Ö. Madra: Bugün biraz işsizlik kavramı üzerinde duralım diye konuşmuştuk. Çalışan yoksul, istihdam Türkiye de biraz farklı anlaşılıyor galiba.

Transkript

1 Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder ile Sosyal Politika Forumu ndan Ö. Madra: Günaydın Ayşe. A. Buğra: Günaydın. Ö. Madra: Bugün biraz işsizlik kavramı üzerinde duralım diye konuşmuştuk. Çalışan yoksul, istihdam Türkiye de biraz farklı anlaşılıyor galiba. A. Buğra: Evet. Aşağı yukarı iki hafta önce Türkiye İstatistik Kurumu işsizlik rakamlarını açıkladı. Çok da tartışıldı. O sırada Açık Radyo tatildeydi, konuşmamız gereken bu konuyu konuşamadık. Şimdi biraz bunu konuşmak istiyorum ama başka bir şeylere de bağlayarak konuşmak istiyorum. İlk olarak Türkiye de işsizlik rakamlarını tartışmak çok anlamlı olmadığını söylemek istiyorum. Yani Türkiye deki mesele hızlı büyüme ile halledilecek konjonktürel bir sorun değil. Ö. Madra: Niye? Bunu biraz açar mısın lütfen? A. Buğra: Türkiye de işgücüne katılımla ilgili çok ciddi yapısal bir sorun var. Aslında bu Türkiye yi değil bütün dünyayı da etkileyen bir yapısal sorun. Bu hem yoksulluk ve istihdamla çok ilgili, hem de bugünlerde çok gündemde olan ve daha fazla da gündemde olması gereken şiddet sorunuyla ilgili bir sorun. Eğer vakit kalırsa bu bağlantıyı da kurmak istiyorum. Ama önce neden işsizlik sorunu olarak görmediğimi söyleyeyim. Türkiye deki mesele işsizlik değil, işgücüne katılımla ilgili bir sorun ve büyüme ile halledilebilecek bir sorun değil. Yani hızla büyürüz, istihdam yaratılır, bu sorun çözülür diyebilecek durumda değiliz ve 2005 rakamlarına baktığımız zaman Türkiye de çok ciddi bir büyüme görüyoruz de Türkiye de büyüme yüzde 8,9 ve bu gerçekten çok iyi bir oran. Öte yandan aynı dönemde istihdam artışı yüzde 3 olmuş. Yani arada böyle bir fark var te ise büyüme haddi yüzde 5,7 ki bu da iyi bir büyüme haddi. Ama istihdam artışı yüzde 2 nin altında gerçekleşmiş. İstihdam yaratılmıyor değil ama büyüme haddi ile istihdam artış haddi arasında bir ciddi fark var; yani büyüme çok düşük oranda bir istihdam yaratıyor. Mesela 2004 Nisan ayından 2005 Nisan ayına kadar tarım dışında 926 bin yeni iş yeri açılmış. Aynı dönem için çalışma yaşındaki nüfus artışına baktığımız zaman bunun 957 bin olduğunu görüyoruz. Yani yaratılan iş çalışma yaşındaki nüfus oranının çok altında değil, biraz altında. Ö. Madra: Neredeyse tamamını kapsayabilecek kadar. A. Buğra: Evet, yeni katılanlara iş yaratabilecek kadar. Çünkü çalışma yaşındaki nüfus artışından bahsediyoruz ama bunların hepsi de iş hayatına katılacak değil, örneğin öğrenciler var. Bu durum rakamları aşağı yukarı dengeliyor. Tabii bir yandan işgücüne katılmamış işgücü çok fazla, onları kattığınız zaman sorun büyüyecek gibi bir durum var ama belirli bir miktarda istihdam da yaratılıyor. Meselenin ne olduğunu tarım sektörüne bakınca anlıyoruz nisanından 2005 nisanına kadar 926 bin yeni iş yeri yaratıldı diyorum. Aynı dönemde tarımda çalışan 747 bin kişi tarım sektörünü terk ediyor. Tarımda istihdam hızla düşüyor ve tarım dışındaki istihdam artışı bu düşüşü karşılayacak şekilde artmıyor. Bu durum kendini nasıl gösteriyor? Bu kendini işsizlik olarak göstermiyor. Yani işsizlik olarak gösterse çok daha ciddi bir işsizlik sorunuyla karşılaşırız ve gerçekten başka bir şey olur. İşgücüne katılım çok ciddi bir şekilde düşüyor. İşgücüne katılım oranlarına karşılaştırmalı baktığımız zaman Türkiye de Avrupa dan, OECD den çok farklı bir durum olduğunu görüyoruz.

2 Türkiye de çalışabilecek nüfusun neredeyse yarısından azının iş hayatına katıldığını görüyoruz: Yüzde 49,8. Avrupa Birliği nin 25 üyesine baktığımız zaman işgücüne katılımda Türkiye deki aşağı yukarı yüzde 50 ye karşı yüzde 69 gibi bir şey görüyoruz. Bu çok ciddi bir fark ve Avrupa Birliği ile müzakereler çerçevesinde de bu çok konuşulan bir sorun. Türkiye de işgücüne katılımın ve istihdam oranının mutlaka artırılması lazım deniyor. Ama meseleyi anlamak için bu da yetmiyor. İşgücüne katılım oranlarına baktığımız zaman kadınlarla erkekler arasında çok ciddi bir fark görüyorum. Ö. Madra: Oraya geçmeden önce bir şey takıldı aklıma onu sorabilir miyim? Şimdi bu tarım sektörünü terk eden dörtte üç milyon kadar insan yani 750 bin insan var. Peki tarım üretiminde prodüktive artışı mı oluyor yani bu kadar insan terk etmesine rağmen şehirlerin beslenmesini ve ülkenin beslenmesini nasıl sağlıyor tarım? A. Buğra: Tarım sektöründe işgücü verimliliği o kadar düşük ki nüfusun çekilmesi çok büyük bir düşüşe yol açmıyor. Tabii bunun bir kısmı bazı üretim dallarındaki üretimin düşüşü ile ilgili ama çok ciddi bir düşüşe yol açmıyor. Tarımın içindeki bazı alanlar terk ediliyor. Bir yandan da dış ticaret ilişkileri ile ilgisi var. Bir kısmı ithalat yoluyla karşılanıyor, bir kısmında üretimin yapısı değişiyor. Mesela devlet alımlarındaki değişmenin de etkisi oluyor. Dolayısıyla üretimdeki düşüşe tekabül etmeyen bir istihdam düşüşü var ortada ve bu sorunun üzerinde çok ciddi düşünülmesi gerekiyor. Eğer tarım bu hızla düşerse bunun altından kalkmak gerçekten çok zor. Bu sadece Türkiye ye mahsus bir mesele de değil. Burada bunu daha önce konuştuk ama bir kere daha konuşmakta fayda var; şu anda dünyadaki en önemli değişikliklerden belki de en önemlisi bütün dünyadaki tarımdaki nüfusun düşmesidir. Bunu daha önce söylemiştim galiba; bildiğimiz dünya tarihinde ilk defa kırsal nüfusla kentsel nüfus eşitlendi ve bunun korkunç sonuçları var. Mesela içme suyu kaynaklarından bahsettiniz, onunla da, başka şeylerle de çok yakından ilgili; onlara da gelmek istiyorum. Ama önce şu istihdamın yapısı meselesini tamamlamak istiyorum. Tarımdan çıkan bu nüfus şehirde çalışma hayatına katılamıyor çünkü nitelikleri itibariyle katılması zor, tarım dışında yaratılan istihdam yeterli değil. Dolayısıyla işgücünün dışında kalıyor. Bu işgücünün dışında kalan insanların çok önemli bir kısmı kadın. Kadınlar tarımda büyük ölçüde ücretsiz aile işçisi olarak çalışıyorlar, kente geldikleri zaman bu imkan ortadan kalkıyor. İstatistiklere kadınları çıkarıp yalnız erkeklere baktığınız zaman, erkekler arasında işgücüne katılım oranı birden bire ortalama yüzde 49,8 den yüzde 72,9 a çıkıyor ve bu oran Avrupa ortalamalarından çok farklı değil. Mesela Bulgaristan ortalamasından daha yüksek; Bulgaristan da erkeklerin işgücüne katılım oranı yüzde 67. Kadınlara baktığımız zaman ise yüzde 27 gibi bir oran görüyoruz. Kentsel kesime geldiğiniz zaman yüzde 20 nin altına düşüyor. Çalışma yaşındaki kadınların yüzde 20 sinden daha azı çalışıyor. Bu tabii olacak gibi bir şey değil. Ö. Madra: Ayrıca buna çocukların çalıştırılması da katmak gerekiyor. A. Buğra: Tabii ki. Onu ayrı bir şekilde katmak gerekir, yani bu iş böyle giderse çocukların çalışması mukadder oluyor. Kadınlar çalışmıyor, erkeklerin bir kısmı çalışma hayatının dışında kalıyor ve bu çalışan yoksul olgusu gündeme geliyor ki Türkiye de bu gerçekten çok önemli bir konu. Daha önce bir kere bu istatistikleri vermiştim, elimde 2002 rakamları vardı, şimdi 2003 rakamları var. İşteki konuma göre yoksulluk oranlarına baktığınız zaman gerçekten çok dikkate değer bir durum görüyoruz. Bunu çok sık tekrarlamak lazım, Türkiye de yoksulların toplam nüfusa oranı yüzde 22. Bir işte çalışanlar, belli bir işi olanalar arasında bu oran daha yüksek: yüzde 23. Yani çalışarak yoksulluktan kurtulamıyor, yaratılan işin mahiyeti insanların yoksulluktan kurtulmasına yeterli değil. Kendi hesabına çalışanlara

3 baktığınız zaman yoksulluk oranı yüzde 27. Kendi hesabına çalışan kadınlar arasındaki yoksulluk oranı yüzde 32. Ö. Madra: Evet. Çok düşündürücü rakamlar bunlar. A. Buğra: Bunlar düşündürücü rakamlar. Sadece toplamı düşünürsek çalışanların yüzde 23 ü kurtulamıyor yoksulluktan. Bu da ücretlerin çok düşük olduğunu gösteriyor. Aslında düşük ücret demeyeyim çünkü kendi hesabına çalışanlar da var. Hem gelir hem katılım düşüyor. Bu durumda ne olacak? Kadınlar çalışmıyor. Çocukların katılması çok olağan bir şekilde ortaya çıkıyor. Bunu sadece polisiye müdahalelerle halletmek de pek mümkün görünmüyor. Yani Türkiye de istihdamdan bahsederken işsizliğin bu kadar çok vurgulanması bana çok yanlış geliyor. Yani yapısal değişikliğin, işgücüne katılımın toplumsal cinsiyet boyutunun çok fazla dikkate alınması lazım ve çalışma ile gelir arasındaki ilişkinin çok ciddiye alınması lazım. Malesef tartışma böyle olmuyor. Ö. Madra: Böyle olunca da bir şekilde üstü örtünmüş örtbas edilmiş oluyor gerçekten sorun. Bunun çözümüne gidecek olan reform mudur çözümü nedir bilmiyorum ona gidecek yollar da açılmamış oluyor bir şekilde değil mi? A. Buğra: Evet. Açılmamış oluyor. Bir de sorunun ciddiyeti de çok dikkate alınmıyor. İşsizlik büyüme kriz birbirine çok bağlanıyor. Mesela Türkiye deki bu Arjantin krizi ile aşağı yukarı eş zamanlı olan kriz sırasında çok fazla sosyal patlamadan bahsedildi hatırlarsınız. Ö. Madra: Evet. A. Buğra: Yani orada sosyal patlama oldu biz de niye olmadı diye. Bu arada Arjantin de olan Türkiye de olmadığı söylenen sosyal patlama her neyse o tartışılırken kimsenin aklına tarımdaki nüfusa bakmak gelmedi. Arjantin deki tarım nüfusu Türkiye dekinin onda biri kadar. Bir şehirde yaşayan bir insan için kriz ve iş bulamamak başka şekilde tezahür ediyor. O zaman aileden, aile bağlarının ne kadar sağlam olduğundan çok bahsedilmişti. Bu yaklaşımı ben sadece yanlış değil tehlikeli de buluyorum. Yani bu aile bağlarına güvenmek yoksullukla mücadelede gerçekten bir ölçüde tehlikeli. Çünkü işlevi ekonomik olmayan bir kuruma bu kadar büyük bir ekonomik yük yüklerseniz o kurum bunu taşıyamıyor ve parçalanıyor. Yani sadece taşıyamamakla kalmıyor kendisi de dejenere oluyor. Ahmet İnsel şiddet ile birlikte yaşamamızdan, bu linç olaylarından bahsetti. Bunlar gerçekten çok ciddi bir biçimde artmaya başladı. Burada dikkate almamız gereken noktalardan bir tanesi bu şiddetin ne kadar aileyi de içine alan bir şiddet olduğu. Yani gazetelere baktığınız zaman iki günde bir aile fertlerinin birbirilerine yaptıkları şiddetle ilgili haberlere rastlıyorsunuz. Bu sadece namus cinayeti falan değil. İşte karısını öldürmüş, buzdolabına koymuş, ondan sonra kiralık katil tutmuş babasını öldürtmüş... Ö. Madra: Kendisi kendi eleriyle annesini öldürenler var. Böyle dehşet verici haberler var. A. Buğra: Evet ama dikkat ettiyseniz bunlar aile içi şiddet vakaları. Yani en yakınına karşı. Ensestten falan bahsetmiyoruz, onları halının altına süpürüyoruz zaten ama artık kontrol edilemeyecek, halının altına saklanamayacak bir şekilde su yüzüne çıkmış bir aile içi şiddet var. Bunun adına toplumsal patlama demiyorlar herhalde ve ben bunun çok artacağını düşünüyorum.

4 Ö. Madra: İşte özellikle bu tarım dışı kırsal kesimle şehirlerdeki nüfusun aynı seviyeye ulaşması belki hatta geçmesi özellikle varoş dediğimiz İngilizcesi ile slum denilen olayın da tam bir yoksulluk gettoları halini almasıyla beraber bunun çok yükselmesi ihitmali de çok mevcut tabii. A. Buğra: Çok çok mevcut. Tarım sektörü çözülüyor ve tarımın çözülmesi her zaman bu tür toplumsal sorunları birlikte getiriyor. Mesela İngiltere de tarımdaki nüfus oranının Türkiye deki ile eşit olduğu dönem 19. yüzyılın başı. Yani bütün bu 19. yüzyılda İngiltere de yaşanan şiddet, yoksulluk, toplumsal çözülme bütün bunlar bu bağlamda yer alan şeyler. Fakat bugün sorunun başka bir boyutu daha var. Erken sanayileşen toplumlarda bu tarımdaki nüfusun azalması sonucu bu sorunu daha erken yaşayan ülkelerde sanayi hızla gelişiyordu ve sanayide istihdam olanakları vardı. Normal tarihsel gelişmeye baktığınız zaman yapısal gelişme tarımdan sanayiye, sanayiden hizmet sektörüne doğru oluyor. Önce nüfusun büyük bir kısmı tarımda, sonra sanayide, daha sonra en büyük kısım hizmetlerde istihdam ediliyor. Bugün gelişmiş ülkeler için istihdamın sektörel yapısına baktığınız zaman tarımda nüfusun çok düşük, sanayide biraz daha fazla olduğunu ama asıl istihdamın hizmetlerde olduğunu görüyoruz. Mesela OECD ortalamalarına baktığınız zaman OECD toplamında tarımda istihdam yüzde 6,6, sanayide yüzde 26 nın üstünde, hizmetlerde yüzde 67 e yakın. Yani nüfusun çok büyük bir kısmı bugün hizmet sektöründe. Bu Avrupa da da, Türkiye ye daha çok benzeyen güney Avrupa da da böyle. Türkiye ye baktığımız zaman ise hizmet sektöründeki nüfusun daha düşük olduğunu görüyoruz; yüzde 43 kadar. Buna karşılık sanayide istihdam oranına baktığınız zaman dünya ortalamalarına yakın bir oran görüyorsunuz. Şimdi öyle bir durumdayız ki tarihi tekrarlamak, İngiltere gibi yapmamız malesef imkansız. Ama kafadaki model hala İngiltere modeli. Yani tarımdan çıkanı sanayide istihdam edeceğiz. Herkesin aklında bu model var ama bu olmayacak, yani tarihi tekrarlamak gerçekten imkansız. Bu da çok görülmüyor gibi geliyor bana. Yapılması gereken şey hizmet sektöründe nitelikli iş yaratmak. Gerçekten yoksulluktan kurtulmasına elverişli işler yaratmak. Bu alanda Türkiye nin yeri var şu anda. Yani hizmet sektöründe hala çok istihdam olanağı var. Ö. Madra: Tabii çok ayrıntılı bir biçimde analiz edilmesi gereken konular bunlar tabi. A. Buğra: Biraz öyle ama beni hem sorunların ne kadar büyük olduğunun ve nereye gittiğinin görülmemesi, hem de fırsatların nerede olduğunun görülmemesi rahatsız ediyor. Mesela bu kadınların işgücüne katılmıyor olması gerçekten hemen çözülmesi gereken bir sorun. Bunu çözmenin bir yolu geleneksel olarak kadınların üzerlerine yıkılmış olan bakım işlerinin eğer çalışmalarını istiyorsak onların üstünden alınması. Dolayısıyla kadın istihdamına yönelik olarak düşünüldüğünde kreş, yuva, çocuk bakımı, yaşlıların bakımı gibi alanlar kadın istihdamı yaratabilecek alanlar. Kadınların mesela halı dokuyarak kendi hesabına çalışan yoksullar haline getirilmesine harcanan enerjinin bir kısmı onların okul öncesi eğitimde istihdamına harcansa ya da yuvalarda çocuk bakımına harcansa çok daha anlamlı ve başarılı sonuçlar verilebilir gibi geliyor bana. Ama bu fırsat ne yazık ki çok fazla dikkate alınmıyor. Ö. Madra: Burada istersen noktalayalım ama pek iç açıcı değil durum. A. Buğra: Mümkün olduğu kadar iç açıcı bir tonla bitirmek istiyorum çünkü sadece olumsuzluk değil çok tehlikeli bir durum. Çok dikkatli düşünülmesi gereken bir durum ama fırsatlar da var.

5 Ö. Madra: Fırsatların da değerlendirilmesi de mümkün ve bunun da gözden kaçırılmaması gerekiyor. Çok teşekkür ederiz. A. Buğra: İyi günler.