Modern Türk Haritacılığı

Transkript

1 Modern Türk Haritacılığı Modern Türk Haritacılığının Başlaması 1880 yılında Genelkurmayın yeni örgütlenmesinde beş şube kurularak bunlardan 5. Şubeye Harita ve Fen İşleri verilmiştir. Ancak 33 yıl saltanat süren Padişah II. Abdülhamid in zamanında bu konuda fazla bir atılım yapılamamıştır de Ordunun yeniden örgütlenmesi için getirilen Colmar Baron von GOLTZ ( ) Paşa ünvanı (Golç Paşa) verilen ve Genelkurmay 2. Başkanlığına atanan bu Prusya subayı ilk olarak ülkenin harita eksikliğini görerek çıkarttığı bir buyruk ile bu önemli işi 5. Şubenin sorumluluğuna verdirerek Rumeli ve batı Anadolu haritalarını yaptırmaya çalıştı. Ancak bu konuda sağlıklı bir çalışma yapılamadı. Sadece yılları arasında İstanbul kenti ve Karadeniz Boğazı nın 1: ölçekli haritası yapıldı. Bunun dışında bu şube Rusların 1877 seferinde istikşaf yoluyla yaptıkları 1: ölçekli Trakya haritası kopya edilerek ve Avusturyalıların yaptığı Batı Rumeli nin 1: ölçekli haritaları enlem ve boylam çizgilerine bakılmaksızın pantografla 1: ölçeğine çevirerek Rus haritaları ile birleştirmişlerdir. Bundan sonra arazide yapılan sağlıksız bütünleme ile ortaya hiçbir işe yarayamayan bir harita çıkmıştır arasında Paris te jeodezi öğrenimi yapan Mehmet Şevki ÖLÇER ( ) ve Kurmay Yzb. HAKKI ve daha sonra 1892 de gönderilen Harp Okulu öğretmenlerinden Kurmay Yarbay RIZA Paris teki jeodezi öğreniminden sonra bu iç subay özel bir işlemle Nice yakınındaki Alpler de I. Ve II. Derece nirengi çalışmaları yaparak Paris te bu ölçülerin değerlendirilmesini öğrenmişler ve daha sonra Mont Souris gözlemevinde enlem, boylam ve azimut ölçü ve hesaplarını görmüşlerdir de İstanbul a dönüşte Genelkurmaya bağlı Harita Komisyonunda çalışan bu elemanlardan Kurmay Yarbay RIZA, tekrar Paris e gönderilerek Gautier (Gotye) fabrikasından üç adet semt dairesi ve altı teodolit satın alarak dönmüştür. Harita Komisyonuna Fransa dan bazı astronomik ve jeodozik aletlerle birlikte Fransa Coğrafya Dairesinden topçu birliği başkanı ve dünyanın çeşitli yerlerindeki çok sayıda sarkaç ile gravite ölçüleri yapmış Yarbay DEFFORGES ( ), Tuğgenaral rütbesi ile (Deforj Paşa) Harita Komisyonu Başkanlığına getirilmiştir. Yine kendisi ile gelen Yüzbaşı BARİSİEN ise yarbay rütbesi ile topografya öğretmenliğine getirilmiştir. Sözleşmeli olarak getirilen bu elemanlar Türkiye ye gelirken bazı teodolit, sarkaç ve kronometre gibi aletleri Fransa Coğrafya Dairesinden ödünç alarak getirmişlerdir yılında Türk subayları ve Fransız harita uzmanları ile oluşan bu Taksim-i Arazi (Jeodezi) komisyonu baz ve nirengi esaslarına dayalı modern anlamda bir harita yapımına başlamak üzere teşkilatlanmaları nedeniyle 1895 yılı, hesaba dayalı modern Türk haritacılığının başlangıç noktası olarak kabul edilmiştir.

2 Her ne kadar arasında Harita Genel Müdürü Yardımcısı olan ve Türk haritacılık tarihi ile ilgili iki kitap ve birçok makale yazmış General Abdurrahman AYGÜN ( ) Türk haritacılığının 1909 da başladığını söylemekte ise de bu öneri pek benimsenmemiştir. İlk modern harita çalışmalarına Vardar havzasında Fransızlar tarafından Türk subaylarının da beraberliğinde ufak bir arazi parçasının kadastrosu yapılmıştır. Bir yıl sonra da 1896 Mayıs ayında da Eskişehir de m. lik bir baz ölçülerek ve bir noktada enlem, azimut tayini ve sarkaçla yerçekimi ölçülerek bu baza dayalı 1: ölçeğinde Eskişehir ve Ağapınar paftalarının nirengisi ve topografik bütünlemesi yapılmış, ayrıca 1: ölçekli Eskişehir planı meydana getirilmiştir. Hesaplamalar büyük eksen uzunluğu m. basıklığı 1/ olan İngiliz albaylarından CLARK tarafından hesaplanan 1880 elipsoidi üzerinde yapılmıştır. Komisyonun 1897 yılı ve daha sonraki çalışmaları II. Abdülhamid yönetiminin kuşkulu tutumu yüzünden ekipteki yabancılar tekrar görevlendirilmeyerek ülkelerine dönmüşler ve çalışmalar yapılamamıştır yılında İSMET KAPTAN komutasındaki Heybetnüma korveti ile Aliağa ve İzmir limanlarının hidrografik haritaları ve İzmir in 1: 500 ölçekli kent planı yapılmıştır ve 1901 yıllarında İngiltere de bakır üzerine grave (kazıma) öğrenmek üzere deniz subayları gönderilmiş, dönüşlerinde 1881 yılında kurulmuş olan Kasımpaşa daki Deniz Matbaasında kurulan bir kazıma kısmında İngiliz haritalarını Osmanlıca ya çevirerek basmışlardır.1903 de Deniz subayı RAHMİ beyin kumandasında Basra Körfezi nin hidrografik haritası yapılmıştır yılına kadar Türk hidrografi çalışmaları Genelkurmayın 5. Dairesi tarafından yürütülmüş ve bu tarihte bu bölüme Mesaha-i Bahriye ve Seyrisefain adı verilmiştir da Deniz haritalarının yapılması için bir şube kurulmuş, bu şube 1911 de Genelkurmay Başkanlığına bağlanmıştır yılında bazı subaylarla takviye edilen bu şubeye Beyrut ve Galata yatları ölçü gemisi olarak verilmiştir yılında deniz matbaası ve yayınevi idaresi ile zaman tayini görevlerini de üstlenen Türk hidrografi teşkilatı, görevini Genelkurmay 8 Şubesi olarak sürdürmüştür yılında 7. Şube olan Deniz Şubesi Harita Genel Müdürlüğüne bağlanmıştır. İsmi 1943 yılında Hidrografi Şubesi olarak değiştirilmiş 1949 yılında ise Deniz Kuvvetlerine bağlı Hidrografi Dairesi olarak yeniden düzenlenmiştir yılında dairenin görev alanı genişletilerek ismi de Seyir ve Hidrografi Dairesi Başkanlığı adını almış, en sonra da Seyir, Hidrografi ve Oşinografi Dairesi ismini alarak Çubuklu da yeni binasına geçmiştir de J. SLONIEWS nin yaptığı İstanbul haritası etrafında bulunan Paris İkonları, bu haritanın Fransızlar için yapıldığı olasılığını kuvvetlendirmektedir de ilan edilen İkinci Meşrutiyet ile haritacılık konularında da bir kımıldama olmuş ve 1909 yılında Genelkurmayda Harita Şubesi ne bağlı nirengi ve topografya kısımlarından oluşan Hürriyet Anıtı nın ekseninden geçen (daha sonra Ayasofya kubbesi) meridyen alınmıştır. Ayasofya kubbesinin Paris gözlemevi ile olan boylam farkı olarak hesaplanmıştır. Rumeli ve Anadolu için 44 grad tan geçen enlem dairesi ortalama enlem dairesi olarak kabul edilmiştir. Irak, Arap yarımadası ve Trablusgarp için başka enlem dairesi seçilecektir. Paftalar cm. ölçüsünde yapılacaktır. Aynı yıl (1909), ülkenin 1: ölçekli haritalarının yapımına Makrıköy (Bakırköy) paftası ile başlanmıştır. Bu amaç için Bakırköy bazı ölçülmüş ve bu

3 bazın güney noktasında astronomik gözlemlerle coğrafik enlem saptanmıştır. Bu haritaların yapımında Bonne projeksiyon sistemi uygulanmıştır. Aynı yıl Boğazın iki tarafında 1: ölçeğinde 12 paftalık bir alanın nirengisi yapılmış, topografya şubesi de 10 paftalık çalışma yapmışlardır yılında Edirne nin Karaağaç istasyonu yakınında 2.nci bir baz ölçülmüş ve bu baza dayanarak 12 paftalık müstahkem mevki (kuvvetlendirilmiş yer) nirengisi yapılmıştır. Diğer taraftan Bakırköy bazını Eskişehir bazına bağlamak amacı ile Eskişehir ve İstanbul dan getirilen zincir Adapazarı nda birleştirilerek burada da bir baz ölçülmüştür. Bu çalışmalar her yıl eklenen yeni noktalar ile 1950 li yıllara kadar sürmüştür de Türkiye ye gelen ünlü Alman bilim adamı H. BOLTZ un yönetiminde m.lik Balıkesir bazı ölçülmüştür. Boltz, Türkiye için Gauss-Krüger projeksiyonunu önermiştir yılında Erzurum da m.lik bir baz ölçülmüş, Erzurum hükümet konağı yakınında bulunan Markof kışlası pavyonunun Rus astronomu GUEDEONOF tarafından Paris le olan farkı olarak saptandığından Erzurum-Ayasofya arası grad bulunmuştur yılları arasında Zonguldak, İzmit, Seymen, Gölcük, Rumeli Karaburun ve Gideros limanları haritası ve Oşinograf Alfred MERTS ve Ahmet Rasim BARKINAY tarafından İstanbul Boğazı nda akıntı ölçmeleri yapılmıştır. Mehmet Şevki (ÖLÇER) Paşa 1915 de Harita Şubesi Müdürü olarak Birinci Dünya Savaşında ordunun harita gereksinimini karşıladı de Kurtuluş Savaşında 60 subay ve 170 sandık eşya ile Harita Dairesi, İstanbul daki Pangaltı dan Ankara ya taşındı. 23 Temmuz 1921 yılında 657 sayılı yasa ile Harita Genel Müdürlüğü adını aldı. Bu kurumda haritacılık çalışmalarına katkıları olan bir çok subay yetişmiş ve Türk haritacılığına katkıda bulunmuşlardır. Kurumda daha sonraları 1939 da Tuğgenaral olan Abdurrahman AYGÜN Harita dergilerinde bir çok makaleler yazmış ve iki ciltlik Türk Haritacılık Tarihi 1980 de yeniden basılarak birçok olaylar gün ışığına çıkarılmıştır yılları arasında Zühaf korveti ile Yeşilköy, Çekmece kıyıları ile İstanbul (1916), Trabzon (1917) ve Samsun (1921) liman haritaları, Meriç nehrinde sınır belirleme (1923), Haliç in planı (1924), Büyükdere ve İzmir Yenikale geçitlerinde (1925) hidrografik haritalar yapılmıştır da Kızılırmak üzerinde Zara dan Yahşihan a kadar 600 km.lik bir yerde Kızılırmak ta motor ve şalupalarla taşımacılık ve nehir trafiğinin mümkün olup olmadığının keşfi için bir istikşaf haritası yapılmıştır yılları arasında Korgenaral Mehmet Şevki (ÖLÇER) yönetiminde 1: ölçekli 123 paftadan oluşan Türkiye ye ait istikşaf haritaları yapıldı. Bu haritalar 40 x 50 cm. boyutlu (80 km x 100 km) grad bölümlü, Clark elipsoidi üzerinde Bonn projeksiyonlu B = 44 grad olup başlangıç Ayasofya kubbesidir). Alman şehircilik uzmanı Prof. Hermann JANSEN, yıllarında Türk haritacılarının yaptıkları 1:2.000 ve 1:500 ölçekli haritalar üzerinde modern Ankara nın gelişme planlarını çizdi. 2. HARİTANIN YARARLARI 1908 de Meşrutiyet ilanından sonra ülkede yapılan yeni atılımlar paralelinde o dönemdeki adı ile İstanbul Şehremaneti (Belediyesi) de İstanbul da ilk harita çalışmaları Şehremini (Belediye Başkanı) Cemil TOPUZLU paşa döneminde yaptırmaya karar vermiştir. Bu amaçla İstanbul

4 Yarımadası (Eminönü-Haliç-Surlar arası), Beyoğlu (Galata-Beşiktaş-Şişli) ile Üsküdar ve Kadıköy merkezi olmak üzere sık yerleşim yerlerinin 1:500, 1:1.000 ve 1:2.000 ölçeğinde haritalarının yapılmasını bir Fransız şirketine (İnşaat ve Keşfiyat Türk Anonim Şirketi) ihale suretiyle verilmiştir. Bu amaçla Fransızlar 1910 yılında nirengi esasına göre çalışmalara başlamışlar ve Yeşilköy de bir baz ölçmüşlerdir hektarlık bir alanın nirengi istikşaf ve tesisleri yapılmış ve Galata kulesi koordinatları için yuvarlak bir değer alınarak hesaba geçilmiştir. Harita, araya Balkan ve 1. Dünya Savaşının girmesiyle uzamış, 1914 yılından itibaren Alman firması işleri üstlenerek devam etmiş ve ancak 1923 yılında haritalar ortaya çıkabilmiştir yılında Y. Müh. Rahmi ARI Boğaziçi, 1932 yılında Bakırköy ve bostancı, 1936 yılında Adaların haritalarını yapmıştır. Bu haritalar meskun yerlerde 1:200, 1:500, 1:1.000 ölçekli eşyükseklik eğrili yapılmışlardır. Haritaların orijinalleri vatman kağıdına, kopyaları da muşambaya işlenmiştir. Bir kısmı Fransızca, bir kısmı eski Türkçe, 1928 den sonra yapılanlar ise yeni Türkçe ile yazılmışlardır. Yapım için yabancı firmalara altın olarak büyük paralar ödenmiştir. Durum 1935 yılına kadar böyle devam etmiştir. Bu haritalar daha sonra Türk mühendisleri tarafından tamamlanmışlardır. Nitekim 1928 den sonra şirketi devam ettiren R. ARI şirketi tasfiye edip Belediye ile olan anlaşma gereği her yıl mevcudun %10 unu ekleyerek Boğaziçi-Kadıköy-Bostancı-Merdivenköy-İçerenköy sahaları ile Eyüp sırtlarından başlayarak sur dışının Küçük Çekmece ye kadar olan kısımlarını ve Adaların 1936 ya kadar haritalarını tamamlamıştır. Bu haritalardan sonra imar planları çalışmalarına esas olmak üzere surlardan Yeşilköy e kadar olan sahanın haritası bir üstenciye verilerek İller Bankası kontrolüğünde yaptırılmıştır. Astrolon altlıklar üzerine 1:1.000 ölçekli ve 1956 yapım tarihli olan bu haritalar uzun süre kullanılmışlardır. Bundan sonra kentin Belediye sınırları içerisinde ve hatta kısmen mücavir alanını da kapsayacak şekilde nirengi ve nivelman ağının yeniden ele alınarak mevcutların tamir, yeniden yapılması ile yenilerinin konulmasına gereksinim duyulmuştur. İller Bankası kanalıyla ihaleye verilen (Avni PAR) bu iş sonucunda bu noktalara dayanarak ilk defa fotogrametrik 1:5.000 ölçekli, tamamı 40 paftadan oluşan haritalar elde edilmiştir yılının halihazır durumunu gösteren bu haritalar eşyükseklik eğrilidir. İstanbul Belediyesi haritanın önemini anlayarak daha önce imar müdürlüğüne bağlı harita bürosunu 1962 de bağımsız Harita Müdürlüğü şekline getirmiş ve ilk iş olarak Fatih, Levent ve Kadıköy de fotogrametrik yöntemle 1: ölçekli topografik haritalar yapılmıştır. İstanbul belediyesinde dönemine ait 1: ölçekli 482 pafta mevcut olup bu işlem için sur içinde ve dışında toplam poligon noktası atılmıştır yıllarında toplam 62 kilometrekarelik bir alanın revizyon ve yeni alımı için ihale yapılmıştır. 1: : ölçekli 1024 kadasktral harita vardır yılında İstanbul Büyükşehir Belediyesince yapılan hektarlık 1: 500 ve 1: ölçekli metropolitan alanda imar, planlama, çevre düzenleme, yol, su, elektrik, kanalizasyon, turizm, endüstri vb. gibi her türlü proje ve teknik hizmetlerin tasarım, yapım ve uygulamasında temel altlığı oluşturacak bir proje çalışması sonunda geniş çapta bir haritacılık hizmeti yapılmıştır. 3. JEODEZİK ÇALIŞMALAR Türkiye de jeodezik çalışmalar Harita Genel Komutanlığı tarafından yürütülerek sonuçlandırılmıştır. Aşağıda bu çalışmalar kısaca açıklanmıştır.

5 3.1. Türkiye Ulusal Nirengi Ağı 1910 yılında başlanmış olan ve 1942 yılında Meşedağ noktası başlangıç seçilerek yılları arasında yoğun çalışma ile bitirilen I.derece nirengi ağı ortalama 180 km. (max.272 km, min. 85 km) uzunluğunda 66 zincir ve 27 poligondan (kapalı lup) oluşmuştur. Poligonlar ortalama km (max km, min. 612 km) dir. Poligon kapanmaları enlemde ortalama 7.2 (max. 11.0, min. 1.9 ) boylamda ortalama 0.7 (max. 1.4, min. 0.1 ) dir. Başlangıçta yüzey ağı olarak kurulmaya başlanan nirengi ağı, 1944 yılında mühendis ve subayların katıldığı bir toplantıda tartışılarak ABD örneği zincir sistemine geçilmiştir. Ayrıca arasında köşegenli dörtgenlerle kurulan bu zincirler daha sonra iş hızında %25 artma sağladığı gerekçesi ile üçgen zincirlere dönüştürülmüştür. Üçgen kenarları km.dir (max. 55 km, min. 12 km). Gözlemler Wild T3 ve Tovistok teodolitleri ile 24 dizi, yıllarında Schreiber in bütün kombinasyonları ile açı ölçümü yöntemine göre yapılmıştır. Geceleri Zeiss TSG pırıldaklarına, gündüzleri ise helyetrop a bakılarak yapılmıştır. Doğrultu ölçmelerine çekül sapmaları bileşenlerinden dolayı olanların dışında her türlü indirgeme, elipsoid yüksekliği yerine ortometrik yükseklikler alınarak yapılmıştır. Ölçülen 41 adet bazlar 6-10 km. arasında ve bağıl hataları 1:2 milyon civarındadır. Bazların indirgenmelerinde de elipsoid yüksekliği yerine ortometrik yükseklikler kullanılmıştır de bitirilen bu ağda: İstasyon sayısı 786 Gözlenen doğrultu sayısı Laplace koşulu 98 Baz sayısı 40 Normal denklem sayısı 1432=786 2-( ) Üçgen sayısı Gözlenmiş bir doğrunun ortalama hatası; dengelemeden sonra Üçgenlere ait ortalama kapanma hatası Maksimum üçgen kapanması Ferrero bağıntısından Enlemde 0.19 (max ) Boylamda 0.24 (max. 0.66) Azimutda 0.35 (max. 0.60) Bilinmeyenler arasında koşullar bulunan dolaylı ölçüler dengelemesi biçiminde olan hesap modelinde koşul denklemleri düzeltme denklemlerinin içinde yerine konularak hem koşul denklemleri ortadan kaldırılmış hem de bilinmeyen sayısı koşul sayısı kadar azaltılmıştır. Bu nedenle normal denklem sayısı istasyon sayısının iki katı alınarak (yöneltme bilinmeyenleri normal denklem kurulmadan önce yok edilmişlerdir) bulunan değerden 98 Laplace koşulu ve 40 baz koşulu çıkarılmıştır. Bulunan sayıdan Meşe dağı başlangıcı için iki bilinmeyen daha çıkarılmıştır. Çünkü bu noktanın koordinatları bilinen olarak kabul edilmiştir. Böylelikle normal denklemin boyutunu veren bilinmeyen sayısı 1432 elde edilmiştir. Bu ağ yıllarında dolaylı ölçüler yönteminde (Variation of Coordinates) ABD de (AMS = Army Map Servise) bir UNIVAC bilgisayar sisteminde dengelenmiştir. Çünkü bu yıllarda Türkiye de henüz bilgisayar yoktu. 786 durak noktasında 570 inin içinde bulunduğu

6 triyangülasyon zincirleri, daha önceden azimut ve baz koşullu zincir dengelenmesi yöntemiyle Türkiye de hesaplanmıştır. AMS bu zincir dengelemesi sonuçlarını geçici koordinat olarak değerlendirmiştir. 216 noktaya ait geçici koordinatlar ise AMS de hesaplanmıştır. Düzeltme denklemlerinin katsayılarını yalınlaştırmak amacı ile bütün ağ, Hayford Uluslar arası elipsoidi üzerinde Lambert konform konik projeksiyonu üzerine alınarak (390 paralel ve 350 doğu meridyeni) dengeleme düzlem üzerinde yürütülmüştür. Asıl dengelemeye geçilmeden önce Laplace azimutları bir ön dengeleme ile kesinleştirilmiştir. Dengelemeden sonra Lambert koordinatlarından Coğrafi ve Gauss-Krüger koordinatlarına dönüştürülerek listelenmiştir. Bu elipsoid önce Ankara civarındaki I. Derece noktalarından Meşe dağında çekül sapmaları sıfır alınmak ve Duatepe noktasına olan astronomik azimut Laplace azimutu kabul edilmek üzere uzayda yerleştirilmiştir. Ağın, Trakya da Bulgaristan ve Yunanistan ile Ege de Yunanistan, güneyde Kıbrıs, güney doğada Irak ve doğuda İran ile bağlantıları yapılmıştır de yapılan dengelemede bilinmeyenlere ait maksimum koordinat hatası ±0,64m. olup Helmert hata elipsine göre konum hatası ±1,17m.dir. Diğer taraftan ağ, 1950 yılında hesaplanan Avrupa Datumu ED 50 ye göre hesaplanmış sekiz adet Yunanistan ağına ait noktalardan yararlanarak Türkiye ağındaki tüm noktalar ağın iç duyarlığı bozulmaksızın ED 50 sisteminde hesaplanmıştır. Böylelikle ülke I. Derece nirengi ağının hem ulusal datum da (TUD = Türkiye Ulusal Datum) ve hem de ED 50 Avrupa datumunda koordinatları vardır. Ülke nirengi ağının II. Derece noktaları, I. Derece zincir arasında ve poligonlar ortasındaki boşlukları doldurmak amacı ile oluşturulan, birbirleri ile komşuluk bağlantıları sağlanmış yüzey ağları yapısındaki II. Derece I. Basamak noktaları ile I. Derece içindeki boşlukları doldurmak ve sıklaştırmak amacıyla kurulan II. Derece II. basamak noktalarından oluşmaktadır km. kenarlı, Wild T3 aleti ile 12 dizi ölçülen II. Derece I. basamak noktalarının oluşturdukları yüzey ağları, çevredeki I. Derece noktalar sabit tutularak topluca dengelenmiştir km. kenar uzunluklu Wild T3 aleti ile 8 dizi gözlenen II. Derece II. basamak noktaları sıklaştırma noktaları olup bunlar çıkış veren I. Derece noktaların hatasız oldukları varsayılarak nokta dengelemesi yöntemiyle hesaplanmışlardır. Ülke I. Derece ağ içine adet II. Derece nokta atılmıştır. Bu işlemler 1961 de bitmiştir. Bu noktalar arasına da kenar uzunlukları 4-15 km. olan adet 3. derece nokta kenar uzunluğuna göre 3-8 dizi ve kenar uzunlukları 1-6 km. olan adet IV. derece nokta atılmıştır. III. Derece noktalar ise I., II. yada kendilerinden önce belirlenmiş III. Derece noktalara dayalı olarak nokta dengelemesi yöntemi ile hesaplanmıştır. İki dizi ölçülen IV. Derece noktalar dengelemesiz, önden kestirme yöntemi ile hesaplanmışlardır. Genellikle üzerlerine alet kurulmayan noktalardır ve fazla ölçü sonucunda bulunan koordinatların ortalaması alınarak hesaplanır. Bu ağda iyileştirme çalışmaları olarak 155 baz Tellürometre MRA III ve 359 baz Range Master III ile ölçülmüş, birçok noktalardaki doğrultular yenilenmiştir. Bu ölçülere ek olarak Doppler, GPS, SLR ölçüleri 131 noktada enlem ve boylam ölçüleri ve 33 noktada enlem, boylam ve azimut ve 145 noktada enlem, boylam ölçüleri yapılmıştır. Bunlara ek olarak modern uzaklık ölçerle yapılan ek ölçüler ile ağın iyileştirilmesi çalışmaları devam etmektedir. Ülke nirengi ağının %40 ının zemin tesisleri tahrip edilmiştir. Ağın

7 1954 de bu şekilde hesaplanması sonucu değerlerine Türkiye Ulusal Datum (TUD-54) denmiştir. Daha sonraları jeoid kesiti için orta zincir boyunca batı-doğu doğrultusunda 1961 yılına kadar 19 astronomi noktası daha alınmıştır. Astronomik ölçüler Wild T4 aleti ile yapılmış, her zincirin başında, ortasında ve sonunda birer astronomi (Laplace) istasyonu seçilmiştir. Boylam ölçülerinde yıldızların meridyen geçişlerinden yararlanılmış, ölçü ve zaman değerleri kronograf üzerine otomatik olarak kaydedilmiştir. Her istasyonda dört gece olmak üzere ve her gecede zenitin kuzey ve güneyindeki 15 zaman yıldızı ile deklinasyonları derece olan üç yıldıza ölçü yapılmıştır. Enlem tayini ise genelde Harrobow Taleott yöntemine göre her istasyonda iki gece olmak üzere ve her gecede 12 çift yıldıza ölçü yapılmak suretiyle tayin edilmiştir. Azimut tayini üç gecede 18 tam dizi olarak ve yer hedef noktasında Zeiss TSG pırıldaklarına bakılarak ölçülmüştür Türkiye Ulusal Nivelman Ağı Türkiye de ülke nivelman ağı oluşturma çalışmalarına 1934 yılında başlamıştır. Bu amaçla Antalya da 1935 yılında bir mareograf istasyonu kurulmuş bir yıl sonra 1936 da İzmir- Karşıyaka da bir mareograf istasyonu daha kurulmuştur. Bunlara ek olarak 1949 da Karadeniz Ereğlisi, 1952 yılında İskenderun mareograf istasyonları hizmete sokulmuştur. Mareograf istasyonları arasındaki ortaya çıkan yükseklikteki farklılıklar dolayısı ile ülkenin ortasında seçilen bir noktaya taşınılan yükseklikler ortalaması ülke nivelman ağının başlangıç kotu olarak kabul edilmesi düşünülmüştür. Mareograf istasyonları olarak 1956 yılında Trabzon, 1961 de Samsun, 1967 de Bodrum istasyonları hizmete girmiştir yılında kabul edilen nivelman yönetmeliğine göre ülke nivelman ağı I., II ve III. Derece biçiminde üç sınıfa ayrılmıştır. Ana yollar ve demiryolu geçkileri boyunca 2,5-3 km.de bir yapılan I. ve II. Derece nivelman noktaları arasındaki ölçüler gidiş-dönüş olmak üzere iki kere yapılmışlardır. I. Derece nivelman halkasının çevresi km. ve bunların kapanma artıkları cm.dir. II. Derece nivelman noktaları, I. Derece geçkilerinin aralarını doldurmak ve bunları birbirlerine bağlamak amacı ile yapılmışlardır. III. Derece nivelman noktaları sıklaştırma amacı ile yapılmışlardır. Ölçüler Wild N3 ve 1988 den itibaren Zeiss Ni002 nivoları ile invar miralar kullanılarak yapılmıştır. Noktalarda Helmert Ortometrik yükseklikleri belirlenmiştir yılına kadar I. ve II. Derece toplam km., 1964 yılına kadar km. I. Derece, km. II. Derece, 1970 yılına kadar km. I. ve km. II. Derece, 1974 de km. I. Derece, km. II. Derece, arasında km. I km. II. Derece yenileme ve toplam km. I. ve II. Derece yenileme, km. I. Ve II. Derece geometrik nivelman geçkisi ve düşey kontrol noktası 1991, 1991 de km. 162 I. Derece geçkide ve km. 88 II. Derece geçkide ölçüler yapılmıştır yılında İstanbul Boğazı üzerinden (860 m) ve Çanakkale boğazından m) vadi geçiş nivelman yöntemi ile karşı tarafa geçilmiştir yılında nivelman ağı dengelemesine başlanmış ancak bu hesaplamalarda yer çekimi ölçülerinin önemi anlaşıldığından 1966 yılından itibaren geometrik nivelman noktaları üzerinde gravite ölçülerinin yapılmasına başlanmıştır.

8 1973 yılından sonra I. ve II. Derece noktalardan oluşan ülke temel nivelman ağının iyileştirilmesi ve uluslar arası standartlara uygun duruma getirilmesi çalışmalarına hız verilmiş, bu amaçla 1983 yılında eski mareograf istasyonları iptal edilmiş ve bunların yerine Antalya, Menteş/İzmir, Bodrum ve Erdek te dört yeni istasyon kurulmuştur. Bu istasyonlar 1985 yılında çalışmaya başlamış ve 1986 yılından itibaren saat başı alınan veriler yıllık bültenler halinde yayınlanmaya başlanmıştır yılından sonra ülke temel nivelman ağı ölçüleri için saptanan yeni ölçütlere göre ve 10 yıllık bir çalışma planı ile düşey kontrol ağının yenilenmesi amaçlanmış olup 1989 yılı sonuna kadar km.lik I. derece ve km.lik II. Derece nivelman geçkisi yenilenmiştir Türkiye Ulusal Gravite Ağı Türkiye de ilk gravite çalışması Fransa dan getirilen DEFFORGES nin 1896 da Eskişehir ve Bakırköy deki sarkaçla ölçtüğü mutlak gravite ile başlamıştır. Daha sonraları 1936 da Kandilli Gözlemevinde sarkaçla yapılan mutlak gravite ölçümü Potsdam a bağlanmıştır. Postdam daki yer çekim g= gal ve Kandilli de g = gal elde edilmiştir. Son çalışmalarda Potsdam değerinin gal kadar değişmesi gerekeceği saptanmıştır. Türkiye de genel anlamda gravite çalışmalarına 1956 da gravite ağı yapımı ile başlandı. 17 havaalanına gravite istasyonları kurularak bu noktalar arasında uçakla taşınan gravimetrelerle ölçüler yapılmıştır. Bu şekilde 24 noktadan oluşan I. derece gravite ağı yılları arasında kurulmuştur. Bu ölçüler Nörgaard NK 325 ve NK 468 aletleri ile yapılmıştır. Bazın kuzey-güney yönde olması gravite farkının büyük olması nedeni ile arzu edilmesine karşın İstanbul-Erzurum alınmıştır. Bu noktalarda sarkaçla elde edilen gravite değerleri mevcut olduğundan ve yükseklik farkından dolayı en fazla gravite farkı ( mgal) oluştuğundan seçilmiştir. Daha sonra İstanbul-Erzurum arasında enlem farkının az oluşu ve uzaklığın uçuşa uygun olmayışı yüzünden baz olarak İstanbul-Konya ( mgal) alınmıştır. I. derece ağda Bouguer, serbest hava ve topografik redüksiyonları yapılmıştır. Isostatik düzeltmeler AIRY ye göre hesaplanmıştır. I. derece ağın İstanbul, Ankara, İzmir, Konya, Sivas, İskenderun, Diyarbakır ve Erzurum da Sterneck sarkaç ölçüleri ile mutlak graviteleri de yapılmıştır. Daha sonra alınan Worden ve La Coste & Romberg gravimetreleri ile II. Derece gravite istasyonları, I. ve II. Derece nivelman geçkilerinde 5-10 km. aralıklarla (1991 yılı itibarı ile nokta) alınmıştır. III. Ve IV. Derece noktaları (5.400 nokta) her 1: paftada 6-10 nokta olacak şekilde alınmıştır. Bu geçkilerin dışındaki noktaların yükseklikler inivelman veya trigonometrik yöntemle ±10 cm. incelikle hesaplanmıştır. I. derece gravite ağı 1958 de dengelenmiştir. 4. KARTOGRAFİK ÇALIŞMALAR Haritalar genelde ölçeklerine göre adlandırılırlar

9 Coğrafya haritaları : Ölçekleri 1: : olan haritalara coğrafya haritaları adı verilir. Kartoğrafya haritaları : Ölçekleri 1: : olup büyük ölçekli haritalardan küçültülerek yapılır. İstikşaf haritaları : Ölçekleri 1 : : dir. Haritası olmayan ülkelerde hızlı yapılan haritalardır. 1 : ölçekli haritalar çoğunlukla 1 : ölçekli topografya haritalarından küçültülerek yapılır. Topoğrafya haritaları : 1: : ölçeğindedir. Arazinin doğal ve yapay tüm ayrıntıları ile şehir, kasaba, orman, çalılık, bataklık ve göl çevrelerini, her çeşit yollarla patikaları, kuru ve sulu derelerle ayrıntıları açık olarak gösterirler. Topografik planlar : 1 : : ölçeğindedir. Kadastral haritalar : 1 : : 500 ölçeğindedir. Belediye hizmetleri, kadastro, imar vb. işlerde kullanılır yapımına Harita Genel Komutanlığınca 1911 de başlanan 1 : ölçekli haritalar 1925 yılında hızlandırılarak 1930 da tamamlanmıştır. 40 x 50 cm. boyutlu Bonne projeksiyonunda ve yersel yöntemle yapılan bu haritalar seri nirengiye dayanmaktadır. 124 paftadan oluşmakta olup eşyükseklik eğrilidir. Boylam başlangıcı Ayasofya kubbesi alemidir de Bonn projeksiyonu terk edilerek yine 3 gradlık Ayasofya başlangıçlı Gauss-Krüger projeksiyonu uygulandı. 1 : ölçekli haritaların yapımına 1909 da Clarke elipsoidi ve Bonne projeksiyon sistemi uygulanarak başlanmış, 1931 yılından itibaren Hayford elipsoidi kullanılarak Gauss-Krüger dilimleri kullanılmış, 1946 da derece dilimde UTM (Universal Transversal Mercator) sistemine geçilmiştir. Yapılan ilk pafta Bakırköy paftasıdır. Daha sonra bunlara İstanbul, Kağıthane, Bahçeköy, Kilyos, Çamlıca, Hisarlar, Kavak, Rumeli Feneri, Maltepe ve Kınalı paftaları eklenmiştir. Önceleri arasında klasik ölçü denilen plançete yöntemi olan Alidat Nivelatris (tam grafik yöntem) ve Alidat Holometrik (yarı grafik yöntem), 1929 dan sonra yersel fotogrametri ve 1932 den sonra hava fotogrametrisi ve 1940 dan itibaren sadece hava fotogrametrisi ile hızlanan bu çalışmalar ile Türkiye nin tamamını kapsayan pafta 1973 de bitirilmiştir yılında havai fotogrametrinin uygulanmasından sonra yerden harita alımı tamamen terkedilmiş ve 1 : ölçekli fotogrametrik yöntemle harita yapımında yer çalışmaları ancak bütünleme görevinde uygulanmıştır.

10 Başlangıç meridyeni M. Şevki Paşa tarafından Ayasofya dan Hürriyet tepesi anıtına aktarmak istenildi, ancak araya giren savaşlar dolayısı ile bu mümkün olmadı de Kandilli Rasathanesi başlangıç alınmak istendi. Ancak bu da mümkün olmadı. Ayasofya nın coğrafik koordinatları: B = gon veya , L = gon veya dır. (bazı yayınlarda ,6 veya gon) dur. Kamu hizmetlerinde gerekli olan projelerin yapılmasında ve yerel uygulamalarda ihtiyaç duyulan 1 : ölçekli standart topografik haritaların yapımına Harita Genel Komutanlığınca klasik yöntemle 1940 larda küçük bölgelerin haritaları ile başlanmış, 1945 yılında fotogrametrik yöntemle devam edilmiştir. Bu haritalar daha sonraları 1955 yılında Tapu Kadastro Genel müdürlüğünce kırsal kesimlerde kadastro ihtiyacını karşılamak amacı ile standart topografik kadastral harita olarak üretimine devam edilmiştir. Bu haritaların yapımı 1961 de 203 sayılı yasa ile hızlanmış ve de yapım hızı en yüksek düzeye gelmiştir da pafta bitirilerek 1987 yılı sonu itibariyle 1 : ölçekli pafta yapılmıştır. Eş yükseklik eğrili olarak yapılan haritaların Tapu ve kadastro Genel Müdürlüğünce kadastral hale getirilmesine 1959 yılından sonra başlanmıştır. Ülkemizde 1 : ölçeğinde haritalanması gereken alan km.2 olup bu ise adet 1 : ölçekli pafta demektir. Bunun da 1982 de %55 i bugünse %75 i gerçekleşmiştir. 1:5000 ölçekli Standart- Topografik -Kadastral Memleket Haritaları Yönetmeliği nin uygulanmasından önce (1 mart 1966) 1 : ölçekli paftanın her iki yönde dörde bölünmesiyle elde edilmekteydi. Bu haritalardan yararlanarak daha küçük ölçekli 1 : (toplam paftanın yarısı yapıldı) ve 1 : ölçekli haritalar (toplam 390 paftanın tamamı yapıldı) 1 : , 1 : ve 1 : ölçekli haritalar da üretilmektedir. Birinci baskıları tamamlanmış olan haritalardan; 1 : ölçekli paftaların %66, 1 : ölçekli paftaların %51, 1: ölçekli paftaların %39 unun revizyonlu 2. baskısı bitmiştir. Yeni düzenlemeyle STF (Standart, Topografik, Fotogrametrik) haritaların üretimi sürdürülmektedir. Hedeflenen paftanın halen %70 i tamamlanmıştır (1989). Atlas yapımına 1930 larda başlandı li yıllara kadar Viyana da basılırdı. Patenti alınarak artık baskı işleri Türkiye de yapılmaktadır. Ölçek Boyutları 1: İstanbul 8 Tamamlandı 1: Edirne 18 Tamamlandı 1: Çanakkale 74 Tamamlandı 1: Çanakkale-H Tamamlandı 1: Çanakkale-H16-c 1456 %75 i tamamlandı 1: Çanakkale-H16-c de tamamlandı 1: Çanakkale-H16-a-01 _

11 1: Çanakkale-H16-a-01-a _ 1: H16-a-01-a-1 _ 1: H16-a-01-a-1-a _ 1984 de Prof. Dr. Mehmet SELÇUK tarafından 1 : ölçekli atlas haritası ise 70 x 115 cm. olup Clarke elipsoidi üzerinde Bonne projeksiyon sisteminde grad bölümlü 34 paftadan meydana gelmiştir. Harita Genel komutanlığında Kartografya konusunda otomasyona geçiş için 1986 da manuel sayısallaştırıcılar ve otomatik çizim makineleri alınarak çalışmalara başlanmıştır. genelbilge.com ******** Ramsey County, Minnesota Andreas, AT (Alfred Theodore), , 1874 haritası Tam Başlık: Ramsey County, Minnesota haritası (... AT Andreas, Lakeside Building, Chicago, 1874 Chas Shober & Chicago Lith Co Co malikleri tarafından yayınlanmıştır) Yazar: Andreas, AT (Alfred Theodore),

12 Tarih: 1874 Bu tarihi kartografik görüntü David Rumsey Tarihsel Haritası Koleksiyonu, parçasıdırwww.davidrumsey.com, çevrimiçi antika, nadir eski ve tarihi haritalar, atlaslar, küreler, grafikler, ve diğer haritacılık öğeleri geniş bir koleksiyon. hakkında daha fazla okuyun Koleksiyon. Yoksa yapabilirsiniz Insight tüm David Rumsey Haritası Koleksiyonu görmek. Tam David Rumsey Harita Koleksiyonu Katalog Tutanak: Yazar: Andreas, AT (Alfred Theodore), Tarih: 1874 Kısa Başlık: Ramsey County, Minnesota Haritası Yayınevi: Chicago: Andreas AT. Türü: Atlas Haritası Nesne Yükseklik cm: 42 Nesne Genişlik cm: 33 Ölçek 1: Not: El col. Baskılı haritası. Ilçeleri, bölümler, büyük parsellerin sahipleri, binalar dışında kasaba, vb gösterir Referans: 1900, için Orta Batı basılı haritalar kontrol listesi; P2007; LC Amerika Birleşik Devletleri atlaslar, L1901; Ristow, Amerikan haritalar ve mapmakers, s Eyalet / İl: Minnesota İlçe: Ramsey County (MN) Tam Başlık: Ramsey County, Minnesota haritası (... AT Andreas, Lakeside Building, Chicago, 1874 Chas Shober & Chicago Lith Co Co malikleri tarafından yayınlanmıştır) : Hayır Liste Sayfa No: 39 Seri No: 32 Oymacı veya Yazıcı: Chas. Shober & Co Yayınlandığı yer: Minnesota Eyaleti resimli bir tarihi atlastan. AT Andreas, Lakeside Binası, Chicago, Ills tarafından yayınlanmıştır Chas. Chicago Lith arasında Shober & Co malikleri.a.ş. Yayın Yazar: Andreas, AT (Alfred Theodore), Yayın Tarihi: 1874 Yayın Referans: p2007; 1900, için Orta Batı basılı haritalar kontrol listesi; LC Amerika Birleşik Devletleri atlaslar, L1901; Ristow, Amerikan haritalar ve mapmakers, s Yayın Not: Özel ed. yayımlanan üç şehir manzarası, eklenen. Bu deluxe ed. Minneapolis, St Paul ve Winona manzarası ekledi. Bu kabartmalı kırmızı bez kapakları (normal ed için yeşil.) Ebru uç kağıtları ile bağlıdır. Düzenli ed. çok daha büyük bir basın çalışma ve devletin tüm okullara dağıtıldı. Bu özel ed. özellikle görünümleri hala mevcut ile nadirdir. Bu kopya Minnesota eski Valisi, Elmer Andersen koleksiyonundan. Elle boyanmış ve tam renkli olarak basılmış. Ön ve arka yaldızlı "Minnesota Eyaleti Illustrated tarihsel atlas. 1874" ile damgalanmış kapsar. Yayın Listesi No: Yayın Türü: Devlet Atlas Yayın Haritalar: 76 Yayın Yükseklik cm: 46 Yayın Genişlik cm: 38 Resim No: