Araştırmalar / Original Articles

Transkript

1 ISSN Tüm hakları saklıdır, tamamen ve kısmen tıpkıbasımı yasaktır Araştırmalar / Original Articles Emniyet Personelinin Sigara İçme Alışkanlıkları ve Eğitim Toplantılarının Sigara Alışkanlıkları Üzerine Etkisi Smoking Habits of the Police Forces Personnel and the Effect of the Training Programs on the Smoking Habits Füsun Yıldız 1, Cavit Işık Yavuz 2, Haydar Güler 3, Serap Argun Barış 4, İlknur Başyiğit 1, Haşim Boyacı 1 1 Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Göğüs Hastalıkları AD, Kocaeli 2 Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Halk Sağlığı AD, Kocaeli 3 Kocaeli Emniyet Müdürlüğü, Kurum Hekimi, Kocaeli 4 M. Kazım Dinç Kandıra Devlet Hastanesi, Göğüs Hastalıkları Bölümü, Kocaeli Geliş Tarihi: 26 Ekim 2010 Kabul Tarihi: 23 Şubat 2011 Özet Amaç: Kocaeli Emniyet Müdürlüğü nde çalışan personelin eğitim programı öncesi ve sonrasında sigara içme alışkanlıklarının ve sigara bırakma ile ilgili yaklaşımlarının saptanmasıydı. Metod: Çalışmaya katılmayı kabul eden personele, sigara içme alışkanlıklarını ve sigara bırakmaya yaklaşımlarını sorgulayan bir anket formu, eğitim toplantısı öncesi ve sonrasında uygulandı. Bulgular: Formları eğitim öncesi 1144 (%94.4 erkek, %5.6 kadın) ve eğitim sonrası 1010 (%94.0 erkek, %6.0 kadın) katılımcı doldurdu. Eğitim programına katılanların 379 u (%38.2) sigara içen, 194 ü (%19.6) bırakmış ve 296 sı (%29.8) hiç sigara içmemişti. Eğitimin sigara bırakmaya katkısı ile ilgili görüşler incelendiğinde, 216 kişi (%48.5) eğitimin katkısı olduğunu, 167 kişi (%37.8) ise sigara bırakma programı başlatıldığı takdirde programa katılmak istediğini belirtmiştir. Sonuç: Çalışma, sigaraya ilişkin eğitimlerin sigarayı bırakma konusunda duyarlılık yarattığını ve kurumsal olarak sigarayı bıraktırma programlarının planlama aşamasında hedef grubu tespit amacıyla yarar sağladığını düşündürmektedir. Anahtar sözcükler: sigara içme, polis, eğitim Abstract Aim: The aim of this study was to determine the smoking habits and opinions about smoking cessation among Kocaeli city security staff before and after an educational program. Method: A questionnaire about smoking habits and quit smoking was performed to participants who accepted to join the study before and after the education. Results: Totally 1144 (94.4% male, 5.6% female) and 1010 (94.0% male, 6.0% female) participants completed the questionnaire before and after the program. Among educational program attendees, 379 (38.2%) were smokers, 194 (19.6%) were ex-smokers and 296 (29.8%) were non-smokers. Totally 216 (48.5%) participants agree that educational seminars are effective on quitting and 167 (37.8%) of them stated that they would attend a smoking cessation program if available. Conclusion: It is suggested that educational programs about quitting smoking increase the awareness for smoking cessation and they are also helpful in determining the target population before planning a smoking cessation program. Keywords: smoking, police, education Türk Toraks Derneği 11. yıllık kongresi, 2008 de tartışmalı poster olarak sunulmuştur. İletişim adresi: Serap Argun Barış Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kocaeli Tel.: ; Faks: ; serapargun2002@yahoo.com Giriş-Amaç Tütün kullanımı dünyada önemli bir halk sağlığı problemidir. Sigara tüketimi gelişmiş ülkelerde azalırken gelişmekte olan ülkelerde artmaya devam etmektedir. [1] Ülkemizin de içinde bulunduğu coğrafya, dünya tütün tüketiminde birinci sırayı almaktadır. Dünyada yaşı 15 in üzerinde olan 1.2 milyar kişi (her üç erişkinden biri) tütün bağımlısı olup bunların %80 i orta gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerdedir. [2] Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi

2 2030 yılında sigara içenlerin sayısının 2 milyara ulaşacağı düşünülmektedir. [3] Ülkemizde ise halen yaklaşık yirmi milyon kişi sigara içmektedir. [4] Türkiye de 1988 yılında yapılan geniş kapsamlı bir araştırmada 15 yaş üstü nüfusta sigara içme prevalansı %43 olarak saptanmıştır (erkeklerin %63 ü, kadınların %24 ü). [5] 2003 yılında Ulusal Hane Halkı çalışmasının sonuçlarına göre Türkiye de 18 yaş ve üzeri bireylerde sigara içme sıklığı %32.1 dir ve ortalama sigaraya başlama yaşı 19 dur. [6] yıllarında çeşitli meslek gruplarında sigara alışkanlıklarını değerlendiren çalışmada öğretmenlerde %48.6, doktorlarda %43.1 ve polislerde %64.7 olarak bulunmuştur. [7] Son araştırmalar, birçok sigara içicisinin akciğer kanseri gibi sağlık risklerinden haberdar olduğu halde, kullandıkları ürünleri, nasıl bağımlı olduklarını ve nasıl bırakacaklarını yeterince bilmediğini göstermektedir. [8-11] Eğitim programlarının sigara içme alışkanlıkları üzerine etkilerini gösteren çeşitli çalışmalar bulunmakla birlikte, ülkemizde sınırlı sayıdadır. [12-15] Sigara ile mücadelenin temel hedefi, sigaraya başlamanın azaltılması ve toplumda rol modeli olan bireylerde sigara alışkanlıklarının değerlendirilmesi ve eğitimidir. Çalışmamızın amacı Kocaeli Emniyet Müdürlüğünde çalışan personelin sigara içme alışkanlıklarının ve tütün bağımlılığı konusunda sunulan eğitim programı öncesi ve sonrasında ve sigara bırakma ile ilgili yaklaşımlarının değerlendirilmesidir. Gereç ve Yöntem Emniyet Müdürlüğü nün onayı ile çalışma hakkında bilgilendirilen ve onayı alınan katılımcılara sigara içme alışkanlıklarını sorgulayan anket uygulandı. Katılımcıların anket formunu isim belirtmeden doldurmaları istendi. Bir hafta sonra sigaranın sağlık, ekonomi ve sosyal yaşam üzerine olan zararlarını ve sigara bırakma yöntemlerini içeren ağırlıklı olarak görsel materyalden oluşan eğitim toplantısı yapıldı. Bu eğitim programını takiben katılımcılar tarafından yeniden anket formları dolduruldu. Anket formunda kişinin yaşı, cinsiyeti, medeni durumu, eğitim seviyesi, görevi, sigara içip içmediği, sigaraya başlama yaşı, içilen sigara miktarı, sigara içenlerin sigarayı bırakma düşünceleri ve eğitim toplantısının sigara bırakma düşüncesi üzerine etkileri sorgulandı. Sigara alışkanlıkları sorgulanırken, hiç içmemiş, düzenli içici, bırakmış, günde en az 1 adet içen ve nadiren içen gruplaması yapıldı. Çalışmada elde edilen verilerin istatistiksel analizi SPSS 13.0 programında yapıldı. Sonuçlar ortalama ± standart sapma (SD) olarak ifade edildi. İstatistiksel anlamlılık açısından p değeri <0.05 olması anlamlı kabul edildi. Gruplar arası anlamlılığın karşılaştırılmasında ki-kare testi kullanıldı. Bulgular Eğitim öncesinde 1080 i erkek (%94.4) ve 64 ü kadın (%5.6) olmak üzere ortalama yaşı 35.5±8.4 yıl olan toplam 1144 kişi anket formlarını yanıtladı. Katılımcıların 1074 ü (%94.7) lise ve üzeri eğitim seviyesinde idi. Eğitim sonrasında ise 946 sı (%94) erkek, 61 i (%6) kadın ve yaş ortalaması 36.7±7.4 yıl olan toplam 1010 katılımcı anket formlarını yanıtladı. Günlük ortalama içilen sigara miktarı 17.4±8.2 adet ve sigaraya başlama yaşı cinsiyet farkı olmaksızın 19.2 ± 4.1 idi (min 7, max 48). Katılımcıların 939 u (%93.5) lise ve üzeri eğitim seviyesinde idi (Tablo 1). Eğitim öncesi gruptaki katılımcıların 393 ü (%35) sigara içmeyen, 418 i (%37.2) sigara içen, 220 si (%19.6) sigarayı bırakmış ve 90 ı (%8) nadiren sigara içen grupta yer almaktaydı. Eğitim programına katılan 1010 katılımcının 379 u (%38.2) halen sigara içen, 194 ü (%19.6) içmiş bırakmış ve Tablo 1 Eğitim öncesi ve sonrası katılımcıların demografik özellikleri Eğitim öncesi Eğitim sonrası Toplam katılımcı Erkek % Kadın % Yaş ortalaması 35.5± ±7.4 Sigara adedi /gün (ortalama) 16.8 ± 8.06 Min: 1, Max: ± 8.2 Min: 1, Max: 45 Sigaraya başlama yaşı (ortalama) 19.04± ±4.1 Eğitim durumu İlköğretim Lise Üniversite Diğer Medeni durum Bekar Evli Boşanmış 59 (%5.6) 338 (%29.8) 526 (%464) 210 (%18.5) 233 (%20.6) 894 (%79) 5 (%0.4) 65 (%6.5) 341 (%34) 474 (%47.2) 124 (%12.4) 140 (%13.9) 859 (%85.4) 7 (%0.7) Smoking habits of the police forces personnel and the effect of the training programs on the smoking habits S.A. Barış et al. 55

3 296 sı (%29.8) hiç sigara içmemişti. Emniyet çalışanlarının sigara içme alışkanlıkları Tablo 2 ve Şekil 1 de gösterilmiştir. Eğitim sonrası grupta görev dağılımına bakıldığında 496 (%84.1) memur ve 46 rütbeli çalışan (%7.8) mevcuttu. Sigara içme durumu görev dağılımı açısından incelendiğinde, aralarında istatistiksel anlamlı farklılık izlenmedi. Çalışılan bölümler değerlendirildiğinde katılımcıların 221 inin (%22.1) karakolda, 764 ünün (%76.2) şubede ve 17 sinin (%1.7) büro amirliğinde çalıştığı izlendi. Çalışılan bölüme göre sigara içme davranışı incelendiğinde dağılımda istatistiksel anlamlı farklılık saptandı (p=0.027). Karakol ve büro amirliğinde çalışanların yaklaşık yarısının sigara içtiği izlendi. Katılımcıların medeni durumları incelendiğinde; 140 ının (%13.9) bekâr olduğu, 859 unun (%85.4) evli olduğu, 7 sinin (%0.7) boşanmış olduğu saptandı. Sigara içme ile medeni durum arasında istatistiksel anlamlı bir farklılık saptanmadı (p>0.05). Eğitimin sigara bırakmaya katkısı ile ilgili görüşlerini paylaşan 445 kişinin sonuçları incelendiğinde, 216 kişi (%48.5) eğitimin katkısı olduğunu ve sigarayı bırakmayı daha ciddi düşünmeye başladığını, 167 kişi (%37.8) ise bir sigara bırakma programı başlatıldığı takdirde bu programa katılmak istediğini belirtmiştir. Emniyet çalışanlarının eğitim toplantısının sigara bırakma konusundaki etkisi üzerine yaklaşımları Tablo 3 te gösterilmiştir. Çalışmamızda, eğitim programına katılan emniyet personelinin %37.5 inin halen sigara içtiği ve ortalama sigaraya başlama yaşının 19 olduğu saptanmıştır. Davranışları tüm toplum bireyleri için örnek olması beklenen polis memurlarının sigara içmesi, istenmeyen ve olumsuz bir davranış modeli oluşturmaktadır. Ülkemizdeki polislerdeki en yüksek sigara içme sıklığı Bilir ve arkadaşları tarafından 1999 da yapılan çalışmada %64.7 olarak gösterilmiştir. [7] Benzer olarak, Açık ve arkadaşlarının Elazığ Polis Okulu öğrencilerinde sigara içme sıklığı %63.4 olarak tespit edilmiştir. [16] Deveci ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada emniyet teşkilatında sigara içme sıklığı %62.3 olarak saptanmıştır. [17] Kutlu ve arkadaşlarının çalışmasında polislerde sigara içme sıklığı %41.9 olarak saptanmıştır. [18] Çalışmamızdaki sigara içme sıklığı %37.5 olup ülkemizdeki en düşük verileri içermektedir. Sonuçlar arasındaki farklılığın, sigara içme alışkanlığında yıllar içerisinde meydana gelen değişiklik ile açıklanabileceği düşünülmektedir. Nitekim Elazığ ve Ankara da yapılanlara göre daha yakın tarihte yapılmış olan Kutlu ve arkadaşlarının çalışmasında, sigara içme sıklığı bizim verilerimize daha yakın bulunmuştur. Sigara içme oranlarının gelişmekte olan ülkelerde daha fazla olduğu verilerini destekler şekilde, dünya genelinde yapılan çalışmalarda ülkemizden daha düşük oranlar izlenmektedir. Deschamps ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada sigara içme sıklığı %42 tespit edilmiştir. [19] Richmond ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada sigara içme sıklığı erkek polislerde %27 olarak tespit edilmiştir. [20] Smith ve arkadaşları ise Avustralya da federal polislerin dörtte birinin sigara içtiğini bildirmişlerdir. [21] Çalışmamızda günlük ortalama içilen sigara miktarı 17.4±8.2 adet olup, sigaraya başlama yaşı ortalama 19.2±4.1 olarak saptanmıştır (min 7, max 48). Bu değerler 2003 yılında yapılan ülkemizde yapılan Ulusal Hane Halkı çalışmasının sonuçları ile benzer bulunmuştur. [6] Eğitim toplantılarının sigara bırakılmasında önemi büyüktür. Yeni Zelanda da sigara bırakma eğitimlerinin sağlık birimlerine sigarayı bırakmak amacıyla yapılan başvuruları yaklaşık 4 kat arttırdığı gösterilmiştir. [12] Romanya da Ciobanu ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada sigara bırakma Tartışma 40,00 35,00 30,00 25,00 20,00 15,00 10,00 5,00 0,00 29,80 Sigara içmeyen 38,2 Sigara içen Şekil 1 Emniyet çalışanlarının sigara alışkanlıkları (%) 19,6 Sigarayı bırakmış Tablo 2 Emniyet çalışanlarının sigara alışkanlıkları Sigara içme durumu Eğitim toplantısı öncesi n(%) Eğitim toplantısı sonrası Hiç içmemiş 393 (%35) 296 (%29.8) Sigara içen 418 (%37.2) 379 (%38.2) Bırakmış 220 (%19.6) 194 (%19.6) Her gün en az 1 adet sigara içme 24 (%2.1) 24 (%2.4) Nadiren 66 (%5.9) 106 (%9.6) 56 Emniyet personelinin sigara içme alışkanlıkları ve eğitim toplantılarının sigara alışkanlıkları üzerine etkisi S.A. Barış ve ark.

4 Tablo 3 Emniyet çalışanlarının eğitim toplantısının sigara bırakma konusundaki etkisi üzerine yaklaşımları Eğitim hakkındaki görüş (n=976) Yararsız Yararlı Daha yararlı olabilirdi Eğitimin sigara bırakma konusundaki katkısı (n=445) Bir katkısı olmadı, sigarayı bırakmayı düşünmüyorum Katkısı olmadı, zaten bırakmak istiyordum Katkısı oldu bırakma konusunu daha ciddi düşünmeye başladım Katkısı oldu bırakmayı kesinlikle düşünüyorum Emin değilim Program yardımı (n=442) Evet kesinlikle katılırım ve yardım almak isterim Programın ayrıntılarını öğrenmek ve sonra karar vermek isterim Katılabilirim Hayır katılmayı düşünmüyorum Yanıtlamak istemiyorum Sayı Yüzde (%) ,8 5,8 48,5 12,8 9,7 5,4 23,3 19,5 14, ,5 8.4 başvurusunda bulunan katılımcılara, doktor viziti öncesinde bilgilendirme grubu oluşturulmuş ve bu grupta sigara bırakma oranları ve medikal tedavi etkinliğinin arttığı tespit edilmiştir. [13] Fransa da yürütülen diğer çalışmada, fabrika işçilerinde bir kısmına sigara bırakma ile ilgili basit önerilerde bulunulurken, diğer kısmına yoğun sigara bırakma eğitimi yapılmış ve sigara bırakma oranları basit öneriler verilen grupta %4.6 iken, yoğun eğitim uygulanan grupta %6.1 olarak bulunmuştur. [14] Farklı olarak, Bansal-Travers ve arkadaşları yaptıkları çalışmada, sigara içen bireylerde yanlış bilinenleri düzeltmek için tütün içeriği, filtreler, nikotin tedavileri konularında özel eğitim materyalleri uygulamıştır. Bu eğitimin uygulandığı grupta tütün ile ilgili bilgi düzeylerinin kontrol grubuna göre daha yüksek olduğunu ancak bilgi düzeyinin sigara bırakma girişimi veya sigara alışkanlığında değişiklik ile ilişkili olmadığı gösterilmiştir. [22] Ülkemizde Güneş ve arkadaşları tarafından yapılan, eğitim programının sigara içme alışkanlığı üzerinde etkinliğini değerlendiren çalışmada, bir fabrikada kısa süreli eğitimin işyeri çalışanlarında 6 aylık sürede sigarayı bırakmayı etkilemediği ancak sigara bırakmaya niyetlenme ve gelecekte bırakma için hazırlama üzerine etkili olduğu gösterilmiştir. [15] Çalışmamızda, eğitim toplantısının sigara bırakmaya katkısı ile ilgili görüşlerini paylaşan 445 kişinin sonuçları incelendiğinde, 216 kişi (%48.5) eğitimin katkısı olduğunu ve sigarayı bırakmayı daha ciddi düşünmeye başladığını, 167 kişi (%37.8) ise bir sigara bırakma programı başlatıldığı takdirde bu programa katılmak istediğini belirtmiştir. Deveci ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada da kurum çalışanlarının %79.8 i kurumda yapılacak sigara kampanyasının faydalı olacağına inandıklarını belirtmişlerdir. [17] Bu potansiyelin değerlendirilerek, bırakma kampanyalarının düzenlenmesi ve konu ile ilgili eğitimlerle desteklenmesinin faydalı olacağı düşünülmektedir. Eğitim sonrasında toplam 1010 katılımcının anketi doldurmasına rağmen, bunların yalnızca 445 inin (%44) eğitimin sigaraya bırakmaya katkısı ile ilgili görüşlerini bildirmiş olması, çalışmanın aksayan noktasıdır. Bu durumun soruya yanıt verenlerin çoğunun sigara içicilerin olması ve sigara içmeyenlerin eğitimin sigara bırakmaya katkısı sorusunu kendilerine bireysel bir katkı oluşturma yönünde algıladıklardan soruyu boş bırakmalarına bağlı olduğu düşünülmektedir. Sonuç olarak, çalışmamız sigaraya ilişkin eğitimlerin sigarayı bırakma konusunda bir duyarlılık yarattığını ve kurumsal olarak sigarayı bıraktırma programlarının planlama aşamasında hedef grubu tespit amacıyla yarar sağladığını düşündürmektedir. Kaynaklar 1. World Bank. Curbing the epidemics: Governments and the economics of tobacco control. Washington DC:The World Bank; Kaufman N, Yach D. Tobacco control challenges and prospects. Bull World Health Organ 2000;78: Mackay J, Eriksen M. The Tobacco Atlas. World Health Organisation. Part One 6. Cigarette consumption 2002: Bilir N. Türkiye tütün kontrolünde dünyanın neresinde? Tur Toraks Der 2009;10: PİAR, Sigara alışkanlıkları ve sigara ile mücadele kampanyası kamuoyu araştırma raporu. İstanbul, Ulusal hastalık yükü ve maliyet etkililik çalışması, Bilir N, Güçiz B, Yıldız AN. Assessing Tobacco Control Strategies in Turkey. Hacettepe Public Health Foundation. International Development Research Centre, Cummings KM, Hyland A, Giovino GA, et al. Are smokers adequately informed about health risks of smoking and medicinal nicotine? Nicotine Tob Res 2004;6:S Money ME, Leventhal AM, Hatsukami DK. Attitudes and knowledge about Smoking habits of the police forces personnel and the effect of the training programs on the smoking habits S.A. Barış et al. 57

5 nicotine and nicotine replacement therapy. Nicotine Tob Res 2006;8: O Connor RJ, McNeill A, Borland R, et al. Smokers beliefs about the relative safety of other tobacco products: findings from the ITC collaboration. Nicotine Tob Res 2007;9: Weinstein ND, Slovic P, Waters E, et al. Public understanding of the illnesses caused by cigarette smoking. Nicotine Tob Res 2004;6: Vega S, Stolare I. Smoking cessation education increases interventions in a New Zealand Hospital: World No Tobacco Day revisited. N Z Med J 2010;123: Ciobanu M, Panaitescu C, Popescu A, Rascu A, et al. Information groupa solution to increase the efficacy of specialized intervention for smoking cessation. Pneumologia 2009;58: Lang T, Nicaud V, Slama K, Hirsch A, et al. Smoking cessation at the workplace. Results of a randomised controlled intervention study. J Epidemiol Community Health 2000;54: Güneş G, Ilgar M, Karaoğlu L. The effectiveness of an educational program on stages of smoking behavior for workers at a factory in Turkey. Industrial Health 2007;45: Açık Y, Gülbayrak C, Deveci SE, Ozan AT. Elazığ Polis Okulu nda düzenlenen bırak kazan kampanyasına katılan öğrencilerin başarı durumları. Fırat Tıp Dergisi 2002;7: Deveci SE, Güler H, Deveci F, Açık Y ve ark. Elazığ emniyet teşkilatı personelinin sigara içme davranışları, bağımlılık düzeyleri ve sigara-sağlık ilişkisine yaklaşımları. Solunum Hastalıkları 2005;16: Kutlu R, Çivi S, Karaoğlu O. Polislerde sigara içme sıklığı ve depresyon arasındaki ilişki. Kor Hek 2008;7: Deschamps F, Paganon-Badinier I, Marchand AC, Merle C. Sources and assessment of occupational stres in the police. J Occup Health 2003;6: Richmond RL, Wodak A, Kehoe L, Heather N. How healthy are the police? A survey of life-style factors. Addiction 1998;11: Smith DR, Devine S, Leggat PA, Ishitake T. Alcohol and tobacco consumption among police officers. Kurume Med J 2005;52: Bansal-Travers M, Cummings KM, Hyland A, et al. Educating smokers about their cigarettes and nicotine medications. Health Education Research 2010;25: Emniyet personelinin sigara içme alışkanlıkları ve eğitim toplantılarının sigara alışkanlıkları üzerine etkisi S.A. Barış ve ark.