720 DERECE İNOVASYON

Transkript

1 1

2 720 DERECE İNOVASYON PATLAMIŞ MISIRI YENİDEN PATLATMAK İsmail Üstel SGD Kurumsal Gelişim 2

3 Yazarın Özgeçmişi Kimdir bu İsmail Üstel? Nedir birikimi bu emekli Profesör ün? En yalın anlatımla: Özgeçmişi ile değil, özgeleceği ile ilgilenen bir kişi Küçük bir not: Gerçekleştirebilir miyim, emin değilim; ama, 2077 yılına yönelik özgeleceğimin müsveddesini hazırladım geçenlerde 3

4 Arka Kapak Yaşamak -bence- sürekli öğreşmek demektir. Sürekli öğrenmek ve başkalarının sürekli öğrenmesini de kolaylaştırmak, yani Bu el kitabını yazarken; birçok yeni, en azından benim için yepyeni şeyler öğrendim. En çok etkilendiğim ise, şu oldu: Patlamış mısır, niçin patlar? konusunda İnternet taraması yaparken, çocuklara yönelik bir açıklama dikkatimi çekti. Çocuk yaş grubunun anlayacağı bir dille yazılmıştı, mısır tanesindeki patlamanın temel dinamikleri. Kim tarafından yazılmıştı, biliyor musunuz? NASA (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi - ABD). Demek ki; çocukluk döneminden başlayarak yatırım yapmak gerekiyor, yaşama inovasyon açısından bakma becerisine. Oyuncak Filozofu olan sayın Sunay Akın ın kulakları çınlasın Sayın öğretmenler, değerli ana-babalar, sevgili insanlar! Mısır tanesini patlatan bilimsel mekanizmayı kavramak, uzay çalışmalarına inovasyon anlamında katkıda bulunmanın yolunu açabilir. Yaşam, en değerli kitap aslında. Okumasını bilene Yaşam, inovasyon örnekleriyle dolu aslında. İnovasyon penceresini açmayı bilene Dilerim; bu kitap, vereceğiniz 15 YTL ye değer 4

5 Yaşamı her anlamda güzelleştiren herkese 5

6 İNOVASYON DENİZİNDEN DAMLALAR Damla Adres Önsöz Değil, Başlık Gerekçesi Yönergesi * UVERTÜR: KAVRAMSAL ARKA PLAN NEDİR ANLAMI ŞU İNOVASYON KAVRAMININ? Fayda Deyince İnovasyon Özneleri Yelpazesi Aman, 2. El e Dikkat!.. TÜRKÇESİ YOK MU PEKİ, BU İNOVASYON KAVRAMININ? Bir öneri: Fuluşçuluk Diğer bir öneri: Faydayaratçılık Öneri yağmuru dinmiyor: Yaratıyarar Öneri pazarından bir başka örnek: Değeryenilemek Bir başka öneri: Kreaktivite Öneri, öneri üstüne: Kalıpötesilemek Öneriler bitmiyor: Yeniyararlama İNOVASYON - TEMEL KURALLAR * İKİ PERDELİK BİR MODEL: 720 DERECE İNOVASYON 720 DERECE İNOVASYON FORMÜLÜ 6

7 * BİRİNCİ PERDE * BİRİNCİ SAHNE: YARATICI DÜŞLER - DÜŞÜNCELER ( CİN MISIRI TANELERİ ) Yaratıcı Yaklaşım Üzerine Çeşitlemeler Bu İş, Ham Petrol - Rafineri İlişkisidir Öncelikli Bir Unsur: Yaratıcılık Psiko-Sermayesi Yaratıcılık Süreci (Yaratıcı Düş - Düşünce Yolculuğu) Haydi! Diyerek, Kalıpların Ötesine Geçebilmek Kalıpları Kırma Gerekçeleri Mönüsü Kalıp Ötesi Zirvesi ne Tırmanma Altyapısı Sakın, bunu gözünüzde büyütmeyiniz!.. Antrenman Işıkları Alıştırma Geometrisi Kendinize Güveniniz!.. Sorgulamalar, Tetiktelikler, Farkındalıklar Kaldıraç Etkili Bir Unsur: Yaratıcı Ortak Akıl Beyin Fırtınası Ön Bilgi Ana Fikir Temel Çerçeve Uygulama Akışı Nominal Grup Tekniği (NGT) 7

8 Kavramsal Pencere Tekniğin Süreç Basamakları * İKİNCİ SAHNE: YARATICILIK TAN İNOVASYON A ( CİN MISIRINI PATLATMAK ) İnovasyon: Özetin de Özeti İnovasyon; Yani İnovasyon; Çünkü İnovasyon; Yoksa Biir: Isı Enerjisi Kültür İklimi nin İzleri Aile Ortamı Okul Ortamı İşyeri Ortamı İkiii: Isının Dağılımı Kültürü İklimlendirmek Aile Yaşantısı Okul Yaşamı Profesyonel Yaşam Yaratıcı-Yenilikçi Kurum Kültürü nün Temelleri Bir Yaratıcılık Pompası : Öneri Sistemi * İLK TUR 360 DERECE UZANTILARI 8

9 Zemin Yoklaması : Pazara Duyarlılık Refleksi Pazar Çekiciliği Talep / Kuluçka Talep Duyarlılığı Çekme mi, İtme mi? Rekabet Gücü Rekabet / Kuluçka Rekabet Duyarlılığı Piyasa Faktörü ve İnovasyon Rekabeti Rekabet Tetikteliği Pazara Duyarlılık Faktörleri İlişkisi McKinsey (GE) Matrisi Şemsiye Kavram : Fizibilite (Yapılabilirlik) Birinci Adım: Sistemi Gözden Geçirmek Nicel SWOT Sonraki Adım: İnovasyon Odaklı AR-GE Genel Çerçeve AR-GE nin Önemi AR-GE ye Stratejik Bakış AR-GE Karar Yaklaşımı AR-GE Altyapısının Oluşturulması AR-GE Yapılanmasının Temelleri AR-GE Süreci Yol Haritası Müşterilerle Erken Dönemde Etkileşim 9

10 Evre - Geçit Algoritması Projelerin Puanlanması AR-GE Sürecinin Hızlandırılması AR-GE Ürün Lansmanı İlişkisi AR-GE Proje Portföyü nün Yönetilmesi Proje Portföyü Eksenleri Kaynakların Proje Kulvarlarına Dağıtılması Projenin ve Portföyün Bütünleşik Değerlendirilmesi AR-GE Performans Göstergeleri * İKİNCİ PERDE: LANSMAN SONRASI NDAN YENİDEN LANSMAN A ( PATLAMIŞ MISIRI YENİDEN PATLATMAK ) İkinci Perde nin Parantezleri İkinci Tur da Yol Gösterici Kavram: Ürün Yaşam Seyri Modelin Ana Fikri: Yönetimli Yamyamlık * GELELİM İŞ DÜNYASINA Öncelikli Anahtar Sözcük: Re-ka-bet-çi-lik İş Geliştirme Eksenleri Yelpazesi Ansoff Matrisi İş in Püf Noktası: Farklılaşmak Farklılaşmanın Olmazsa Olmazı: Beyin - Yürek Yatırımı 10

11 Temel Bir Yaklaşım: İnovasyon Koçluğu Kritik Bir Yetkinlik: Çevik İnovasyon Becerisi Bir Başarı Faktörü: Dinamik ve Esnek Odaklanmak Öncelikleme Deyince: İnovasyon Madenciliği * İŞ YAŞAMINDA İNOVASYON YAYILIMI Stratejik Yönetimde İnovasyon Karar Yaklaşımında İnovasyon Değişim Yönetiminde İnovasyon Yönetim Kurulu Eksenli İnovasyon Organigram Açılımlı İnovasyon Ürün Tabanlı İnovasyon Süreç Odaklı İnovasyon Pazarlama Yönetiminde İnovasyon İnsan Kaynakları Yönetiminde İnovasyon Kurum Kültürlemede İnovasyon Kurumsal Eğitimlerde İnovasyon Danışman İlişkilerinde İnovasyon İnovasyon Yönetiminde İnovasyon * İNOVASYON - ISINMALAR * İNOVASYON BESLENME ÇANTASI 11

12 Sonsöz Değil, İnovasyon Bilmecesi * EKLER EK A: Şirketlerde AR-GE Yönetimi Haritası EK B: Şirket İçi Koalisyonlar 12

13 Önsöz Değil, Başlık Gerekçesi Yönergesi Başlığın alt başlığını görünce ve algı süzgeçinizden geçirince nasıl yani? demiş olabilirsiniz. İnovasyon denilen ve kavramakta zorlananlar tarafından her yöne çekiştirilen şey, aslında kelimenin tam anlamıyla cin mısırını patlatmak tır. Gerek bireysel, gerekse kurumsal anlamda Hem sektörel, hem de toplumsal bağlamda Aşağıdaki yönergeyi inceleyince, bana hak vereceksiniz sanırım. Cin Mısırı Patlatma Yönergesi Madde 1) Amaç Cin mısırı patlatma eyleminin amacı -bildiniz- patlamış mısır elde etmektir. Madde 2) Amacın Amacı Patlamış mısır elde etmenin amacı, ağızda köpüksü bir izlenim bırakan bir eğlencelik sunmaktır (besin değerini bilemediğim için, diyetisyenler beni bağışlasın lütfen). Madde 3) Hammadde Halk arasında cin mısırı olarak bilinen, bilim çevrelerinde zea mays everta olarak adlandırılan mısır türünün taneleridir. Diğer mısır türlerinden farklı olarak; cin mısırının uygun ısı ile tanıştığında patlama özelliği, şu unsurların bileşkesidir: a) Uygun nem oranı (% %14.5 kadar aş iki o ). b) Düzenli ısı yayılımına olanak tanıyan içsel molekül düzen. 13

14 c) Neme geçirgen olmayan ve mekaniksel dayanıklılık sergileyen bir kabuk tabakası. Madde 4) Patlatma Teknolojisi Isı enerjisi uygulanarak, mısır tanesinin içindeki su süper ısınmış, basınçlı su buharı na dönüştürülür. Ben İnternet in yalancısıyım; bu işlem için, uygulanacak ısının derece santigrat düzeyine gelmesi gerektiği söyleniyor. Söz konusu sıcaklık derecesine erişildiğinde, oluşan su buharı basıncı mısır tanesinin kabuğunu zorlamaya başlar. Basınç 9 atmosfere çıktığında, kabuk parçalanır ve tane içeriği ters-yüz olur. Isı etkisiyle jelatinize olmuş nişasta, köpüksü bir yapıya dönüşerek; o bilinen doku, görünüm ve lezzeti oluşturur. Nedir bu Yönerge nin ana fikri? Bir değil, birden fazla ana fikri var esasında, bu yönergenin; İşlemin odak noktası, fayda olmalıdır. Hammadde, rastgele seçilmemeli; amaca uygun olmalıdır. Uygun koşulları sağlayacak bir teknoloji kullanılmalıdır. İşte, bu nedenle, kitabın alt başlığına konuk edildi, cin mısırı (patlamış mısır ya da mısır patlağı). Konumuzla ilgisi var mı bu Yönerge nin? Olmaz olur mu hiç? İnovasyon dinamikleri de -ana fikir olarak- Yönerge basamakları ile paralellik sergilemektedir: İnovasyon girişimlerinin odak noktası, sırf bir yenilik getirmesi değil, hedef paydaşlara sağladığı fayda dır. 14

15 İnovasyonun hammaddesi, rastgele düşünce ve davranış değil, yaratıcı düşünce ve eylem dir. İnovasyon ön koşulu, sürecin ve sonucun kendiliğinden oluşmasını beklemek değil, uygun koşulların sağlanması dır. 15

16 UVERTÜR: KAVRAMSAL ARKA PLAN 16

17 17

18 NEDİR ANLAMI ŞU İNOVASYON KAVRAMININ?.. En özet anlatımla; inovasyon, faydaya dönüşen yaratıcı yenilikçilik biçiminde tanımlanabilir. Bu tanımın temel unsurları şunlardır: a) Yaratıcı yenilikçilik b) Fayda Demek ki; mısır patlatmak için, önce elimizin altında cin mısırı taneleri (yaratıcı düşler - düşünceler) olması gerekiyor. İş, bununla bitmiyor. Bu cin mısırını patlatmak (yaratıcılığı inovasyona dönüştürmek) gerekiyor. Çünkü; inovasyondan söz edebilmek için, yaratıcı düşlerin - düşüncelerin fayda sağlayacak / faydasal katma değeri yükseltecek ürünlere ( fayda lı mallara - hizmetlere - kavramlara - uygulamalara) tercüme edilmesi gerekiyor. Fayda Deyince Fayda kavramı; ister ticarî açılımlı, ister sosyal eksenli olsun; paydaş gereksinimlerine temellendirilmiş bir bakış açısını zorunlu kılmaktadır. Ticarî fayda söz konusu olduğunda; yaratıcı düş - düşünce tırtılları, fayda lı ürün kelebeklerine dönüşebilmelidir. Bunun için; şirketlerin tüm birimlerinin pazarlama yönetimi felsefesi ni gerçek anlamda sahiplenerek, sürdürülebilir biçimde içselleştirmiş olması gerekmektedir. Bu bağlamda -yaygın ve yanlış kanının aksine- yalnızca satış tan değil, gerçek anlamda pazarlama dan beslenmek gerekir (bkz. İkinci Perde: Yaratıcılık tan İnovasyon a - Pazara Duyarlılık ) Bu fayda, iki eksende olabilir: 18

19 1) Ticarî Fayda (yaratıcı düşten - düşünceden yola çıkarak, ürün lansmanına yolculuk yapılması). Örneğin; reel sektör / hizmet sektörü / finans sektörü şirketlerinin - piyasa dinamiklerini gözeten ar-ge çalışmaları yoluyla- pazara yeni / yenilenmiş ürün sunması. 2) Sosyal Fayda (yaratıcı düşlerin - düşüncelerin, insanların yaşam kalitesine katkıda bulunan ve kâr amacı gütmeyen ürünlere yansıması). Örneğin, bir Belediye nin - vatandaş beklentilerine odaklanmak esasına dayanarak- o yöre halkının yaşam kalitesini iyileştiren yenilikçi hizmetler sunması. İnovasyon Özne leri Yelpazesi İnovasyon yolculuğunun ara ve son çıktıları, şunlar olabilir: * Karar modellemeleri * Yapılanma seçeneleri * Ürün (mal/hizmet) tasarımları * Hedefleme çerçeveleri * Süreç akışı düzenlemeleri * Liderlik enerjisi aktarımları * Yönetim yaklaşımı stilleri * Araştırma desenlemeleri * Eğitim açılımlamaları * Danışmanlık desteklemeleri * Kültür iklimlendirmeleri * İnovasyon yönetimi Fayda lı olsun ya da fayda yı boyutlandırsın yeter ki Aman, 2. El e Dikkat!.. İnovasyon kavramının kapsam alanında 2. el diye bir şey yoktur. Düş - düşünce toprağında filizlenen fayda lı ürün ikinci el ise, buna inovasyon denemez. 19

20 Yalnızca öncekileri tekrarlayan, öncekileri taklitle yetinen, sadece öncekileri kopyalayan bir yaklaşım, kesinlikle inovasyon değildir. Evet, önceki örneklerden esinlenilebilir, tabii ki. Ancak; üzerine bir yenilik yapabilmek, fark yaratabilmek, kıyaslamalı üstünlük sağlamak; özetle, faydasına değer katabilmek koşuluyla!... 20

21 21

22 TÜRKÇESİ YOK MU PEKİ, BU İNOVASYON KAVRAMININ?.. Karşılık denemeleri var, var olmasına da; şimdilik yerleşmiş görünmüyor hiçbiri. Bunlardan en yaygın kullanılanı, yenilikçilik. Bir diğer önerilen kavram da yenileşim. İyi de, bu anlatımlar tam anlamıyla karşılıyor mu gerçekten inovasyon kavramını? Kuşkularım var. Bir odanın duvarlarını a renginden b rengine boyamak da, bir anlamda yenilik yapmaktır. Ancak; bu kadarı, inovasyon mudur acaba? Sanmıyorum Birçok sözcük atıldı ortaya, inovasyon açılımlarını karşılaması umuduyla. Ne ki, hiçbiri uzun ömürlü olmadı. Bir ara, tuluşçuluk (ticarî buluşçuluk) üzerinde bile duruldu. Olmadı, oturmadı, tutmadı. Haydi, izninizle ben de katılayım, kavram karşılığı denemecileri kervanı na... Bir öneri: Fuluşçuluk Yok, yok; yazılış yanlışı yok: Yalnızca buluşçuluk değil. Fuluşçuluk ; yani, faydalı buluşçuluk!.. İktisat ile ilgisi olanlar çok iyi bilirler. Fayda kavramı, bir malın / hizmetin, gereksinimleri karşılama özelliği dir. Anımsayınız lütfen; bu kitabın Nedir Anlamı Şu İnovasyon Kavramının?.. Bölümünde, anılan anlamdaki fayda unsurunun altını çizmiştik. 22

23 Kalın çizgilerle hem de!.. Dolayısıyla, buluşçuluk enerjisinin fayda ya tercümesini anlatmaya çalışıyor, bu karşılık önerisi sözcük. Burada vurgulanan, ticarî fayda ya da sosyal fayda paydası Şimdilik bir ucube belki de. Bakarsınız, bir gün yer edinir kendine Türkçe sözlüklerde Diğer bir öneri: Faydayaratçılık Alın size bir karma sözcük. Hem fayda ögesi var, hem de yaratıcılık unsuru. İnovatif yaklaşımın yerini de faydayaratçı bakış alır. Fena mı olur? Dahası; fayda sözcüğünün yerine, onun öz be öz Türkçesi yarar karşılığını kullanarak, yararyaratçılık deriz, olur biter İnovatif anlatımı da yararyaratçı ya dönüşüverir. Oldu mu, oldu... Öneri pazarından bir başka örnek: Değeryenilemek Bitiştirilmiş karakterde olan ve ondört harfli - altı heceli bu biraz uzun kaçan sözcük, anlatımın özünü eksiksiz biçimde yansıtıyor sanki. İşin içinde yenilik de var, değer yaratmak / katmak da Var olan değer üzerinde bir yenileme çabası ve / veya yenilik girişimine değer giydirme eylemselliği. Bir başka öneri: Kreaktivite 23

24 Şimdilik eğreti duran adından da anlaşılacağı gibi; bu öneri, aslında melez bir sözcük: Kreativite ile aktivite sözcüklerinin bitişmesinden oluşuyor. Peki, bu önerinin harmanlama taraflarını oluşturan kreativite ile aktivite sözcükleri, Türkçe anlatımlar mı? Değil, elbette. O zaman, izini sürmekte olduğumuz mantık rotasından ayrılmaksızın, dilsel özümüze dönelim. Eylemi yaratıcılık ya da yaratıcı eylemsellik bağlamında bir karma sözcük türetmeye çalışalım: Yaratıcı uygulama anlamında; Yaratılama Ne dersiniz? Öneri, öneri üstüne: Kalıpötesilemek Bu öneri, diğerlerinden daha da tırmalayıcı oldu sanırım. Neden, peki? Çünkü, alışageldiğiniz kalıplar içinde yer bulamadınız bu türetilmişliğe. Zaten; inovasyona yönelik algılama, tutum ve davranışlarımızın temelinde bu öz sansürleme yatıyor. Kalıplarımızı sorgulamak yerine, kalıplarımızı zorlayan kavramları sorgulamak, kolayımıza geliyor. Bu kalıp ötesi öneriyi okuduğunuzda -en azından- neden olmasın? demenizi beklerdim doğrusu!... Unutmayınız ki; inovasyon kavramının yaşamda karşılaşacağınız tüm eksenleri, sizden önkoşulsuz, önyargısız, önkalıpsız bir hoşgörülü yaklaşım bekliyor Öneriler bitmiyor: Yeniyararlama Hem yenilikçilik var işin içinde, hem de yararlılık. 24

25 Daha ne olsun!.. Öneri yağmuru dinmiyor: Yaratıyarar İşte, yaratıcılık ve yararlılık kavramlarını buluşturan bir bitişik kavram!... Değerli okurum; Eğri oturup, doğru konuşalım. Yukarıdaki karşılık denemelerinin hiçbiri, tam olarak içime sinmedi. Önemli olan şu ki; yaşama seyirci kalmadım, en azından denedim; özetle, kalıplar karşısında pes etmedim 25

26 26

27 İNOVASYON - TEMEL KURALLAR İster inanınız, ister inanmayınız; hepsi hepsi iki tane kuralı var bu işin. Birinci ve Birincil Kural : Kalıpların Esiri Olmamak!.. Gelelim, diğer kurala İkinci ve İkincil Kural: Başka bir kural ı yok bu konunun Şaşırmış olmalısınız. Bir kurallar zinciri, netlikle tanımlanmış bir dizi kural bekliyordunuz belki de. Tam şu dakikada, olur mu? Bu işin kuralları tanımlanmazsa, kaos olur! diye düşünüyorsunuz büyük bir olasılıkla. Zaten, inovasyon hammaddesi olan yaratıcı düş - düşünce aşaması, günümüzde yönetimli kaos ya da odaklanmış kaos biçiminde adlandırılıyor. Evet, evet; yaratıcı düş - düşünce havuzundaki ham satır başlarının ticarî / sosyal faydalı ürün olarak tomurcuklanması sürecinin tanımlanmış bir yol haritası var elbette. Anılan yol haritasının omurgasını oluşturan Faz - Kapı (ya da Evre - Geçit ) sistemi, aşamaları ve alt evreleri açısından ayrıntılı olarak tanımlanmış bir işlemler dizgesi bütünüdür (bkz. sayfa : İkinci Perde: Yaratıcılık tan İnovasyon a - İnovasyon Odaklı Ar-Ge ). Doğru, ayrıntılı biçimde tanımlanmış tır; ancak, hiçbir biçimde kalıplanmış değildir. İşlemlerin tanımı; katı değil, akışkandır. Koşulların değişkenliğine paralel biçimde esnek ve dinamiktir; başka bir anlatımla. Tek kelimeyle özetleyecek olursak, çevik tir; diğer bir deyişle. Kuralları, yol gösterici satır başları olup; hiçbir biçimde kısıtlayıcı kalıplar değildir. 27

28 28

29 İKİ PERDELİK BİR MODEL: 720 DERECE İNOVASYON 29

30 720 DERECE İNOVASYON 720 Derece Yani, 360 Derece Derece. Bu model, İki Döngülü İnovasyon olarak da kabul edilebilir. Dilerseniz, Puslu Dönem den Ufuk Çizgisi ne biçiminde adlandıralım. Buradaki ufuk çizgisi, lansmanın da ötesini; pazara sunum sonrasında, yaşam seyrinin diğer evrelerini de kapsamaktadır. Modelin özü, düş ten lansman a yolculuk yaptıktan sonra; ticarî bir ürün ise, pazarın geri bildirimi; sosyal bir ürün ise, toplumun tavrı - tepkisi ışığında; bu yol haritasının üzerinden bir kez daha geçmektir. Diğer bir anlatımla, iş lansmanla da bitmiyor. Ürün yaşam seyri ışığında, lansman sonrası dönemde de inovasyon devreye giriyor. Lansman sonrasında -ürün yaşam seyri boyunca- yaşananlar, düş ten lansman a yayılan inovasyon süreç yelpazesinin üzerinden yeniden geçilmesini gündeme getiriyor. 30

31 720 DERECE İNOVASYON FORMÜLÜ Yaratıcı Düş - Düşünce (patlamaya hazır cin mısırı) Girişimcilik Ruhu (mısır patlatma basıncı) Pazar Duyarlılığı (mısır patlatma sıcaklığı) Fizibilite Etüdü (mısır patlatma düzeneği) Not: Buraya kadar olan kavramsal akış, modelin ilk 360 derecesi dir. Yaşam Seyri Farkındalığı (patlamış mısırı yeniden patlatmak) Not: Bu aşama, modelin ikinci tur 360 derecesi dir. 31

32 BİRİNCİ PERDE: Bu ilk 360 derecelik parantez, iki sahneden oluşmaktadır: Birinci Sahne: Yaratıcı Düşler - Düşünceler ( Cin Mısırı Taneleri ) İkinci Sahne: Yaratıcılık tan İnovasyon a ( Cin Mısırını Patlatmak ) 32

33 BİRİNCİ SAHNE: YARATICI DÜŞLER - DÜŞÜNCELER ( CİN MISIRI TANELERİ ) 33

34 Yaratıcı Yaklaşım Üzerine Çeşitlemeler Yaratıcı yaklaşım; Renkleri koklayabilmektir Sesleri görebilmektir Kalıplardan arınarak, plastik düşünebilmek tir Kavramları tazeleyebilmek tir Saygıdeğer Beyinli, Sevgideğer Yürekli Değerli Okur, Yaratıcı düş kurabilmek - düşünebilmek için, dâhi mi olmak gerekir? Kesinlikle hayır!.. Sıradan insanlar da sıra dışı (daha doğrusu, sıra ötesi ) düşünebilme konusunda eğitilebilir. Yeter ki, kendilerine bu konuda özel tasarlanmış uygulamalı eğitimler verilsin. Kendilerini baskılamadan ifade edebilecek özgüven aşılansın, yeter ki!.. 34

35 Bu İş, Ham Petrol - Rafineri İlişkisidir Şimdi diyeceksiniz ki; yaratıcı düşünebilme becerisi, doğuştan gelen (genetik programlanan) bir yetkinliktir. Doğru, bu açıdan birbirimizden -hem de belirgin biçimde- farklılaşan düzeylerde genetik miras boyutları ile geliyoruz dünyaya. Söz konusu (doğuştan gelen) yetkinliği, ham petrol olarak düşünelim. Bu ham petrol rafine edilmedikçe (yalnızca ham petrol olarak kaldığı sürece) ne ölçüde işe yarayabilir dersiniz? Doğuştan var olan ham petrol, yaşam boyu rafine edilmek durumundadır. Peki, nasıl rafine edeceğiz bu ham petrolü? a) Özel tasarlanmış uygulamalı eğitimlerle b) Özgüven eğitimleriyle Kişisel düzeyde ve kurumsal ölçekte kesintisiz sürdürülecek uygulamalı eğitimler ( atölye türevi gelişim ve güçlendirme programları), düşüncenin akıcılık ve esneklik kazanmasını kolaylaştıracak biçimde tasarlanmalıdır (bkz. sayfa : Antrenman Işıkları, sayfa : Alıştırma Geometrisi, sayfa : İnovasyon - Isınmalar ). Özgüven eğitimleri ise; kişinin kendisini özgürce ifade edebilmesi, kendisini sansürlememesi açısından önem taşımaktadır. Özetle; yaratıcı yaklaşım anlamında doğuştan gelen cevheri, bir kuyumcu titizliğiyle yaşam boyu işlemek durumundayız. Birey olarak da, kurum olarak da, sektör olarak da, toplum olarak da!.. 35

36 Öncelikli Bir Unsur: Yaratıcılık Psiko-Sermayesi Yaratıcı düş kurabilen - düşünebilen insanların, psikolojik sermaye anlamında bir ortak payda da buluştukları görülmektedir: İstek Enerjisi - Bu insanlar, yaratıcılık konusunda bitmez-tükenmez bir güdülenme sergilemektedir. Söz konusu içsel motivasyon, onları yaratıcılık yolculuğu (bkz. sayfa : Yaratıcılık Süreci ) boyunca psikolojik anlamda zinde tutmaktadır. Sıra Dışı Zekâ - Yaratıcı bireyler, ortalamanın üzerinde zekî kişilerdir. Ancak, bu noktada, zekâ kavramının çok eksenli karakterini unutmamak gerekir. Şöyle ki; anahtar sözcüğün açılımları sadece bilişsel zekâ (IQ) ile kısıtlı değildir. Duygu zekâsı (EQ) da bu konuda devreye girmektedir. Dahası, profesyonel yaşamda iş zekâsı da belirleyici olmaktadır. Merak Tetikteliği - Bu kişiler, sürekli olarak meraklı bir tetiktelik sergiler. Kavramları -bilinenlerin ötesinde- değişik açılardan da kavrayabilmek konusunda, her zaman meraklı ve tetiktedirler. Bu durum, kavramlar arası köprüler kurmak konusunda da geçerlidir. Özgüven - Yaratıcı olabilenler, gerçekçi özgüven desteğinde yol alırlar. Bu anlatımdaki gerçekçilik şu anlama gelmektedir: Koşulların - kısıtların farkında olmak. Başka bir anlatımla; onlar, kısıtlılıklara rağmen yollarına devam edebilecek kadar özgüvenlidir. Pes Etmemek - Yaratıcılık sergileyen bireyler, zorluklar karşısında kolay kolay pes etmezler. Onlar için, yaşamda başarısızlıklar değil, alınan dersler vardır. Keyif Almak - Yaratıcı insanlar, bu süreçten gerçekten de keyif alırlar. Söz konusu yolculuk, onlar için hiçbir zaman ve hiçbir biçimde mecburî hizmet değildir. Yaratıcılık sürecini, var olduklarının sağlamasını yapmak olarak kabullenirler. 36

37 37

38 Yaratıcılık Süreci (Yaratıcı Düş - Düşünce Yolculuğu) Yaratıcı düş kurabilmek - düşünebilmek, bir süreç aslında: Hazırlık Dönemi - Bu sürecin ilk adımı, hazırlık dönemidir. Beyin, tek bir konuda derinlemesine donanımlı olmanın yanı sıra; bu konu ile ilişki örgüler kurgulanabilecek alanlarda da bilgili ve birikimli olmalıdır. Bunun için, beyin ve yürek antenleri nin yaşama sürekli açık olması gereklidir. Kuluçka Devresi - Söz konusu devre, kişinin kendisine bile yabancıdır. Yani, yaratıcı yaklaşımın kıvamlanmakta olduğunun, kişi kendisi bile farkında değildir. Aynen, kuluçka makinesindeki yumurtanın içinde süregelen oluşumun, dışarıdan bakıldığında fark edilmemesi gibi Evreka Evresi - Yaratıcı yaklaşımın dünyaya geldiği (kuluçkadaki yumurtanın çatladığı) evredir. Başka bir deyişle, flaşın çaktığı an dır. 38

39 Haydi! Diyerek, Kalıpların Ötesine Geçebilmek Atılacak en en ilk ilk adım, kalıpların dışına çıkarak düşünebilmektir. Diğer bir deyişle, alışılmışın ötesine geçebilmek. Yaşama taze bir açıdan bakabilmek, diğer bir anlatımla. Şöyle de denilebilir: Kavramları keşfedilmemiş biçimde ilişkilendirmek. En kestirme anlatımla, akıcı ve esnek düşünebilmek 39

40 Kalıpları Kırma Gerekçeleri Mönüsü Gerekçe 1 - Kişiler, meslekler, şirketler, sektörler, kurumlar ve toplumlar kalıp ötesine geçebilme yi gözlerinde büyütecek olurlarsa, büyük olasılıkla başarısız olurlar. Başarısızlıklarının kaynak nedenlerinden birinin de, anılan konuyu gözlerinde büyütmüş olmaları olduğu gerçeğinin farkına bile varmadan hem de! Birkaç başarısız denemeden sonra ise; öğrenilmiş çaresizlik gelir gündeme; pes eder insanların - kurumların - sektörlerin - toplumların beyni ve yüreği Gerekçe 2 - Kişiler, meslekler, şirketler, sektörler, kurumlar ve toplumlar kalıp ötesine geçebilme alanında kendilerine güven duymayacak olurlarsa; ne yazık ki başarısızlık kaçınılmazdır. Bu başarısızlığın kök nedenleri arasında, bireysel - kurumsal - toplumsal özgüven erozyonu nun da yer aldığının bilincine bile varmadan Gerekçe 3 - Kişiler, meslekler, şirketler, sektörler, kurumlar ve toplumlar kalıp ötesine geçebilme konusunda kendilerini sorgulamayacak olurlarsa; başarıyı yakalayamazlar. Başarısızlığın temel nedenlerinden birinin de, bu bireysel - kurumsal - toplumsal körlük olduğunu bile kavrayamadan 40

41 Kalıp Ötesi Zirvesi ne Tırmanma Altyapısı Anımsıyor musunuz? İnovasyon - Temel Kurallar Bölümünde (bkz. sayfa ), birinci ve birincil kuralın kalıpların esiri olmamak olduğundan söz etmiştik. Bu kural; kişiler, meslekler, şirketler, sektörler, kurumlar ve toplumlar için geçerli mi geçerli Söz konusu kuralın, bir altyapı unsuru şu: * Sakın, Bunu Gözünüzde Büyütmeyiniz!.. Olay, o kadar basit ki esasında Olayın aslında ne denli basit olduğunu; a) Bir dizi antrenman b) Bir alıştırma demeti ile görelim i) Antrenman Işıkları Göreceksiniz ki; burada örneklenen tür ve türev antrenmanlar, kalıpları kırarak düşünmek konusunda beyninize ve yüreğinize ışık saçacaktır. Antrenman 1 Bir örnek size: Bir kapıdan geçiyorsunuz. Üzerinde çekiniz yazıyor. Kapının diğer tarafında ne yazıyor olabilir peki? 41

42 Kalıpçı (daha doğrusu, kalıplanmış ) düşünce, kapının diğer tarafında itiniz yazması gerektiğine programlanmıştır sanırım. Oysa; çokgen (yani, çok yönlü yorumlayabilen ) düşünce, diğer tarafta senediniz yazma olasılığını da hesaba katabilir. Neden yadırgadınız bu düşünce esnekliğini? Çekmek - itmek ilişkisinin yanı sıra, çek - senet ilişkisi de kurulamaz mı, kurgulanamaz mı?.. Kalıplarla düşünmek, kurak - çorak karakterde bir karar ve eylem iklimine yol açmaktadır. Birey ölçeğinde de, toplum düzeyinde de!.. Antrenman 2 Geliniz, bir antrenman daha yapalım. Erkek sözcüğünün çağrışım yankıları nı gözden geçirelim. Kalıplanmış düşünce nin nefesi, erkek - kadın noktasında kesilecektir diye düşünüyorum. Buna karşılık, çokgen düşünce, şöyle bir çağrışım ağı dokuyabilecektir: Erkek sözcüğünün birinci hecesi olan er den hareketle, er - subay açılımını keşfedecektir. Erkek sözcüğünün ikinci hecesini oluşturan kek ten yola çıkarak, kek- çörek açılımında da gezinecektir. Antrenman 3 Bir diğer antrenmana daha var mısınız? Bu antrenmanda, öznemiz bir tuğla. Ne dersiniz, ne işe yarar bu tuğla? 42

43 Duvar örülür türevi öneriler; esnek değil, kalıplanmış bakış açısıdır. Esnek yaklaşım örnekleri olarak ise, şunlar düşünülebilir: Tuğlanın içini oyarak, kalemlik olarak kullanabiliriz. Tuğlayı, savunma sanatları antrenmanında, elimizin kenarını güçlendirmek amacıyla kullanabiliriz. Tuğla ısıtılarak, soğuk havada ısı kaynağı olarak kullanılabilir. Tuğlayı, lastik değiştirirken takoz olarak kullanabiliriz. Tuğla tozu, resim yapmakta kullanılabilir belki de. Tuğlayı, pire sirkinde sahne platformu olarak kullanabiliriz, düş gücümüzü zorlarsak. Antrenman 4 Diyelim ki, SAT Şirketi nde çalışıyorsunuz. Şirketin adını oluşturan harflerden yola koyularak, olumlu kavramlar yelpazesi türetebilirsiniz. Örneğin; antrenman öznemiz olan SAT Şirketi için: Stratejik yaklaşım Atılımcılık Takım çalışması Bu antrenmanı; bulunduğunuz şirket - kamu kurumu - sivil toplum kuruluşu; üzerinde çalıştığınız proje, okumakta olduğunuz eğitim kurumu, yaşamakta olduğunuz yerleşim yeri adresli yapabilirsiniz. Antrenman 5 Türkiye mizde stratejik yönetim denildiğinde -ne yazık ki- kalıpçı düşünce bilemediniz birkaç aylık bir zaman diliminin ötesini görmezden geliyor. 43

44 Bu noktada, çokgen düşünce refleksinizi uzuuun eksenli gelecek zaman boyutuna da taşıyabilirsiniz. Örneğin; 2010 yılına ilişkin özgelecek profili nizi kaleme alabilirsiniz (CV 2010) yılında yapacağınız Ufukhedef Gözden Geçirme (Vizyon Revizyon) Toplantısı nın gündem akışını tasarlayabilirsiniz yılındaki rekabet analizi raporunun olası sonuçlarını tartışabilirsiniz yılı ürün geliştirme önceliklerinizi canlandırabilirsiniz yılının talep projeksiyonlarını hazırlayabilirsiniz yılına yönelik aday yönetici yetiştirme programınızı tasarlayabilirsiniz. Not: 1- Uzun soluklu zaman eksenini kucaklayan diğer örnekler için, İş Yaşamında İnovasyon - Stratejik Yönetimde İnovasyon Bölümü ne (sayfa ) bakınız lütfen. 2- Kalıpların içine sıkışıp kalmayan, düşünceyi dürten çalışma örneklerini İnovasyon - Isınmalar Bölümü nde bulacaksınız (sayfa ). ii) Alıştırma Geometrisi Alıştırma 1) Değerli okurum; Size bir ödev ; pardon, bir alıştırma önerebilir miyim? SCAMPER Lütfen scamper anahtar sözcüğü ile internet taraması yapınız. Düşüncenin kalıp ötesine geçmesinin aslında ne kadar da kolay olduğunu 44

45 göreceksiniz. Bu anahtar sözcükler güldestesi, kavramları yepyeni açılardan görmenizin reçetesini sunacak size. Örneğin, küçültme yaparak -diyelim ki- damar içinde gezinebilen bir lokomotif canlandırabilmek; düş dünyanızın boyutlarına renk katacaktır. İnternet gezintinizde, bu konunun okul öncesi eğitime kadar yaygınlaşmış olduğunu fark edeceksiniz. Alıştırma 2) Sizden bir alıştırma ricam daha olacak: TRIZ Lütfen trız anahtar sözcüğünü girerek internet taraması yapınız. İnovasyon konusunda özellikle mühendislik uzantılı bir bakış açısı kazanmak istiyorsanız, bu sanal gezinti size yepyeni ufuklar sunacaktır. Yaratıcı Sorun Çözme Kuramı sözcüklerinin Rusça karşılıklarının baş harflerinden oluşan bu akrostiş, Genrich Altshuller tarafından modellenmiştir. Kuramın uygulama araçları, 40 Temel İlke ve Çelişki Matrisi dir. Değerli okur; Kalıpların ötesine geçebilmek için, diğer bir altyapısal unsur da şu: * Kendinize Güveniniz!.. Kalıp ötesi düşüncenin meyvesi, sıra dışı olarak kabullenilecek önerilerdir çoğunlukla. Ne derler acaba?, başkaları nasıl karşılar?, ya beni yanlış anlarlarsa!, eyvah, anlatamadım sanırım! türü ve türevi soru imi ve ünlem işareti ile biten kaygılar, kilit altına alıyor bizleri. 45

46 Bu kaygı frenleri, öz sansür e dönüyor iç dünyamızda, bir bakıma Anılan kaygıların üzerine çıkmalıyız, bu sansürlemeyi aşmalıyız!. Sayın Okur, Bir altyapı anahtar sözcüğü daha var, şu kalıp ötesine geçebilmek konusunda: * Sorgulamalar, Tetiktelikler, Farkındalıklar Çokgen düşünce antrenmanlarını (ve kendi yarattığınız türevlerini) yaptınız, adı geçen SCAMPER alıştırması ve TRIZ alıştırmasını da yaptınız. Kaygısallıkları geride bırakarak, özgüveninizi de tazelediniz. İşiniz bitti mi? Hayır, işiniz daha yeni başlıyor. Tüm anılan çalışmaları gerçekleştirerek, kalıplanmış ötesi düşünmek konusunda yol alsanız bile; çok önemli bir satır başını gözden kaçırırsanız, işiniz zor. Kendinizi sorgulamak tan; kendinize yönelik tetiktelik ten, düş - düşünce sisteminize dönük farkındalık tan bahsediyorum. Başka bir anlatımla; düş - düşünce dünyanızın kalıplanmış olduğunun farkında değilseniz, takılıp kalacaksınız bu kalıp çerçeveye Bu sorgulamalar, tetiktelikler, farkındalıklar konusu; bireyler için geçerli olduğu kadar, kurumlar için de söz konusudur (bkz. sayfa : Birinci Perde: Yaratıcı Düşler - Düşünceler Elverişli Kültür İklimi ) 46

47 47

48 Kaldıraç Etkili Bir Unsur: YARATICI ORTAK AKIL Unutmayalım ki; Akıl akıldan üstündür Ortak akıl, hepsinden üstündür!.. i) Beyin Fırtınası En yaygın kullanılan yaratıcı ortak akıl tekniği, Beyin Fırtınası dır. Ön Bilgi Bu teknik, 1950 lerde ABD reklâm sektöründe gündeme gelmiştir. Sıra ötesi (alışılmış dışı) önerilerin -eleştirilmek bir yana- yüreklendirildiği bir uygulamadır. Uygulama, sanal ortamda da (örneğin, internet üzerinde ve/veya kurumun intranetinde de) yapılabilir. Ana Fikir Beyin fırtınası uygulamasında taşıyıcı kavram şudur: Düşlerin / düşüncelerin a) Dile getirildiği b) Kıyaslamalı değerlendirildiği aşamaların birbirinden ayrılması. Böylece; kişiler düşlerini/düşüncelerini, sorgulanmadan-yargılanmadan ifade edebilmektedir. Temel Çerçeve Katılımcı sayısı ve seans süresi bakımından herhangi bir sınırlama söz konusu değildir. Katılımcı sayısı; birkaç kişiden, onlarca kişiye kadar değişebilir. 48