Paranıza sahip çıkın. Bütçenizi oluşturmanıza yardım. Mali durumunuz için. Öneri ve tavsiyeler

Transkript

1 2013 Paranıza sahip çıkın Bütçenizi oluşturmanıza yardım Mali durumunuz için Öneri ve tavsiyeler

2 Öneri ve tavsiyeler Hepimizin geleceğe ilişkin hayalleri var. Bazıları bir ev ya da araba almak veya bir tatile çıkmak istiyor olabilir. Bazıları ise, parası ay sonuna kadar yetmeyecek diye endişelenmekten kurtulmak ister. Ekonominizi iyi bir şekilde düzenleyerek hayallerinizi daha kolay gerçekleştirebilirsiniz. Örneğin evden ayrılmak üzereyseniz, biriyle birlikte yaşamak için taşınıyorsanız, gelirinizde birdenbire bir azalma olmuşsa veya sadece paranızı daha iyi kontrol etmek istiyorsanız bu broşürden yararlanabilirsiniz. Burada, kişisel mali durumunuzu daha iyi görerek neyi satın alıp alamayacağınıza ya da nelerden sakınmanız gerektiğine karar vermenize yardımcı olacak fikir ve önerileri bulacaksınız. Yiyecek, giyecek ve boş zamanlarınızdaki faaliyetleriniz gibi normal hane giderleri için ayıracağınız kaynakların makul ölçeğinin ne olacağına dair örnekler göreceksiniz. Ayrıca burada otomobil ile ilgili giderler ve çeşitli konut giderleri, sigortalar, tasarruf ve kredi kullanımı konularında bilgiler bulacaksınız. Broşürdeki tabloları doldurunuz ve toplam değerleri 23. sayfaya aktarınız. Sonra da diğer masraflarınızı doldurunuz. Böylece bireysel ekonominizin genel durumunu gösteren bir bütçe oluşturmuş ve artık hayallerinizi gerçekleştirmeye bir adım daha yaklaşmış olacaksınız. Öneriler Neden bir bütçe oluşturmalı? Bütçe yapmak, tüm gelir ve giderlerinizi bir yere topluca yazmanız anlamına gelir. Bu mali durumunuz konusunda genel bir fikir sahibi olmanızı sağlar ve herhangi bir değişiklik yapmak istediğinizde size yardımcı olur. Giderlerinizi Tüketiciyi Koruma Kurumu nun (Konsumentverket) hesaplamaları ile karşılaştırarak değişik alanlarda normale göre nasıl harcama yaptığınız konusunda fikir edinebilirsiniz. Bazı alanlarda fazla düşünmeden çok yüksek harcamalar yapıyor olabilir misiniz? Yaptığınız bütçe sayesinde gereksiz harcamalarınızı azaltabilir, böylece kendi tercih ettiğiniz alanlara daha fazla para ayırabilirsiniz. adresinde Tüketiciyi Koruma Kurumu nun bütçe hesaplama yardım sistemini deneyebilirsiniz. Eğer bir iş sahibiyseniz, bir işsizlik sigortası kurumuna üye olmaya önem veriniz. Aksi halde işsiz kalmanız durumunda çok düşük bir gelir ile karşı karşıya kalma riskiniz ortaya çıkar! Gelirler Hanenin gelirlerini tabloya işleyin. Hepsinin toplamını alarak, elde edilen toplam miktarı, sayfa 23 teki tabloya aktarın. Tabloyu doldurun ve hesaplayın! Çizgili kısım, kendi değerlerinizi yazarak bütçenizi hesaplayabileceğiniz bölümü göstermektedir. Vergiden sonra aylık gelir ve yardımlar Maaş Çocuk bakımı ödeneği Çocuk yardımı Nafaka Konut yardımı İşsizlik ödeneği Yüksek öğrenim ödeneği Hastalık ödeneği Hasta/malul emeklisi maaşı Emekli maaşı Çeşitli gelirler (diğer yardımlar, burslar v.s.) Vergiden sonraki aylık gelirlerin toplamı 1. Kişi 2. Kişi Toplam gelir Gelirlerinizi doldurun ve toplam değeri 23. sayfadaki Toplam gelirler hanesine taşıyın. 2

3 Çocuk ve gençlerin ekonomisi Link tavsiyesi: Harçlık Ne Kadar Olmalı? Her aile farklı ekonomik koşullara sahiptir. Bu nedenle haftalık veya aylık harçlığın ne kadar olacağına her aile kendi karar vermelidir. Öncelikle paranın neye yeterli olması gerektiğine karar verilmelidir. Cep harçlığı sadece şekerleme ve ufak tefek şeylere mi, yoksa giyecek ve hijyen malzemelerine de mi yetecek? Daha yüksek bir harçlığın eğlenceye yönelik para içermesi gerekmez. Hatta bazı aileler çocukları ile evin temizliği, bulaşıkların yıkanması vs. karşılığında harçlık sağlama konusunda anlaşmaya gitmektedirler. Anne ve baba her şeye karar vermez Siz 18 yaşını doldurana dek bir çok konuda kararı anne ve babanız alıyor olabilir. Ancak tam olarak her konuda değil. 16 yaşını doldurmuş ve hafta sonu ile tatillerde çalışıyor isen, yasalar gereğince kendi gelirlerin ile ilgili kararları alma hakkına sahipsin. Örneğin ayakkabı mı yoksa bilgi- sayar oyunu mu alacağınıza kendiniz karar verebilirsiniz. Ancak örneğin bir bilgisayar gibi pahalı bir şey almak istiyorsan, satıcının anne ve babanın izninin olup olmadığını kontrol etmek istemesine hazırlıklı olmalısın. Aksi halde mağaza, anne ve babanın satış işleminin iptal etmesini talep etme riski ile karşı karşıya kalabilir. Seyahat acentaları da bir bilet almak istediğinde anne ve babanın izin vermelerini talep edebilir. Öneriler Diğerleri ne kadar harçlık alıyor? Bazı bankalar değişik yaşlarda ortalama cep harçlığı konusunda kendi araştırmalarını yapmaktadır. Araştırma sonuçlarını bankaların web sitelerinde okuyabilirsiniz. 3

4 Hane Tüketiciyi Koruma Kurumu nun 2013 yılı için farklı hanelere göre aylık gider hesaplamaları şu şekildedir. Tüketiciyi Koruma Kurumu her yıl farklı büyüklükteki hanelere göre makul harcamaların ne olduğuna yönelik hesaplamalar yapar. Bu değerlerden farklı şekillerde yararlanabilirsiniz. Mali durumunuzu gözden geçirmek istediğinizde size bir fikir verebilirler. Ayrıca hesaplamalarımızı kendinizinkilerle karşılaştırabilirsiniz. Bazı masraflarınızı azaltabilir misiniz? Gider kalemleri şu unsurları içermektedir Gıda: Bütün öğünler evde yenir. Her öğünün gıda giderleri Tüketiciyi Koruma Kurumu nun yemek listesine göre hesaplanmıştır. Bu liste, dört haftalık ve gıda içeriği hesaplanmış bir liste olup, her yaş grubu için günlük enerji ve gıda ih- tiyacı göz önüne alınarak oluşturulmuştur. Yemek listesi, kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeği olmak üzere üç öğün olup, 2-3 öğün arası yiyecek de içermektedir.öğle yemeği hariç bütün öğünler evde yenmektedir. Yemek gideri haftada beş gün öğle yemeği hariç hesaplanmıştır. (Çocuklar okulda, yetişkinler ise restoranda yemektedirler). Örneğin kutlama yemeği veya kahve (evde veya dışarıda) gibi diğer yemek masrafları hesaplamaya dahil değildir. Bunlar için fazladan tutarı kendiniz eklemeniz gerekmektedir. Diş sağlığı dahil kişisel hijyen: Sabun, diş macunu, alt bezi, saç kesimi v.s. giderleri kapsamakta olup ayrıca yetişinler için yılda bir kere dişçi muayenesi bu gidere dahildir. Çocuklar Kızlar oğlanlar 6 11 aylık 1 yaş 2 5 yaş 6 9 yaş yaş yaş yaş Bütün öğünler evde yenir Öğle yemeği hariç bütün öğünler evde yenir Aylık bireysel giderler 0 yaş 1 2 yaş 3 yaş 4 6 yaş 7 10 yaş yaş yaş yaş Diş sağlığı dahil kişisel hijyen Elbiseler ve ayakkabılar Boş zaman ve oyun Cep telefonu Çocuk ve gençlerin sigortası Gıda hariç masrafların toplamı * yaşındakiler için toplam bedelden, çocuklara yönelik ücretsiz diş bakımı nedeniyle ayda yaklaşık 55 kron düşülmüştür. Öneriler Spara kvitton Bir kaç hafta aldığınız fişleri biriktirin ya da bir kasa defteri tutun. Böylece paranızı nelere harcadığınız konusunda net bir görüntü elde edersiniz. Herşeyi not edin! Böylece küçük alış-verişleri daha kolay kontrol edersiniz. Konsumentverkets beräkningar Hesaplamalar çok düşük standarttaki ürün ve hizmetlere dayanmamaktadır, aynı şekilde lüks seviye de öngörülmemiştir. Aynı parayla daha uzun bir süre de geçinebilirsiniz. Hesaplamalarda, örneğin yardımcı gereç ve ilaç gibi fazladan harcamaya neden olabilecek her hangi bir engeliniz veya hastalığınız olmadığı öngörülmüştür. Ayrıca bir dairede oturmakta olduğunuz ve bahçe ya da onarım gibi giderlerinizin olmadığı var sayılmıştır. Tüm hane giderlerinin hesaplamaya katılmadığına dikkatinizi çekmek isteriz. Hesaplamaya dahil edilmeyen masraflara örnek olarak, seyahatler, tedavi giderleri, gözlük, hediye, tatil, parti, içki-sigara ve oyun gibi giderler verilebilir. Kendi masraflarınızı tabloya kaydedin ya da ne kadar harcadığını bilmediğiniz kalemlere ait değerler için Tüketici Koruma Kurumu nun değerlerini kullanın. Sonra da giderlerinizi sayfa 23'deki bütçeye aktarınız. Aylık ortak giderler Sarf malzemeleri Evdeki araç ve cihazlar Medya Ev sigortası büyük şehir orta büyüklükte şehir küçük yerleşimler Aylık ortak giderlerin toplamı büyük şehir orta büyüklükte şehir küçük yerleşimler 4

5 Elbiseler ve ayakkabılar: Her güne, tatilde ve bazı kutlamalar esnasında kullanılacak temel bir ihtiyaç olarak giyecek ve ayakkabı. Ayrıca çanta, şemsiye ve saat gibi aksesuarlar da dahildir. Boş zaman ve oyun: Alışılmış tatil aktiviteleri, oyuncak, kitap, kayak, bisiklet, dernek üyeliği için ödenecek aidat v. b. Cep telefonu: Kontörlü bir telefonun gideri düşünülmüştür. Çocuk ve gençlerin sigortası: Çocuk ve gençlere yönelik hastalık ve kaza sigortasının gideri. Sigorta boş zamanlardaki hastalık ve kazaları da kapsamaktadır. Örnek Evde Masrafların Paylaşımı Bitişikteki tablolar yardımı ile, bir gencin ebeveynleriyle oturmasının yaklaşık kaça mal olduğunu hesaplayabilirsiniz. Tablolardaki ortak masrafları evde yaşayanların sayısına bölün. Aşağıdaki örnek annesi ile oturan 19 yaşında genç bir bayanın masraflarını gösteriyor. Yemek (hafta içi öğle yemeklerini dışarıda yiyor) Sarf malzemeleri Evdeki araç ve cihazlar Medya Ev sigortası 1370 kr 70 kr 240 kr 480 kr 50 kr Sarf malzemeleri: Daha çok evde bakım ve temizlik için kullanılan, deterjan, tuvalet kağıdı, kağıt havlu vs. günlük malzemeleri içerir. Toplam hane giderleri: kr Evdeki eşya ve cihazlar: Mobilyalar, ev gereçleri, televizyon, bilgisayar vs. Buz dolabı, bulaşık makinası ve çamaşır makinası dahil değildir. Medya: Geniş bant internet ücreti, sabit telefon hattı, telvizyon lisansı ve gazete vs. Ev sigortası: Evin sigortalandığı değer ve şehre göre farklılık göstermektedir. Büyük şehirler: den fazla nüfusu olanlar. Orta büyüklükte şehir: nüfusu ile arasında olanlar. Küçük yerleşimler: nüfusu in altında olanlar. Kadınlar erkekler yaş yaş yaş yaş 75 yaş ve üzeri yaş yaş yaş 75 yaş ve üzeri Hanemin aylık giderleri Tuketiciyi Koruma K. hesaplamaları Benim giderlerim yaş yaş yaş yaş 61 yaş ve üzeri yaş yaş yaş 61 yaş ve üzeri * * kişi 2 kişi 3 kişi 4 kişi 5 kişi 6 kişi 7 kişi Verileri 23. sayfadaki tabloya aktarınız. 5

6 Konut Çoğu kişi için konut gideri hane bütçesindeki en büyük giderlerden birini oluşturur. Bu gider kendi evinizde ya da kirada oturma durumunuza göre farklılık gösterir. Bu nedenle konut değiştirmeyi düşünen bir kişinin düşünmesinde yarar bulunan bazı konular söz konusudur. daha başka internet sitelerinin yanı sıra Kiracılar Derneğinin [Hyresgästföreningens] internet sayfasında, se sayfasında, ya da bazı özel kitapçılarda bulabilirsiniz. Ayrıca daireyi size kiralayan kişinin ev sahibinden ya da kooperatifli mülkiyet sahipleri derneğinin yönetim kurulundan [bostadsrättsföreningens styrelse] yazılı bir izin almış olmasına da dikkat edin, yoksa daireden çıkmak zorunda kalabilirsiniz. Eğer kira sözleşmesinde süre belirtilmişse, evi size kiralayan kişi ya da kişiler fikir değiştirse bile geçerli olan bu süredir. Buna karşılık siz üç ay önceden ihbar etmek suretiyle her zaman sözleşmeyi iptal edebilirsiniz. Konut kiralamak Kendi evinizi almaya göre bir daire kiralamanın getirdiği bazı avantajlar vardır. Bir daire kiraladığınızda, o dairenin iyi durumda ve ısıtmasının iyi olması ev sahibinin sorumluluğudur. Ev sahibi ayrıca eve ait bir arıza veya hasar olması durumunda da, örneğin fırın veya buzdolabı bozulduğunda sorunun giderilmesinden sorumludur. Taşınmanız gerekiyorsa, daireye daha sonra ne olacağı konusunda endişelenmenize gerek olmaksızın, daireden çıkacağınızı üç ay öncesinden bildirebilirsiniz. Bir kiralık daireye taşınmadan önce yazılı bir kira sözleşmesi yapmanız gerekir. Hatta dairenin iyice gözden geçirilmesini de rica etmelisiniz. Aksi halde bir önceki kiracının neden olduğu hasarları siz ödemek durumunda kalabilirsiniz. Bir kiracı olarak oturduğunuz daireye iyi bakmanız gerekir. Normal bir aşınmayı ev sahibi kabullenmelidir ancak diğer hasarları taşınırken gidermiş olmanız veya ödemeniz gerekir. Örneğin raf monte etmek veya bir resim asmak için duvarda matkapla delik açmayı düşünüyorsanız, ev sahibine hasarı gidermek için ödeme yapmanıza neden olmadan ne kadar delik delebileceğinizi önceden danışmanızda yarar vardır. Belediyenizdeki tüketici danışmanı, konutla ilgili konularda hangi hak ve sorumluluklara sahip olduğunuz hakkında size bilgi verebilir. Eğer Kiracılar Derneği ne üye iseniz onlardan da yardım ve bilgi alabilirsiniz. Bu dernek ev sahibinizle anlaşmazlığa düştüğünüzde, sizi temsil edebilir. Evi ikinci el kiralamak Bir daireyi kiracısından ikinci el kiralamayı düşünüyorsanız bir sözleşme yapmalısınız. Bu tip kira sözleşmesi örneklerini, Daireyi mobilyalı kiralayacaksanız taşınmadan önce birlikte mobilya ve diğer eşyaların envanterini çıkarıp, hasar varsa fotoğrafını çekin. Mobilyalı kiralarken, kiranın üzerine %10-15 kadar eklenmesi normaldir. Eğer dairenin kirası o belediye toplu konut şirketinin benzer dairelerine göre yüksek ise, Kira Kurulu ile temasa geçin. Eğer kurul kiranın aşırı yüksek olduğuna karar verirse, kiraya veren kişi size farkı geri ödemek zorunda kalabilir. Konut satın almak Bir konut sanıt almak, hayatınız boyunca vereceğiniz en büyük ekonomik kararlardan biridir. Bu nedenle karar vermeden önce düşünmeniz gereken bir çok husus bulunmaktadır. Evinizin sahibi olmanız nedeniyle kazançlı da, zararlı da çıkabilirsiniz. Hiç kimse siz evinizi satma kararı alana kadar emlak fiyatlarının nasıl gelişeceğini bilmemektedir. Bu nedenle evin bütün bedeli için kredi kullanmak yerine bir kısmi peşin ödeme yapabilmek için tasarruf etmeniz önem taşımaktadır. Eğer evin bütün bedeli için kredi kullanırsanız, emlak fiyatları düştüğü takdirde evin değerinden daha fazla kredi borcunuz olması riski doğabilir. Eğer evi satmak zorunda iseniz, bu iyi bir durum değildir. Artık kredi kullanırken evin değerinin %85ini aşmaması şartı getirilmiştir. Daha fazla kredi için teminat gerektirmeyen yüksek faizli açık çek tabir edilen krediler kullanmak durumundasınız. İnternette konutun aylık emlak giderini hesaplamak için farklı konut tipleri ve faiz seviyelerine dayalı hesap araçları bulunmaktadır. Bazı dönemlerde faizler düşük olsa bile, aldığınız krediye en az %5-%5,5 faiz ödemek durumunda kalabileceğinizi hesaplamalısınız, ki bu uzun vadede normal olan faiz oranıdır. Eviniz satın alırken, alım öncesi evde ortaya çıkan arıza ve sorunlar için alıcı olarak bir tazminat almanız söz konusu değildir. Bu nedenle alım öncesi evi muayene edecek bir uzman denetçi tutmalısınız. 6

7 Link tavsiyesi: Kooperatifli mülkiyet (Bostadsrätt) Kooperatifli mülk sahibi, dairesinin değil dairesinin sahibi olan bir kooperatifin belli hissesinin sahibidir. Her kooperatifli mülk sahibi, kendi kooperatifine her ay belli bir aidat öder. Bu aidat, kooperatif işletme, bakım-onarım giderlerinin yanı sıra, kooperatifin almış olduğu konut kredisinin faizininin ödenmesinde kullanılır. Bir kooperatifli mülk satın almadan önce, kooperatifin yıllık mali raporunu okumakta ve aidatın artmasına yol açabilecek bir gelişme olup olmadığını kooperatif yönetimine sormakta yarar vardır. Kooperatifin kurallarını okuyun ve mülke ait bir sicil kaydı talep edin. Bu kayıt sayesinde mülkün üzerinde bir ipotek olup olmadığından emin olabilirsiniz. Ayrıca mülkün yanı sıra bodrum, tavan arası, çamaşırhane gibi ortak alanları iyice incelemenizde fayda vardır. Kooperatifli mülk sahibi olarak evinizin bakımından siz sorumlusunuz. Boya ve duvar kağıdı veya buzdolabını değiştirmeniz gerektiğinde masrafı sizin karşılamanız gerekir. Bu nedenle böyle masraflar için para ayırmış olmanızda yarar vardır. Bununla beraber, ayrıca bir kooperatifli mülk sigortanızın da bulunması gerekir. Müstakil ev Müstakil bir ev alacağınız zaman daha önce düşünmediğiniz masraflarla karşılaşabilirsiniz. Evin fiyatının ötesinde tapu, ipotek ve yeni kredi kullanımı ile ilgili ödemeler yapmanız gerekecektir. Bunlar onbinlerce krona mal olabilir.. Bir müstakil ev sahibi olduğunuzda, normalde karşılaşmadığınız örneğin çöp toplama, baca temizletme, villa sigortası gibi işletim ve bakım masraflarınız da olacaktır. Ayrıca mülk sahibi olarak yıllık bir konut vergisi ödemeniz gerekir. Yeni inşa edilmiş konutlar için de özel kurallar söz konusudur. Ayrıca evin arsasının kira sonrası satın alımının yapılmış olup olmadığını öğrenmekte yarar vardır. Bu durum evin değerini etkileyecektir. Eğer arsanın alımı yapılmamışsa, yıllık arsa harcı ödemeniz gerekecektir, bu da genellikle belediye olan arsa sahibine kira ödemeniz anlamına gelir. Bu harç farklılık gösterir ancak yılda birkaç bin kron civarındadır. Eğer ev iş yerinden, yuvadan, marketlerden ve diğer hizmetlerden uzaktaysa o zaman ulaşım giderlerinin daha yüksek olması söz konusudur. Belki de bir otomobil sahibi olmanız gerekecektir. Ayrıca bir çok şeyin kırılıp arıza yapacağını hesaba katın. Bu nedenle, beklenmedik masraflara karşı bir miktar para ayırmak, kendi müstakil eviniz olduğunda daha önem taşımaktadır. Örnek Enerjiden ve paradan tasarruf edin Enerji tüketimini azaltmak ve aynı zamanda paradan tasarruf etmek için birçok yol vardır. Örneğin bilgisayar gibi elektronik araçları stand-by modunda bırakmamak gibi. Daha fazla bilgi için adresini ziyaret edip, enerji hesaplama araçlarını deneyin. Konut giderlerinizi dengeleyin Bugünün faiziyle ödemekte olduğunuz miktar ile, faizin yüzde 5,5 çıkması durumunda ödemeniz gerkecek miktar arasındaki farkı biriktirin. Faiz oranı yüzde 5,5 in üstüne çıktığında biriktirmiş olduğunuz bu paradan aradaki farkı ödeyebilir, böylece başka şeylerden tasarruf etmek zorunda kalmamış olursunuz. Bir başka yöntem ise faizler düşükken kredi borcunu azaltacak şekilde ödemeler yapmaktır. Aynı kuralı elektrik ücretinde büyük oynamalar yaşamamak içinde uygulayabilirsiniz. Elektrik dağıtım şirketinizi değiştirin ve tasarruf edin Elektrik tüketiminize göre, elektrik dağıtım şirketinizi değiştirerek yılda birkaç yüzden birkaç bin krona kadar tasarruf edebilirsiniz. ve adreslerinden bunu nasıl yapacağınızı okuyabilirsiniz. 7

8 Kendi evinize çıkmak Evden ayrılmak size, anne ve babanızla yaşamaktan daha büyük bir özgürlük sağlar. Aynı zamanda da sorumluluklarınız, en azından ekonomik sorumluluğunuz artar. Kirayı kendiniz ödemek, daha önce ortak olan elektrik ücreti, mobilya, ev sigortası, internet ve Tv lisansı gibi bir çok masrafı da tek başınıza karşılamak zorundasınız. Bu nedenle harcamalarınızı kontrol edebiliyor olmanız kendi ayaklarınız üzerinde durmanın keyfini çıkarabilmeniz açısından önemlidir. Mobilya ve eşyalar edinme Dairenize yeni mobilya ve eşyalar almanız pahalıya mal olacaktır. Evden beraberinizde bir şeyler getirmeniz mümkün olabilir mi? Akraba ve arkadaşlarınızdan ödünç alabilirsiniz. Ya da ikinci el olarak alabilirsiniz. Başka bir tavsiye de alımların bir bölümü için beklemenizdir. Dairenize ilk yerleştiğinizde, neye ihtiyacınız olduğunu ve size neyin uygun olduğunu göreceksiniz. Tek başına ya da ebeveynlerle yaşamak Anne babanızla oturmak Kendi başınıza oturmak Aylık giderler Kadın Erkek Kadın Erkek Evde yenen öğle yemeği hariç öğünlerin tümü Sarf malzemeleri 70 * 70 * Evdeki araç ve cihazlar 160 * 160 * Medya 250 * 250 * Kira, elektrik * * Ev sigortası 30 * 30 * Küçük ev giderleri Evde Masrafların Paylaşımı Çeşitli giderler Diş sağlığı dahil kişisel hijyen Elbiseler ve ayakkabılar Boş zaman Cep telefonu Dışarda yenen öğle yemekleri (ayda 20 kez) Yerel toplu taşımacılık Sendika ve işsizlik kasası üyeliği Çeşitli giderler toplamı Toplam gider Yukarıdaki örnekteki kadının ve erkeğin 20 yaşında ve Karlstad da oturdukları varsayılmıştır. Ebeveynlerin evinde dört kişilik bir hanede, üç oda bir salondan oluşan bir dairede yaşıyorlar. Kendi evleri bir oda bir salondur. Tatil, sağlık ve tasarruf gibi maddeler dahil değildir. *Hesaplama 4 nüfuslu bir haneye göre yapıldığından dolayı, hane giderlerinin dörtte biri alınmıştır. 8

9 İlk dairenizi döşemenin maliyeti şu şekildedir* Link tavsiyesi: Bir kişi için gereken eşyalar Mutfak tabak çanak, çatal-bıçak, mikrodalga fırın ve diğer mutak gereçleri Yatak odası 13,149 mm yatak, döşeme, lamba, komidin, halı, stor, komidin, sandalye ve yatak çarşafları 3 200O Oturma odası 13,149 mm divan, kitaplık, kav masası, koltuk, halı, tavan lambası, ayaklı lamba, perdeler ve medya cihazları Hol ve banyo 13,149 mm ayna, lamba, havlular, aletler ve temizlik ile çamaşır donanımı Toplam bedel *Örnekte mobilya ve eşyaların yeni satın alındığı varsayılmış, ancak mümkün olduğunca ucuz seçenekleri tercih ettiğiniz düşünülmüştür. Taşınacaklar için kontrol listesi Fakta Vergi dairesine Skatteverket yeni adresinizi bildirin. Bir ev sigortası imzalayın. adresinde sigortaları kaşılaştırabilirsiniz Postaneye mektuplarınızın yeni adresinize gönderilmesi için bildirimde bulunun. Telefon ve internete abone olun. Telekom danışmanlarından [Telekområdgivarna] tarafsız bilgi edinebilirisiniz. Daha fazla bilgi için adresini ziyaret edin. Tv nizi Radyo Televizyon Kurumuna [Radiotjänst] bildirin. Televizyon alıcısı olan her hane yasa gereği televizyon lisans harcı ödemekle yükümlüdür. Bildirim adresinden ya da numaralı telefondan yapılacaktır. Elektrik sözlesmesi imzalayın. Eger elektrik sözlesmesi imzalamazsanız genelde daha pahallı olan süresiz fiyat listesi üzerinden ödeme yaparsınız. Daha fazla bilgiyi ve adreslerinden edinebilirsiniz. SAMBO OLMAK Sambo yasası, evli olmayan ancak evlilik gibi bir ilişki içerisinde, yani ev arkadaşından farklı olarak birlikte yaşayan çiftlere yöneliktir. Sambo yasası, esas olarak çiftin ayrılması halinde dairenin ve içindeki mobilya ve eşyaların eşit olarak paylaşılmasını içerir. Kimin satın aldığı önem taşımaz. Ancak çift birlikte yaşamaya başlamadan önce satın alınan eşyalar istisna oluşturur. Bu nedenle eve ait giderlerin paylaşılmasına gayret etmekte yarar vardır. Sambo yasası, birikimler, araba ve yat gibi konut ile doğrudan ilgili olmayan şeyleri kapsamaz, ayrılık durumunda bunlar kime ait ise onda kalır. Başka tür bir paylaşım istiyorsanız önceden bu konuda anlaşmaya vararak bir sambo sözleşmesi imzalayabilirsiniz. Bu durumda sözleşme sambo yasası hükümlerinin yerini alır. Sambo çiftler birbirlerinin mirasçısı değildirler. Bir ölüm halinde ölenin mirası akrabalarına geçer. Bu nedenle bir vasiyetname düzenlemekte yarar vardır. Eğer sambo olduğunuz kişinin borçları varsa, İcra Dairesi`ne (Kronofogden) hangi varlıkların size ait olduğunu belgelemeniz zorunludur. Aksi halde İcra Dairesi varlıkların sambo olduğunuz kişiye ait varsayarak, borçlara karşılık işlem yapabilir. Adres değişikliğini akraba ve dostlarınıza bildirin. Neden onları ve yeni komşularınızı bir taşınma partisine davet emiyorsunuz? 9

10 Yiyecekler Yiyeceğe çok para harcıyoruz - eğer bir bayansanız ayda kronun üstünde, erkekseniz bundan bir kaç yüz kuran daha fazla. Birçok kişi bu miktardan daha fazla harcar. Aynı zamanda da yemek masrafını ve çevreyi etkilemek konusunda geniş olanaklara sahipsiniz. Plan yapın ve tasarruf edin Planlama, yemek masraflarını kontrol altına almak için iyi bir başlangıçtır. Bazen hazır yemek almak bize rahat ve kolay gelebilir, ama genellikle daha pahallıdır. Yemeklerinizi kendiniz yapıyorsanız, giderlerinizi azaltabilir, ayrıca yediklerinizin içeriğini bilebilirsiniz. Temel bilgiler içeren bir yemek kitabı edinmek iyidir. Temel aşçılığı öğrendiğinizde, tarifleri kendi zevkinize ve hayal gücünüze göre değiştirebilirsiniz. Ayrıca internette de birçok güzel yemek tarifi bulunmaktadır. Yiyecek giderlerinizi düşük tutmak ve çevreden tasarruf için bazı örnekler: Link tavsiyesi: Bir yemek ve alış veriş listesi yapınız. Listeye göre alım yapın ve gereksiz şeyler almayın. O mevsimin yiyeceklerini tercih edin. Kışın pahalı domatesleri boşverin ve ucuz kök bitkilerini tercih edin. Ett yerine kuru fasulye, nohut ve mercimek kullan. Çorba ve salatayanında ucuz, sağlıklı ve kolay gıdalardır. Akşam yemeğinde yenecekten daha fazla yemek yapıp yanınızda işe getirin. Doğrudan belirtilmiş tarihe bakarak hareket etmeyin. Tadına bakıp koklayın. Gıdalar son kullanım tarihleri geçmiş olsa bile hala bozulmamış olabilir. Örnek Küçük alışverişler cüzdanınızı boşaltır. Aşağıdaki alımların yıllık maliyetleri Şehirde kahve içmek Haftada 1 kez yaklaşık 50 kr 2600 kr Çubuk dondurma Günde 1 kez Haziran-Ağustos yaklaşık 15 kr 1380 kr cips, 200 g Haftada 2 kez yaklaşık 23 kr 2390 kr gazoz, 33 cl Haftada 1 kez yaklaşık 10 kr 3650 kr maden suyu, 50 cl Haftada 4 kez yaklaşık 18 kr 3700 kr alkol derecesi yüksek bira Haftada 3 şişe yaklaşık 15 kr 2160 kr sigara Günde 1 paket yaklaşık 49 kr kr gazete Ayda 2 kez yaklaşık 50 kr 1200 kr Sefertası tasarruf sağlar Hans işe sefertasında yemek götürüyor. Bu şekilde ayda kron tasarruf etmiş oluyor. 80 krondan dışarda yenen 20 öğle yemeğinin masrafı kr Sefertası ile yendiğinde 2240 kr Öneriler Fiyat avcısı olun Gıda ve sarf malzemeleri alırken fiyat karşılaştırmalarına bakın. Marketler arasında fiyatlar farklılık gösterir. Toptancı marketler, semt marketlerinden daha ucuzdur, ama ulaşım da maliyet getirir. Çevreyi de etkiler. 10

11 Çocuk Link tavsiyesi: Çoğu kişi için çocuk sahibi olmak hayattaki en büyük olaydır. Aniden bakılması gereken biri ortaya çıkınca bütün günlük hayat değişiverir. Bu durumda mali durumdada büyük değişiklikler meydana gelir. Ebeveyn izni kullanırken genellikle gelir azalır, çünkü ebeveyn sigortasından sağlanan ödenek işvereninizin maaşından düşüktür. Normal maaşınızın %80 inin biraz altında bir ödenek beklemelisiniz. Çocuk başına 1050 kron olan çocuk yardımı da bütçeye biraz da olsa katkı sağlar. Düşük geliri olan çocuklu aileler için konut yardımı imkanı vardır. Ama, ebeveyn izni daha ucuza yaşamak için bazı imkanlar da yaratır. Örneğin işe gidiş geliş için yol masrafı ayırmanıza gerek yoktur. Ayrıca yemek yapmaya daha fazla zamanınız olabilir ve öğle yemeklerini de evde yiyebilirsiniz. Çocuklar maliyet getirir Çocuğunuz olduğunda genelde birçok eşya ve araç almanız gerekir. Bunlar çocuk arabasından, beşiğe, biberona kadar çok çeşitlidir. Herşeyi yeni alırsanız kısa zamanda masraflar abartılı bir hal alır. Özellikle de lüks tercihler yaparsanız. Gerekli olan malzemeleri ikinci elden almak, devralmak yada ödünç alma gibi bir imkanımız olursa, ihtiyaçlarımızı çok daha ucuza halledebiliriz. Tüketiciyi Koruma Kurumu örneğin çok pahalı olmayan çocuk eşya ve araçların maliyetine yönelik hesaplamalar yapmıştır. Bu hesaplara göre çocuğun ilk yaşındaki masrafların toplamı yaklaşık krona ulaşabilir. Bu toplam bedele çocuğun temel eşya ve gereçleri ile gıda, giyecek, altbezi, oyuncak ve çocuk sigortası gibi sürekli giderler dahildir. Sürekli giderler genel toplamın yaklaşık yarısıdır (bkz 4. sayfadaki tablo). Ancak ucuz alternatifleri tercih ederseniz bu kadar çok tutması gerekmediğini unutmayın. Aile büyüdüğünde, çoğu kişi daha büyük bir konut edinmeyi tercih eder, bu da genelde konut giderlerini arttırır. Araba sahibi de olmak gerekebilir. Annelik izninden sonra çocuğun kreş ücreti de çıkar. Öneriler Altbezlerinde ciddi fiyat farkları Çocuk için alınan altbezleri toplamda binlerce kron tutar, bu nedenle fiyatları karşılaştırmak yararlıdır. Çevre dostu tipte altbezleri genelde daha pahalı değildir. 11

12 Gündelik yaşamda ekonomi ve Lundberg ailesinin seyahat rüyaları Burada Lundberg ailesi ekonominin nasıl işlediği ve parayı yetirebilmek için önemli olanın ne olduğu konusunda düşüncelerini paylaşıyor. Hans ve Sofia, Falun da bitişik düzen inşa edilmiş evlerden birinde oturuyor. Oğulları Victor ile buraya onyedi yıl önce taşınmışlar, daha sonra Victor a üç kardeş daha gelmiş. Şimdi Victor 19 yaşında ve Borlänge de yüksek okulda okuyor. Matilda, 16, daha yeni liseye başlamış, ve 14 yaşındaki Anton ortaokula gidiyor. Ailenin en küçüğü Isak beş yaşında mutlu ve meraklı bir çocuk. Ekonomik durumlarından memnunlar, ama Sofia ilk ve orta okul öğretmeni olarak çalışıyor, ama bir süredir yarı zamanlı olarak hasta. Hans, Hedemora da bir şirkette proje sorumlusu olarak çalışıyor. Birlikte yaklaşık vergiden sonra kron gelirleri var. Ekonomik durumumuzdan hoşnutuz. Alış verişe fazla bir şey kalmıyor ama gene de durumumuz iyi. Öte yandan elbette daha fazla seyahat edebilmek isterdik, diyor Hans. Para biriktirecek yer çok, ama zaman yok Ailenin en çok para harcadığı alan konut, yemek ve arabalar. Konut için ayda kronun hemen altında bir miktar ödüyorlar. Hans bir kaç yıl önce elektriği tedarik eden şirketi değiştirdigini anlatıyor. Yoksa hangi hizmette hangi tedarikçinin en iyi fiyatı verdiğini araştırmak için fazla zaman harcamıyorlar. Aslında yapmamız gerektiğini fark ediyoruz, ama bu konuyla uğraşmak başlı başına bir proje. Zaman yok, para biriktirecek çok yer olduğunu bilsemde, diyor Hans. Ayda yaklaşık kronu medya için harcıyorlar. Iyi yemek önemli Ailenin yemeğe yaptığı harcama ayda yaklaşık kron tutarında. Çok daha fazla harcama yapmaları gereken aylar olacağını bilirlerse, önceden çok miktarda alış veriş ederek donduruyorlar. Hafta içi Hans öğle yemeğini evden götürüyor. Ailenin geri kalanı öğle yemeklerini okul ya da kreşte yiyor. Yazları ve noel tatilinde, yemek masraflarının ile kron arasında tutması pek de alışılmamış bir durum değil. Çocuklar okulda yemediklerinde belirgin bir artış oluyor, diyor Sofia. Yemekten genellikle Sofia sorumlu, giderleri kontrol altında tutabilmek için aylık bir yemek listesi yapıyor. Bu listeye körü körüne bağlı kalmıyorum, yaklaşık olarak takip ediyorum. İyi yemek önemli! Hemen hemen her zaman akşamları evde yemek pişiriyoruz. Elbette bazen abur cubur da yediğimiz oluyor, ama mümkün olduğunca ender olarak, diye de ekliyor. 12

13 Aile meyve ve sebzeyi çok yiyor, mevsimine göre alış veriş etmeye çalışıyorlar. Fiyat farkı çok fazla değilse genellikle organik ürünleri tercih ediyorum. Ama muza gelince her zaman organik olanı alıyorum, zira içlerinde daha az kimyasal madde var, diye açıklamada bulunuyor Sofia. İki araba gerekli değil Ailenin iki arabası var, biri 2005 yılından bir Volvo, diğeri de daha eski bir Passat. Volvo kullanılmış olarak alındı ve ayda yaklaşık krona mal oluyor (sigortası içinde olmak üzere). Passat nın giderlerini Sofia Viktor ile bölüşüyor. Ancak sigortanın tamamını Sofia ödüyor. İki arabaya ihtiyacımız yok belki de, ama günlük yaşamı kolaylaştırıyor. Passat işlemez hale gelince yenisini almayı düşünmüyoruz, diyor Sofia. Sigortaların daha iyi kontrolü Aile oldukça güvenli bir şekilde sigortalanmış olduğunu düşünüyor. Ev sigortası, araba sigortası ve çocuklar için sigortaları var. Sigortalar için yaklaşık ayda kron ödüyorlar. Bir süre önce Sofia nın emeklilik sigortası olmadığını fark ettik. İkimizde birer tane edinmeliyiz, diyor Hans. Öğrencilikte para yardımı En büyük çocuk Viktor bütçesinden büyük ölçüde kendi sorumlu, gelirini en başta öğrenci yardımı ve yazlık işlerden kazandığı aylık oluşturuyor. Falu BS Bandy takımının bir oyuncusu olarak da küçük bir miktar geliri var. Çok fazla kazanmamaya dikkat etmeliyim, yoksa öğrenci yardımını kesiyorlar, diyor Viktor. Sofia, öğrenci kredisi almaması için Viktor a ekonomik olarak destek olmaya çalıştıklarını söylüyor. Sadece bir yıllık kararlarla devam edebildiğimiz sürece bu şekilde sürdürüyoruz. Bu ailenin üzerinde çok düşündügü bir konu. Eğer çocuklar okursa Hans ve Sofia onlara yardım edecekler, böylece öğrenci bursu almaları gerekmiyecek. Ama tam zamanlı çalışmaya başladıklarında evde ödeme yapmaya başlayacaklar. Gerçekler Ailenin harcanabilir geliri Hans ın aylığı: kron Sofia nın aylığı: kron Sofia nın hastalık nedeni ile sigortadan aldığı miktar: kron Çocuk yardımı kron Konut için yapılan harcamalar Faiz: ayda kron (ayda 2000 kronun biraz altında geri ödeme yapıyorlar) Isınma: ayda ortalama kron Çöp: ayda 150 kron Villada oturanların kurduğu birliğe ödenen aidat [Samfällighetsavgift] (kar temizleme, su, villa sahiplerine ait ortak alanlarının bakımı): ayda 700 kron Alarm (hırsızlık ve yangına karşı): ayda 350 kron Medya masrafları Telefon: ayda kron Internet: ayda 350 kron Gazete: ayda 200 kron Sigorta için yapılan ödemeler Ev sigortası: ayda 250 kron Çocuk ve yetişkin sigortası: ayda kron Emeklilik sigortası (Hans): ayda 550 kron Araba sigortası, Passat için: ayda 150 kron 13

14 Cep harçlığı konusunda pek tutarlı değiller Matilda ve Anton bir ay yetirmek üzere her ay para alıyor. Matilda çocuk yardımı tutarı olan kron alıyor ve bununda cep telefonu, makjaj malzemesi, giysi ve eğlenceye yetmesi gerekiyor. Çalıştığı yaz aylarında anne ve babasından hiç para almıyor. Eğer özel bir şeyler yapmak isterse, bir kayak tatiline çıkmak ya da Stockholm de oturan arkadaşlarını ziyaret etmek gibi, anne ve babası tren biletini alarak ya da yemek yardımında bulunuyor. Tamamen tutarlı olduğumuz söylenemez, yoksa ne kadar para alacağını her defasında konuşarak karar veriyoruz, diyor Sofia. Anneannemiz gerekli temel giysiler konusunda yardım ediyor. Ama eğer Matilda bunun haricinde bir çift ayakkabı isterse bunu kendi karşılamalı. Anton un cep telefonu masrafını anne ve babası karşılıyor ve ayda da 300 kron harçlık alıyor. Oldukça tutumlu, hiç bir sey almıyor. Ailenin ekonomu, diyerek şaka yapıyor Sofia. Gene de yeni bir cep telefonu aldı ama bunu kendi biriktirdiği parayla yaptı. Çocuklarla ekonomi konusunda konuşuyorlar Sofia çocukların, ailenin ekonomik durumu konusunda oldukça bilinçli olduğunu düşünüyor. Lundberg ailesinin bir aylık normal gelir ve gideri Gelir Hans ın aylığı Sofia nın aylığı Hastalık parası Çocuk desteği Harcanabilir gelir Giderler Konut Medya Yemek Volvo Sigortalar 1800 Birikimler Kreş 800 Boş zaman 4800 Tüketim malzemesi 400 Ev eşyası ve donanımı 900 Kişisel hijyen malzemeleri Giysi ve ayakkabılar Toplam giderler Elektrik, su ve benzeri şeylerin ne kadar tuttuğunu belki bilmiyorlar ama, onlarla ekonomik konularda konuşuyoruz, diye anlatıyor. Örneğin ailenin noel hediyelerine ne kadar para ayırabileceğini bilir, ona göre de her biri en çok ne istediğine kendi düşünerek karar verir. Bununla birlikte bunun haksızlık olduğunu düşünüyorlar bazen, belki arkadaşları daha fazla noel hediyesi alıyor. Boş zaman etkiliklerimizin epey tuttuğunu ve oldukça büyük bir evde oturduğumuzu anlatmaya çalışıyoruz. Sofia, çocukların üzerinde düşünmesi gereken en önemli şeyin, borç para ile alışveriş etmemek olduğunu düşünüyor. Räkningarna betalas i tid Hans evin faturalarının zamanında ödenmesinden sorumlu. Bazı ödemeler otomatik ödemeye bağlı. Otomatik ödemeyi kontrol etmek daha zor, ama ödemeler aylık alındığı zaman yapılıyorsa sorun yok, diyor Hans. Aile ödemelerini zamanında yapmak konusunda sorun yaşamıyor. Elbette bazen her hangi bir ödemeyi unuttuğumuz oldu. O zaman bir hatırlatma uyarısı alıyoruz ve hemen ödüyoruz. Krediyi geri ödüyor, gelecek için biriktiriyoruz Ailenin ev kredisi ve Sofia nın öğrenci kredisi var. Taksitle yada başka bir özel kredi ile yaptıkları herhagi bir alışveriş yok. Aile her ay, faturalar ödendikten sonra elde kalan miktara bağlı olarak ile kron arasında bir tutarı biriktiriyor. Biriktirdikleri miktarın bir kısmı seyahat için, bir kısmı da acil durumlar için açtıkları hesaba yatıyor. Acil durum için olan örneğin araba bozulursa veya evde küçük bir onarım yapmak gerekirse kullanılıyor. Aile acil durumlar için olan hesapta hep, bir ile üç aylık gelir arasında bir miktar bulunduruyor. Bu miktar artığı takdirde, artan miktarı seyahat için kullanılıyor. Ev kredisini arttırmak en son düşünecekleri şey. Umarız önceden tahmin edemiyeceğimiz büyük bir masraf çıkmaz karşımıza, çünkü şimdi bir Tayland gezisi için biriktiriyoruz, diyor Sofia. Bu ailenin uzun süredir hayalini kurduğu bir seyahat, ama Isak ın biraz daha büyümesini beklemişler. Oda kumbarasında biriktirdiğinin bir kısmını kendi seyahati için biriktiriyor, diyor gururla anne ve babası. Öneriler Lundberg ailesinden aile ekonomisine katkıda bulunacak öneriler Borç para alarak alışveriş yapmayın daha sonra gelen faturalar insanın moralini bozuyor. Para biriktirin ve alacak paranız olduğunda satın alın. Bir aylık bir yemek listesi yapın. Yemek atmayın pişirin ve atacağınıza dondurun! Ucuzluk yapılmış ürünleri alın ve dondurun. Mevsimi olan meyve ve sebzeleri alın. 14

15 Bireysel Danışmanlık Bir bütçe ve borç danışmanına ne zaman başvurulabilir ve tüketici rehberinin aslında görevi nedir? Burada, Ann-Christin ve Veronica, Konsument Falun un işlevini anlatıyor. Konsument Falun [Falun Tüketicisi], Stora torget teki belediye sarayı içinde bulunmaktadır. Bütçe ve borç danışmanı Ann-Christin Rudholm ve tüketici rehberi Veronica Lidman Ek de burada görev yapmaktadır. Falu sakinleri, bir alışveriş öncesi veya sonrası kendilerine başvurarak danışabilir ya da ekonomik durumlarının ve borçlarının üstesinden gelebilmek için kendilerinden yardım isteyebilirler. Halk bize telefon edebilir ya da e-posta yolu ile iletişime geçebilir, hatta buraya gelip görüşerek danışmak için bir randevu da alabilirler, tamamen ücretsiz olarak, diye anlatıyor Veronica. Ayrıca Konsument Falun, belediyenin internet sitesi içinde kendine ait sayfalara da sahip. Şehir kütüphanesinde de, broşür ve daha başka aydınlatıcı malzeme içeren bir tüketici köşesi bulunmakta. Bu tip çalışmaların diğer bölgelerde nasıl organize edildiği konusunda ülkede farklılıklar görülüyor, ama her belediye yasalar önünde, bütçe ve borç danışmanlığı hizmeti sunmakla yükümlü, diye açıklıyor Ann-Christin. Tüketici rehberinin görevi nedir? Tüketici rehberi, bir sözleşmeye dahil olunmadan ya da bir şey satın alınmadan önce, hak ve yükümlülükler konusunda kişisel danışmanlık hizmeti vermektedir. Hatalı çıkan bir şey satın aldığınızda, nasıl bildirimde bulunacağınız konusunda rehberlik, bir şey satın aldığınız bir satıcı ile anlaşmazlığa düştüğünüzde de danışmanlık hizmeti alabilirsiniz. Haklarının ne olduğunu bilmek ve tüketici tuzaklarına düşmemek gerekir, diyor Veronica. Araba satın alımı ve onarım en fazla danışılan konular Tüketici rehberi ile iletişime geçenlerin büyük bir bölümü, satın aldıkları bir mal ya da hizmetten memnun olmayanlardır. Kullanılmış araba alımı alışılmış konulardan biridir satın alınan arabanın beklentileri karşılamaması durumu. Bir çoklarının sorunu da evlerini onartmaktan kaynaklanır. Bu satın alan kişinin yapılan işten memnun kalmaması Öneriler Ekonominizi daha iyi hale getirmek için alabileceğiniz somut önlemler Açken yiyecek alışverişi yapmayın. Önce düşünün, ertesi günü hala bu alışverişi yapmak akıllıca geliyorsa alın. İmza atarken temkinli olun, bir sözleşmenin ne içerdiğini iyice anlamadan altına imzanızı atmayın. Ödediğiniz elektrik, Tv, internet ve tefon ücretlerini piyasadaki karşıtları ile kıyaslayın. Eğer kazanacağınız bir miktar varsa dağıtımcınızı değiştirin. Okula yada işe otobüsle ya da birileri ile aynı arabada gidin. Ekzersiz yapmak istiyorsanız, bisikletle gidin! En ucuz seçeneği keşfetmek için, alışveriş ettiğiniz markette yiyecek fiyatlarının üzerindeki fiyat karşılaştırmalarına dikkat ederek alışveriş yapın. Bir cokları bize ücretsiz danışmanlık hizmeti almak için başvurabileceklerini bilmiyor, diyor Ann-Christin ve Veronica. olabilir. Genellikle orta da yazılı bir sözleşme olmadığından, yapılan işin kapsamı ve fiyatına ilişkin bir tartışma çıkmadığı durum ender görülür, diyor Veronica. Bir bütçe ve borç danışmanı hangi konuda yardımcı olur? Bir bütçe ve borç danışmanı, ekonomik durumunuzla ilgili sorununuz olduğunda ya da borçlarınızın üstesinden gelebilmek için yardıma ihtiyacınız olduğunda önerilerde bulunarak yardımcı olur. Mevcut gelirlerin, giderlerin, varlıkların ve borçların tesbiti ile başlarız genellikle işe, diyor Ann-Christin. Borçlarınızı ödemekte zorlanıyorsanız, borç verenlerle nasıl anlaşabileceğiniz konusunda da önerilerde bulunuruz. Eğer borçlarınızı icra yolu ile temizlemeniz gerekiyorsa bütçe ve borç danışmanı başvuru için de yardımcı olur. Daha başka bize yöneltilen alışılmış sorular arasında, evdeki gençlerin aile bütçesine ne kadar katkıda bulunmaları gerektiği, birlikte yaşamaya, ev alınmaya veya daha başka konularda karar verililirken ekonomik konularda nasıl düşünülmelidir gibi konular gelmektedir. Evden ayrılma zamanı geldiğinde bireysel danışmanlık Bütçe ve borç danışmanı bazen, evden ayrıldığında ekonomik durumunu idare edemeyen gençlerle karşılaşır. Bir çokları ödenmesi gereken faturaların çokluğu karşısında ve kendi evinde yaşamanın ne kadar pahalı olduğu konusunda şaşkına dönmüş durumdadır. Ebeveynleri ile yaşadıkları süre boyunca ailenin ekonomik durumuna ilişkin fazla bilgi sahibi değillerdi belki, durum böyle olunca ödenmesi gereken herşeyi kontrol altında tutabilmek de zor oluyor tabi, diye açıklıyor Ann-Christin. Kendi belediyenizde nasıl görünüyor? Bir tüketici olarak belediyeniz size ne gibi hizmetler sunuyor? Belediyenin internet sayfasına girin ya da adresinde, kendi belediyenizde verilen bireysel danışmanlık hizmeti araması yapın. 15

16 Otomobil Otomobil sahibi olmak büyük özgürlük sağlar. Aynı zamanda insanın belkide inanmak istemeyeceği yüksek maliyetler getirir. İhtiyaçlarınıza uygun bir otomobil seçerek maliyetleri düşürebilir, çevreye olan zararı en aza indirgeyebilirsiniz. Link tavsiyesi: adresindegaranti veren tamirhaneler bulunabilir. Burada maliyeti önceden öğrenebilirsiniz. adresinde yakıt tasarrufu için nasıl sürmeniz gerektiği yazılıdır. Otomobil satın almak Otomobili hem özel şahıslardan hem de satıcıdan alabilirsiniz. Kullanılmış araba fiyatlarında büyük farklılıklar görülür. Satış ilanlarını, internet ve otomotiv sektörü fiyat listelerini inceleyerek fiyatlar hakkında fikir edinin. Özel kişilerden satın almak genellikle satıcıya göre daha ucuza gelir. Kötü tarafı, o zaman tüketiciyi koruma yasası geçerli değildir, bu da korumanızı azaltır. Bu nedenle alımdan önce otomobili iyi test etmeniz gerekir, örneğin lisanslı bir kontrolör tutabilirsiniz. Ayrıca satışı yapan kişinin aracın sahibi ve aracın ödemelerinin bitmiş olduğunu kontrol etmelisiniz. Aksi halde aracı gerçek sahibine iade etmek zorunda kalabilirsiniz. Yanlış anlaşılmaları önlemek açısından bir satış sözleşmesi yapmak da yararlıdır. / bilar Web sitesinde bu sözleşmenin bir örneğini bulmanız mümkündür. Otomobilin size maliyeti şöyledir Daha fazla bilgi için Araç modeli Volvo V70 II Volvo V70 VW Golf VW Golf Kendi aracınız Flexifuel 2,0 V70 2,4 Multifuel 1,6 1,4 [Benzin ve etanol karışımı yakıt] [çok yakıtlı] Modeli Alış fiyatı Yakıt Benzin/E85 Benzin Benzin/E85 Benzin Yakıt maliyeti Vergi, muayene Sigorta Onarımlar, servis vs Lastikler Değer kaybı Toplam gider yıllık aylık km başına Yukarıda örnekte görülen bilgiler Koll på pengarna [para denetimi] 2010 dan alınmıştır. Tablodaki tüm değerler yaklaşık olup, aracına göre giderler çok faklı olabilir. Hesaplamalarda aracın üç yıl kullanıldığı ve yılda km yaptığı varsayılmıştır. Benzin fiyatı 12,50 kron/litre. Etanol, E85 fiyatı 9,60 kron/litre. E85 kullanan araçlar sadece bu yakıtla doldurulur. Araç yarım kasko ve en az muafiyet ile sigortalanır. Karlstad da yaşayan 38 yaşında bir erkeğin sigorta primleri Kendi aracınız için giderleri sayfa 23 e aktarınız. 16

17 Eğer ikinci el aracı satıcıdan alıyorsanız, bir araç sicili istemelisiniz. Sicilde araç hakkında durumu ve güvenliği gibi bilgiler yer alır. Eğer araç alımında kredi kullanacaksanız, satıcı şirketin kendi kredi çözümlerinden, bankalardan veya diğer kredi kurumlarından yararlanabilirsiniz. Farklı kredi alternatiflerinin getirdiği maliyetleri dikkatlice değerlendirin. Otomobili sigortalatmak Arabayı satın aldığınız günden itibaren geçerli bir trafik sigortası olması gerekir. Bu sigorta diğer araçtaki hasar ve sürücüsünün yaralanmasını kapsar ancak sizin aracınızı kapsamaz. Eğer trafik sigortanız yok ise sigortasız geçen her gün trafik sigortası ücreti denen bir harç ödemek zorundasınızdır. Bu harç trafik sigortasından çok daha pahalıdır ve günde 100 krondur, yada yılda yaklaşık kr. Ayrıca yarım veya tam kasko sigortası yaptırarak ekstra koruma sağlayabilirsiniz. Kaskonun kapsamı sigorta şirketinden sigorta şirketine değişir. Sigorta primlerinde yılda bir kaç bin krona varan farklılıklar görülebilir, bu nedenle şirketleri kıyaslamak yararlı olabilir. Ayrıca sigorta şirketinize verdiğiniz bilgilerin doğruluğunu kontrol ediniz. Bu hem ödediginiz primi hem de her hangi bir hasar esnasında ödenecek tazminatı etkileyebilir. Otomobil sahibi olmak Otomobil sahibi olmanın maliyeti alınacak otomobile göre farlılık gösterir. Yeni ve daha pahalı arabalar genellikle eski ve ucuz arabalara göre daha hızlı değer kaybederler. Öte yandan, eski arabaların da işletim giderleri daha yüksektir. Eğer servis ve bakım işlemlerini ciddi yürütüyorsanız, değer kaybını etkileyebilirsiniz. Ayrıca aracın kullanımı daha güvenli olur. Araba ve çevre Büyük araçlar küçüklere göre genelde daha fazla yakıt tüketir. Alım fiyatı biraz yüksek olsa da, yakıt tasarrufu sağlayan bir araçla daha kazançlı çıkabilirsiniz. 10 km de 4 dl daha az yakıt tüketen bir sürücü yılda kron tasarruf eder. Ayrıca aracınızı daha az yakıt tüketecek şekilde sürmeyi öğrenerek de tasarruf edebilirsiniz. Hızlı ivmelenmeler, yüksek sürat ve sert frenler hem daha fazla yakıt tüketir hem de aracı ve lastikleri yıpratır. Arabayı ısıtmadan hareket etmek motoru yıpratır ve yakıt tüketimini arttırır. Bunu önlemek için soğuk havalarda motor ısıtıcısı kullanın. Düzenli olarak lastiklerin basıncını da kontrol edin. Öneriler Ortak araba kulübüne üye olun Kendi aracınıza sahip olmanın maliyetinden daha azına ihityacınız olduğunda bir otomobile erişiminiz olur. Ortak araba kulüpleri ülke genelinde bulunmakta olup, genelde toplu konut kurumlarına veya ortak mülk kooperatiflerine bağlı çalışırlar. Cep telefonu, İnternet ve abonelik Cep telefonu yüzünden parasız kalmayın Ödenmemiş cep telefonu faturaları genellikle kötü ödeme sicili kayıtlarının olağan bir nedenidir. Bir yılda ne kadar ödediğinizi biliyor musunuz? Belki de hat operatörü, abonelik tipi veya kontörlü hattınızı değiştirerek tasarruf edebilirsiniz. Tatilde cep telefonu Cep telefonunuzu yurtdışında kullanırken dikkatli olun, yoksa döndüğünüzde çok yüksek faturalarla karşılaşabilirsiniz. Yurtdışındayken, telefonla sadece arama yapmanın değil aranmanın da bir maliyeti vardır. Ayrıca bu maliyetler İsveç ten çok daha yüksek olabilir. Ama asıl çok pahalıya gelebilecek, cep telefonu ile yurt dışında internet üzerinden sörf yapmaktır. Eğer EU dışında iseniz çok çabuk binlerce krona ulaşabilirsiniz. Bu nedenle seyahatten önce hat operatörünüzün gideceğiniz ülkedeki kullanım için geçerli tarifesini kontrol edin. Uzaktan alışveriş yapmak İnternette, posta servisi ile, telefonla veya kapıya gelen satıcı ile alışveriş yaparken normalde uzaktan veya evden alışveriş yasası geçerlidir. Bu yasaya göre yaptığınız alımı izleyen 14 gün içerisinde vaz geçme hakkınız bulunmaktadır. Satıcının bu bilgiyi size verme sorumluluğu vardır. Diğer ülkelerden alım yaptığınızda alımdan vazgeçme konusunda farklı kurallar geçerli olabilir. Sokaktaki satıcılardan ve alışveriş merkezlerinin koridorlarındaki standlardan yaptığınız alımlarda da bu yasanın geçerli oladığını hatırlayın. İnternette alışveriş yaparken de dikkatli olmanız gereken hususlar bulunmaktadır. Satıcı şirket hakkında ne biliyorsunuz, iletişim bilgileri mevcut mu? KDV, gümrük ve nakliye bedelleri fiyata dahil mi? Eğer değilse toplam fiyat ne olmakta? Ürün bozulursa ne olmakta? Onarımı İsveç te yapılabilir mi? Geçerli her hangi bir garatisi var mı? Tanımadığınız şirketlere hesap numaranızı vermek konusunda da dikkatli davranın. Eğer ödemeyi önceden yaparsanız, ürün size ulaşmadığı takdirde ödemeyi durdurma şansınız kalmaz. Eğer imkan varsa fatura veya posta havalesi ile ödeme yapmak daha güvenlidir. Aboneliğinizin bağlayıcılık süresini kontrol edin Telefon, Tv ve internet için imzalanan abonelik sözleşmelerinin, belli bir süre bağlayıcılığının olması alışılmış bir durumdur. Abonelik aldığınızda bağlayıcı süre boyunca belli bir meblağı her ay ödemek üzere kendinizi zorunlu konuma getirirsiniz. Uzun süreli bağlayıcılığı olan pahalı abonelikler, eğer birden gelirinizde bir düşüş olursa ve giderlerinizi çabucak azaltmanız gerekebilirse ekonominizi zayıflatabilir. Çift ödeme durumu doğacağından başka bir abonelik de alamazsınız. Link tavsiyesi: ve adreslerinde telefon, internet ve televizyon hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz. ve adreslerinde e-ticaret hakkında daha fazla bilgi bulabilirsiniz. 17

18 Sigortalar Herkesin sigortalanmaya ihtiyacı vardır, hem büyüklerin hem de çocukların. Bu ihtiyaç mallarımız için de geçerlidir. Sigortalar olmadan bir kaza en kötü ihtimalde bir kişisel faciaya dönüşebilir. Bu nedenle tasarruf amacıyla sigorta yaptırmaktan vazgeçmek akıllıca bir fikir değildir. Ev sigortası Sahip oluğunuz şeylerin pek değeri olmadığını düşünseniz veya konutunuzda geçici olarak otursanız bile ev sigortasına ihtiyacınız vardır. Çalınan veya hasar gören eşyalarınızın tazmin edilmesinin yanısıra, ev sigortası hak, sorumluluk ve saldırıya uğrama vakalarında koruma sağlar. Çoğu ev sigortası ayrıca genellikle 45 günü kapsayan bir seyahat sigortası da içerir. Eğer hukuki bir anlaşmazlık yaşarsanız, hak koruması hukuki yardım masrafınızın belli bir bölümünü karşılar. Sorumluluk koruması başkasının mallarında zarara yol açarsanız geçerlidir. Saldırıya uğrama koruması ise bir saldırya maruz kaldığınızda, tedavi ücreti, gelir kaybı durumunda masraflarınızı karşılar ve sakat kalmanız halinde tazminat sağlar. Bir ev sigortasının kapsamı daha kısıtlı veya daha geniş olabilir. Eğer oturduğunuz konutun sahibi iseniz, ev sigortanızı kooperatifli mülk sigortası veya villa sigortası ekleyerek tamamlayabilirsiniz. Diğer faydalarının yanısıra, konutta yaşanan hasarlar için de ödeme sağlar. Kendi ihtiyaçlarınıza uygun bir sigorta seçiniz. Sendika üyelik harcına dahil bir ev sigortanızın olup olmadığını kontrol edin. Çift sigorta sahibi olmak size daha fazla taminat getirmez. Ev sigortası normalde ortak haneye mensup aynı adreste kayıtlı her şahsı kapsar. Genel Risk Sigortası Üçüncü şahıs sigortası olarak da anılan genel risk sigortası, mallarınıza daha kapsamlı koruma sağlayan, ev sigortanıza tamamlayıcı nitelikte bir sigortadır. Örneğin dengenizi kaybedip fotoğraf makinenizi göle düşürdüğünüzde geçerlidir. Bu sigorta, saatinize, televizyonunuza veya kameranıza ayrı ayrı yapılacak sigorta yerine daha ucuz genel bir seçenek olabilir. Kaza sigortası Bir kaza sigortası, bir kazaya uğramanız durumunda doktor giderlerini karşılar. Eğer sakat kalırsanız, bir kereye mahsus olmak üzere tıbbi malüliyet denen bir tazminat alırsınız. Bu tazminatın yanı sıra, en önemli tazminatlardan biri de ekonomik malüliyet olarak anılanıdır. Bu tazminat, yaşadığınız bir kaza sonrasında gelecekte çalışamayacak derecede yaralanmanız halinde söz konusudur. Hastalık ve kaza sigortası da hastalık nedeniyle ortaya çıkan zarar ve sakatlık durumlarını kapsar. Çalışanların çoğu işverenleri tarafından çalışma saatleri ve işe gidiş glişleri kapsayan bir poliçe ile sigortalanmışlardır. Hangi sigortalara sahip olduğunuzu ve bu sigortlaların şartlarını araştırın! Eksik gigorta ihtiyaçlarınızı sendikanız üzerinden grup sigortası ile veya bireysel sigortalar ile kapatabilirsiniz. Çocuk ve gençlere yönelik sigorta Çocuklar ve gençler Hastalık sigortasından [försäkringskassan], eğer ciddi bir şekilde yaralanır ve hiç bir şekilde çalışma hayatına başlayamazlarsa, yılda kronun biraz üzerinde oldukça düşük bir meblağ alırlar. Bu nedenle hastalk ve kaza durumlarında bir tazminat sağlayabilecek bir çocuk ve genç sigortasına ihtiyaçları vardır. Böyle bir sigorta ağır vakalarda bir kereliğine birkaç milyon kron Öneriler Sigorta şirketlerini karşılaştırın İnternet üzerinden, farklı karşılaştırma sayfalarını kullanabilirsiniz. Primler, yani maliyet çok farklılık gösterebilir. Ayrıca sigorta şartları da farklılık gösterir. Fiyat ve şartları karşılaştırırken titiz davranın. Normalde bir yıl olan sigorta dönemi son bulduğunda sigorta şirketinizi ücretsiz olarak değiştirebilirsiniz. Pahalı bir bisikletiniz mi var? O zaman ev sigortanızın onu kapsayıp kapsamadığını kontrol edin. 18

19 Link tavsiyesi: adresinde sigortalar hakkında daha fazla bilgi bulabilir ve şirketleri karşılaştırabilirsiniz. se adresinde emeklilik sigotası hakkında bilgi bulabilirsiniz. tutarında bir tazminat sağlar. Bu çok büyük bir miktar gibi görünse de bir ömür boyu yetmesi gerekmektedir. Çoğu belediyenin çocuk ve gençler için okulda veya çoçuk och ungdomar under den tid de befinner sig i skolan eller förskolan samt på vägen dit eller därifrån. Belediyenizde geçerli uygulamayı öğrenin ve geleceği de düşünerek ek koruma sağlayacak şekilde sigorta eksiklerinizi tamamlayın. Spor kulüplerinin genellikle de bazı korumalar sağlayan sigortaları bulunmaktadır. Hayat sigortası Siz ve eşiniz eğer biriniz ölürse ekonominize ne olacağını hiç düşündünüz mü? Bu konu insanın düşünmekten hoşlanmadığı bir konu olsa da, eğer evinizin ortaklaşa sahibi iseniz özellikle önem kazanır. Eşin sigorta lehdarı olduğu bir hayat sigortası, bir ölüm halinde hayatta kalan eşin evde ikametinin devamını mümkün kılan kaynağı sağlar. İşsizlik kasası Çoğu kişinin hayatında bir noktada işsiz kalması riski vardır. Bu nedenle işsizlik sigortasına (a-kassa) üye olmanız büyük önem taşır. Yoksa işsiz kalma durumunda temel işsizlik parası denen bir ödenek alabilirsiniz. Bu oldukça düşük bir ödenektir. Ayrıca bu temel ödeneği alabilmek için 20 yaşını doldurmuş olmanız gerekmektedir. Daha yüksek bir ödenek alabilmek için bir işsizlik kasasına en az bir yıldır üye olmanız gerekir. Ödenek, sizin maaşınız temel alarak hesaplanır, ancak kronun (2012) % 80 ini geçemez. Bundan daha fazla kazancınız varsa, bir gelir sigortası yaptırmanızın sizin için iyi olup olmayacağını araştırın. Yüz krondan az bir değerden birkaç yüz krona kadar değişebilir. Kontrol listesi - hangi sigortalara ihtiyacınız var? Ev sigortası Genel Risk Sigortası Kooperatifli mülkiyet sigortası Villa sigortası Hastalık ve kaza sigortası Çocuk ve gençlere yönelik sigorta Hayat sigortası İşsizlik kasası Araç sigortası (otomobil, motorsiklet, moped v.s.) Emeklilik sigortası Ev hayvanı sigortası 19

20 Para biriktirin Herkesin gelecekteki masraflar için bir tampon hesaba ihtiyacı vardır. Er veya geç, doktor ve dişçi vizitesi, onarım ve benzeri masraflar ortaya çıkacaktır Bir tampon hesap ile ayrıca daha ucuza yaşayabilirsiniz. İhtiyacınız olan şeyleri indirimdeyken, kiralamak veya krediyle almak yerine peşin parayla daha cuza alabilirsiniz. Tampon hesap için biriktirin Ne kadar büyük bir tampon hesaba ihytiyacınız olduğu nasıl ve nerde yaşadığınıza bağlıdır. Den som till exempel bor i hus och äger en bil behöver oftast en större buffert än den som bor i lägenhet och åker buss. Tampon maksatlı paranız örneğin bir tasaruf hesabı gibi kolay ulaşılabilir bir yerde olmalıdır. Eğer para biriktirmeye gücünüzün yetmediğini düşünüyorsanız, ekonominizi gözden geçirmenizde yarar vardır. Kısıntıya gidebileceğiniz giderleriniz var mı? Son sayfada tavsiyeler bulabilirsiniz. Utan en buffert blir din ekonomi sårbar. Försök därför att ta för vana att spara lite varje månad. Uzun vadeli biriktirin Tampon tasarrufun yanısıra hedefleriniz için de biriktirmelisiniz. Bu hedef bir seyahat, otomobil veya bir evin bedelinin nakit ödenmesi zorunlu olan bölümü olabilir. Tabi doğal olarak doğrudan bir hedef olmaksızın da uzun vadeli para biriktirebilirsiniz. Eğer böyle yaparsanız, bir çok birikim seçeneği bulunmaktadır! Paranızın büyümesini sağlama imkanı olan tasarruf şekilleri, genellikle paranızın bir bölümünü kaybetme riskinizin daha büyük olduğu seçeneklerdir. Örneğin hisse senetlerini seçerseniz, yüksek değer artışı mümkündür ancak hisse değerleri düşerse ve hisselerinizi satmak zorunda kalırsanız para kaybedebilirsiniz. Yüksek riskli tasarruf şekilleri bu nedenle uzun vadeli tasarruflar için en uygun seçeneklerdir. Eğer özellikle büyük riskler almaya hazır değilseniz, faiz getiren farklı yatı- rımlar bir alternatif oluşturabilir, örneğin tahviller gibi. Emeklilik için biriktirmeli mi? Gelecek için biriktirmek her zaman iyidir. Vergisi bekler tipte farklı emeklilik tasarruf hesapları bulunur, bu yolla en erken 55 yaşında emekliliğiniz kullanmaya başlayacak şekilde paranız birikir. Yılda en fazla kron biriktirebilir veya çekebilirsiniz. Tasarrufun vergisi bekler olması, biriktirdiğiniz para içini çekene kadar vergi ödememeniz anlamına gelir. Devlete gelir vergisi verecek kadar çok para kazanmıyorsanız, belki de vergisi bekler emeklilik birikiminden farklı tasarruf şekilleri sizin için daha iyi olabilir. Hem böylece emekli olmadan önce ihtiyacınız olursa paranızı çekebilirsiniz. İnsan gençken büyük masraflarla karşlaşır, örneğin ev ve mobilya almak gibi. Ayrıca öngörülemeyen masraflar için de bir tampon kaynak tasarrufu yapmak gerekir. Daha büyük giderlerin üstesinden gelmeden önce, vergi iadeli emeklilik birikiminde parayı bağlamamak onun yerine başka bir şekilde biriktirmek çok daha iyi olabilir. Öneriler Biriktirilecek parayı maaştan otomatik olarak aktarmak Maaşınız hesabınıza geçtiğinde doğrudan tasarruf hesabına aktarım yapan sürekli bir ödeme başlatabilirsiniz. Bu rahat bir tasarruf yöntemidir. 20