BAŞKALE GELİNCİK SINIR KAPISI RAPORU BAŞKALE GELİNCİK SINIR KAPISI RAPORU

Transkript

1 BAŞKALE GELİNCİK SINIR KAPISI RAPORU 1

2 Başkale nin Tarihçesi: Başkale Urartular zamanında Adamma olarak adlandırılan bir yerleşme yeriydi. Ermeniler buraya Adamakert ismini vermişlerdir. Sonraları Romalılar ve Partlar arasında sınır bölgesi olan Başkale, M.S. 3. yüzyılda Sasaniler in, 6. yüzyılda Bizanslılar ın eline geçti. 645 te ki Arap işgalinden sonra da yerel Ermeni beylerinin yönetiminde kaldı lerde kurulan Sökmenliler e bağlandı te Moğol saldırısına uğrayan yöre kısa sürede yerel beylerin yönetiminde kaldıktan sonra 1386 da Timur un ardından Karakoyunlular ın 16. yüzyıl başlarında Safeviler in egemenliğine girdi. Başkale yöresinin kesin olarak Osmanlı devletine bağlanması Kanuni Sultan Süleyman döneminde 16. Yüzyıl ortalarına rastlar. Eskiden Kotur-Elbak adıyla anılan yöre 19. Yüzyıl sonlarında Van vilayetinin Hakkâri sancağına bağlı Elbak kazasının sınırları içinde idi. Kazanın adı Cumhuriyet döneminde Başkale olarak değiştirildi. Başkale Coğrafyası: Yüzölçümü 2599 km², denizden yüksekliği 2400m, ortalama karla kaplı gün sayısı 140 gün, ortalama sıcaklığı 5,8 C dir. Van a uzaklığı 120 km olan Başkale Van ın güneydoğusunda yer alır. İspiriz dağı eteklerinde kurulmuştur. Kuzeyinde Van a bağlı Özalp, doğusunda Türk-İran sınırı, güneyinde Hakkari ye bağlı Yüksekova, batısında ise Van a bağlı Gürpınar ilçesi bulunmaktadır. Van ilinin güneydoğusunda yer alan ilçe toprakları çok dağlık ve engebelidir. Kuzeygüney doğrultulu yüksek dağ dizileri arasındaki bir vadiden oluşur. Doğu kesimi Yiğit dağı olarak bilinen Havaril Dağı(3604 m) batı kesimini Başkale Dağı adıyla anılan İspiriz Dağı (3668 m), güneybatı kesiminde Gökdağ (3604 m) engebelindedir. Dicle Nehri nin en büyük kollarından olan Büyük Zap Suyu, Havaril Dağı ile doruğu ilçe sınırları dışında kalan Mengene Dağı yamaçlarından doğan suların birleşmesiyle oluşur. Başkale Ekonomisi: Başkale ilçesi halkının ana geçim kaynağı hayvan yetiştiriciliğidir. Özelikle küçükbaş havyan yetiştiriciliği yaygındır. Gerek iç gerek dış pazarlara canlı hayvan satılır. Bitkisel üretim iklim şartları nedeniyle gelişmemiştir. İran ile sınır komşusu olması sınır ticaretini de geliştirmiştir. Ancak bu ticaret çoğunlukla illegal yollardan yapılmaktadır. 2

3 Başkale de Hayvancılık: 2012 Tüik verilerine göre küçükbaş, büyükbaş kıl keçisi bulunmaktadır. Hayvan sayısı Küçükbaş büyükbaş Kıl keçisi Tüik 2012 Başkale nüfusunun %78 i belde ve köylerde yaşamaktadır. Nüfusun belde ve köylerde yoğunlaşmış olması Başkale de hayvancılığın yaygın olarak yapıldığını göstermektedir. Başkale de Tarım: Başkale de tarımsal üretim iklim koşulları nedeniyle gelişmemiştir. İlçenin tarım alanı hektardır. Buğday, arpa ve patates en önemli ürünleridir. Başkale Nüfus Yapısı: Merkez Bucak ile Albayrak Bucağı dâhil toplam 62 köyü ve 70 mezrası vardır. Küçük büyük 70 mezraya sahiptir. Merkezde 4 mahalle bulunmaktadır. Bunlar Çarşı, Tepebaşı, Yeni Mahalle ve Hafıziye (Kale) mahalleridir. Adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine göre; Başkale toplam nüfus: Belde köy nüfusu: İlçe merkezi:

4 Başkale Başkale ilçe merkezi belde köy toplam 2012 (Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi) İlçe Merkezi Nüfusu Köy ve Belde Nüfusu Cinsiyet Nüfus Cinsiyet Nüfus Erkek Erkek Kadın Kadın Toplam Toplam Başkale de Turizm: İlçe turizm bakımından zengindir. Türkiye de 2 farklı yerde bulunan ve dünya harikaları arasına giren Peribacaları ve Travertenler bu küçük ilçede de bulunmaktadır. Duyulmamasının nedeni ise bakımsızlık ve duyarsızlık denilebilir. Bu tür yerleri görebilmek için ayrı ayrı iki farklı yer gezmek yerine Başkale de birbirine yaklaşık 60 km uzaklıkta bulunan peribacalarını ve travertenleri görmek mümkündür. Başkale de Eğitim: Başkale Milli Eğitim Müdürlüğü verilerine göre, ilçe ve köylerde toplam 109 okul, 352 derslik bulunmaktadır. İlçenin öğrencisi bulunmakta 750 öğretmen görev yapmaktadır. Derslik başına düşen öğrenci sayısı ilköğretimde 4

5 48, ortaöğretimde 60, mesleki eğitim de 25 dir. İlçenin okur-yazarlık oranı %58 civarındadır. Bu ortalama %82 olan Türkiye ortalamasının çok altındadır. Başkale İlçe Merkezi: İspiriz Dağı nın eteğinde Büyük Zap Suyu vadisinde kurulmuş olan Başkale kenti gelişmekte olan bir yerleşim merkezidir. Van-Hakkâri yolu üzerinde yer alan kent il merkezi Van a 112 km uzaklıktadır. Başkale Belediyesi 1926 da kurulmuştur. Sınır Ticareti: Sınır ticareti ilk kez 1971 yılında 1615 sayılı gümrük kanunu ile gündeme gelmiştir. Türkiye de sınır ticareti yıllarında yaşanan petrol fiyatlarının yaklaşık dört kat artması sonucu artan döviz talebini ve petrol ihtiyacını karşılamak için İran dan mal karşılığında petrol temin edilmesiyle başlamıştır. Sınır ticareti bir ülkenin ithalat rejiminin dışında kalan bir uygulamadır. Sınır ticareti; Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde bulunan sınır illerinde gerçek kişilerin zaruri ihtiyaçlarını karşılamak üzere karşılıklı olarak yaptıkları ticari işler şeklinde tanımlanmaktadır. Sınır ticareti, istisnai bir gümrük rejimine tabidir. Dış ticaretin özel bir şeklini oluşturan sınır ticareti, iki ülkenin sınır illerinde yaşayan halkın günlük ihtiyaçlarını daha kolay karşılamaları ve komşu iki ülke arasındaki ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla uygulanan ticaret türüdür. Sınır ticaretinden beklenen amaçlar şu şekilde sıralanabilir; Bölge ihtiyaçlarını kısa sürede ve ucuza temin etmek, Kaçakçılık faaliyetlerinin azaltılması, Bürokratik işlemlerin azaltılması ile dış ticaret hacminin geliştirilmesini sağlamak, Bölge halkının refah düzeyini yükseltmek, İstihdamı arttırmak, Sınır ticareti yoluyla dış ticaretle uğraşan müteşebbis ruhunun oluşumuna katkıda bulunmak, 5

6 Yerinden yönetim sisteminin geliştirilerek yerinden yönetim sisteminin demokratik hayatın gelişmesinde katkıda bulunmak, Bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltmaktır. Sınır ticaret merkezleri ile bölgede ekonomik canlılık oluşması, ticaretin artması, kayıt dışı ekonominin önüne geçilmesi, sınır ticaretinde ulaşır ve pazarlama unsurları açısından maliyetlerin aşağıya çekilmesi ve daha ucuza mal ihraç etme imkânı sağlanması amaçlanmıştır. GELİNCİK SINIR KAPISI Tarihçesi: Gelincik sınır kapısı 1989 yılında komşumuz İran ile ticari ve ikili ilişkileri geliştirmek amacıyla açılmıştır. Yaklaşık 5-6 aylık bir faaliyet yürütüldükten sonra 1990 yılında güvenlik gerekçesiyle kapatılmıştır. Bu dönemden sonra sınır kapısı faaliyete geçirilmemiştir. Bulunduğu Bölge: Gelincik Sınır kapısı, Başkale Albayrak Beldesi Kocaköy- Gelincik mıntıkasında bulunmaktadır. Başkale ilçe merkezine yaklaşık 40, Van il merkezine ise 140km uzaklıktadır. Bu bölgede yaklaşık 30 köy bulunmaktadır. Albayrak, Atlılar, Kavurgalı, Aşalan, Ortayazı, Özpınar, Yavuzlar, Gelenler, Güvendik, Böğrüpek, Yurttepe, Uğurlu, Eşmepınar ve Yanal, Kocaköy bu köylerden bazılarıdır. Sınırın İran tarafında Kuzereş sınır kapısı bulunmaktadır. Sınır kapısının güvenliğini Gelincik Karakol Komutanlığı sağlamaktadır. Bölgenin nüfusu yaklaşık olarak civarındadır. Bu da Başkale nin toplam nüfusunun % 22 sinin bu bölgede yaşadığını göstermektedir. Bölge nüfusunun büyük bir çoğunluğu hayvancılık ve sınır ticareti ile uğraşmaktadır. Ancak sınır kapısının kapalı tutulması yöre halkını kaçak yollardan ticaret kapmaya zorlamaktadır. Yol Durumu: Gelincik sınır kapısı ile Başkale ilçe merkezi arasındaki yolun asfaltlanması yapıldığından araçların geliş gidişlerinde herhangi bir sıkıntı yaşanmamaktadır. İran tarafındaki yollarda ise sıkıntılar bulunmaktadır. Sınır Ticareti Yapılabilecek İran Kentleri: Sınırın İran Tarafında bölgeye en yakın kent Salmas kentidir. Başkale-Van-Saray Kapıköy-Salmas güzergâhı 250 6

7 km dir. Sınır kapısının transit geçişlere ve ticarete açılmasıyla beraber bu mesafe yarı yarıya inecektir. Bunun yanında İran ülkesinde bölgeye yakın ve en gelişmiş kent olarak Urmiye kenti bulunmaktadır. Başkale den, Yüksekova Esendere Sınır Kapısı üzerinden yaklaşık yol mesafesi 172 km dir. Urmiye Kenti: Urmiye, kadim bir şehirdir. Pek çok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Öneminden dolayı çevresindeki medeniyetler ve milletler tarafından da tanınan her dilde farklı bir şekilde anılan bir şehirdi. İran ın Batı Azerbaycan Eyaleti nin yönetim merkezi olan şehirdir. Şehir bağlı olduğu eyaletin orta kısmında Urmiye Gölü ile Türkiye arasında, kendi adıyla anılan ovada kuruludur. Coğrafi Konum: Urmiye nin doğusunda Urmiye Gölü, batısında Türkiye ve Irak, kuzeyinde Salmas, güneyinde ise Uşnu yer alır. Nüfus Yapısı: Nüfusu 2006 nüfus sayımı verilerine göre kişidir. Nüfusunun büyük bir çoğunluğu Azerilerden oluşmaktadır. Ekonomisi: Kenttin ekonomisinde petrol ürünlerinin payı çok yüksektir. Kentte büyük bir petrokimya şirketi bulunmaktadır. Bu kentten İran ın diğer kentlerine ve diğer ülkelere petrol ürünleri satışı yapılmaktadır. Bunun yanında tarım ve hayvancılığında yapıldığı kentte önemli doğal maden yatakları da bulunmaktadır. Bu yataklardan elde edilen madenler Urmiye ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Sınır Ticaret Merkezi nin açılması ile beraber özelikle bu kentten ucuz petrol ürünleri alımı yapılabilecektir. Salmas Kenti Farsça Şahpur, Dilman, Dilmagan da denilen kent, İran ın Batı Azerbaycan Eyaleti ne dâhildir. Coğrafi Konum: Eyaletin orta kısmında yer alan şehrin kuzeyinde Hoy, doğusunda Şebister, ve Urmiye Gölü, güneyinde Eyaletin en büyük kenti Urmiye, batısında ise Van ili bulunmaktadır. Kentin, Eyaletin en büyük şehri olan Urmiye ile olan yol mesafesi 92 km dir. 7

8 Nüfus Yapısı: İran da 2006 da yapılan nüfus sayımına göre şehrin toplam nüfusu kişidir. Nüfusun büyük bir çoğunluğunun Azerbaycan Türklerinden oluştuğu şehirde Kürt, Asurî ve Farslar da bulunmaktadır. Ekonomisi: Şehrin geçim kaynaklarını tarım, hayvancılık, madencilik ve sanayi üretimi oluşturur. En önemli doğal kaynaklarını alçı taşı, kireç taşı, mermer taşı ve mozaik taşı oluşturur. Şehirde ayrıca mermer, kiremit, manganez ve boraks ocakları vardır. Şehrin başlıca tarımsal üretimi buğday, arpa, tütün, yağlı tohumlar, şeker pancarı, elma ve fındıktan oluşur. Salmas geçmişte ülkedeki kayısı üretiminin yapıldığı başlıca yerdi. Hüsrev-Abad, Haftevan, Savra, Hanekah ve Köhneşehr'deki kuru kayısı fabrikaları İran'daki kuru kayısının esas kaynaklarından birini oluştururdu. Bu fabrikalarda üretilen kuru kayısı Almanya ve Rusya ya ihraç edilirdi. Sanayi, doğal kaynaklara, tarım ürünlerine ve yerel hayvan yetiştiriciliğine bağlı olarak gelişmiştir. Hayvancılık şehrin iktisadi hayatında büyük bir ekonomik rol oynar. Günümüzde kürk işleme sanayinden başka süt ürünleri üretip ihraç eden üç büyük fabrika vardır. Salmas'ın eldiven ve kilim dokuma gibi el işleri sanayi de vardır. Bölge Kentlerine Yakınlık: 8

9 Kaynak: Google Maps (A;VAN, B; GELİNCİK S. K, C; SALMAS, D URMİYE Yİ ifade etmektedir.) Haritaya da bakıldığı zaman İran ın en yakın kentlerin Salmas ve Urmiye olduğu görülmektedir. Gelincik Sınır Kapısının açılması ile birlikte harita da görülen yol güzergâhları daha da kısalacak ve transit geçişler daha yoğun bir şekilde yapılacaktır. Sınır Kapısının Açılmasıyla Oluşabilecek Olumlu Katkılar Ekonomik Katkılar: Sınır ticareti ile bölge halkının ihtiyaçları mahallinde temin ve tedarik edilebilecek ve bölge ekonomisine canlılık gelecektir. Sınır ticareti ile birlikte bölge insanına daha ucuz mal sağlanacaktır. Sınır ticareti ile kaçakçılık asgari düzeye çekilecektir. Sınır ticaretinin başlaması bölgeye önemli bir istihdam kapısı olacaktır. Bu şekilde bölge halkının refah düzeyi yükselecektir. Sınır ticaretinin en önemli ekonomik katkılarından biride insanlarda girişimcilik ruhunun gelişmesi ve insanların ticari faaliyetlerde bulunarak bölgesine katkıda bulunması olacaktır. Sınır ticareti bölge ekonomisi dışında ülke ekonomisine de katkıda bulunacaktır. 9

10 Sınır kapısının transit geçişlere açılması ile birlikte turizm gelirlerinde büyük bir artış sağlanacak, özelikle bölge esnafı bundan büyük bir fayda sağlayacaktır. Sosyal Katkılar: Sınır ticaretinin sosyal katkılarından biri ülkede coğrafi ya da farklı nedenlerden dolayı üretilmesi mümkün olmayan ürünlerin sınır ülkelerinden getirilmesi ve darboğazların kolaylıkla aşılabilmesidir. Sınır ticaretinin önemli bir katkısı da insanların göç etmelerini engelleyecek olmasıdır. Bu sayede etkin işgücü bölge de kalacaktır. İnsanların farklı kültürlerle etkileşime girmesi bölgeye önemli bir kültürel zenginlik katacaktır. Bölge Halkının Beklentileri: Başkale ilçe ve köy halkı Gelincik Sınır Kapısı nın açılmasını şehirleri ve bölgeleri açısından çok önemli görmektedirler. Geçimlerini sadece hayvancılığa bağlamak istemeyen bölge halkı, sınır kapısının açılmasıyla ilçenin refah düzeyinin artacağını, ilçenin önemli bir sorunu olan işsizliğin bir nebze olsun hallolacağını, bölgeye yatırımların artacağını, işsizlikten kaynaklanan göçün biteceğini belirtmektedirler. Geçim sıkıntıları yaşadıklarından kaçakçılık yaptıklarını belirten halk bu kapının açılmasıyla kaçakçılığında son bulacağını söylemektedirler. İllegal yapılan sınır ticaretinin zorluklar yaşattığını belirten halk özelikle sınır geçilirken çok büyük tehlikeler atlattıklarını ve bu sebepten dolayı ölümler yaşandığını söylemektedirler. Kapının transit geçişlere ve ticarete açılmasıyla bu sosyal probleminde çözüleceğini ümit etmektedirler. Van Ticaret ve Sanayi Odası Tarafından Yapılan Çalışmalar: İlimiz ve Bölgemiz için öner arz eden Gelincik Sınır Kapısının tekrar aktif hale gelmesi için Başta Başbakanımız olmak üzere, Gümrük ve Ticaret Bakanımıza, Kalkınma Bakanımıza, Ekonomi Bakanımıza ve Milletvekillerimize gerek sözlü gerekse rapor halinde konu arz edilmiştir. 10

11 11