Basyazı, Hulusi ŞENTÜRK TSE Başkanı. Değerli okuyucular,

Transkript

1 Basyazı, Yıl: 52 Sayı: 609 ŞUBAT 2013 Sahibi Türk Standardları Enstitüsü Adına Hulusi ŞENTÜRK Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Bilal DURDALI Yayına Hazırlayanlar Semra AYTEMİZ A. Sabit YÖNEY Aslıhan KÖKER Canan DOĞAN Türkay BİRBEN Elif KIRBAŞ Mehmet Fatih IŞIK Belgin TAŞDİREK Ebru CEM Yönetim Yeri TSE Halkla İlişkiler ve Yayın Müdürlüğü OFİM 100. Yıl Bulvarı No: OSTİM / ANKARA Tel: Faks: standarddergi@tse.org.tr Reklam ve Abone Ayşe Nedret GÜNEŞ tel: pazarlama@tse.org.tr 2013 Yılı Reklam Tarifesi Arka Kapak: 2000 TL + KDV Kapak İçleri: 1500 TL + KDV Son Sayfa: 1500 TL + KDV İç Tam Sayfa: 1300 TL + KDV Grafik Tasarım Türkay BİRBEN Tasarım, Baskı, Dağıtım KORZA YAYINCILIK Basım San. ve Tic. Ltd. Şti. Büyük San. 1. Cadde 95/1 İskitler-Ankara Tel: Fax: Yayın Türü: Yerel Süreli Basım Tarihi: Dergide yayınlanan yazılardaki görüşler yazarına ait olup Derginin ve yazarın adı alınarak iktibas edilebilir. Dergimize gönderilen yazılar yayınlansın veya yayınlanmasın iade edilmez. Değerli okuyucular, Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ölümcül iş kazaları ne yazık ki sık yaşanan bir durum. Bu tür elim olayların önüne ancak alınacak ciddi ve sistematik önlemlerle geçilebilir. Nitekim Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Sayın Faruk Çelik in de dikkat çektiği gibi, İş kazalarının yüzde 98 i, meslek hastalıklarının yüzde 100 ü önlenebilir. İş sağlığı ve güvenliği alanında son zamanlarda atılan önemli adımlardan biri 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu oldu. Kanun, ilk defa iş sağlığı ve güvenliği konusunu müstakil bir şekilde ele almasıyla ve kuralcı değil önleyici bir yaklaşıma sahip olmasıyla önemli yenilikler getiriyor. Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan ın bu konudaki: İş sağlığı ve güvenliğinde, sadece kuralcılıktan ibaret bir yaklaşımdan ziyade, iyileştirici ve önleyici bir anlayışı esas alıyoruz. İş dünyasının da, iş güvenliği meselesini, uyulması gereken bir mecburiyetten ziyade, çalışanların sağlığını ve güvenliğini destekleyen, verimi ve kaliteyi artıran bir araç olarak görmesi gerektiğine inanıyorum. Ancak böyle bir kültür oluştuğu takdirde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda sürekli iyileşme ve gelişme ortamı sağlamak mümkün olabilecektir açıklaması, Türk Standardları Enstitüsü olarak bizim de iş sağlığı ve güvenliği konusundaki temel felsefemizle birebir örtüşüyor. Bu doğrultuda Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile ortak bir çalışma başlattık. İş kazalarının en sık yaşandığı maden, metal ve inşaat sektörlerindeki iş sağlığı ve güvenliği standartlarını daha spesifik bir şekilde yeniden oluşturacağımız bu ortak çalışmanın sonucunda ülkemiz, dünyada sektörel iş sağlığı ve güvenliği standartlarına sahip birkaç ülkeden biri olacak. Bu çalışma sonucunda TSE olarak sektörel alanda İş Sağlığı ve Güvenliği standardlarını hizmetinize sunacağız. Saygılarımla. Hulusi ŞENTÜRK TSE Başkanı 1 ŞUBAT 2013

2 4 10 Ayın Konuğu: Haberler Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk ÇELİK İş Sağlığı ve Güvenliği ile Yaşam Kalitesi Arasındaki İlişkinin Önemi ve Analizi Ülkemizde İş Sağlığı ve Güvenliğine Sistem Yaklaşımı KOBİ lerde İş Sağlığı ve Güvenliği, Güvenlik Kültürünün Önemi Risk Değerlendirmesi ve Risk Algılama İşyerlerinde Kimyasal Maddelerin Yönetimi Muhtemel Patlayıcı Ortamlarda Patlamayı Önleme Demir Çelik Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği İnşaat Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği İnşaat Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliğine Bakış İş Sağlığı ve Güvenliği Çaba ve Emek, Birlikte Gülümsemek İnşaat Sektöründe Tehlike ve Riskler 2

3 İş Sağlığı ve Güvenliğiyle İlgili Son Beş Yıllık İstatistiksel Değerlendirme Meslek Hastalıkları İş Sağlığı ve Güvenliği İle İlgili On Özlü Söz Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Avrupa İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (EU-OSHA) İşbirliği TS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi İş Sağlığı ve Güvenliği Ekseninde İş Güvenliği Uzmanı 60 Kişisel Koruyucu Donanımlar 68 İş Sağlığı ve Güvenliği Hukukunda Neler Oluyor? 75 İş Stresi ve Yönetimi 63 İş- Aile Çatışmasının İş Sağlığı Açısından Sonuçları 72 Güvenlik Kültürü ve Yönetim 83 Türk İşverenlerinin İş Sağlığı ve Güvenliğine Bakışı İnşaat Sektöründe İş Kazalarının Önemi Animatik- Dramatik- Elektro- Mekanik Uygulamalar Madencilik ve İş Güvenliği Türkiye Taşkömürü Kurumu Çalışmaları ÇİMSA İSG Uygulamaları Petrol/Sondaj Sektöründe İş Sağlığı ve Güvenliği 3 ŞUBAT 2013

4 HABERLER TSE ile Gazi Üniversitesi Arasında İşbirliği Protokolü İmzalandı Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Süleyman Büyükberber: Satın aldığım her üründe TSE markası var mı? diye bakıyorum. Türk Standardları Enstitüsü (TSE) ile Gazi Üniversitesi arasında, standardizasyon, ürün, hizmet ve sistem belgelendirme, deney ve kalibrasyon hizmetleri ile otomotiv sektörüne ilişkin konularda işbirliğinin geliştirilmesi, eğitim programları yapılması, ortaklaşa panel, sempozyum, seminer ve benzeri organizasyonların düzenlenmesini öngören protokol imzalandı. Protokol törenine, TSE Başkanı Hulusi Şentürk, Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Süleyman Büyükberber ve iki kurumun üst düzey yöneticileri katıldı. Törende konuşan TSE Başkanı Hulusi Şentürk, söz konusu protokolle birlikte TSE ile Gazi Üniversitesi arasında varolan işbirliğinin kapsamının daha da genişleyeceğini ve ülke ihtiyaçlarının yerli kaynaklarla karşılanabilmesine katkıda bulunabileceğini söyledi. Standardizasyon konusunda Türkiye nin gelişmiş ülkelere kıyasla geri durumda olduğunu belirten Şentürk, Standartlara hakim olamayan ülkelerin ekonomik kalkınmalarını sağlamaları mümkün değil. Bu nedenle standardizasyon faaliyetlerimizi etkin hale getirirken bir yandan da standardizasyon faaliyetleri sonucu doğan belgelendirme, gözetim ve test hizmetlerinden milli kuruluşlarımızın pay almasını sağlamak için bu kuruluşların işbirliğine gitmesi gerekiyor dedi. Türkiye de uygunluk değerlendirme pazarının büyüklüğünün 1 milyar Euro nun üzerinde olduğunu söyleyen Şentürk, yerli belgelendirme kuruluşlarının bu pazarın ancak yüzde sini alabildiğini kaydetti. TSE Başkanı, yabancı belgelendirme kuruluşlarının kontrolünde olan pazarın hakimiyetinin yerli kuruluşlara geçmesi için ülkemizdeki tüm kurum ve kuruluşların işbirliği yapması gerektiğini vurguladı. TSE Başkanı Şentürk şunları söyledi: Bir kurumun tek başına pazarın bu realitesiyle mücadele etmeye gücü yetmez. Ancak kurumlar arasında işbirliği yapmak suretiyle pazarlarımızdaki bu sömürüyü engellememiz gerekiyor. Tecrübe ve birikimlerimizi bir araya getirmemiz gerekiyor. Milli kuruluşlarımızın ayrı ayrı yüzde kaç kazandığı hiç önemli değil. Kaynağın yüzde kaçının Türkiye ye kaldığı çok önemli. Bu münasebetle var olan güçlü ilişkilerimizin daha geniş alanlara yayılmasını istiyoruz. Biz Enstitü olarak her türlü gayreti göstermeye hazırız. Özellikle ileri teknoloji gerektiren alanlarda bunu mutlaka başarmak zorundayız. Ülkemizde gerçekleşecek büyük yatırımlarda yerli kuruluşlara öncelik ve ayrıcalık tanınmasının çok önemli 4

5 olduğunu belirten Şentürk, 2023 yılına kadar Türkiye ye ulaştırma ve enerji alanında yapılması planlanan 130 milyar dolarlık yatırımın sadece 6 milyar dolarını uygunluk değerlendirme pazarının oluşturacağını hatırlattı. TSE Başkanı, bu yatırımlarda milli kuruluşlara öncelik verilmesi için kurumlararası işbirliğine ihtiyaç olduğunu vurguladı: Bahsettiğimiz bu projeler için en az 10 bin mühendise ihtiyaç var. Ben özellikle lobi alanında üniversitelerden destek istiyorum. Akademik camia bunu dile getirdiğinde bunun daha ciddi bir karşılık bulacağına inanıyorum. Ülkeler arasındaki ekonomik savaşın standartlar savaşına dönüştüğünü belirten TSE Başkanı, üniversitelerin standardizasyon çalışmalarına etkin olarak katılmaları gerektiğini kaydetti. TSE nin 1 Ocak 2012 tarihi itibarıyla Avrupa Standart Teşkilatları CEN ve CENE- LEC in tam üyesi olduğunu hatırlatan Şentürk şunları söyledi: Standartlara hakim olan ekonomiye hakim oluyor. CEN ve CENELEC e yıllık 1,4 milyon Euro aidat ödüyoruz. Bu aidatın ödenmesinin tek nedeni Avrupa standartlarındaki değişiklikleri takip edebilmek, Türk sanayicisinin istediği standart düzenlemelerini oraya taşıyabilmek, standartların Türk üreticisi için engel oluşturmasının önüne geçmek. Bunun için özellikle CEN ve CENELEC teki ayna komitelere akademisyenlerimizin üye olması gerekiyor. Akademisyenlerin katılımı için de odalarımızın, kalkınma ajanslarımızın fon oluşturması gerekiyor. Gazi Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Süleyman Büyükberber ise satın aldığı her üründe TSE markası var mı diye baktığını belirterek, TSE nin Türkiye nin en güvenilir kurumu olduğunu söyledi. Türkiye nin standartların belirlenmesi noktasında dünyada söz sahibi ülkeler arasına girebilmesi için üniversite olarak ellerinden ne geliyorsa yapacaklarını belirten Büyükberber, Kendi kendine yeten üniversite mantığıyla yapacağımız çok şey var dedi. Protokol kapsamında, standardizasyon bilincinin yaygınlaştırılması ve standartların kullanımını teşvik etmek amacıyla ortaklaşa panel ve seminerler düzenlenecek; ürün, hizmet ve sistem belgelendirme, deney ve kalibrasyon hizmetleri alanlarında işbirliği imkanları araştırılacak. Ayrıca otomotiv sektörü alanında TSE Otomotiv Merkezi Başkanlığı ile üniversitenin ilgili birimleri arasında ortak proje hazırlanması, uzman yetiştirilmesi, teknik mevzuat eğitimleri gibi konularda işbirliği yapılacak. TSE nin görev alanlarında ve tarafların mutabık kalacağı alanlarda karşılıklı olarak yüzde 25 indirim uygulanacak eğitim programları düzenlenecek. HABERLER TSE Heyeti nin Makedonya ve Kosova Ziyareti Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Başkanı Hulusi Şentürk ve beraberindeki heyet, Makedonya ve Kosova yı ziyaret etti. Makedonya nın başkenti Üsküp te Makedonya Standardizasyon Enstitüsü (ISRM) Başkanı Ljupco Davcev ile biraraya gelen TSE Başkanı Şentürk, burada yaptığı açıklamada ziyaretlerinin amacının iki kurum arasındaki işbirliğini geliştirmek olduğunu dile getirdi. Her iki kurumunda Avrupa Standardizasyon Teşkilatı nın üyesi olduğunu belirten Şentürk, standardizasyon alanında mevcut bir işbirliğimiz vardı, fakat biz bu işbirliğini belgelendirme ve laboratuvar alanlarına da taşımak istiyoruz dedi. Makedonya ve diğer Balkan ülkeleriyle geliştirecekleri işbirliği ile standardizasyon, belgelendirme ve laboratuvar alanlarında bir sinerji yaratmayı hedeflediklerini kaydeden Şentürk, TSE olarak önümüzdeki dönemde hizmet ağımızı hızla Balkan ülkelerine de genişletmeyi planlıyoruz diye konuştu. ISRM Başkanı Ljupco Davcev ise, TSE Heyetinin ziyaretinin birçok alanda yapacakları işbirliğinin bir başlangıcı olduğunu söyledi. -Kosova Ziyareti - Kosova Büyükelçiliğinde düzenlenen resepsiyonda Büyükelçi Songül Ozan ile biraraya gelen TSE Başkanı ve beraberindeki heyet daha sonra Kosova Çevre ve Alan Planlama Bakanı Mahir Yağcılar ı makamında ziyaret etti. Son olarak Kosova Sanayi ve Ticaret Bakan Yardımcısı Cüneyd Ustaibo tarafından kabul edilen TSE Heyeti temaslarının ardından Türkiye ye döndü. 5 ŞUBAT 2013

6 HABERLER TSE Sistem Belgelendirme Merkezi Başkanlığı Koordinasyon Toplantısı Antalya da Yapıldı TSE Başkanı Hulusi Şentürk: Türk Standardları Enstitüsü olarak en az 40 a yakın yeni alanda hizmete başladık. Laboratuvar alt yapısını güçlendirmek için çok büyük laboratuvar yatırımları yaptık. Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Sistem Belgelendirme Merkezi Başkanlığı nın 2013 Yılı Sistem Belgelendirme Merkezi Başkanlığı Koordinasyon Toplantısı, Antalya da yapıldı. Toplantıya TSE İl ve Bölge Koordinatörleri, Sistem Belgelendirme Merkezi Başkanlığı yöneticileri ile TSE Baş Tetkik ve Tetkik Görevlileri katıldı. TSE Başkanı Hulusi Şentürk, toplantıda yaptığı konuşmada standartların ülkelerin ekonomisindeki önemine değindi. Bugün Almanya nın yıllık büyümesinin yüzde 25 inin, Fransa nın ise yüzde 27 sinin standartlara dayandığına dikkat çeken Şentürk, ülkelerin kendilerine özgü standartları çıkarmaları ülke ekonomisine itici güç olmaktadır diye konuştu. TSE nin son dönemde önemli yatırımlar yaptığının altını çizen Şentürk, Türk Standardları Enstitüsü olarak en az 40 a yakın yeni alanda hizmete başladık. Laboratuvar alt yapısını güçlendirmek için çok büyük laboratuvar yatırımları yaptık. Yeni girdiğimiz alanlarda, özellikle de ADR konusunda çok iyi işler çıkaracağız. Ayrıca Müşteri Dostu İşyeri Belgesi büyük firmalarımızın ilgisini çekmektedir dedi. TSE Baş Tetkikçi ve Tetkikçilerin bilgi birikimleri ve tecrübeleri ile Enstitü için büyük önem taşıdığını belirten Başkan Şentürk, TSE nin yeni projelere, yeni pazarlara girmesi için sizlerden gelecek öneriler rehber olacak. Bilgi birikiminiz ve tecrübeleriniz Enstitü nün yoluna ışık tutacaktır dedi. TSE Genel Sekreter Yardımcısı Mehmet Bozdemir: Sistem Belgelendirme alanında, dünyadaki gelişmelere paralel yeni hizmet alanlarına girilmesi için çalışmalar yaptık. TSE Genel Sekreter Yardımcısı Mehmet Bozdemir başkanlığında gerçekleşen Koordinatörler ve Sistem Belgelendirme Merkezi Başkanlığı Müdürleri Toplantısı nda ise Sistem Belgelendirme Merkezi nin faaliyetleri masaya yatırıldı. TSE nin 2012 faaliyet gelirlerinde yüzde 15 lik artış yaşandığını belirten Mehmet Bozdemir, Sistem Belgelendirme Merkezi Başkanlığı nın Enstitü birimleri arasında bu artışa katkı sağlayan en önemli birimlerden biri olduğunu söyledi. Merkezin, TS EN ISO 9000 Kalite Yönetim Sistemi, TS EN ISO Çevre Yönetim Sistemi, TS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi, TS EN ISO Gıda Güvenliği Yönetim Sistemi belgelerinin kamu ve özel sektör kuruluşlarında yaygın olarak kullanıldığını belirten Bozdemir, Türkiye deki ilk 500 büyük firmanın 240 ının kalite yönetim sistemi belgelerini TSE den aldığını hatırlattı. Mevcut belgelendirme alanlarıyla birlikte dünyada gelişen yeni belgelendirme alanlarında da eşzamanlı olarak çalışmalar yapılması gerektiğini kaydeden Bozdemir, bu çerçevede, TCDD ile Demiryolları Yönetim Sistemi, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile Kara, Hava ve Deniz Taşımacılığında Tehlikeli Maddelerin Taşınmasına İlişkin Yönetim Sistemi, İş Sağlığı ve Güvenliği alanında standardlar oluşturulmasına yönelik çalışmalar yapıldığını belirtti. 6

7 TSE Ürün Belgelendirme Merkezi Başkanlığı 2012 Yılı Değerlendirme Toplantısı Antalya da Yapıldı HABERLER TSE Başkanı Hulusi Şentürk: Ürün Belgelendirme Merkezi Başkanlığı, 2012 yılında gerek yeni marka sayısını artırarak, gerekse de yeni alanlarda başladığı hizmetlerle çok başarılı bir yılı geride bıraktı. Türk Standardları Enstitüsü (TSE) Ürün Belgelendirme Merkezi (ÜBM) Başkanlığı 2012 Yılı Değerlendirme Toplantısı Antalya da yapıldı. Toplantıya TSE Başkanı Hulusi Şentürk, TSE Genel Sekreteri Üzeyir Karagöz, TSE Genel Sekreter Yardımcısı Coşkun Şentürk, TSE ÜBM Başkanı Doğan Yazar ve ÜBM Başkanlığı na bağlı olarak çalışan birimlerin amir ve personelleri katıldı. Toplantıda konuşan TSE Başkanı Hulusi Şentürk, ÜBM Başkanlığı nın TSE nin amiral gemisi olduğunu belirterek; Amiral gemisi ne kadar güçlü, etkin ve verimli olursa, görevlerini ne kadar iyi yaparsa, Enstitümüzün diğer birimleri de o oranda üzerlerine düşen görevleri başarıyla yapacaktır. Bugün TSE bir yanda Ürün Belgelendirme ve onun içinde Hizmet Yeri Belgelendirme, öbür tarafta Laboratuvar, Test Merkezleri ayakları üzerinde yükselmektedir dedi. TSE Başkanı, 2012 yılının Ürün Belgelendirme Merkezi için destan yazılan bir yıl olduğunu vurguladı. Merkezin bir yandan yeni marka sayısını artırdığını, diğer yandan da E1, GMP Belgelendirmeleri, Müşteri Dostu Marka ve Müşteri Dostu Kuruluş Belgelendirmeleri, LPG tanklarının muayeneleri gibi yeni alanlara girdiğini belirtti. TSE Başkanı, bu çalışmalarla eş zamanlı olarak gerçekleştirilen ara kontrollerin de yüzde yüze yakın oranda gerçekleştirildiğini hatırlattı. Ülke ekonomilerinin kalkınması ile standardizasyon ve belgelendirme faaliyetleri arasında doğrudan bir ilişki olduğunu belirten Hulusi Şentürk, TSE nin bu gerçekten hareketle faaliyetlerine ivme kazandırması gerektiğine dikkat çekti. Enstitü nün sadece Türkiye de değil, dünyada marka kuruluş haline gelmesini hedeflediklerini söyleyen Şentürk, bu hedefe ulaşabilmek için mevcut alışkanlıkların terk edilmesinin zorunluluğuna işaret etti. Özellikle Yurtdışı Çözüm Ortaklığı Ofisleri, Dış İnceleme Elemanları Havuzu ve yeni laboratuvar yatırımları gibi adımlarla TSE nin küresel bir güç olma yolunda hızla ilerlediğini belirten Şentürk, hiçbir şekilde bu adımlardan taviz verilmeyeceğinin altını çizdi. TSE Genel Sekreteri Üzeyir Karagöz de toplantıda yaptığı konuşmada sanayici ve iş adamlarının belgelendirme maliyetini en aza indirmek için yurt içi ve yurt dışında yerinde belgelendirme yaptıklarını belirtti. Bu sayede daha hızlı ve daha çok hizmet verecekleri bir yapılanmaya gittiklerini söyleyen Karagöz, Türkiye nin 150 milyar dolarlık ihracatının arkasındaki görünmez kahraman TSE dir. Çünkü rekabet edebilir ürününüz yoksa dünya ticaretinde adınızdan söz ettiremezsiniz diye konuştu. Karagöz, Türkiye nin 2023 vizyonu doğrultusunda TSE olarak gerekli altyapıyı oluşturmaya çalışacaklarını kaydetti. TSE Genel Sekreter Yardımcısı Coşkun Şentürk ise 7 ŞUBAT 2013

8 ÜBM nin, 2012 yılının Enstitü açısından başarılı geçmesinde en büyük emeğe sahip birim olduğunu, 2013 yılı için belirlenen Enstitü hedeflerinin gerçekleştirilmesinde de ÜBM nin aynı başarılı performansı göstereceğine inandığını belirtti. Şentürk: TSE nin ülkemizde ve dünyada hak ettiği yere ulaşması için üst yönetim olarak, özel sektör, kamu kuruluşları ve sivil toplum örgütleriyle sürekli temas halindeyiz. Bu temaslar ile Enstitümüzün ileriye dönük stratejik haritasını çıkarmak ve buna göre müşterilerimize verdiğimiz hizmetlerin profilini genişletmek istiyoruz yılının Enstitü açısından yeni hizmet alanları, yeni personel istihdamı dolayısıyla büyüme yılı olmasını hedefliyoruz. Bu elbette ki ülkemizin ticaretinin geliştirilmesi, kalite alt yapısının iyileştirilmesi anlamına gelecektir dedi. TSE ÜBM Başkanlığı nın 2013 yılı hedefleri hakkında bilgi veren ÜBM Başkanı Doğan Yazar ise, yeni dönemde Helal Gıda ile birlikte Helal Kozmetik ve Helal Turizm belgelendirmelerine başlanacağını, Hizmet Yeri Belgelendirmede spor salonları ve AVM lerin belgelendirilmesine geçileceğini söyledi. Belgelendirme faaliyetleri kapsamında Müşteri Dostu Kuruluş ve Müşteri Dostu Marka ile Türkiye nin önde gelen markalarının sektörel bazda belirleneceğini anlatan Yazar, sağlık açısından büyük risk oluşturan ahşap ürünlerde formaldehit emisyon seviyelerinin kontrolü ile ilgili E1 belgelendirmesine de Ocak ayında başlanacağını söyledi. ATEX Direktiflerinde onaylanmış kuruluş olarak atanmayı beklediklerini belirten Yazar, Bina Belgelendirmesi, Orman Belgelendirmesi, Engelsiz Yaşam alanlarıyla ilgili belgelendirme çalışmalarında son aşamaya gelindiğini söyledi. Doğan Yazar, Bilişim Teknolojileri alanında ise 2013 yılında Yazılım Test Laboratuvarının hizmete açılacağını, öte yandan Ulusal Koruma Profilleri oluşturulması kapsamında, elektronik ticaret, akıllı sayaçlar, Hastane Bilgi Yönetim Sistemleri, Elektronik Bilgi Yönetim Sistemleri ve Coğrafi Bilgi Sistemleri alanlarını kapsayan belgelendirmeye başlayacaklarını söyledi. 8

9 9 ŞUBAT 2013

10 AYIN KONUĞU Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı FARUK ÇELİK İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için devlet, işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerini düzenleyen 6331 sayılı kanun ile gelen yenilikleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı Faruk Çelik le görüştük. STANDARD sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, mevcut düzenlemelere kıyasla hangi yenilikleri içermektedir? F. ÇELİK- Kanunun getirdiği en önemli yenilik olarak, tüm çalışanların iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının kapsamına alınmasını ve iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri açısından çalışan sayısı sınırının kaldırılmasını söyleyebiliriz. Bunun anlamı, ülke genelinde çalışanlar; memur, işçi gibi statü ayrımı olmadan iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hükümlerden faydalanacaklar, bütün işyerlerinde iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirilecek ve bu profesyoneller marifeti ile iş sağlığı ve güvenliği konusunda yerinde hizmet verilmesi sağlanacaktır. Bunun yanında Kanunun getirdiği diğer önemli yenilikleri şöyle sıralayabiliriz İş sağlığı ve güvenliği ile ilgili konularda çalışanları temsil etmeye yetkili çalışan temsilcisi kavramı getirilmiştir. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği konusundaki karar alma faaliyetlerine katılmaları sağlanmaktadır. İş sağlığı ve güvenliği profesyonellerinin, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili hususları işverene iletme ve işverence uyulmayan hayati tehlike arz edenleri Bakanlığa bildirme hakkı getirilmiştir. Bakanlık, mikro işletmelere iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri konusunda destek sağlayacaktır. Önleyici bir yaklaşım benimsenerek risk değerlendirmesinin yapılması zorunlu hale getirilmektedir. Bu konunun önemine binaen çok tehlikeli sınıfta yer alan maden, metal ve yapı işleri ile tehlikeli kimyasallarla çalışılan sektörler veya büyük endüstriyel kazaların olabileceği işyerlerinde risk değerlendirmesi yapılmaması işi durdurma sebebi sayılacaktır. İşyerlerinin toplu halde bulunduğu yerlerde iş sağlığı ve güvenliği koordinasyonunun sağlanması temin edilmiştir. STANDARD- Kanun işverenler ve çalışanlar açısından temel olarak ne tür yükümlülükler getirmektedir? F. ÇELİK- İşveren açısından getirdiklerini özetlersek; Risk değerlendirmesine dayalı genel bir önleme politikasının oluşturulması, İş sağlığı ve güvenliği alanının dinamik yapısı nedeniyle çalışma ortamının iyileştirilmesi ve sürekliliğinin sağlanması, Bir iç kontrol sisteminin sağlanması amacıyla izleme ve denetleme, 10

11 Birden fazla işverenin bulunduğu alanlarda ve çalışmalarda koordinasyonun sağlanması, Mesleki risklerin önlenmesi amacıyla eğitim ve bilgi verilmesi dahil her türlü tedbirin alınması, Çalışana görev verirken sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunun dikkate alınması, İşin kişilere uygun hale getirilmesi için uygun yöntemlerin seçilmesi ve önlemler alınırken tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerinin de göz önünde bulundurulması, İşyerinde gerekli kontrol, ölçüm, inceleme ve araştırma çalışmalarının yapılması, gibi bir kısmı önceden de olan ancak bir kısmı da yeni yükümlülüklerdir. Çalışanlar açısından kısaca değerlendirirsek; Sayı sınırı olmaksızın iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinden yararlanma, İş sağlığı ve güvenliği konularında temsil edilme, bu konudaki çalışmalarla ilgili görüş bildirme ve aktif katılım sağlama, İş sağlığı ve güvenliği konularında eğitim ve bilgilenme, Ciddi ve yakın tehlike durumunda çalışmaktan kaçınma, hakları bu Kanunla düzenlenmiştir. Ayrıca çalışanlar, kendilerinin ve çalışma arkadaşlarının sağlık ve güvenliklerini tehlikeye düşürmeme ve kendilerine verilen üretim ve korunmayla ilgili tüm araç ve donanımları doğru kullanmakla yükümlüdürler. STANDARD- Ülkemizde eksikliği hissedilen iş sağlığı ve güvenliği kültürünü işyeri düzeyinde başlatabilmek için gerekli bilincin işyerlerinde yaratılabilmesi ve ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği politikasının tesisine katkı sağlamak adına ilgili taraflara düşen görev ve sorumluluklar nelerdir? F. ÇELİK- Toplumsal manada sağlık ve güvenlik kültürü; ailede başlayan, eğitimle gelişen ve daha sonra çalışma hayatına yansıyan bir olgudur. Biz Bakanlık olarak 2000 li yılların başından beri bu kültürün oluşması için çalışma hayatının aktörleri başta olmak üzere toplumun tüm kesimlerini kapsayacak şekilde birçok proje, işbirliği ve kampanyalar yürüttük. Diğer yandan 2005 yılında kurulan ve 6331 sayılı Kanun ile yasal dayanağa kavuşturulan Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi de ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği yönünden bulunduğu durumu da dikkate alarak, ulusal düzeyde politika belirleme çalışmaları yapmış ve , dönemlerine ait Politika Belgeleri yayınlanmıştır. Dolayısı ile işyerleri, işletme düzeyinde politika ve hedeflerini belirlerken ulusal politikalarımızı destekleyecek ve besleyecek yönde adımlar atmalıdır. Diğer yandan işletme düzeyinde belirlenen önleme politikalarının etkin olarak hayata geçirilmesi için; bu politikanın tüm çalışanlar tarafından benimsenmesi sağlanmalı, iş sağlığı ve güvenliği eğitimleri ile bilgi düzeyleri artırılmalı, farkındalık ve bilinç artırma programları uygulanmalı ve hatta çalışanlar ödül ve teşvik mekanizmaları ile motive edilmelidirler. Kalıcı bir işletme kültüründen veya toplumsal kültürden bahsedebilmemiz için bahsettiğim bu konulara yatırım yapmak ve sonuç olarak da bilginin davranışa yansıması gerekmektedir. STANDARD- İşyerlerinde TS İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sisteminin uygulanması, yasal zorunlulukları yerine getirmede ve ülkemizin çağdaş bir iş sağlığı ve güvenliği sistemine kavuşmasında rehber olabilir mi? F. ÇELİK- Biliyorsunuz iş kazaları ve meslek hastalıklarının neden olduğu maddi ve manevi kayıpları gelişmiş ülkelerin de kalkınma hamlelerinin önünde önemli bir engel olmaya devam etmektedir. İSG sorunları ile mücadele edebilmek için; konunun en üst düzeyde, bir sistem olarak ele alınması, yönetilmesi ve kontrol altında tutulması günümüzde bir zorunluluk haline gelmiştir. Bir önceki açıklamalarımda da değindiğim gibi konuya toplum içerisinde yer alan ilgili bütün paydaşların sarf ettiği ortak bir çaba ve kültür oluşumu olarak yaklaşılmalı ve sorunların çözümünde bütün araçlar aktif olarak kullanılmalıdır. İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi Standardının içeriğine bakıldığında; işyerlerinde işlerin gerçekleştirilmesi esnasında, çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek kaza ve diğer etkenlerden korunmak ve daha iyi çalışma ortamı sağlamak amacıyla yürütülen iş sağlığı ve güvenliği faaliyetlerinin, kuruluşların genel stratejileri ile uyumlu olacak biçimde sistematik bir şekilde ele alınarak sürekli iyileştirme yaklaşımı çerçevesinde çözümlenmesi için kullanılan bir araç olduğunu ve bugün Kanunda önemli bir yer 11 ŞUBAT 2013

12 taşıyan risk değerlendirmesine dayandığını görüyoruz. Aslında sadece risk değerlendirmesi konusu değil işyeri düzeyinde politika oluşturma, organizasyon yapısı, önleyici faaliyetler, sürekli iyileşme, eğitim ve çalışanların katılımı, işbirliği ve koordinasyon gibi kavramların Kanunda bire bir yer alması bir tesadüf değil, iş sağlığı ve güvenliği alanındaki gelişmelere paralel olarak ortaya çıkan eğilimlerin sonucudur. Dolayısı ile Kanun yayımlanmadan önce standard kapsamında çalışmalar yapmış kuruluşların Kanunun gereklerini yerine getirirken zorlanmayacakları veya daha rahat uygulayacakları bir gerçektir. Diğer yandan Kanunun gereklerini tam olarak yerine getiren işyerleri açısından düşündüğümüzde de bir nevi standardın gerekliliklerini karşılayacakları için isterlerse bu çalışmalarını belgelemeleri mümkün olacaktır. Sonuç olarak yayımlanan bu Kanunun etkin olarak uygulanabilmesi konularındaki yoğun çabalarımıza katkı verecek gönüllü sistemlerin benimsenerek uygulanması ve yaygınlaşması her zaman arzumuzdur. STANDARD- Kanunun özellikle 50 den az işçi çalıştıran işyerleri için yeni yükümlülükler getirdiği dikkate alındığında, bu tür işyerleri için düzenlemelerin uygulanabilirliğini artırmak üzere hangi teşvik ve rehberlik mekanizmaları öngörülmektedir? F. ÇELİK- Bildiğiniz gibi bu İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun önemli gerekçelerinden biri olan 89/391 sayılı Çerçeve Direktifte de küçük ve orta ölçekli işletmelerin korunması ifadesi yer almaktadır. Bu işletmelerin ekonomik sürdürülebilirliklerinin desteklenmesi, gerekli altyapı çalışmalarını tamamlamaları için Kanunun iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri ile ilgili maddeleri; 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren iki yıl sonra, 50 den az çalışanı olan tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için yayımı tarihinden itibaren bir yıl sonra yürürlüğe girecektir. Ayrıca mikro işletmeler dediğimiz 1-9 arası çalışanı olan ve tehlikeli veya çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerine devlet tarafından destek verilecektir. Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinin faydalanması ise Bakanlar Kurulu kararı ile mümkün olabilecektir. STANDARD- Ülkemizde yeterli sayıda olmayan işyeri hekimi ve iş güvenliği uzman ihtiyacı sıkıntısının önüne nasıl geçilecek? F. ÇELİK- Bu profesyonellerin işyerlerinde çalışma süreleri göz önüne alındığında i geçen iş güvenliği uzmanı ve den fazlası aktif olmak üzere den fazla işyeri hekimi ile hizmet sunumu konusunda bir sıkıntı yaşanmayacaktır. Ayrıca 6331 sayılı Kanunun geçici 4. Maddesinde yapılan düzenleme ile iş güvenliği uzmanlarına belirlenen geçiş sürelerinde bir üst tehlike sınıfındaki işyerlerinde çalışma hakkı verilerek, tehlike sınıflarına göre görevlendirmelerinden doğabilecek problemler en aza indirilmiştir. STANDARD- Ülkemizin iş sağlığı ve güvenliği verileri ile dünya ülkelerinin verileri karşılaştırıldığında ülkemiz açısından nasıl bir tablo ortaya çıkmaktadır? F. ÇELİK- Sağlıklı bir değerlendirme yapabilmek için iş sağlığı ve güvenliği istatistiklerini geçmiş yıllardan başlayarak uzun dönemli bir inceleme yapmak gerekir ve bu şekilde bakıldığında genel bir iyileşme eğilimi izlenmektedir. Bu düşüşte hem İSG bilincinde yıllarla sağlanan artış, hem de teknolojik gelişmeler rol oynamıştır. Sağlanan bu iyileşmeye rağmen gelişmiş ülkelerde dahi iş sağlığı ve güvenliği bir sorun olarak karşımıza çıkmaya devam etmektedir. 12

13 Nitekim 2003 rakamları kullanılarak yıllarında yapılan ILO tahminlerine göre dünyadaki işgücü sayısı 3 milyar civarında olup işgücünün % 40 ı yani 1.2 milyarı kadınlardan oluşmaktadır. Yine aynı tahminlere göre her yıl çalışan iş kazaları nedeniyle 2.02 milyon çalışan ise meslek hastalıkları nedeniyle hayatlarını kaybetmektedir. Dünyada her gün; 1 Milyon iş kazası olmakta, 5534 çalışan işle ilgili hastalıklar, 879 çalışan iş kazası nedeniyle ölmektedir. Ülkemiz İSG verilerini diğer dünya ülkeleri ile karşılaştırmak için temel veri kaynağı ILO verileridir. Ancak ülkelerdeki çalışan sayılarının istatistiklere yansıtılması konusunda özellikle kapsam konusunda ülkelerarası farklılıklar mevcuttur. ILO tarafından ülkelere ait yayınlanan son veriler 2008 yılına ait olup 100 bin işçide ölümlü iş kazası oranlarında yılları ortalaması alındığında en iyi durumda olan ülke İngiltere (100 binde 0,7), en kötü durumda olan ülke ise Hindistan dır (100 binde 104,1). Ülkemizi en iyi konumda olan İngiltere ile karşılaştırırsak; bizim 100 bin işçide ölümlü iş kazası oranımız 14,3 tür. STANDARD- Ülkemizde iş kazalarının yarısından fazlası 50 den az çalışanın istihdam edildiği KOBİ lerde gerçekleşmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığının ülkemizin, başta KOBİ ler olmak üzere bütün işletmeler tarafından basit, kolay anlaşılır ve uygulanabilir, kendine has bir İSG Yönetim Sistemi Standardına kavuşması için TSE ile yapılan İSG Yönetim Sistemleri ve Uygulama Rehberleri projesi ile ilgili bilgi verebilir misiniz? F. ÇELİK- Bu çalışmanın temeli; Bakanlığımızın yararlanıcısı olduğu, Avrupa Birliği destekli Türkiye de İşyerlerinden İş Sağlığı ve Güvenliği Koşullarının İyileştirilmesi Projesi (İSGİP) ne dayanmaktadır. İSGİP kapsamında ölümlü iş kazalarının en çok yaşandığı sektörler olan metal, maden ve inşaat KOBİ leri yer almış ve 2010 yılında başlayan proje 2012 yılının Şubat ayında tamamlanmıştır. Projede yer alan işletmelerde faaliyet gösterdikleri her bir sektöre özgü İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemi (İSG-YS) geliştirilmiştir. Geliştirilen İSG-YS ler işyeri uygulamaları ve eğitimler vasıtasıyla KOBİ lerin kullanımına sunulmuştur. Bu kapsamda sektörel bazda hazırlanan rehberler ise işletmelerin kolaylıkla ve kendi kendine uygulayabileceği niteliktedir. Risk değerlendirmesi ve performans gözleme yöntemleri ile çalışma ortamı gözetimi ve meslek hastalıkları tanısında açıklamalı bilgileri içeren rehberler, Bakanlığımız İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü Müdürlüğünün internet sayfasından ücretsiz olarak erişilebilir durumdadır. Ayrıca Bakanlık olarak, önümüzdeki yıllarda milli kaynaklarımızı kullanarak yürüteceğimiz projelerle; metal, maden ve inşaat sektörlerine yönelik oluşturulan yönetim sistemi modellerinin daha çok işletmeye uygulanması faaliyetlerinin yanı sıra tekstil, deri, gıda, mobilya ve kimya ürünleri sektörleri başta olmak üzere pek çok farklı sektöre yönelik İSG-YS geliştirme ve işyerlerine yaygınlaştırma faaliyetlerinde de bulunacağız. Bakanlığımız İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü ile Türk Standardları Enstitüsünün 11/6/2012 tarihinde imzalayarak çalışmalarına başladığı protokol kapsamında; öncelikle halihazırda mevcut olan metal, maden ve inşaat sektörlerindeki işyerlerinde uygulanan İSG-YS lerin ulusal bir standart haline dönüştürülmesi ve daha sonrasında diğer sektörlere özgü İSG-YS lerin bunlara ilave edilmesi planlanmaktadır. Böylece ülkemiz; AB de İngiltere, Almanya ve İtalya gibi birkaç ülke dışında uygulaması olmayan bir ilki gerçekleştirerek, kolay anlaşılabilir ve uygulanabilir rehberleriyle, önerdiği risk değerlendirmesi ve performans gözleme yöntemleriyle, sektörel ve en önemlisi tamamen ülkemize özgü İSG-YS modellerine sahip olacaktır. Umarım bu çalışmalar; ülkemizi iş sağlığı ve güvenliği alanında en iyi olan ülkelerin seviyesine taşır ve hatta daha da ileri götürerek gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelere örnek olabiliriz. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı olarak, bütün bunları gerçekleştirecek güce sahip olduğumuz konusunda başta işveren ve çalışanlarımız olmak üzere tüm paydaşlarımıza güvenim sonsuzdur ve yürekten inanmaktayım. 13 ŞUBAT 2013

14 İSTATİSTİKSEL DEĞERLENDİRME İş Sağlığı ve Güvenliğiyle İlgili Son Beş Yıllık İstatistiksel Değerlendirme Süreyya KAPUSUZ İstatistikçi Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İş sağlığı ve güvenliği, çalışma ortamında çalışanların sağlığını ve güvenliğini olumsuz etkileyen risk faktörlerini tespit ederek bertaraf etmek veya en aza indirmek amacıyla yürütülen koruyucu hizmetlerdir. Çalışanların sağlıklarının korunması ve güvenliklerinin sağlanması için devlete, işverene ve çalışana önemli görevler düşmektedir. Devlete düşen görev, çalışma şartlarından istihdama, sosyal güvenlikten mesleki eğitime, yurtdışında çalışan vatandaşlarımızın haklarının korunmasına kadar çalışma hayatının her alanında olduğu gibi iş sağlığı ve güvenliği alanında da, gerekli hukuki ve teknik altyapıyı tamamlamak, gerekli kanuni düzenlemeleri yaparak uyulması zaruri kuralları belirlemek ve bunların uygulanmasını denetlemek ve teşvik etmektir. İşverene düşen görev, bu kuralları ve tedbirleri eksiksiz uygulamaktır. İşçinin de bu hususların yerine getirilip getirilmediğini sorgulaması, talep etmesi ve daha da önemlisi işyerinde konulan kurallara harfiyen uyması, bu husustaki eğitimleri ciddiyetle takip etmesi ve çalışma esnasında gerekli dikkat ve özeni göstermesi gerekmektedir. İş sağlığı ve güvenliği konusunda, özellikle 2000 li yıllar itibariyle gerek mevzuat gerekse ulusal ve uluslararası düzeyde yürütülen çalışmalar açısından değerlendirildiğinde önemli aşamalar kaydedildiği ancak istenen düzeye gelinemediği istatistiksel değerlendirmelerde de görülmektedir. Nitekim ILO kaynaklarına göre her yıl 2.34 milyon çalışan iş kazaları ve meslek hastalıkları nedeniyle hayatlarını kaybetmektedir. (2.02 milyonu meslek hastalıkları, i iş kazaları nedeniyle) Dünyada her gün; 1 milyon iş kazası olmakta, 5534 çalışan işle ilgili hastalıklar, 879 çalışan iş kazası nedeniyle ölmektedir. ILO nun yayınlarına göre, endüstrileşmiş ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyeti, bu ülkelerin Gayrı Safi Milli Hasılalarının yaklaşık % 4 ü oranındadır yılı verilerine göre Dünyadaki GSMH 60 trilyon USD olarak belirlenmiştir. Buna göre yapılan hesaplamalarda; iş kazaları ve meslek hastalıkları yönünden dünyadaki toplam yıllık maddi kaybın asgari 600 milyar USD, azami 2,4 trilyon USD olduğu hesaplanmaktadır. 14

15 Ülkemizde ise, TÜİK den alınan 2011 yılı GSYİH rakamına göre iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyetinin ILO nun bu yaklaşımına göre yaklaşık yılda 52 milyar TL olacağı tahmin edilebilir. (2011 yılı gayri safi yurtiçi hasıla değeri cari fiyatlarla milyon TL olmuştur. Kaynak: Haber bülteni) Ancak bu rakam sadece bir tahmin olup Sosyal Güvenlik Kurumu bilgilerine göre yapılan hesaplamalar ışığında iş kazası ve meslek hastalıklarının 2009 yılı için ülkemize görünür maliyeti TL olarak bulunmuştur. Yapılan akademik çalışmalara göre önceleri görünmez maliyetlerin görünür maliyetlerin en az 4 katı olduğu belirtilirken tarihsel gelişim içerisinde yasal düzenlemelerden dolayı, görünmez maliyetlerden görünür maliyetlere doğru bir kayma olduğu görülmektedir. Dolayısıyla görünmez maliyetler ile görünen maliyetler arasındaki oran 1:1 [RINE- FORD, F.C., 1977, A new look at occupational safety. A cost-benefit analysis of selected Texas Industries, Prof. Saf., 9:8-13] olarak ele alınmıştır. Bu yaklaşımla toplam iş kazaları maliyeti 2009 yılı için yaklaşık 7.7 milyar TL olarak tespit edilmiştir. Verilen bu rakamlar meslek hastalığı ve iş kazalarının neden olduğu maddi kayıplar için söz konusudur. Elbette, iş kazaları sonucu yitirilen insan yaşamlarının değerini ölçmek ve hiç bir maddi değerle karşılaştırmak olanaklı değildir (Kaynak: İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Düzenleyici Etki Analizi, 2011, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı). İş kazaları ve meslek hastalıklarının mali boyutunun yanında ülkemizdeki durumu değerlendirebilmek için iş sağlığı ve güvenliği verilerini incelemek gerekmektedir. Bu incelemeyi yapabilmek için istatistiklere ulaşabildiğimiz tek kaynak Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verileri olup yayınlanan son istatistik yıllığı 2011 yılına aittir. Bu verilere göre 2011 yılında Türkiye de işyeri faaliyet göstermiş ve bu işyerlerinde işçi istihdam edilmiştir. Ayrıca bu işyerlerinde iş kazası, 697 meslek hastalığı vakası meydana gelmiş, toplam u (1.700 iş kazası sonucu ölüm, 10 meslek hastalığı sonucu ölüm) ölümle sonuçlanmıştır yılında iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kaybedilen iş günü sayısı ise dur. Sürekli iş göremez sayısı ise dır. Bu rakamlara göre, Türkiye de günde; yaklaşık 190 iş kazası olmakta, 4,6 kişi iş kazası sonucu hayatını kaybetmekte ve 6 kişi iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir. (Kaynak: 2011 yılı SGK İstatistik Yıllığı_Tablo ve Tablo 1.3.2) Bu rakamların yanı sıra SGK istatistiklerine yansımayan iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu kayıplar da ayrıca dikkate alınmalıdır. Bu rakamlardan da anlaşılacağı üzere, iş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu maddi ve manevi kayıplar, ülke ekonomisi açısından oldukça önemli boyutlara ulaşmaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde iş sağlığı ve güvenliği, toplumsal kalkınmanın belirleyici unsurları arasında yer almaktadır. Bu nedenle ülkemizde de iş sağlığı ve güvenliği alanında öncelikli mücadele alanlarının belirlenmesi ve başlatılan çalışmaların artan bir hızda sürdürülmesi mecburiyeti vardır Yılı SGK İstatistikleri Yıl İşyeri İşçi İş Kazası Kaza Oranı Ölümlü İş Meslek İş Kazası ve İş Kazası ve Sayısı Sayısı Sayısı (100 Bin Kazası Ve Hastalığı M.H. Sonucu M.H. Sonucu İşçide) Mesl. Hast. Sayısı Ölüm Sayısı Kaybedilen Sürekli İş Gör. Oranı Gün Sayısı (Sakatlık) (100 Bin İşçide) İş Kazası M.H. Topl Tablo 1: Yılı İş Sağlığı ve Güvenliği İstatistikleri (SGK Yıllıkları) 15 ŞUBAT 2013

16 SGK istatistiklerine göre; son 5 yılda yani 2007 yılına göre 2011 yılındaki iş sağlığı ve güvenliği verileri tablo ve grafiklerle incelendiğinde yıllar itibariyle meydana gelen değişimler daha çarpıcı görülebilmektedir. Grafik 1 de görüldüğü üzere, 2007 yılına göre 2011 yılında; işyeri sayısında % 28.6, çalışan sayısında ise % 29.7 lik bir artış meydana gelmiş yani iş gücü piyasasında büyüme sağlanmıştır yılına göre 2011 yılında; 100 bin işçide iş kazası oranında % 34 ve iş günü kayıplarında % 8,7 azalma, ölümlü iş kazası ve meslek hastalıkları oranında % 29 ve sürekli iş göremezlik sayısında ise % 13.3 lük artış izlenmektedir (Grafik 2). İş sağlığı ve güvenliğinin ulusal stratejisini belirlemek amacıyla, iş kazası ve meslek hastalıklarında öne çıkan riskli sektörleri değerlendirmek ve sektörel analiz yapmak gerekmektedir. İş kazası sayılarının sektörlere göre dağılımının son 5 yıl içindeki durumunu değerlendirmek amacıyla iş kazasının en çok görüldüğü 8 sektör ele alınmıştır. Bu kapsamda yapılan değerlendirmede, iş kazası sayılarının son 5 yıllık ortalama dağılımında en çok iş kazası görülen sektör olarak metal birinci sırada, maden ikinci sırada, inşaat ise üçüncü sırada gelmektedir (Grafik 3). Ölümlü iş kazası sayılarının son 5 yıllık ortalama dağı- lımında en çok ölümlü iş kazası meydana gelen sektör olarak inşaat birinci sırada, nakliyat ikinci sırada, maden ise üçüncü sırada gelmektedir (Grafik 4). Grafik 5 de ise yine 5 yılın ortalaması alınarak ve ölümlü iş kazaları 100 bin çalışana oranlandığında sıralama değişmekte ve ilk üç sırada maden, inşaat ve nakliyat sektörleri gelmektedir. Grafik 3: İş Kazası Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Grafik 1: Yılları İşyeri ve İşçi Sayısı Karşılaştırması Grafik 4: Ölümlü İş Kazası Sayılarının Sektörlere Göre Dağılımı ( ) Grafik 2: İş Kazası Oranı, Ölümlü İş Kazası-Meslek Hastalığı Oranı (100 Bin İşçide) ve İş Günü Kayıpları Karşılaştırması ( Yılları) Grafik 5. Ölümlü İş Kazası Oranlarının Sektörlere Göre Dağılımı/ işçi ( ) 16

17 İşçi Sayısı KOBİ lerin İşyeri Sayısı KOBİ lerin KOBİ lerin İçindeki Oranı (%) İşçi Sayısı İçindeki Oranı (%) İş Kazaları İçindeki Oranı (%) 1-9 İşçi (% 85.3) (%29.7) (%24.2) İşçi (% 12.8) (%32.5) (%27.2) İşçi (% 1.7) (%21.8) (%24.6) KOBİ (%99.8) (%84) (%76) TOPLAMI Tablo 2: 2011 Yılı KOBİ İstatistikleri (SGK 2011 İstatistik Yıllığı_Tablo ve Tablo ) Yaş Grupları Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Toplam İşçi Sayıları Tablo 3: İş Kazaları Vak alarının Sigortalılarının Yaş Gruplarına ve Cinsiyete Göre Dağılımı İş sağlığı ve güvenliği verilerini değerlendirirken dikkat edilmesi gereken diğer önemli bir husus; Ülkemizdeki işyerlerinin neredeyse tamamına yakın bir kısmının küçük ve orta ölçekli işletmelerden oluşmasıdır yılı SGK istatistiklerine göre, işletmenin % 85.3 ü 1-9 sigortalı çalıştıran işyerlerinden, % 12.8 i sigortalı çalıştıran işyerlerinden ve % 1.7 si ise sigortalı çalıştıran işyerlerinden oluşmaktadır. Çalışanların ise % 29.7 si 1-9 işçi istihdam eden işyerlerinde, % 32.5 u işçi istihdam eden işyerlerinde, % 21.8 i ise işçi istihdam eden işyerlerinde bulunmaktadır (Tablo 2). Sonuç olarak, Türkiye deki işyerlerinin % 99.8 i işçi istihdam eden Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerden (KOBİ) oluşmakta olup, çalışanların % 84 ü bu işyerlerinde istihdam edilmektedir. (Kaynak: SGK 2011 İstatistik Yıllığı_Tablo 1.1.8) Yine SGK istatistiklerine göre 2011 yılında meydana gelen iş kazalarının % 24.2 si 1-9 işçi çalıştıran işyerlerinde, % 27.2 si işçi çalıştıran işyerlerinde, % 24.6 sı işçi çalıştıran işyerlerinde yani iş kazalarının toplam olarak % 76 sı KOBİ lerde meydana gelmektedir. (Kaynak: SGK 2011 İstatistik Yıllığı_Tablo Tablo ) Bu rakamlardan, ülkemizde işletmelerin önemli bir çoğunluğunu orta ölçekli işletmelerin de ötesinde küçük ölçekli işletmelerin oluşturduğu ve işyeri ölçeği küçüldükçe işyerinde İSG göstergelerinin bozulduğu anlaşılmaktadır. Yine SGK kaynakları kullanılarak, iş kazaları ve meslek hastalıklarının cinsiyet ve yaş grubu açısından yapılan değerlendirmesi ile ilgili sonuçlar Tablo 3 ve Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 3 ve 4 incelendiğinde; 2007 yılında kadın istihdam sayısı , erkek istihdam sayısı iken, 2011 yılında kadın istihdam sayısı erkek istihdam sayısı ise olmuş, yani kadın çalışan sayısı 2007 yılına göre 2011 yılında % 41 oranında artmıştır. 17 ŞUBAT 2013

18 meslek hastalığı yönünden kapsamda bulunan zorunlu sigortalı çalışan sayısı olan rakamı dikkate alındığında ülkemizde; yaklaşık (% 0,4 ile hesaplandığında) ile (% 0,12 ile hesaplandığında) arasında yeni meslek hastalığı vakasının ortaya çıkması beklenmektedir. Mevcut durumda ise 2011 yılı için meslek hastalığı sayısı 697 dir. Yaş Grupları Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Toplam Tablo 4: Meslek Hastalıkları Vak alarının Sigortalıların Yaş Gruplarına ve Cinsiyetine Göre Dağılımı Ancak bu artışa rağmen kadınların tüm çalışanlar arasındaki oranı halen oldukça düşük olup, 2007 yılında çalışanların yaklaşık % 22 si kadın iken, 2011 yılında bu oran ancak % 24 e çıkmıştır yılında iş kazalarının i yani % 5.1 i, meslek hastalıklarının ise 11 i yani %0.9 u kadınlarda meydana gelmiştir yılında ise bu oran iş kazaları için yani % 6, meslek hastalıkları için 10 yani % 1.4 dür. Kazaların kadın çalışan sayısı başına sıklıklarına bakıldığında 2007 yılı için 217 olan oran, 2011 yılında 156 ya düşmüştür. Ayrıca en fazla iş kazası 2007 yılında yaş grubunda (22.886), 2011 yılında ise en fazla iş kazası yaş grubunda (15.877) meydana gelmiştir. Meslek hastalıkları konusunda ise; ülkemizde beklenenin çok altında veriye ulaşılabilmektedir. Tanı sistemindeki yetersizlikler ve eksiklikler nedeniyle bu sayı 2007 yılı verilerine göre 1208, 2011 yılı verilerine göre ise 697 dir. Türkiye deki çalışan sayısına göre yılda her bin işçi için 4-12 yeni meslek hastalığı vakası beklenmektedir (Harrington J.M) sayılı Yasaya göre Sonuç olarak yukarıda belirtilen ulusal ve uluslararası verilerin değerlendirilmesi sonucunda, gelişmiş ülkelerde dahil olmak üzere tüm ülkelerde iş sağlığı ve güvenliği konusundaki çabaların devam etmesi ve artırılması zorunludur. Tüm bu çalışmaların ışığında, ülkemizde top yekun bir güvenlik kültürünün oluşturulması, İSG ile ilgili yasal düzenlemelerin uluslararası standartlara, işyerlerinin ihtiyaçlarına ve günümüz teknolojisine cevap verecek yeterliliğe ulaştırılması ve güncellenmesinin sağlanması, özellikle KOBİ lere yönelik olarak İSG alanında danışmanlık hizmeti, eğitici, özendirici, yol gösterici faaliyetlerin teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması, iş kazaları ve meslek hastalıkları vakalarının minimum düzeye indirilmesi, uluslararası kuruluşlarla işbirliği ve ortak çalışma alanlarının genişletilmesi ve sürekliliğinin sağlanması konularındaki hedeflerin gerçekleştirilme çabaları sürdürülmelidir. Bu çabaların sürdürülmesi için uluslararası gelişmelerle de paralel bir şekilde; işçi ve işveren kuruluşları, sivil toplum örgütleri, üniversiteler, ulusal ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği içinde, iş sağlığı ve güvenliği konusunda toplumsal bilinçlendirmeyi ve güvenlik kültürünü ön plana alan bir yaklaşımla çalışmalar devam etmelidir. Ancak unutulmamalıdır ki söz konusu çalışmalar uzun soluklu çalışmalar olup sonuçlarının istatistiklere yansıması da çok kolay olmayacak ve uzun zaman alacaktır. Bu nedenle temel hedef sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamının oluşturulması vasıtasıyla ülkemiz insanının yaşam kalitesini yükseltmek, çalışma barışına ve toplumsal kalkınmaya katkı vermek olmalıdır. 18

19 MESLEK HASTALIKLARI Meslek Hastalıkları Mehmet BERK Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü İş Sağlığı Daire Başkanı Meslek Hastalıklarının Tanımı: Meslek hastalıkları; zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etki-tepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır. Mevzuatımızda ise; 6331 İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununda Meslek hastalığı: Mesleki risklere maruziyet sonucu ortaya çıkan hastalığı, 5510 sayılı kanun da Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir diye tanımlanmıştır. Meslek Hastalıklarının Tarihçesi Meslek Hastalıkları kavramını tarihte bir ilkle anmak oldukça zordur. Kavramsal açıdan insanın herhangi bir işi yapmaya başladığı tarih meslek hastalıklarının başlangıç tarihi kabul edilebilir. Yılın birkaç günü, kendi giyeceği kumaşı dokuyan kişinin kas-iskelet-eklem sorunlarıyla karşılaşması beklenmez ama uzmanlaşan ve tüm topluluğa kumaş dokuyan insanın bir süre sonra kas-iskelet-eklem hastalıklarından acı çekmesi beklenebilir bir durumdur. Ancak meslek hastalıklarının dikkat çeker hale gelmesi ve yazılı kayıtlara geçişi insanın bir başkası hesabına, bir başkası için çalışır hale gelmesiyledir. Örneğin, Roma ve Yunan uygarlıklarında, devasa taş blokların işlenerek yapılarda kullanıldığı çağlarda, taş ocaklarında çalıştırılan kölelerin solunum sıkıntısıyla ölmesinin dönemin hekimlerinin dikkatini çektiğini tarihe düşen kayıtlardan bilmekteyiz. Asıl ilginç olan dönemin hekimlerinin, taş ocaklarında solunan tozla, oluşan hastalığın bağlantısını kurmaları ve tarihin ilk korunma önlemini önermeleridir: kölelere çalıştırılırken deriden maskeler takılması. Üretim araçlarının karmaşıklaşması, gittikçe tek elde toplanması insan emeğinin alınır satılır hale gelmesine yol açmıştır. Bugün, meslek hastalıklarının yüzde yüz önlenebilir olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır. Doğru tespit mekanizmaları kurulmasıyla meslek hastalıklarından korunabilmek mümkündür. 16. yüzyılda yaşayan İtalyan Klinikçi Benardino Ramazzini İş sağlığının gelişmesinde büyük katkı sağlamış ve 19 ŞUBAT 2013

20 Hekimlere karşınıza gelen hastalarınıza ne iş yaptıklarını sorun önerisinde bulunarak, hastalığın, kişinin işi ile ilgili olabileceği uyarısında bulunarak meslek hastalıklarına bilimsel yaklaşımı ortaya koymuştur. Uluslararası ticaretten kaynaklanan küreselleşme ve rekabetin artması, dünyanın her yerinde işletmelerde işgücü verimlilik beklentilerinin artmasına yol açmaktadır. Ek olarak, meydana gelen demografik gelişmeler çalışanların ortalama yaşının yükselmesine neden olmaktadır. Kuruluşların ekonomik başarısı, eğitimli ve deneyimli çalışanların yeteneklerine bağlıdır. Bu nedenle, toplumun nitelikli iş isteğini karşılamak ve ayrıca ekonomik başarının temelini oluşturmak için çalışanların sağlığının korunması ve geliştirilmesi sosyal ve ekonomik açıdan giderek daha önemli hale gelmektedir. Daha sağlıklı bir iş çevresinin oluşturulması, sadece rekabet avantajı sağlamamakta, aynı zamanda başarılı ticaretin sosyal kabulünün bir göstergesi olmaktadır. Avrupa Birliğinde (AB), işçilerin sağlık ve güvenliğinin uygun şekilde sağlanması, işverenlerin yasal bakım görevlerinin bir parçası olarak istenmektedir. AB ye üye çeşitli ülkelerin ilgili yasaları arasında belirgin farklar olmasına rağmen Konsey Direktifi 89/391/EEC ve ilişkili özel yönergelerde açıklanan ortak bir temel bulunmaktadır. İş, meslek ve sağlıkla mesleki tıbbi bakım etkileşimi bu yönergelerde ele alınmaktadır. Ülkemizde de 89/391/EEC sayılı direktifi de içine alan ve tarihli resmi Gazetede yayımlanmış olan, 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, tarihleri arasında kademeli olarak yürürlüğe girecektir. Meslek Hastalıkları Kaç Gruba Ayrılır? Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde Meslek hastalıkları, a) A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, b) B Grubu: Meslekî cilt hastalıkları, c) C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer meslekî solunum sistemi hastalıkları, ç) D Grubu: Meslek bulaşıcı hastalıklar, d) E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları, olmak üzere beş grupta toplanmıştır. Meslek Hastalıkları ile İlgili Olarak Ülkemizdeki Durum Nedir? 2010 yılı SGK istatistik yıllığına göre işlemi tamamlanmış meslek hastalığı sayısı 533 dür. SGK 2010 istatistiklerine göre Meslek hastalıklarının ayakta tedavi ve hastanede yatmaları nedeniyle meydana gelen iş günü kaybı ise gündür. Meslek Hastalıkları yapılan iş sırasında tekrarlanan maruz kalmalar sonucu ortaya çıkan hastalıklardır. Harrington J.M. Ülkeler arasında değişmekle birlikte, yılda her bin çalışanın 4 12 sinde yeni meslek hastalığı olgusu beklenmelidir. demektedir. SGK istatistiklerine göre Türkiye de 5510 sayılı yasaya göre kapsamda bulunan çalışan sayısı 2010 yılı için; dür ve (% 0,4) (% 1,2) meslek hastalığı vakası beklenmesine rağmen saptanan meslek hastalığı sayısı sadece 533 tür. Türkiye de yılda in üzerinde maluliyet, in üzerinde ölüm vakasının meslek hastalığı kaynaklı olduğu düşünülmektedir. Meslek Hastalıkları Önlenebilir Hastalıklar mıdır? Meslek Hastalıkları yüzde yüz önlenebilir hastalıklardır. İşveren, işyeri hekimi ve diğer sağlık sunucularının bunun farkında olmaları çok önemlidir. İşyerinde sağlık ve güvenliğin sağlanmasının temeli risk değerlendirmesidir. Bu amaçla işveren, sağlık ve güvenlik tehlikelerinin işle ilgili olup olmadığını veya hangi noktaya kadar işle ilgili olduğunu (işe başlarken ve sonrasında belirli aralıklarla) değerlendirir. Bu süreçte, işveren sağlık ve güvenlik uzmanlarından, işyeri hekiminden veya diğer iş sağlığı profesyonellerinden destek alabilir. Prensipte, işverenin her türlü riski en aza indirmesi ve gerekli tüm kurumsal ve kişisel koruyucu önlemleri alması beklenir. Risk değerlendirmesi uygun şekilde belgelenmelidir. Risk değerlendirme sonucunda tüm koruyucu önlemlere rağmen çalışanlar için hala önemli bir risk mevcutsa, işyeri hekimi tarafından mesleki tıbbi muayene yapılmalıdır. İşe başlayacak veya devam edecek bir çalışanın mesleki tıbbi muayeneden geçirilmesini gerektiren koşullar ilgili mevzuatla belirlenir. Bu muayeneler, bir kişinin işe uygunluğunu saptamak için yapılan ve mevzuat ile düzenlenmeyen veya özel işyeri riskleri ile ilişkili olmayan 20