Yeni Mezun Paramediklerin İlk ve Acil Yardım Teorik/Uygulamalı Eğitim Düzeyi ve Yeterlilik Algıları

Transkript

1 Araştırma/Research Article TAF Prev Med Bull 2009; 8(4): Yeni Mezun Paramediklerin İlk ve Acil Yardım Teorik/Uygulamalı Eğitim Düzeyi ve Yeterlilik Algıları [New Graduate Paramedics First and Emergency Aid Formal and Practical Training Levels and Perception of Competency] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu nda öğrenim görmüş stajyer sağlık astsubayların ilk ve acil yardım konusunda teorik ve uygulamalı eğitim düzeylerinin ve yeterlilik algılarının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. YÖNTEM: Çalışma tanımlayıcı tipte hazırlanmıştır. Araştırmacılar tarafından hazırlanan anketler Gülhane Askeri Tıp Akademisi Stajyer ve Kurs Birlik Komutanlığında 2007 Kasım ayında 54 sağlık astsubayı üzerinde uygulanmıştır. Veriler SPSS for Windows 10.0 istatistik paket programı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılarak analiz edilmiş ve çalışmanın bulguları frekans ve yüzde şeklinde belirtilmiştir. BULGULAR: Çalışmaya katılan stajyer sağlık astsubaylarının %79,6 sı hiç defibrilatör kullanmadığını, %33,3 ü hiç kanama kontrolü yapmadığını, %53,7 si hiç kırık stabilizasyonu yapmadığını belirtmiş, buna karşın %90.7 si İntravenöz (IV) Damar yolu Açma, %98.2 si Kanama Kontrolü Yapma konularında kendini yeterli algıladığı şeklinde olumlu yönde görüş bildirmiştir. Askeri sağlık personeli olarak karşılaşma olasılıkları daha yüksek olan Ateşli Silah Yaralanmasına Müdahale konusunda kendini yeterli algılayanlar ise %72.2 dir. 10 soruluk bilgi sınavında soruların tamamını doğru yanıtlayan olmamış ve doğru yanıt sayısı ortalaması 5.9 ± 1.3 (en az 3, en fazla 9) tür. SONUÇ: Bilgi ve beceri düzeyinin yükseltilmesi gerektiği değerlendirilen grubumuzun çalışma hayatına başlamadan önce meslek içi eğitime alınarak yeterli olmadıkları saptanan konularda geri besleme yapılması yararlı olacaktır. Mevcut eğitim programının gözden geçirilmesinin ve uygulamalı eğitimlerin personelin kendini yeterli olarak algılamasını sağlayacak şekilde yürütülmesinin katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. SUMMARY AIM: The aim of this study is to determine first and emergency aid formal and practical education levels and perception of adequacy of trainee medical noncommissioned officers who graduated from Gulhane Military Medical Academy Medical NCO Vocational School in METHOD: The study included 54 trainee medical NCOs who had graduated from Gulhane Military Medical Academy Medical NCO Vocational School in The data were collected by a questionnaire developed by the investigators. RESULTS: Of the participants 79,6 % stated that he had never used the defibrillator, 33,3 % had never made hemorrhage control, 53,7% had never done fracture stabilization, 90,7% expressed himself adequate in Intravenous (IV) cannulation, 98,2% in hemorrhage control and 72,2% in Firearms wounds management. In the exam including 10 questions nobody answered all the questions correctly and correct answers average was 5.9 ± 1.3 (minimum 3, maximum 9). CONCLUSION: Having the medical NCOs in a training program before they start service would be useful. Revision of the training program for medical NCOs according to the findings of our study especially in competency giving practical training would help the training of NCOs. Skills related to combat casualty care of NCOs should be promoted. Bu araştırma 13 ncü Balkan Askeri Tıp Komitesi Kongresinde poster bildiri olarak sunulmuştur. Uğur Tosun 1, Çetin Kızılkan 1, Selim Kılıç 2, Mustafa Özer 1, Nuri Yıldıran 1 1 GATA Askeri Sağlık Hizmetleri AD, 2 GATA Halk Sağlığı AD, Ankara. Anahtar Kelimeler: Paramedik, ilk yardım, eğitim. Key words: Paramedic, first aid, training. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Uğur Tosun GATA Askeri Sağlık Hizmetleri AD. Başkanlığı, Araştırma Binası, General Tevfik Sağlam Caddesi, Etlik, Ankara, Türkiye. tosun2002@hotmail.com GİRİŞ Askeri tıbbın temel görevi savaşan gücünü muhafaza etmek olup, geleneksel olarak savaş yaralılarının bakımına odaklanmıştır (1) Sivil sağlık sektöründe önemli problemlerden biri hastane öncesi acil sağlık hizmetleridir. Bu maksatla yeni bir sağlık mesleği olarak paramedik tanımlanmıştır. Paramedik acil bakımın hastane dışında profesyonel seviyede verilmesini sağlayacak olan yetiştirilmiş elemandır (2). Dünyada ilk kez 1960 lı yıllarda Amerika Birleşik Devletleri nde (ABD) paramedik eğitim programları oluşturulmuş ve bu programlar zamanla yaygınlaşarak 1976 da Ohio da ambulanslarda paramedik bulundurulması zorunlu hale gelmiştir (2,3). ABD de Acil Tıp Teknikeri (ATT) eğitimi 3 seviyededir. Temel ATT (Emergecy Medical Technician [EMT]-Basic) eğitiminde temel yaşam 291

2 desteği, temel havayolu açma teknikleri, otomatik eksternal defibrilatör kullanımı, güvenli kurtarma, immobilizasyon ve taşıma teknikleri, nitrat, adrenalin, ve inhalerlerin kullanımıyla ilgili eğitim verilmektedir. Orta düzeyde ATT (EMTintermediate) eğitiminde ise temel ATT eğitimine ek olarak ileri havayolu açma teknikleri, pnömotik antişok pantolon kullanımı ile intarvenöz (IV) damar yolu açma ve temel sıvı tedavisi ile ilgili eğitim verilmektedir. İleri ATT (Paramedik) eğitimi ise bunlara ek olarak ileri yaşam desteği, havayolu yönetimi ve entübasyon, IV sıvı ve hastane öncesi verilmesi kabul edilen acil ilaçların verilmesi, 12 derivasyonlu elektrokardiyografi (EKG) yorumlanması ve senkronize kardiyoversiyon ve defibrilatör kullanımı konusunda eğitim verilmektedir (2,3). Tüm bu eğitimler sonunda geçici süreler ile tahsis edilen belirli aralıklarla tazelenmesi gereken sertifikalar verilmektedir (4). Ülkemizde Dokuz Eylül Üniversitesi nde Eğitim-Öğretim yılında Kanada-Cambrian College işbirliği ile açılan Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği eğitim programı bu alanda açılan ilk programdır (2,5). Zaman içerisinde üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulları bünyesinde Ambulans ve Acil Bakım Teknikerliği adı altında programlar yaygınlaşmıştır. Gülhane Askeri Tıp Akademisi (GATA) bünyesinde, 2002 yılında Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu kurulmuştur (SAMYO)(6). Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği 2007 yılında değiştirilmiş, Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri (AABT); Üniversitelerin Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu ndaki 2 yıllık ambulans ve acil bakım teknikerliği programlarından mezun olmuş kişiler olarak tanımlanmıştır. Yönetmeliğin 28. Maddesinde tanımlanan istihdam edilecek personelin görev ve yetkileri arasında intravenöz girişim yapmak, oksijen uygulaması yapmak, endotrakeal entübasyon uygulaması yapmak, kardiyo-pulmoner resüssitasyon ve defibrilasyon yapmak, kırık, çıkık ve burkulmalarda stabilizasyonu sağlamak, yara kapatma ve basit kanama kontrolü yapmak gibi temel acil sağlık hizmetleri konuları yer almıştır (7). Sağlık Astsubaylaır Sıhhiye birliklerinin en önemli personelidir (1). Türk Silahlı Kuvvetlerinin hekim dışı yardımcı sağlık personeli ihtiyacının karşılanması maksadıyla 1914 yılında açılan Sıhhiye Küçük Subayları Okulları zaman içerisinde dönemin mevzuatlarına göre şekil değiştirerek 2003 yılında son halini almış ve Sağlık Astsubay Okulları Komutanlığı bünyesinde Sağlık Astsubay Hazırlama Okulu ve SAMYO kurulmuştur. SAMYO müfredatı Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliğinde tanımlanan AABT görev, yetki ve sorumluluklarını öğrencilerine benimsetecek şekilde düzenlenmiş ve müfredatta acil hasta bakımı, acil yardım kurtarma çalışmaları, ambulans eğitimi, anatomi, fizyoloji, patofizyoloji, davranış bilimleri, harp cerrahisi derslerine yer verilmiştir. İkinci sınıf ders programında öğrencilerin ağırlıklı olarak uygulama yapmaları hedeflenmiştir (8). Çalışmamızın kısa erimdeki amacı, GATA Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulunda öğrenim görmüş Stajyer Sağlık Astsubayların teorik ve uygulamalı eğitim düzeylerinin ve yeterlilik algılarının belirlenmesidir. Orta ve uzun erimde ise GATA Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu ile stajyerlik döneminde verilen teorik ve uygulamalı eğitim müfredatına önerilerde bulunularak daha nitelikli yardımcı sağlık personeli yetiştirilmesine katkı sağlamak amaçlanmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Çalışma 19 Kasım 30 Aralık 2007 tarihleri arasında GATA Stajyer ve Kurs Birlik Komutanlığında gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini 2007 yılında GATA SAMYO dan mezun olmuş halen GATA Stajyer ve Kurs Birlik Komutanlığında stajyer olarak görev yapmakta olan 54 Sağlık Astsubayı oluşturmaktadır. Araştırmayla ilgili gerekli izin alınmıştır. Konuyla ilgili literatür taramasının ardından geliştirilen soru formu stajyer sağlık astsubaylara bilgilendirilmiş olur alındıktan sonra uygulanarak katılımcıların belirlenen konularda eğitim alıp almadıkları, uygulama yapıp yapmadıkları, kendilerini yeterli görüp görmedikleri ve bilgi düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Soru formunun yeterlilik algısı ile ilgili bölümü beşli Likert tipinde hazırlanmıştır. Bu bölümde katılımcıların belirlenen konularla ilgili kendini yeterli bulup bulmadığını kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, kararsızım, katılıyorum ve kesinlikle katılıyorum şeklinde belirtmeleri istenmiştir. Veriler SPSS for Windows 10.0 istatistik paket programı kullanılarak bilgisayar ortamına aktarılmış ve analiz edilmiştir. Tanımlayıcı tipte düzenlenmiş olan çalışmanın bulguları frekans ve yüzde şeklinde belirtilmiştir. İstatistiksel karşılaştırmada ki-kare testi kullanılmıştır. İstatistiksel önemlilik için p<0.05 kabul edilmiştir

3 Tablo 1. Stajyer sağlık astsubayların SAMYO da aldıkları eğitim ile ilgili sorulara verdikleri yanıtlar. (Ankara, 2007)* Evet Hayır n % n % Ateşli Silay Yaralanmasına (ASY) müdahale eğitimi aldınız mı? 51 94,4 3 5,6 Triyaj eğitimi aldınız mı? ,0 - - Havayolu açma konusunda eğitimi aldınız mı? ,0 - - IV damar yolu açma eğitimi aldınız mı? ,0 - - CPR eğitimi aldınız mı? ,0 - - Oksijen uygulaması konusunda eğitim aldınız mı? 52 96,3 2 3,7 Endotrakeal entübasyon konusunda eğitim aldınız mı? ,0 - - Kanama kontrolü konusunda eğitim aldınız mı? ,0 - - Uygun yaralı taşıma teknikleri konusunda eğitim aldınız mı? ,0 - - Kırık stabilizasyonu konusunda eğitim aldınız mı? 53 98,1 1 1,9 Temel yaşam desteği kosunda eğitim aldınız mı? ,0 - - Defibrilatör kullanımı konusunda eğitim aldınız mı? 33 61, ,9 Travma stabilizasyonu yaparak hastayı nakle hazırlama konusunda eğitim aldınız mı? 51 94,4 3 5,6 *SAMYO: Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu Tablo 2. Stajyer sağlık astsubayların bazı tıbbi uygulama yapma sayıları (Ankara, 2007) Hiç 1 kez 2-5 arası 6 ve üstü n %* n %* n %* n %* Eksternal kalp masajı uygulaması 5 9,3 7 13,0 6 11, ,7 Suni solunum uygulaması 5 9,3 1 1,9 9 16, ,2 Defibrilatör kullanımı 43 79,6 7 13,0 1 1,9 3 5,6 IV damar yolu açma 1 1,9 3 5, , ,2 Maskeyle oksijen uygulaması 10 18, , , ,4 Endotrakeal entübasyon yapma 18 33, , ,5 6 11,1 Kanama kontrolü yapma 18 33, , ,1 9 16,7 Kırık stabilizasyonu yapma 29 53, ,1 7 13,0 5 9,3 * Satır yüzdesi BULGULAR GATA SAMYO dan 2007 yılında mezun olmuş GATA Stajyer ve Kurs Birlik Komutanlığında görevli GATA Eğitim ve Araştırma Hastanesinde stajyer olarak eğitim görmekte olan 54 stajyer sağlık astsubayının tamamına ulaşılarak hazırladığımız anket Kasım 2007 de uygulanmıştır. Anketin ilk kısmı olan müfredat dersleri ile ilgili sorularda Ateşli Silah Yaralanmalarına müdahale eğitimi aldınız mı? sorusuna katılımcıların %5,6 sı (n=3) hayır yanıtı verirken, Defibrilatör kullanımı konusunda eğitim aldınız mı? sorusuna katılımcıların %38,9 u (n=21) hayır yanıtı vermiştir (Tablo 1). Anketin ikinci kısmını oluşturan uygulamalı eğitim kısmında katılımcıların %79,6 sı (n=43) hiç defibrilatör kullanmadığını, %18,5 u (n=10) hiç maskeyle oksijen uygulaması yapmadığını, %33,3 ü (n=18) hiç kanama kontrolü yapmadığını, %33,3 ü (n=18) hiç endotrakeal entübasyon yapmadığını, %53,7 si ise (n=29) hiç kırık stabilizasyonu yapmadığını belirtmiştir (Tablo 2). Anketin üçüncü kısmında katılımcıların bazı tıbbi uygulamalara yönelik kendilerini yeterli görüp görmedikleri değerlendirilmiştir. Katılımcıların %25,2 si (n=19) Defibrilatör kullanımı konusunda kendini yeterli algılamadığı şeklinde olumsuz yönde görüş bildirirken; %98,2 si (n=53) Havayolu Açıklığı Sağlanması, %90,7 si (n=49) IV Damar yolu Açma, %98,2 si (n=53) Kanama Kontrolü Yapma konularında kendini yeterli algıladığı şeklinde olumlu yönde görüş bildirmiştir. Buna karşın askeri sağlık personeli olarak karşılaşma olasılıkları daha yüksek olan Ateşli Silah Yaralanmasına Müdahale konusunda kendini yeterli algılayanlar %72,2 dir (n=39). Defibrilatör kullanımı hariç diğer konulardaki kendini yeterli algılama açısından olumlu yönde görüş bildirme orantıları % 70 in üzerindedir (Tablo 3)

4 Tablo 3. Stajyer sağlık astsubayların bazı tıbbi uygulamalara yönelik kendilerini yeterli görme durumları (Ankara, 2007) kesinlikle yeterli görmüyorum yeterli görmüyorum Kararsızım yeterli görüyorum kesinlikle yeterli görüyorum n %* n %* n %* n %* n %* Ateşli Silah Yaralanmasına Müdahale 1 1,9 4 7, , , ,5 Triyaj Uygulaması ,7 4 7, , ,9 Havayolu Açıklığı Sağlanması 1 1, , ,1 IV Damar yolu Açma ,9 4 7, , ,8 Etkili CPR Uygulama ,7 4 7, , ,3 Oksijen Uygulaması ,7 6 11, , ,9 Endotrakeal Entübasyon Yapma ,4 7 13, , ,0 Kanama Kontrolü Yapma , , ,3 Yaralıyı Uygun Teknikle Taşıma , , ,0 Kırık Stabilizasyonu Yapma ,4 8 14, , ,0 Temel Yaşam Desteği Protokollerini Uygulama 1 1,9 2 3,7 4 7, , ,9 Defibrilatör Kullanma 7 13, , , ,4 6 11,1 Hastayı Nakle Hazırlama ,9 3 5, , ,4 *Satır yüzdesi Tablo 4. Stajyer sağlık astsubayların bilgi sınavında verdikleri doğru yanıt sayıları (Ankara, 2007) Doğru yanıt sayısı n % 3 2 3, , , , , , ,6 Toplam ,0 Anketin dördüncü kısmında ise katılımcıların bilgi düzeyini tespit etmek maksadıyla 5 adet triyaj konusu ile ilgili ve 5 adet kanama, kanama kontrolü ve damar içi hacim artırıcılar konuları ile ilgili toplam 10 temel soru sorulmuştur. Bu 10 soruluk bilgi testinde soruların tamamını doğru yanıtlayan olmamıştır. Katılımcıların verdikleri doğru yanıt sayısı ortalaması 5,9±1,3 (en az 3, en fazla 9) tür (Tablo 4). Katılımcıların bazı tıbbi uygulamalar hakkında kendilerini yeterli bulma durumlarına göre uygulama yapma sayıları yönünden bir fark olup olmadığı incelendiğinde defibrilatör kullanma ve IV damar yolu açma konularında kendini yeterli tanımlayanların uygulama yapma durumları kendini yetersiz olarak tanımlayanlara göre istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p=0,001). TARTIŞMA Sağlık hizmetleri ekip hizmetidir ve özellikle hastane öncesi acil sağlık hizmetlerinin sunumunda yardımcı sağlık personelinin yeri oldukça önemlidir. Türk Silahlı Kuvvetleri nde yardımcı sağlık personeli ihtiyacı mevcut mevzuat gereği AABT statüsünde olan ve gerekli eğitimleri almış sağlık astsubaylarınca yürütülmektedir. Her ne kadar sağlık astsubayları yardımcı sağlık personeli olmalarının yanı sıra statüleri gereği diğer idari görevleri de sıklıkla yapsalar da kıtalarda hekimlere yardımcı olabilecek yegane eğitilmiş personeldir. İleri hatta meydana gelecek çatışma yaralanmalarında hayatta kalma büyük oranda ilk müdahalenin erken dönemde yapılmasına bağlıdır. Çoğu durumda ise bu ilk müdahaleyi yapacak olan sağlık astsubaylarıdır (9). Unutulmamalıdır ki çatışma esnasında her asker kendisine ne öğretildiyse onu yapar (10) Sağlık astsubaylarının tamamı müfredat gereği çalışmamızda incelenen konuların tamamında eğitim almalarına rağmen önemli bir kısmının (%38.9) defibrilatör kullanımı konusunda eğitim almadığını ifade etmesi dikkat çekicidir. Sağlık astsubaylarının kendi beyanlarına göre bazı tıbbi uygulamaları hiç yapmamış olmaları ise uygulamalı eğitimin yürütülmesiyle ilgili sıkıntılar olduğunu düşündürmektedir. Ayrıntılı olmayan 10 temel soru sorulan bilgi testinde doğru yanıt sayısı 294

5 ortalamasının 5,9±1,3 olması benzer şekilde katılımcıların teorik eğitimden yeterince faydalanmadığını düşündürmektedir. Çalışma grubumuzun muadili sivil acil sağlık hizmetleri hekim dışı personelinde farklı illerde gerçekleştirilen çalışmalarda öğrenim düzeyinin artması ile birlikte bilgi düzeyinin arttığı bulunmuştur. Bununla birlikte gerek teorik bilgi düzeylerinin, gerekse beceri durumlarının yeterli olmadığı değerlendirilmiştir (11-15). ABD Ordusu tarafından yürütülmekte olan Tabip Yardımcısı yetiştirme programına katılan askeri personel üzerinde yapılan bir çalışmada ise sivil eğitim programlarından mezun olan hekim yardımcıları ile askeri personel ulusal yeterlilik sınavındaki başarı düzeyleri açısından karşılaştırılmış ve askeri tabip yardımcıları daha başarılı bulunmuştur (16). ABD Ordusunda görev yapmakta olan yardımcı sağlık personelinin yeteneklerinin değerlendirildiği bir diğer çalışmada ise nadiren uygulama yapma şansı bulduğu kombitüp uygulaması gibi konulara kıyasla yıllık sertifika yenilemesi gerektiren CPR ve otomatik eksternal defibrilatör kullanımı ile sık uygulama yapma imkanı bulunan IV damar yolu açma konularında yardımcı sağlık personelinin daha başarılı olduğu bulunmuştur (17). Bu bulgular yardımcı sağlık personelinin belirli aralıklarla mezuniyet sonrası meslek içi eğitim faaliyetlerine katılmasının ve yeteneklerinin periyodik olarak sınanmasının önemini vurgulamaktadır. Katılımcıların kendilerini yeterli algılamaları ile uygulama yapmaları arasında olması beklenen ilişki birçok uygulama için bulunamamıştır. IV damar yolu açma konusunda katılımcıların kendini yeterli algılamaları, katılımcıların %90 dan fazlasının 2 ve daha fazla uygulama yapması, defibrilatör kullanımı konusunda kendilerini yetersiz algılamaları da %79,2 sinin hiç uygulama yapmaması ile açıklanabilir. Buna karşın katılımcıların yarısından fazlasının kırık stabilizasyonu, üçte birinin ise entübasyon ve kanama kontrolü yapmamış olmasına rağmen bu konularda kendini yeterli olarak tanımlayanların sırasıyla %78, %80 ve %98 olması oldukça dikkat çekicidir. Yeterli uygulama yapmamış olmalarına rağmen hayati öneme haiz konularda kendilerini yeterli olarak algılamaları düşündürücüdür. A.B.D. Ordusunda düzenlenmekte olan Çatışma Alanında Yaralıya Müdahale Kursu na (Tactical Combat Casualty Care Course) katılan yardımcı sağlık personeli üzerinde yapılan çalışmada katılımcıların savaş alanında yaralı bakımı konusunda kendine güvenme durumları değerlendirilmiş ve eğitim öncesinde kendine güvenme konusunda katılımcıların % 44 ünün kesinlikle katılıyorum yada katılıyorum şeklinde yanıt verdiği tespit edilirken eğitim sonrasında bu orantının % 91 olduğu bulunmuştur (18). Sonuç olarak, bilgi ve beceri düzeyinin yeterli olmadığı değerlendirilen grubumuzun çalışma hayatına başlamadan önce meslek içi eğitime alınarak yetersiz oldukları saptanan konularda geri besleme yapılması yararlı olacaktır. Bu arada mevcut eğitim programının sonuçlar dikkate alınarak gözden geçirilmesinin ve özellikle de uygulamalı eğitimlerin personelin kendini yeterli olarak algılamasını sağlayacak şekilde yürütülmesinin sağlanmasının sağlık astsubaylarının çok daha etkin ve verimli bir şekilde hizmet vermesine katkı sağlayacağı değerlendirilmektedir. Savaş yaralıları ve gayri nizami harpte beklenen yaralanma çeşitleriyle karşılaşıldığında yapılması gereken müdahalelere ilişkin yeteneklerimizin geliştirilmesi gerekmektedir. KAYNAKLAR 1. De Lorenzo RA. Improving combat casualty care and field medicine: focus on the military medic. Mil Med. 1997; 162(4): Çelikli S. Ambulans ve Acil Bakım Teknikeri (Paramedik) Programı. Uluslararası Katılımlı Soysal S, Karcıoğlu Ö, Topaçoğlu H. Emergency medical, prehospital care. Cerrahpaşa J Med 2003; 34: Özel G. Yurtdışında Paramediklerin Yasal Sorumlulukları Amerika Birleşik Devletleri Örneği. Uluslararası Katılımlı 3. Ambulans Rallisi ve Acil Sağlık Hizmetleri Kongresi Kongre Özet Kitabı. Ankara. 2007, s Ünlüoğlu İ, Ekşi A, Anık N. Yeni Bir Sağlık Meslek Grubu; Paramedikler. STED. 2002; 11(4): Sayılı Astsubay Meslek Yüksekokulları Kanunu (11 Nisan 2002). 7. T.C. Sağlık Bakanlığı Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği (Resmi Gazete Tarihi: , Resmi Gazete Sayısı: 24046). 8. Gülhane Askeri Tıp Akademisi Sağlık Astsubay Meslek Yüksekokulu Eğitim-Öğretim Yılı Eğitim-Öğretim Programı. Ankara. GATA Basımevi, 2007, s De Lorenzo RA. 91W: Force XXI Combat Medic. Army_Med_Dept_J_1999;_October/November/D ecember: McCarthy M. US miltary revamps combat medic training and care. Lancet. 2003; 361(9356):

6 11. Üçkuyu Y, Kara F, Küçükçalık AM. Konya ilinde Ambulans Servis Başhekimliğine Yeni Atanan Acil Tıp Teknisyenleri ile Bölge Eğitim Merkezi Tarafından Eğitilmiş İl Ambulans Servisinde Görevli Hemşirelerin Bilgi ve Beceri Düzeylerinin Belirlenmesi. Uluslararası Katılımlı 3. Ambulans Rallisi ve Acil Sağlık Hizmetleri Kongresi Kongre Özet Kitabı. Ankara. 2007, s Kulu MZ, Üçkuyu Y. Acil Tıp Teknisyeni (ATT) ve Hemşirelerde Temel Yaşam Desteği Algoritması Ne Kadar Biliniyor? Uluslararası Katılımlı Ölmezoğlu Z, Sofuoğlu MT, Özmen O ve ark. İzmir 112 de Çalışmaya Başlayan ATT ve AABT lere Yönelik Uyum Eğitiminin Değerlendirilmesi. Uluslararası Katılımlı Yıldırım Z, Yorgancı M, Ekşi A. Denizli de Acil Tıp Sistemine Yeni Başlayan Sağlık Personeline Yönelik Yapılan Adaptasyon Programının Değerlendirilmesi. Uluslararası Katılımlı Bozkurt M, Öz G. Ankara İli Gazi ve Numune Hastanesi Acil Servisleri ile 112 lerde Çalışan Hekim Dışı Sağlık Personelinin Triyaj Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Tespiti. Uluslararası Katılımlı 3. Ambulans Rallisi ve Acil Sağlık Hizmetleri Kongresi Kongre Özet Kitabı. Ankara. 2007, s Cody JT, Adamson KA, Parker RL, Morrey SL, Maxwell EE. Performance of military-trained physician assistants on the physician assistant national certification examination. Mil.Med. 2004; 169(1): Hemman EA, Gillingham D, Allison N, Adams R. Evaluation of a Combat Medic Skills Validation Test. Mil.Med Aug; 172(8): Sohn VY, Miller JP, Koeller CA, Gibson SO, Azarow KS, Myers JB, et al. From the combat medic to the forward surgical team: the Madigan model for improving trauma readiness of brigade combat teams fighting the Global War on Terror. J Surg Res. 2007; 138(1):