın şekilli elemanlarını tutar ve pıhtı meydana getirir

52 Kan Şekilli Elemanları - Trombositler Pıhtılaşma mekanizmasındaki bir eksiklik veya yetersizlik aşırı kan kaybına neden olabilir. Trombositlerin ömürleri 3 4 gündür. Ölü trombositler dalak hücreleri tarafından fagosite edilirler

53 Kan Kan Grupları Eritrositlerin antijenik özellikleri vardır. Çünkü zarlarında glikoprotein molekülleri bulunur. Bu moleküllere aglutinojen denir. Bunlar kan gruplarını oluşturur. İnsan kanı; A, B, AB ve 0 kan gruplarından oluşur

54 Kan Kan Grupları Eritrositin hücre zarında A tipi aglutinojen varsa kan A grubu, Eritrositin hücre zarında B tipi aglutinojen varsa kan B grubu, Eritrositin hücre zarında A-B tipi aglutinojen varsa kan AB grubu, Eritrositin hücre zarında aglutinojen yoksa kan 0 grubu, olarak adlandırılır

55 Kan Kan Grupları Kan plazmasında antikor denilen bir protein vardır. Buna aglutinin denir. A grubu kanın plazmasında B antikoru (aglutinin) vardır, B grubu kanın plazmasında A antikoru (aglutinin) vardır, 0 grubu kanın plazmasında A-B antikoru (aglutinin) vardır, AB grubu kanın plazmasında ise antikor yoktur

56 Kan Kan Grupları A antijeni bulunan kan, B antijeni bulunan bir kana verildiğinde yabancı kabul edilir. Antikorlar antijenler ile birleşerek yığılmalar oluşturur. Bu yığılmalara ise aglutinasyon denir

57 Kan RH Faktörü İlk kez Rhesus makaklarında tespit edildi. Bu eritrositlerin yüzeyinde bulunan bir proteindir. İnsanların % 85 inde bulunmaktadır. Kanında Rh faktörü bulunan kişilerin kanına Rh+ bulunmayanlarınkine ise Rh- denir

58 Kan RH Faktörü Kan transfüzyonu için Rh faktörü uyumlu olmalıdır. Şayet + - uyumu olmazsa verilen kan antijen kabul edilir ve buna karşı antikor üretilir. Bu şekilde verilen kan yok edilmeye çalışılır

59 Kan RH Faktörü Gebelikte Rh faktörü önemi; Anne Rh ve bebek Rh + ise ve anne kanı fetüs kanıyla karşılaşırsa Rh antijenine karşı antikor üretmeye başlar. Bu kan karışmasını engellemek plasentanın görevidir

60 Kan RH Faktörü Normal şartlarda plasenta doğuma kadar tampon görevi görür. Anne kanı ile fetüs kanı doğumda karşılaşır. Bu ilk temasa savunma sisteminin cevabı yavaş olur. Bu nedenle antikorlar plasentadan geçerek fetüsün kan hücrelerini hemolize etmezler

61 Kan RH Faktörü Ancak ilk bebekten sonra anne kanı Rh+ e duyarlı hâle gelmiştir. Sonraki gebeliklerde yeniden Rh+ taşıyan bir bebek edinirse bu kez savunma sistemi fetüs kanını parçalamak için hızlı ve çok miktarda antikor üretir

62 Kan RH Faktörü Antikorlar önce plasentaya buradan da kordon aracılığıyla fetüs kanına geçer. Burada alyuvarların yıkımına (hemolize) neden olur. Bu duruma immunize Rh uygunsuzluğu denir

63 Kan RH Faktörü Bu uygunsuzluğu saptamak amacıyla anne kanındaki antikorlar İndirekt Coombs (IDC) testi ile ölçülür. Test sonucu negatif çıkarsa sorun yoktur. Pozitif çıkarsa uygunsuzluk saptanmıştır

64 Kan RH Faktörü Doğum sonrasında bebek kanına Direkt Coombs (DC) testi yapılır. Burada anne kanından geçen antikorlar ölçülür. Normalde bu değer negatif olmalıdır

65 Kan Kan Gruplarının Araştırılma Teknikleri 1. Radioimmun assay (RIA), 2. Enzymeimmun assay (EIA) ve 3. Aglutinasyon tekniği dir