ERMENİSTAN ÜLKE HAKKINDA RAPOR. Amerikan Üniversitesine tabi Global Barış Merkezinin Bölgesel Ekonomik İş Grupu

Transkript

1 Amerikan Üniversitesine tabi Global Barış Merkezinin Bölgesel Ekonomik İş Grupu ERMENİSTAN ÜLKE HAKKINDA RAPOR Biznes şartları araştırma Azerbaycan Türkiye Gürcistan Ermenistan grupları tarafından esas prensiplere uygun olarak hazırlanmıştır Uluslararası İnsan Gelişimi Merkezi Tarafından hazırlanmıştır

2 Ülke hakkında genel malümat Goğrafya Nüfus Devlet Kuruluş tarihi Devlet Anayasa Prezidan Yürütme Yasama Yargı Ekonomi hakkında genel malümat Ekonomik kalkınma Dış ticaret politikası Finans sektörü Sosyal göstergeler Ekonomik reformler ve kurumsal gelişişm Liberalleşme Finans ve gümrük politikası Maliye altyapısı ve ödeme sistemleri Ekonominin altyapısı Enerji Taşımacılık Telekomünikasyon Ekonominin reel sektörü Sanayi Tarım İnşaat Hizmetler ve turizm sektörü Dış ticaret İhracat Hacim Yapı Ticari partnerler İthalat Hacim Yapı Ticari partnerler Ticari projeler için gerekli önemli bilgiler İkitaraflı ve çoktaraflı antlaşmalar Gümrük işlemleri Kabul edilmiş tarifeler sistemine göre ithalat tarifeleri İthalatta sayısal sınırlamalar Ticarette teknik bariyerler Döviz REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 2

3 Konvertiblelik Esas taşımacılık istikametleri Pazar imkanları Pazar sınırlamaları Banka sistemi REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 3

4 Ülke hakkında genel malümat Goğrafya Ermenistan Cumh. denizlere çıkışı olmayan ve Alp-Himalaya dağ sisteminde yer alan ve Ermeni Platosu adını taşıyan sıradağlarının bir kısmında yerleşen bir dağ ülkesidir. Sahası km2. Kuzeyde Gürcüstanla (164 km), doğuda Azerbaycanla (566 km), batıda Türkiye ile (268 km) ve güneyde de İranla (35 km) komşudur. Sahasının batıdan doğuya doğru uzunluğu 200 km, kuzey-batıdan güney-doğuya doğru uzunluğu ise 400 km dir. Nüfus Genel nüfusu 3,2 mln. (2002) Etnik terkip: Ermeniler - %96, Ruslar - %2, Ezidiler, Kürdler, Asuryalılar, Yunanlar, Ukraynalılar, Yahudiler ve s. - %2. Kentsel kesim - %67.5, kırsal kesim - %32.5, kadınlar - %51.5, erkekler - %48.5. Dil: ermenice Hint-Avrupa diller ailesinin mustakil dalını oluşturmakta yazısı ise 5. yy. ait bir yazıdır ve bilinen en eski yazılardan biridir. Devlet Kuruluş tarihi: Ermenistan kendi bağımsızlığını 21 eylül 1991 deki referandumla ilan etmiş.. Devlet: Ermenistan C. bağımsız, demokratik, sosyal ve hukuki bir devlettir. Devlet, kuvvetlerin bölünmesi prensipine dayanan Anayasa ve kanunlarla idare edilmektedir. Anayasa: 5 temmuz 1995 yılındaki referandumla kabul edilen Anayasa Ermenistan C. esas kanunu ve sosyal adalet ve kanuna dayanan bağımsız demokratik toplumun qarantisidir. Prezidan: Ermenistan C. devlet başkanınca yönetilmektedir. Anayasaya göre devlet başkanı üç hakimiyet kolunun normal çalışması, bağımsızlığın, ülke bütünlüğünün ve emniyetinin garantörüdür. Devlet başkanı ülke vatandaşlarınca beş yıllık bir müddete seçilmektedir. Yürütme: Yürütmeyi başbakan ve bakanlar kurulundan müteşekkil hükumet yürütmektedir. Başbakan devlet başkanı tarafından göreve tayin edilmekte ve azledilebilmektedir. Devlet başkanı aynı şekilde başbakan tarafından teklif edilen hükümet azalarını tayın ve azlede bilmektedir. REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 4

5 Yasama: Yasama milli konsey tarafınca yürütülmektedir. Milli konsey 131 kişiden ibarettir. Bunların 56 sı tekmendalı sahalardan, 75 i ise parti listelerinden seçilmektedir. Yargı: Ülke Anayasası ve kanunlarına göre mahkemeler tarafınca yürütülmektedir. Genel yetki mahkemeleri: ilk muracaat mahkemeleri, özetleme mahkemeleri ve istinaf mahkemeleri. Aynı zamanda kanunun belirlediği iktisadi, askeri ve diğer mahkemeler de mevcuttur. Ekonomi hakkında genel malümat Ekonomik kalkınma 1994 yılı ülke ekonomisinde bir dönem noktası oldu. Ekonomik büyüme ve fiat istikrarı için hükumet geniş yapısal ıslahatlarla birlikte citti finans ve döviz politikası uygulamaya başladı. Bunun neticesinde 1993 teki %10000 mukayesede enflasyon %1.1 kadar yavaşladı (2002 sonlarında). Ekonomi istikrar bulmaya başladı ve reel GSMH 1994 %5.4 artış gösterdi. Bu istikrarlaşma ve ekonomik büyüme bu gun de %12.9 olarak devam ediyor (2002) ülkemizde önemli nitelisel değişimler ve ekonomik büyüme gözlemlendi. Reel GSMH in orta artış hızı %7.6 ulaştı ( ) diğer BDT (Bağımsız Devletler Topluluğu) ülkelerinde %3.8 olduğu halde. Diğer göstergeler ekonomimizdeki değişimlerin muspet olduğunu kanıtlamakta. Mesela, ekonomimizin 1993 te yıllık üretim hacmi 1989 un %44.3 iken, BDT bu gosterge %69.0 oranında idi. Fakat 2001 yılında durum tamamen değişti. Ülkenin GSMH i 1989 un %70 den fazlasını teşkil etti 1989, halbuki BDT ülkelerinde GSMH hacmi aynı dönemde %65 oranında idi GRAFİK 1. REEL GSMH İ ARTIŞI (%) REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 5

6 GRAFİK 2. ENFLASYON (DÖNEM ORTALAMASI - %) Dış ticaret politikası Gerçekleştirilen dış ekonomi politikası ülkenin diş ticaretini olumlu etkiledi yılında dış ticaret hacmi yaklaşık olarak 1.5 mlrd. (USD) ulaştı (1997 ile mukayesede %30 oranından fazla artış gösterdi). İhracat hacmi ikiye katladı ıthalat hacmi ise %11 arttı. Bu durum 1999 da başlayan dış ticaret hacminin iyileşme tandansını destekleme imkanı sağladı. Dış ticaretteki tandanslar son 4-5 sene içinde 200 mln. USD menfi ticaret dengesi ile sonuçlandı. Bu ülke ekonomisi için çok büyük bir rakamdır yılında menfi ticari denge yıllık GSMH in %40 dan fazla oldu bilgilerine göre bu gösterge yaklaşık olarak %20.5 eşitti. Yani sonzamanlarda ekonomideki büyüme umumi tüketim sayısındaki artışı aşmış GRAFİK 3. DİREKT YABANCI YATIRIMLAR (MLN USD) Hükumetin genel iktisadi ve maliye politikasını etkileyen diğer önemli faktör dış borçların hızla artması idi. ABD ye olan borç mln. USD iken, 2002 yılında 892 mln.usd ulaştı. Bu borcun büyük kısmı yıllarına rast geldi (deprem sonrası kalkınma ve yerli enerji buhranı sebebinden). REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 6

7 GRAFIK 4. DIŞ BORÇ (MLN USD) Finans sektörü Maliye sektöründeki reform ve liberalleştirme ülke hükumeti ve Merkez Bankası tarafından 1994 evvellerinde başlandı. Maliye idaresi Maliye Bakanlığı ve Merkez Bankasına aittir. Maliye Bakanlığı maliye politikası ve banka dışı finans kurumlarının regülesinden sorumlu iken Merkez Bankası fiyat istikrarı, finans ve ödeme sistemlerinin makullüğü ve kur ve döviz politikasından sorumlu. Aynı zamanda Merkez Bankası Banka Sisteminin çalışmasından da sorumludur. Ülkeye has bir durum da devlet sigorta şirketi ve s. başka kurumların dışında herhangi banka dışı finans kurumlarının olmayışı Grafik 5. AMD / USD kuru REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 7

8 Grafik 6. Orta faiz tarifelerinin dinamiği (%) Eski SSCB ülkelerinin bir çoğunda olduğu gibi Ermenistanin finans sistemi pek te büyük sayılmaz. Bunun sebeplerinden biri SSCB in dağılmasından sonra yaşanmış hiperenflasyon ve ekenomideki gerilemedir. Mevcut bankaların çoğu ufak bankalardir. Kendi harcamalarının yüksek olduğu ve mevcut durumun ekonomik üstünlüklerinden kendi lehlerinde istifade edememelerinden, bu bankalar çok yüksek aracılık marjına sebebiyet vermekte. Sosyal göstergeler Ülkede fakirliğin yayılmasının esas sebebi diğer sovyet cumhuriyetleri ile olan ekonomik ilişkilerin kesilmesi oldu. Özellikle Rusya ile olan ilşkilerin kesilmesi ve Dağlık Karabağ la ilgili ekonomik ablukanın neticesinde ülke sanayisinin tamamen durmasına sebep oldu yılında gerçekleştirilen toprak özelleştirilmesi kırsal kesimdeki fakirleşmeyi belli ölçüde yumuşatmış oldu. Fakat kötü hava şartları, tabii felaketler ve enflasyon yüzünden birçok köy ekonomisi fakirlik çizgisine yaklaştı, birçoğu da tamamen yoksullaştı. Ermenistan hükumeti fakirliği azaltmak ve ülkeyi sosyo-ekonomik krizden çıkarmak için yabancı devletlerden aldığı ve uluslararası kurumlardan aldıkları mali yardım ve kredileri kullanmaya çalışıyor. TABLO İşsizlerin sayısı (bin) İşsizlik oranı (%) Ekonomik reformler ve kurumsal gelişim Liberalleşme Dram (AMD), serbest konvertible paradır. Herhangi bir sınırlama söz konusu olmadan yerli bankalar aracılığı ile konvertible edilebilir. Şirketler ermeni veya yabancı bankalarda yabancı para için hesap açabilirler. Hemen hemen bütün fiyatlar serbest bırakılmıştır. İstisna teşkil edenler şehir taşımalarındaki fiyatlar, elektrik tarifeleri, sıcak su fiyatı, gaz, kalorifer sistemi, kanalizasyon, çöp toplama, ev kirası, telefon ve sulama parası. Ülkenin dış ticaret rejimi liberaldir. İthalat tarifeleri sade iki seviyelidir (%0 ve %10). İhracat herhangi bir vergiye ve önemsenecek derecede sayısal ticari sınırlamalara tabi değil. İthalat, ihracat ve ülke içinde lisans sadece sıhhıye, emniyet ve ekoloji sahaları ile ilgili taleb edilmekte. Konvertibl dövizin ithali de REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 8

9 sınırlamaya tabi değil. Serbest ticaret antlaşmalarına uygun olarak Rusya, Türkmenistan, Moldova, Tacikistan, Kırgızstan, Gürcistan ve Ukrayna dan gelen hiç bir mal tarifeye tabi değil. Aksiz vergisi muhtelif derecelerle sadece bazı malların (alkol, tütün, benzin gibi) ithal ve üretimine uygulanmaktadır GRAFİK 7. GSMH DEKİ ÖZEL SEKTÖR PAYI Eski SSCB ülkeleri arasında Ermenistan hızlı ve liberal özelleştirme stratejisini uygulamaya başlayan ilk cumhuriyetlerden biri idi yılının sonlarına doğru, tarım arazilerinin yaklaşık olarak %90 kısmı özelleştirilmiş bulunuyordu. İlk sanayı kuruluşunu özelleştirme çabası 1994 yılına tesadüf ediyor (vauçerlere esaslanan işlemleri kullanarak). Ermenistan aynı zamanda direkt yabanci yatırımlara uygun liberal hukuki düzenlemeye sahip. Bu düzenleme vergi imtiyazları, dövizin serbest dönüşünü ve yabancı yatırımcılar için eşit hak ve garantileri ihtiva etmektedir. Finans ve gümrük politikası Vergilendirme seviyesi 1998 den 2002 e kadar (GSMH 1997 ile mukayesede) 1.8 puan artış göstermiş. Yatırım ve istihdamı teşvik için yıllarında vergi tarifelerini indirmek gerekiyordu. Vergi reformleri sadece vergi tarifelerinin azaltılmasından ibaret değildi. Gelir vergisi ile ilgili vergilendirme mekanizmalarının mükemmelleştirilmesi sureti ile yatırım çeşitli şekillerde teşvik edildi. Rezidanlar (devlet kaydından geçen yerli ve yabancı hukuk, ve özel şahıslar) gelir vergisinden muaf tutulma imtiyazından memnunlar. Rezidan kararnamesi en az 500 mln. Dram yabancı yatırım içermekte. Yatırımlardan alınan kar payları için de iyi vergilendirme şartları uygulanıyor. Genelde kar paylarından vergi alınmamakta (mesela şahısların kendi şahsi gelirlerinden, hukuki şahıslar için de bazı muaflıklar soz konusu). TABLO 2. ESAS KAYNAKLAR İTİBARI İLE DEVLET BÜTÇESİNİN GELİRLERİ % GSMH Vergi gelirleri REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 9

10 Vergidişi gelirler Grantlar Umumi Tablo 3. Devlet bütcesinin harcamaları Mevcut harcamalar Sermaye yatırımları Borç verme Umumi yılından itibaren gümrük politikası gümrük sınırlarını ve gümrük kontolünün icrasını regüle etmektedir (gümrük sahası içinde mal dönüşümü, dış ticaretle uğraşan iş adamları için rekabet şartlarının oluşturulması, iç pazarın korunması). Dış ticaret antlaşmaları için gereken değer belirleme gümrük kaideleri için 1999 yılında gümrük vergileri hakkında kanun uygulanmaya başlamıştır. Kanun bir kere daha malların ithali için %10 seviyede ve hazır mallar ve ihracat malları için %0 seviyede tarife sistemi kabul etti. Maliye altyapısı ve ödeme sistemleri Merkez Bankası hakkında, Bankalar ve Bankacılık hakkında, Bankaların İflası hakkında ve Banka sırrı hakkında kanunlar MB ni bağımsız kılmak ve bankacılık sistemini uluslararası standartlar seviyesine yükseltmek için kabul edilmiş. Ülkenin banka sistemi iki kısma ayrıla bilir. 20 ye yakın banka genel kontrol şartlarında çalışmaktadır. Bu bankalar istikrarlı müşteri bazına malik finans aracıları sayılmaktadır. Bunların mali göstergeleri genel istikrarlı yükseliş arzetmektedir. 5 banka özel kontrol şartlarında çalışmaktadır. Bu bankaların faaliyeti MB ın kabul ettiği mükemmelleştirme finans proğramları çerçevesinde idare edilmektedir. Sermaye piyasaları ufak ve dardır. Piyasanın esas enstrumanları hükumetin kıymetli kağıtlarıdır (esasen hazine hesapları). Faiz oranlarının yüksek olması, ekonomik yükselişe mani olan unsurlardan biri sayılmakta idi. Faiz tarifelerindeki ilk düşüş 1998 yılında kayda alınmıştır. Fakat 1999 yılında Rusyadaki finans krizi REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 10

11 yüzünden yeni bir yükseliş yaşandı. Buna rağmen faiz oranları şimdi senede %4 oranında inmeye devam ediyor bln of AMD mln of USD 0 Jan-98 May-98 Sep-98 Jan-99 May-99 Sep-99 Jan-00 May-00 Sep-00 Jan-01 May-01 Sep-01 Jan-02 May-02 Sep-02 GRAFIK 8. BANKA SİSTEMİNDE ERMENİ DRAMI DEPOZİTOLARININ VE USD DİNAMİĞİ Ekonominin altyapısı Enerji: Enerji üretimi ve ülke içinde tüketim 3-4 sene içinde azalma meylindedir. Aynı şekilde bu sektörün GSMH deki payı da mevzubahis dönemde azalmıştır yılında başlatılan devlet çapındaki ıslahat stratejisi çerçevesinde çokyönlü önlemler projesi hazırlanmış (enerji sisteminde nakıt akımının temini) ve sistemin özelleştirilme stratejisi kabul edilmiştir. Aynı zamanda her şirket için ve döneminde maliyenin kalkındırılması için biznes planlar hazırlanmıştır. Şuanki durumu itibarı ile ülkenin enerji sistemi yerli talebi karşılamanın dışında bir de Gürcistan ve İran ihrac edilen fazlalığa sahip (10) GRAFİK 9. ELEKTRİK ÜRETİMİ HACİMLERİ (MLRD.KVT) Taşımacılık: Devletin taşımacılık sektöründeki siyaseti yolcu ve yük taşimacılığı, teminatlı taşıma, koruma, ekolojinin korunması ve diğer sistemleri (mesela, özel taleplerin regüle edilmesi gibi) geliştirmeye yönelmiştir. Esasen en çok REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 11

12 özelleştirilen motorlu taşıma araçlarıdır (2003 yılına ertelenen 9 şirket hariç). Aynı zamanda 38 yol inşaatı şirketinden 31 i özelleştirilmiş (kalanlar 2003 e ertelenmiştir). Telekomünikasyon: 1998 yılında yunan-ermeni şirketi olan Armentel özelleştirme antlaşmasının şartları çerçevesinde ülkenin telefon şebekesini modernize etmeğe başladı yılında İrevanda ve uzak taşra bölgelerinde den fazla rakamlı telefon hattı kuruldu. Kartlı telefonlar İrevanda ve taşrada kuruldu ocağında uluslararası telefon hattının kurulması işleri de bitti. Ekonominin reel sektörü Sanayi SSCB devrinden Ermenistana endüstriel çeşitlilik kaldı. Fakat şuanki piyasa öncelikler ve imkanları dikkate alan yeniden değerlendirilmeyi. Hafif sanayi, elmasların işlenmesi ve mucevherat imalatı, makina imalatı, tarım ve gıdanın işlenmesi geleneksel olarak ülke ekonomisinde istikrarla yerlerini muhafaza ediyorlardı. Bu sahalar bugünkü talep ve şartlara uyum sağlayarak gelişmektedir. Molibden, bakır ve altın madenleri gelişme potensiyeline sahipler. Kimya sanayii ileride geliştirilebilecek bir potansiyele sahiptir. Hizmetler ve turizm sahalarında da büyüme tandansı gözlemlenmektedir. Ermenistan yüksek teknolojiler sektöründe de önemli başarılara sahip senesinde sanayi sektöründeki reel büyüme önceki senenin aynı periyodu ile mukayesede %24.2 ye eşitti. 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% -5% GRAFIK 10.SANAYİDE BÜYÜME HIZI 2002 yılındaki neticelere göre sanayi mallarının üretimi toplam olarak büyüdü ve 1998 yılı ile mukayesede %46 noktasına ulaştı. Bundan başka citti büyüme arzeden sanayi altsektörleri arasında gıda malları ve hafif sanayi malları üretimi, elmasların işlenmesi ve mücevherat üretimi ve metalik inşaat malzemelerinin REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 12

13 üretimi. Bu sektörlerin daha fazla gelişmesi hammadde ve yarımamul mallar üreten ülkenin endüstriel ülkeye çevrilmesini temin edebilir. Sanayideki yapısal değişimler de pozifti. Yapım sanayiin tüm sanayi üretimindeki payı artmış ve 2002 yılında %67.2 derecesine ulaşmıştır. Tarım Tarım ve gıda sanayii ülke ekonomisinde çok önemli yer tutmakta ve GSMH in yarıdan fazlasını temin etmektedir. Ülkedeki ekonomik ıslahatlar tarım sektörünün rolünün önemini tahlilden başlamıştı. Toprak, diğer tarım üretimi araçları ve gıda sanayiine ait müesseseler artık özelleştirilmiş bulunuyor yılında tarım sektörü ekonomik büyümenin %28 ini temin etti. 335 bine yakın tarım işletmesi ve tarım mallarının %98 ini üreten 100 ticari kurum yaratıldı. Şuanki durum itibarı ile tarımdaki özel sektörün payı %97-98 dir yılında baş vermiş kuraklığa ve bunun neticesinde üretimde yaklaşık % 2.5 azalmaya rağmen, tarımsal üretimdeki artış tempi döneminde ortalama % 8.5 oldu yılında ise - %111.6 a ulaştı. Ermenistanın tarım sektöründeki büyüme önemli ölçüde diğer BDT ülkelerindekinden daha fazladır yılında ülkedeki tarım malları üretimi 1991 yılına mukayesede %125 seviyesine ulaştı halbukı BDT ülkelerinin bir çoğunda 1991 yılının seviyesi yakalanmamıştı bile. TABLO 4.TARIM SEKTÖRÜNDE REEL BÜYÜME HIZI (%) Umumi üretim hacmi Bitki üretimi Hayvan üretimi Şuanki durum itibarı ile yapım şirketleri meyve, sebze, tütün, süt mamulleri ve s. stoklarına sahiptir. Yerli halkın gıda talebinin 2/3 kısmı yerli üretim sayesinde temin edilmektedir. Alkollü içkilerin %70-75 i ve konservelerin %55-66 kısmı ihrac edilmektedir. Aynı şekilde taze meyve, peynir, bira, mineral sular, tütün, balık ve s. mallarda ihracat oranı tedricen artmaktadır. İnşaat Ermenistan taş, kil ve kireçli maddeler zenginidir. Ülkenin her tarafında toplam 330 maden mevcuttur. Bunların değerledirilmiş kısmı (volkanik tüf, bazalt, andazit, siyenit, renkli mermer ve perlit) 3 mlrd. m3 büyüklüğündedir. Ülkedeki kireç taşı bolluğu senede 2 mln. ton çimento ve 1.4 mln. m3 betonarme üretimi temin ediyor. REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 13

14 Volkanik taş ve rüsubi kayalar faydalı inşaat malzemesidir. Özellikle beyaz, pembe, turuncu ve siyah tüf hafif, uzunömürlü ve kolay işlenir maddelerdir. Bu çeşit madde inşaatta daha çok dekoratif maksatlarla kullanılıyor. Bunun ülkedeki toplam değerlendirilmiş kısmı 3 mlrd. m3 tür. Ülke büyük mermer, granit, kaliteli traventin ve kireç taşı ve az da olsa alçı malzemesi rezervelerine sahip. Parakar rezerveleri nispeten büyük bihydrous alçı (%50 - %80 ve daha fazla) ihtiva etmektedir. Yakın zamanlardaki ekonomik büyüme tandanslarında inşaat hayati rol oynamakta idi yılındaki % 8.3 oranına karşın 2002 yılının ilk 11 ayında GSMH deki inşaat payı %14.1 idi dönemine kadar ev inşaatındaki büyüme hizi senede ortalama %11.5 oranında idi yılının ocak-kasım döneminde ise %42.8 oranında. Maliye resürslerinin genişlenmesi ve ilave maliye aktiflerinin verilmesi neticesinde, dönemi ile mukayesede, geçmiş 2-3 sene içinde mali resürslerini ikiye katlama imkanı doğdu GRAFIK 11. INŞAATTA GENEL REEL ARTIŞ (%) Hizmetler ve turizm sektörü Ermenistanın doğası, tarihi ve coğrafyası turizmin geliştirilmesi için iyi imkanlar sunmaktadır yılında ülkeye gelen yabancı sayısı rakamına ulaştı. Rekabet şartlarının oluşması yüzünden oteller daha esnek fiyat siyaseti izlemeye başladılar (türizm operatörlerinin fiyatlarını indirerek). Ermenistanı ziyaret ve seyahat paketi ucuzlamış ve Ermenistanın turistik ülke imajı yükselmeye başladı. Neticede ülkeye gelen yabancı sayısı 2002 yılının ilk yarısında %24 oranında artmış oldu (2001 in aynı dönemindeki ziyarete mukayesede ziyaret). REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 14

15 GRAFIK 12. ERMENİSTANA GELEN TURİSTLER SAYISI Böylece turizmin GSMH deki payı %7 oldu yılında İrevan otellerindeki umumi yer sayısı 1612 idi senesinde uluslararsı standartlara uygun olan ülkenin tümündeki misafir kabul edebilecek yerlerın sayısı %40 arttı (2272 yer). Bu yerlerden 1204 ü son derece kaliteli yerler idi. Turistlere hizmet veren gıda ve taşıma sektörü de büyümüş oldu. Sektördeki lüks minibüs, otomobil ve yemek servislerin sayısı da arttı. Dış ticaret Umumi dış ticaret hacmi İthalat İhracat Denge Denge/ GSMH % 37.21% 40.26% 36.04% 31.40% 30.56% 25.29% 20.44% Geçmiş 4-5 sene içinde dış ticaretteki tandanslar negatif dengede azalmaya sebep oldu (200 mln. USD). Bu ermeni ekonomisi için çok büyük bir rakamdır senesinde negatif denge yıllık GSMH in yaklaşık %40 payını oluşturuyordu senesinde ise bu gösterge %20.5 kısmını oluşturdu yılında ülkenin dış ticareti Belçika, Hollanda, İngiltere ve İsraille pozitif dengeye sahipti. Aynı durum 1997 den itibaren İspanya ve Lübnan için sozkonusu idi. İhracat REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 15

16 Hacim 1998'den itibaren ihracatta başlayan artış Ermenistanın iktisadi stratejisinin gelişmesinin neticesi idi. Gıda ve hafif sanayi malları, elmasların işlenmesi ve mucevherat mamulleri, makina ve metalurji sanayii ve s. sektörler yüksek artış hızı gostermekteydi. Bu sektörler ihracattaki artışın devamlı olması için esas potansiyel teşkil etmektedir GRAFİK 13. GIDA MALLARI İHRACATI (MLN. USD) Hazır gıda malları ihracatı sürekli artış arzetmektedir yılında 55 mln. USD ye bedel gıda malları ihrac edilmiş (umumi ihracat hacminin %11 e yakın kısmı). Şu an meşrubat, alkol, sebzeler, yemişler, tütün ve s. maddeler de ihracattaki yerlerini kazanmış durumdalar. Taze meyve ihracatı da seneden seneye artmaktadır yılında 2316 ton taze meyve ihrac edildi (kayısı, üzüm, şeftali, vişne ve s.) de ve 2001 de ton, 2002 de ise tondan fazla meyve ihrac edilmiş. Yapı TABLO 6. İHRACAT YAPISI (bin USD) İhracat hacmi İhracat hacmi Et ve yenilebilir sakatat Balık ve kabuklular, yumuşakçalar ve diğer su omurgasızgilleri Süt mamulleri; kuş yumurtası; tabii bal; burada kaydedilmeyen yada başka yerde kaydedilen hayvan menşeli yiyecekler 06 Canlı ağaçlar ve diğer bitkiler; soğanlar, kökler ve s.; çiçekler ve dekoratif yeşillik Yenilir sebzeler, bazı kökler ve yumru kökler Yemişler; narenciye ve kavun kabuğu Kofe, çay ve baharat Hububat REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 16

17 11 Un sanayii mamulleri; malt; nişastalar; inulin; buğday gluteni 12 Yağlar ve yağlı meyveler; hububat, çekirdekler ve meyveler; sanayi veya farmakolojik bitkiler; saman ve yem 13 - Cila; lastik, katran çeşitleri ve diğer bitki kaynaklı maddeler 14 Örgü için bitkisel malzeme; burada kayedilmeyen yada başka yerde kaydedilen bitkisel ürünler 15 hayvani ya da bitkisel yağlar ve parçalama mamulleri, yenilebilir yağlar; hayvani ya da bitkisel mum Et, balık, kabuklugiller, yumuşakçalar ve diğer su omurgasızlarından mamuller Şeker ve pastane mamulatı Kako ve mamulleri hububat, un, nişasta veya süt mamulleri; ekmekçilik cihazları Sebze, meyve, ceviz ve başka bitkilerden mamuller Türlü yenili mamuller Meşrubat, alkol ve sirke Gıda sanayii artık ve atıkları; hazır yem Tütün ve yerine kullanılabilenler Tuz; kükürt; kum ve taş; macunlar, kireç ve çimento Filizler, cüruf ve kül Mineral yakıt, mineral yağlar ve distile mamulleri; bitum maddeleri; mineral mumlar İnorganik kimyasallar; organik veya inorganik kıymetli metal terkipleri, radyoaktif eleman veya isotop terkipleri 29 Organik kimyasallar İlaç sanayii ürünleri Gübre taninler ve türemeleri; boyalar, pigmanlar ve diğer boyama vasıtaları; boya ve cilalar diğer macunlar; mürekkepler 33 Yağlar; parfümler, kozmetik ürünler Sabun, organik, yüzeyleri aktif olan maddeler Albümine benzer maddeler; modife nişastalar; yapıştırıcılar; enzimler Patlayıcı maddeler; piroteknik ürünler; kibrit; piroforlar; bazı alışabilir maddeler Fotografik ve sinematografik mallar Çeşitli kimyasal maddeler Plastik ve ürünleri Kauçuk ve ürünleri Deri yarımamulleri (kürk dışında) ve deri Muhtelif kimyasal maddeler Plastik ve ürünleri REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 17

18 40 Kauçuk ve mamulleri Deri yarımamulleri (kürk dışında) ve deri Saman, ot veya diğer örme malzemesinden yapılmış ürünler Ahşap ya da diğer liften selüloz; kağıt ya da karton atıkları Kağıt ve karton; kağıt, karton ya da kağıt selülozundan ürünler Kitaplar, gazeteler, resimler ve diğer matbaa ürünleri; yazmalar, makinada yazılmış yazmalar İpek İpek, zarif ya da kaba hayvan kılı; at kılından iplik ve kumaş Pamuk Diğer bitkisel tekstil lifleri; kağıt iplik ve kumaş Suni iplikler Esas suni lifler Ambalaj malzemesi, keçe; özel iplikler, halat, halat takımı, ipler, kablolar ve mamulleri halılar ve diğer tekstil döşeme çeşitleri Özel kumaşlar; kayış, goblen; ikmalat; gergef Doyurulmuş, kaplanmış, takma ya da katmerli kumaşlar; sanayide kullanilabilir çeşit kumaşlar Örme ya da trikotaj kumaşlar Elbise ve parçaları (örme ya da trikotaj) Elbise ve parçaları (örme olmayan) Diğer tekstil ürünleri; takımlar; kullanılmış elbiseler ve tekstil ürünleri; bezler Ayakkabı, getrler ve s.; parçaları Şapkalar ve parçaları Şemsiyeler, bastonlar, kamçılar ve parçaları Kui tüyünden ürünler, suni çiçekler; insan saçından ürünler Taş, alçı, çimento, asbest, mika ya da benzeri maddelerden ürünler Seramikten ürünler Cam ve cam kaplar Tabii ya da suni inci, kıymetli ya da yarıkıymetli taşlar, değerli metaller, değerli metallerle alaşımlar ve mamulleri; suni mücevherler; madeni paralar 72 Demir ve çelik Demir ya da çelikten ürünler Bakır ve ürünleri Nikel ve ürünleri Alüminyüm ve ürünleri Kalay ve ürünleri Diğer esas metaller; metaloseramik; ürünleri Enstrümanlar, aletler, metalden mamul kaplar, çatal ve kaşıklar REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 18

19 83 Metalden çeşitli ürünler Nukleer reaktörler, kazanlar, makina ve mekanik aygıtlar; parçaları 85 Elektrikli makinalar ve donanım ve parçaları; ses yazıcı ve ileticileri, televizyon registratörleri ve ses ileticileri, resimleri ve parçaları 86 Demiryolu araçları, lokomotifler, muteharrik edevat ve parçaları; demiryolu ya da tramvay berkitme, ek yerleri ve parçaları; mekanik ve elektromekanik sinyal cihazları 87 Demiryol araçları dışında diğer taşımacılık araçları ya da muteharrik tramvay edevatı, parça ve ekleri Uçaklar, uzay gemileri, ve parçaları Gemiler, kayıklar ve su konstruksiyonları optik, fotoğrafik, sinematoğrafik, tıbbi ya da cerrahi aletler ve ölçme ve kontrol cihazları; parça ve detayleri 91 Saatler ve detayleri Aletler, parça ve detayleri Möble; yatak eşyası, döşekler, yastıklar; kaydedilmeyen ya da başka yerde kaydedilen lampalar ve ışıklandırma kavşakları; ışıklandırma işareti, isimli ışıklı tabelalar ve s.; hazır binalar Oyuncaklar, oyunlar ve spar malzemesi; parça ve detayları Muhtelif imalat ürünleri Sanat eserleri, koleksyonculuk eşyası ve antik eşyalar Ticari partnerler 1993 yılında ticaret hacminin büyük kısmı mln. USD (umumi ihracat hacminin %81 kısmı) BDT ülkelerine aitti. Bunlardan Rusyanın payı %37.4, Türkmenistanın payı - %36.5 ve Ukraynanın payı - %2.6 oranlarında idi. AB ülkelerinin payı fazla değildi (%10.6), Belçika (%9.5) ve İran (%3.5) dahil in ihracat coğrafyası ise tamamen farklıdır. Şu an BDT ülkelerine yapılan ihracat 98.2 mln. USD ye bedeldir (tüm ihracatın %19.37 kısmı, Rusya - %12.79, Türkmenistan- %0.55, Ukrayna - %1.6, dahil). BDT ülkelerine gıda malları (konyak, vodka, kayısı, vişne ve s.), kimyasal ürünler (lateks ve suni kauçuk), hafif sanayi ürünleri (eldiven, elbise takımları ve s.), makina sanayii ürünleri (izole kablolar, elektrik jeneratörler, muharrikler ve s.) ve elmaslı mücevherler ihrac edilmektedir. Gürcistana yapılan ihracat istikrarla artmakta idi döneminde yıllık hacimler 2.3 mln. USD ye bedeldi ve 2002 yılında 5-6 artarak 16.9 mln. USD ye ulaşarak umumi ihracat hacminin %3.34 kısmını oluşturdu. Ermenistan REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 19

20 Gürcistana süt ve süt mamulleri, alkol ve yumuşak içecekler, petrol ürünleri, tıbbi mallar, cam ve cam kaplar ihrac etmekte. BDT dışındaki ihracat hacmi büyüdü. увеличились yılında bu ülkelere yapılan ihracat mln. USD eşitti (umumi ihracat hacminin %80.63 kısmı) AB ülkelerine yapılan ihracat mln. USD eşitti ( yaklaşık olarak umumi ihracat hacminin %39 kısmı). Ermenistanla dış ticarette şu ülkeler özellikle önemlidir: Belçika (%18.20 esasen elmas ihracatı); İngiltere (%10.08 elmas, kol saatleri ve saat içeren diğer mamuller); ABD (%9.16 kumaş, elmas, mineraller, tütün, alkol); İran (%6.17- alüminyüm, maden sanayii ürünleri ve s.). TABLO 6 İHRACAT (mln. USD) UMUMİ HACİM BDT ÜLKELERİ ÜZRE UMUMİ HACİM Rusya Türkmenistan Gürcistan Beyaz rusya Ukrayna Kazakistan Diğer BDT ülkeleri Diğer ülkeler AB ülkeleri Avusturya Belçika Fransa Almanya İtalya Hollanda İngiltere Yunanistan İrlanda Diğer AB ülkeleri İsviçre İran Türkiye BAE ABD Bolgaristan Diğerleri İthalat REGIONAL ECONOMIC WORKING GROUP 20