B L M, FELSEFE VE METODOLOJ

Transkript

1 B L M, FELSEFE VE METODOLOJ fiad CAN SARUHAN ATA ÖZDEM RC 4. Baskı (Genişletilmiş ve Gözden Geçirilmiş) Beta

2 Yay n No : 3427 Genel Kültür : 8 1. Bask Ekim 2005 İSTANBUL 2. Bask Ağustos 2011 İSTANBUL 3. Bask Kasım 2013 İSTANBUL 4. Baskı Kasım 2016 İSTANBUL ISBN Editör : Şebnem Özdemirci Cop yright Bu ki ta b n bu ba s s n n Tür ki ye de ki ya y n hak la r BE TA Ba s m Ya y m Da t m A.fi. ye ait tir. Her hak k sak l d r. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra f k s men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya bafl ka her han gi bir fle kil de ço al t la maz, da t la maz. Nor mal öl çü yü aflan ik ti bas lar ya p la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös te ril me si zo run lu dur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask -Cilt : İnkılâp Kitabevi Yayın San. Tic. A.Ş. Çobançeşme Mah. Sanayi Cad. Altay Sok. No: 8 Yenibosna - İSTANBUL (Sertifika No: 10614) Tel: (0212) Kapak Tasar m : Murad Güner Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. (Sertifika No: 16136) Narl bahçe Sokak No: 11 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 Bilim Kavramı ÖNSÖZ Dünyaya şaşırarak bakmak, merak etmek ve mevcut kabulleri temelinden sorgulamak, asi karakterli çocukların en temel özelliklerindendir. Bilim ve felsefe de, uygarlık tarihinin iki asi çocuğu gibidir. Aklın ve erdemin ışığıyla türümüzü yüzbinlerce yıllık derin uykusundan uyandıran, medeniyetler kurmamızı ve dünyaya farklı bakabilmemizi sağlayan bu iki çocuk, tarih boyunca kimi zaman hâkim sisteme ve değerlere cesurca karşı çıkmış, korkusuzca araştırmış, konuşmuş ve birbirini desteklemiş, kimi zaman da otoritenin gücünden beslenerek statükocu olmuş, mevcut kabulleri yineleyip durmuş, yeni fikirleri dışlamış ve birbiriyle savaş içinde olmuştur. Tüm bu süreçler boyunca bilim, kendi hatalarını yine kendi içinde ve kendi yöntemleriyle çözmeyi başarırken felsefenin mücadelesi zamanın ruhu ile olmuştur. Savunulduğu dönemde kâğıt üzerinde estetik ve saygıdeğer gözüken pek çok düşünce, hayatın akışına ya da bilimsel gerçeklere uyum gösteremediği için güçsüzleşmiş ve yerini yenilerine bırakmışken, medeniyetin ilk günlerinden kalma pek çok düşünce de gücünü ve dirayetini bugün bile korumayı başarmıştır. Doğaları, argümanlarını savunma biçimleri ve ilerleyişleri birbirlerinden çok farklı olan bilim ve felsefeye geniş kalabalıkların ilgisi ve ulaşma gücü de tarihin hemen her döneminde düşük seviyelerde kalmış, özellikle sınıfları keskin bir şekilde ayrılmış toplumlarda bu iki alana, elit ve zeki kimselere ait özel bölgeler gözüyle bakılmıştır. Bu nedenle, topluma faydalı olacak ve insanların dünyayı farklı algılamalarını sağlayacak pek çok kıymetli fikir, yalnızca küçük zümrelerin kullanımında kalmıştır, ta ki 20. yüzyılın sonlarına kadar. Büyük bir ihtimalle içinde olduğumuz çağ, gelecek yüzyıllardaki tarihçiler tarafından ezoterizmin bittiği ve bilginin dolaşımının serbest kaldığı çağ olarak anılacaktır. Bugün bilgi demokratikleşmiş ve herkesçe ulaşılabilir hale gelmiştir. Ne var ki bu sürecin; bilginin kıymetsizleşmesi ve güvenilirliğinin azalması, herhangi bir alanda yazılmış kitapların ve akademik makalelerin ortalama bir okuyucuyu korkutacak kadar çok sayıda olması gibi yan etkileri de vardır.

4 Bilim Kavramı İşte bu noktada üzerimize düşenin; bilinenlerin ve bazen ağır, bazen de taraflı bir dille ahkâm kesilenlerin sade ve samimi bir üslupla aktarılması olduğunu düşünüyoruz. Her baskısında okurundan büyük kıymet gören ve kendisini yenileyerek güncel kalmayı misyon edinen bu kitap; bilinenler, unutulanlar ve yeni gelişmeler arasında sıcak bir denge kurmaya çalışarak, bilim, felsefe ve araştırmadan zevk duyan okurlarla buluşmayı hedeflemektedir. ŞADİ CAN SARUHAN ATA ÖZDEMİRCİ

5 Bilim Kavramı İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... III İÇİNDEKİLER... V BİRİNCİ BÖLÜM BİLİM KAVRAMI I. Bilim ve İnsan... 3 II. Bilimi Anlamak... 6 III. Bilimin İlerleyişi... 9 IV. Bilimsel Bilgiye Ulaşma V. Bilimin İlgi Alanları VI. Bilimsel Araştırmanın Temel Kavramları A. Olgu B. Bağlam C. Önerme D. Hipotez E. Kuram (Teori) VII. Bir Tür Olarak Homo Sapiens in Ortaya Çıkışı VIII. Bilim ve Uygarlık A. MÖ 5000 MÖ B. MÖ MS C. MS 400 MS D. MS 1450 MS E. MS 1850 MS IX. Bilim ve Toplum A. Tarım Devrimi (Neolitik Devrim) B. Sanayi Devrimi C. Bilgi Devrimi... 64

6 Bilim, Felsefe ve Metodoloji İKİNCİ BÖLÜM BİLİM VE FELSEFE I. Bilim ve Felsefe İlişkisi II. Din Felsefesi A. Teizm B. Deizm C. Mistisizm Gnostisizm Kabala Panteizm Panenteizm - Tasavvuf D. Ateizm E. Agnostisizm III. Ahlâk Felsefesi IV. Siyaset Felsefesi V. Varlık Felsefesi A. Varlığın Gerçekten Var Olup Olmadığı Problemi Varlık Yoktur a.taoizm b. Nihilizm (Hiççilik) Varlık Vardır B. Varlığın Aslında Ne Olduğu Problemi İdealizm a. Platon İdealizmi (Sokrates, Platon, Augistinos) b. Epistemolojik (Öznel) İdealizm (Descartes, Berkeley, Kant) c. Metafiziksel İdealizm (Fichte, Schelling, Hegel) Materyalizm (Maddecilik) Varoluşçuluk Postmodernizm Fenomenoloji (Olgubilim) VI. Bilgi Felsefesi A. Doğru Bilgiye Ulaşılamayacağına İnananlar Sofizm Septisizm (Şüphecilik) VI

7 İçindekiler B. Doğru Bilgiye Ulaşılabilineceğine İnananlar Rasyonalizm (Akılcılık) a. Pythagoras (Pisagor) (MÖ ) b. Sokrates (MÖ ) c. Platon (MÖ ) d. Aristoteles (MÖ ) e. Farabi ( ) f. Rene Descartes ( ) Ampirizm (Deneycilik) a. Francis Bacon ( ) b. Thomas Hobbes ( ) c. John Locke ( ) d. George Berkeley ( ) e. David Hume ( ) Kritisizm (Eleştiricilik) Pozitivizm (Olguculuk) Entüisyonizm (Sezgicilik) a. Gazalî ( ) b. Henry Bergson ( ) Analitik Felsefe Pragmatizm (Faydacılık) a. William James ( ) b. John Dewey ( ) Determinizm (Belirleyicilik) VII. Bilim Felsefesi ve Bilimsel Yöntem Tartışmaları A. Tümdengelim B. Tümevarım C. Viyana Çevresi (Mantıkçı Pozitivizm) D. Karl Popper ve Yanlışlama İlkesi E. Thomas Kuhn ve Paradigma Yaklaşımı F. Çağdaş Bilimsel Metot VII

8 Bilim, Felsefe ve Metodoloji ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ I. Araştırma Probleminin Belirlenmesi II. Literatür Taraması III. Kuramsal Çerçevenin Oluşturulması IV. Model Geliştirme: Değişkenlerin Belirlenmesi ve Hipotezlerin Oluşturulması..178 A. Değişkenlerin Belirlenmesi Aldıkları Değerlere Göre Değişkenler Araştırmadaki Konumlarına Göre Değişkenler a. Bağımlı (Dependent) Değişken b. Bağımsız (Independent/Predictor) Değişken c. Farklılaştırıcı / Düzenleyici (Moderator) Değişken d. Aracı (Intervening/Mediator) Değişken B. Hipotezin Oluşturulması Bulundukları Tarafa Göre Hipotez Türleri a. Araştırma Hipotezi (H 1 ) b. İstatistiksel Hipotez (H 0 ) İnceledikleri Olguya Göre Hipotez Türleri a. Tek Değişkenli Hipotezler b. Değişkenler Arasındaki İlişkileri Belirten Hipotezler c. Gruplar Arası Farklılığı Belirten Hipotezler V. Araştırmanın Tasarlanması A. Araştırma Türleri Keşifsel Araştırmalar Tanımlayıcı Araştırmalar (Tarama Araştırmaları) Açıklayıcı (Hipotez İçeren) Araştırmalar B. Değişkenlerin Ölçülmesi ve Ölçekler Sınıflandırma Ölçeği (Nominal Scale) Sıralama Ölçeği (Ordinal Scale) Aralık Ölçeği (Interval Scale) Oran Ölçeği (Ratio Scale) C. Ölçek Geliştirme Geçerlilik Güvenilirlik VIII

9 İçindekiler D. Örnekleme Tasarımı Kolayda Örnekleme İradi Örnekleme Katmanlı Örnekleme Kartopu Örnekleme Basit Tesadüfi Örnekleme Küme Tipi Örnekleme Gönüllü Örnekleme VI. Verilerin Toplanması A. Veri Toplama Yöntemini Seçme Gözlem Deney Mülakat Anket Sistematik Arşiv Tarama B. Araştırmanın Zaman Dilimi Kesitsel Araştırmalar Tekrarlanan Araştırmalar Trend Analizleri Panel Araştırmaları VII. Analiz ve Raporlama DÖRDÜNCÜ BÖLÜM VERİLERİN ANALİZİ I. Verilerin SPSS Programına Girilmesi II. Verilerin Çözümlenmesi A. Tanımlayıcı İstatistiklerin Hesaplanması Frekans ve Yüzde Aritmetik Ortalama Mod Medyan Varyans ve Standart Sapma B. Faktör Analizinin Yapılması IX

10 Bilim, Felsefe ve Metodoloji C. Güvenilirlik Analizleri D. Faktör Ortalamalarının Hesaplanması E. Normal Dağılım Analizi F. Analiz İçin Uygun Testin Seçimi G. Hipotez Testlerinin Yapılması Korelasyon Analizi a. Basit Korelasyon Analizi b. Kısmi Korelasyon Analizi Regresyon Analizi a. Basit Regresyon Analizi b. Çoklu Regresyon Analizi c. Hiyerarşik Regresyon - Model Analizi d. Hiyerarşik Regresyon - Adım Adım Yöntemi e. Moderatör (Farklılaştırıcı/Düzenleyici)Değişkenle Regresyon Analizi f. Aracı Değişkenle Regresyon Analizi g. Yapısal Eşitlik Modellemesi Bağımsız Gruplar İçin T Testi ANOVA (Tek Yönlü) ANOVA (İki Yönlü) Ki-Kare Testi Mann Whitney U Testi Kruskal Wallis H H. Meta Analizi BEŞİNCİ BÖLÜM NİTEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ I. Nitel Araştırma Yöntemlerinin Ortaya Çıkışı II. Nitel Araştırmalarda Kullanılan Yöntemler A. Mülakat / Görüşme B. Gözlem C. Tarihsel Araştırma / Arşiv Tarama X

11 İçindekiler D. Paydaş Analizi E. Örnek Olay / Vaka Analizi F. Odak Grup Yöntemi G. Gömülü Kuram Yönetimi H. Etnografik Araştırma I. Olgubilim Araştırması III. Nitel Araştırmalarda Verilerin Analizi ALTINCI BÖLÜM SPSS VE LISREL UYGULAMALARI SPSS UYGULAMALARI LISREL PROGRAMINDA YAPISAL EŞİTLİK MODELLEMESİ UYGULAMASI KAYNAKÇA XI

12 Bilim, Felsefe ve Metodoloji XII