Kur an-ı Kerim I. Hafta 5 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ. Yrd.Doç.Dr. Alican DAĞDEVİREN

Transkript

1 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ Kur an-ı Kerim I Hafta 5 Yrd.Doç.Dr. Alican DAĞDEVİREN Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2011 Sakarya Üniversitesi

2 İÇİNDEKİLER 5.1. Harflerin uzatılması med ve çeşitleri HEDEFLER Meddin tanımı Med harfleri Meddin sebepleri Hemze Sükun Med çeşitleri Aslî med Fer î med Bu üniteyi çalıştıktan sonra; ÜNİTE5 Harflerin Uzatılması ü Kur an kıraatinin ana dinamiklerinden olan harflerin ses uzatımına dair kuralları tanımlayabilecek, ü Aslî med ve fer î med farkını kavrayıp uygulamada aralarındaki farkı gösterebilecek, ü Zamirin sıla ve adem-i sıla ile okunması gereken yerleri öğrenip tanımını yapabilecek, ü Med harflerini, med sebeplerini, aslî ve fer î med kavramlarını ve tanımlarını açıklayabilecek, ü Medd-i muttasıl, munfasıl, lazım, arız gib fer î medlerin oluşumları, hükümleri ve farklı isimleri ile ilgili yeterli bilgi sağlayabileceksiniz. ÖNERİLER Ders videosundaki anlatım ve uygulamayı dikkatlice izleyiniz ve derse ait dokümanları tekrar tekrar gözden geçiriniz. 2

3 5.1. HARFLERİN UZATILMASI MED VE ÇEŞİTLERİ Meddin Tanımı Meddin sözlük anlamı uzatmak ve ziyade etmek tir. 1 Istılahta, med harflerinden biriyle sesin uzatılması na denir. 2 Bu uzatma harfin kendisinde değil, üstün, esre ve ötre :ق kelimesinde çekilen ق ول وا denilen harekelerin ses doğrultularında yapılır. Şu halde kaf veya :ل lâm değil, bu harflerin ötreleridir. Bundan dolayı ق :kaf veya :ل lâm ı çek tabirleri mecaz olarak kullanılır Med Harfleri Kendisinden önceki harfin sesini uzatan harfe med harfi denir. Med harfleri üç tanedir; :و vâv, :ي yâ, :ا elif 3 Bu harfler telaffuz edilmezler, kendilerinden önceki harflerin ses doğrultuları olan harekeleri uzatırlar. Med harflerini şu şekilde ele almamız mümkündür: vâv ın sakin, makabli nin (kendinden :و vâv : Med harfi olabilmesi için :و 1. önceki harfin) madmum (ötreli) olması gerekir: ي وق ن و ن غ ف ور ي ص ل ون ي و من و ن ت ص وم وا (esreli) yâ nın sakin, makabli nin meksur :ي yâ : Med harfi olabilmesi için :ي 2. olması gerekir: ي م ين ه ت ه د ي ا لح ك يم م ن ذ ر ين ا لن ع يم elif : Elif daima sakin bir harftir. Makabli meftuh (üstünlü) olduğunda harf-i :ا 3. med olur: 4 ش ه يد ج اه د اك ا لب لا غ ش ف ا ز لز ال ه ا ا لج ب ا ل (و) vâv bazen de,(ى) maksûre Hatt-ı Osmanî ye uyma sebebiyle; elif bazen elif-i şeklinde yazılır: 5 س ك ار ى ز ك وة م وس ى ك ف ى ص ل وة ح ي وة س ي ص ل ى م ن وة Med harfleri yazıda bulunarak mezkûr olabilecekleri gibi yazıda bulunmayıp mukadder de olabilirler: ا لر ح م ن ل ه ذ ل ك el-yesûî, Lous Ma luf, el-müncid fi l-lüğa, Beyrut: Dâru l-meşrik, 33. Baskı, 1992, s. 751; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 20; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 23. Mekkî, Keşf, I, 45; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 50; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 129; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 20; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 23; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s. 38. Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmail, İbrâzü l-meânî min Hırzi l-emânî fi l-kırââti s-seb li l-imâmi ş- Şâtıbî, Thk. Mahmûd b. Abdilhâlik Mahmûd Câdve, Medine: el-câmiatü l-islâmiyye, 1413/1993, I, 320; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 50; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 130; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 23; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s. 38. Mekkî, Keşf, I, 45; Ebû Şâme, İbrâz, I, ; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 10, 50; Dimyâtî, İthâf, I, 157; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 130; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 21; Zihni, Kavlü s-sedîd, s. 23, 26; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 23; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s. 38. Zihni, Kavlü s-sedîd, s

4 Med Sebepleri Aslî medden fazla uzatmayı gerekli kılan sebeplere, sebeb-i med denir. Sebeb-i med, hemze ve sükûn olmak üzere iki tanedir: Hemze: Boğazın en dibindeki hakiki mahrec den çıkar ve أ şeklinde yazılır. Hemze-i katı ve hemze-i vasıl olmak üzere ikiye ayrılır: a) Hemze-i katı : Yazıda ve okunuşta bulunan dolayısıyla da med sebebi olan hemzedir. b) Hemze-i vasıl: Vasıl halinde okunmayan dolayısıyla da med sebebi de olamayan hemzedir Sükûn: Sükûn, harekesizlik tir, alameti cezimdir. Sükûn-u lâzım ve sükûnu ârız olmak üzere ikiye ayrılır: 8 a) Sükûn-i lâzım: Lâzım, lâzım olmak ve bir şeyden ayrılması mümkün olmamak anlamlarına gelir. 9 Sükûn-u lâzım da, vakıf halinde de vasıl halinde de değişmeyen, mevcut sükûndur. 10 Yani vakfen ve vaslen sabit olan sükûn dur: 11 kelimelerinin sükûnları, sükûnu (ن و ن) nûn :ن,(ص اد ) sad :ص,(ق اف ) Kaf :ق lâzımdır. b) Sükûn-i ârız: Sözlükte ârız, sonradan olan şey e denir. Sükûn-u ârız da, kelimenin aslında olmayıp vakıf sebebiyle ortaya çıkan, 12 vasıl halinde ise düşen sükûna denir. 13 Yani bu sükûn, vakfen sabit, vaslen sakıt olan sükûn dur: 14 ا لر حيم ا لع ال مين sükûnu ârızdır. ن س ت عين kelimelerinde vakıf yapıldığında ortaya çıkan sükûnlar, Hemze ve sükûnun, sebeb-i med olabilmesi için harf-i medden sonra gelmesi gerekir Med Çeşitleri Kur ân tilâvetinin ana dinamiklerinden biri de sesin uzatılması, yani meddir. Med, aslî med ve fer î med olmak üzere ikiye ayrılır: 15 6 Mekkî, Keşf, I, 45; Suyûtî, İtkân, I, 302; Dimyâtî, İthâf, I, Hemze ile ilgili geniş bilgi için bkz. Husarî, Ahkâmu Kırâati l-kur âni l-kerîm, s ; Zihni, Kavlü s-sedîd, s Zihni, Kavlü s-sedîd, s el-cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed, et-ta rifat, ts., s ; Mütercim Asım, Kâmus Tercümesi, III, Suyûtî, İtkân, I, 303 Dimyâtî, İthâf, I, 165; Zihni, Kavlü s-sedîd, s. 24; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Karabaşî, Şeyh Abdurrahman, Tecvid, Şirketü Sahafi Osmaniye Matbaası, İstanbul 1309, s Suyûtî, İtkân, I, 303; Dimyâtî, İthâf, I, 165; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Zihni, Kavlü s-sedîd, s Karabâşî, Tecvid, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 129; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 20; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 23; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s

5 Aslî med Harfin sesini uzatmak için hemze veya sükûna ihtiyaç duyulmayan medde "aslî med" denir. Aslî med; medd-i tabiî, medd-i bedel, medd-i ivad ve zamir (hâ-i kinaye) olmak üzere dört başlık altında incelenebilir: a) Medd-i tabiî Harf-i med bulunur, sebeb-i med bulunmazsa medd-i tabiî olur: 16 و ف ي ا لا خ ر ة له م ال ب ش ر ى ف ي ا لح ي وة الد ن ي ا اوت ين ا ن وح يه ا Meddi tabiî, zati med ve kasr diye de isimlendirilir. 17 Bu medde, zâtî med, denilmesi, onun, hemze ve sükûna bağlı olmaksızın sadece med harfinin bulunması sebebiyle uzatılabildiği içindir. 18 Meddi tabiîye kasr da denir. Kasr sözlükte, hapsetmek ve kısmak demektir. 19 Istılahta ise bir kelimede harf-i meddin kaldırılması 20 veya buradaki anlamıyla harf-i meddin ziyadesiz olarak isbat edilmesi, fer î meddin terki olarak tarif edilir. 21 b) Medd-i bedel Asli medde, art arda gelen birincisi harekeli, ikincisi sakin olan iki hemzeden, ikincisinin med harfine dönüştürülmesi sebebiyle medd-i bedel de denir. gösterilebilir. kelimeleri medd-i bedele örnek ا د م ve ا وت و, م ت ك ي ين c) Medd-i ivad Ayrıca aslî med, ش ك ور ا ا س ر ر, kelimelerinde olduğu gibi iki üstünlü bir kelimede vakıf yapılması durumunda tenvin yerine elif okunduğu yerlerde medd-i ivad olarak isimlendirilir. Tabiî meddi, bir elif miktarı uzatmak vaciptir: 22 Bir elif miktarı, sesi iki hareke okuyacak kadar uzatmak demektir ki bu da bir saniye kadar bir süredir. 23 Bu ölçü; elif diyecek kadar, elif yazacak kadar ya da bir parmak kaldırıp indirecek kadar zaman şeklinde de tarif edilmişse de bunlar yaklaşık ölçülerdir. İşin kesin sınırı bizzat üstadından öğrenmek (müşafehe) ve çok tekrar etmekle bilinir Karabâşî, Tecvid; s. 5; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 10, 50; Zihni, Kavlü s-sedîd, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 130; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 23; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s ez-zemahşerî, Ebu l-kâsım Mahmûd b. Ömer, Esâsü l-belâğâ, Kahire:1960, s Dimyâtî, İthâf, I, Ebû Şâme, İbrâz, I, 320; İbn Cezerî, Neşr, I, 313; Suyûtî, İtkân, I, 302; Aliyyü l-kârî, Mineh, s ; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Husarî, Ahkâmu Kırâati l-kur âni l-kerîm, s Çetin, Kur an Okuma Esasları, s Aliyyü l-kârî, Mineh, s

6 d) Sıla - Zamir Aslî meddin biri diğeri de zamirdir. Zamir, ismin yerini tutan bir kelime türüdür ve birçok çeşidi vardır. Tecvid ilminde zamirden kastedilen, müfred, müzekker, gaib zamiri olan :ه hû muttasıl zamiri dir. 25 Bu zamire, tekil şahıstan kinaye olduğu için ha-i kinâye de denmiştir. 26 (ب ھ ) Zamirde aslolan ötreli olmasıdır. Kendinden önceki harfin esreli bir harf olması ya da sakin bir yâ harfi (ف يه ) olması hâlinde zamir esreli de olur. 27 Ancak الل ه ع لي ه ve 28 ان س ا نيه âyetlerinde olduğu gibi 29 bu kurala uymadığı da olur. Kıraat ilminde, zamirin med ile (uzatılarak) okunuşuna sıla, 30 med yapmaksızın okunuşuna da adem-i sıla denir: 31 Med (sıla) ile okunuşu 1. Zamirin sıla ile okunabilmesi için, zamirden önceki harfin harekeli olması gerekir. 32 Şayet zamir, madmum (ötreli) ise kendinden sonra mukadder bir vâv ile meksur (esreli) ise, mukadder bir yâ ile uzatılır. 33 Bu suretle zamir, aslî meddin hükmüne uygun olarak bir elif miktarı uzatılır: 34 ح كم ه ح كم ه و و لا ي و د ه و لا ي و د ه و ب ه ب ه ي 2. Şayet, med yapılarak okunan zamirden sonra hemze gelmiş ise, o zaman medd-i munfasıl yapılır, buna da sıla-i kübrâ denir: ا ن ل م ي ر ه ا ح د ي و د ه ا ل ي ك و ر س ول ه ا ن ا ا ل ى االله 3. İsm-i işaret olan ه ذ ه kelimesinin sonundaki ه de, zamir hükmünde olduğundan mukadder bir yâ ile uzatılır: 35 Medsiz (adem-i sıla ile) okunuşu ق ل هذ ه س ب يل ي 1. Zamirin adem-i sıla ile okunması için zamirden önceki harfin sakin olması gerekir: Ebû Şâme, İbrâz, I, 303; İbn Cezerî, Neşr, I, 304; Muhaysin, Muhammed b. Sâlim, el-mühezzeb fi l- Kırâati l-aşri min Tevcîhihâ min Tarîki Tayyibeti n-neşr, Mektebetü l-külliyeti l-ezheriyye, Kâhire 1969, I, 37; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Bkz. İbn Bâziş, İknâ, I, 495; İbn Cezerî, Neşr, I, İbn Bâziş, İknâ, I, 496; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 148; Muhaysin, Mühezzeb, I, İbn Bâziş, İknâ, I, 498; Muhaysin, Mühezzeb, I, İbn Bâziş, İknâ, I, Bkz. İbn Bâziş, İknâ, I, Bkz. Muhammed Mekkî, Nihaye, s İbn Bâziş, İknâ, I, 496; Şâtıbî, Hırzü l-emânî, s. 13; Ebû Şâme, İbrâz, I, 304; Muhammed Mekkî, Nihaye, s İbn Bâziş, İknâ, I, 496; Ebû Şâme, İbrâz, I, 304; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Ebû Şâme, İbrâz, I, Şâtıbî, Hırzü l-emânî, s. 13; Ebû Şâme, İbrâz, I, 304; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s

7 ف ا لق ى م و سى ع ص يه ع ل ي ه م ا ح م ل ع ن ه م ن ه ا ج ت ب يه و ه د اه Ancak, م ه ان ا ف يه (Furkan, 25/69) âyetindeki zamir bu kuralın istisnasıdır. Uzatılmaması gereken bu zamir, ayetteki dehşetli azaba tenbih ve boğaz harfi olan he'nin esresinden, dudak harfi olan mim'in ötresine süratle ve kolaylıkla geçişi sağlamak 37 için çekilir. Bunu bir illet değil/sebep değil, izah olarak düşünmek gerekir. Zira kıraat imamımız Asım ve Mekke kıraat ekolü imamı İbn Kesîr, Resûlullah'tan kendilerine ulaşan isnatla, ayeti bu şekilde öğrenmişlerdir Zamir, vakf halinde uzatılmaksızın okunur: 39 م و ازين ه و ام ر ا ت ه ا خ ل د ه ا و اج ه ر وا ب ه ش ر ا ي ر ه 3. Zamirden sonraki harf sakin ise vasıl halinde med yapılmaz: 40 ا ن ل ن ي ن ص ر ه ا الله ل ع ل م ه ال ذ ين م ن ق ب ل ه ا لع ذ اب ل ه ا لخ لق ي ع ل م ه االله 4. Zümer sûresinin 7. ayetindeki ي ر ض ه lafzındaki zamir, fiilde hazfedilen elif-i maksûre (,(ي ر ض يه hükmen mevcut kabul edilerek çekilmeden 41 ihtilas 42 ile okunur. 5. Zamire benzedikleri halde, kelimenin aslından olan he harfleri, zamirle karıştırılmamalıdır. Bunlar da zamir olmadıkları için uzatılmadan okunurlar: Fer î med و ل م ا ت و ج ه ف و اك ه ك ث ير ة م ا ن فق ه ك ث ير ا Hemze veya sükûn 44 sebebiyle aslî med üzerine ziyadeden doğan medde fer î med denir. 45 Bu med, medd-i mezîd veya medd-i medîd diye de isimlendirilir. 46 Fer î med, medd-i muttasıl, medd-i munfasıl, medd-i lâzım, medd-i ârız ve medd-i lîn olmak üzere beş kısma ayrılır. 37 Karaçam, Kur an-ı Kerim in Faziletleri ve Okunma Kaideleri, s Ebû Şâme, İbrâz, I, ; Dimyâtî, İthâf, s İbn Bâziş, İknâ, I, 496; Ebû Şâme, İbrâz, I, ; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Ebû Şâme, İbrâz, I, 304; Muhaysin, Mühezzeb, I, 37; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 27; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Ebû Şâme, İbrâz, I, 309; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 149; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 25; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Ancak burada ihtilas, işbâ (uzatmak) kavramının zıddı olarak yani med yapmamak anlamındadır (eş-şenkîtî, Semlâlî, Tahsîlü l-menâfi alâ Kitâbi d-düreri l-levâmi, Riyad: Mektebetü t-tevbe, 1. Baskı, 1422/2001, s. 284). 43 Ebû Şâme, İbrâz, I, 305; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Ebû Şâme, İbrâz, I, 320; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 21; Zihni, Kavlü s-sedîd, s. 48; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 27; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 50; Dimyâtî, İthâf, I, 158; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 130; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s Zihni, Kavlü s-sedîd, s

8 a) Medd-i muttasıl Med harfinden sonra, sebeb-i med olan hemzenin aynı kelimede bulunmasından meydana gelen medde medd-i muttasıl denir. 47 Bu medde muttasıl isminin verilmesi, harf-i med ve sebeb-i meddin bitişik olarak aynı kelimede bulunmasındandır: 48 ث ل ث ة ق ر و ء و ج ا ء ا و لي ك 8 ا لب لا ء و ج ي ء ي ض ي و الص ا ي م ين Medd-i muttasıla; hemzenin mahrecinden çıkarılması kendisiyle mümkün olduğu, 50 ا لم د ا لم ت و س ط için, 49 harfi med iki hemze arasında bulunduğu ا لم د ا لم م ك ن için harfi med ve sebeb-i med kelimenin aslından olduğu için ل ا ص ل ا ا لم د 51 ve bir eliften ا لم د الو ا جب daha fazla uzatılması hususunda bütün kıraat imamları icma ettikleri için 52 da denir. Medd-i muttasılın hükmü, aslî medden fazla uzatılmasında ittifak, 53 bu meddin miktarında ihtilaf bulunduğu için 54 iki bölümde incelenir; ittifak (vacip) mahalli ve ihtilaf (caiz) mahalli: 55 İttifak mahalli: Kıraat imamlarının hepsi, medd-i muttasılın okunuşunda, medd-i tabii üzerine ilave yapmakta görüş birliğine (müttefekun aleyh) varmışlar 56 ve bu meddi iki eliften az olmamak üzere çekerek okumuşlardır. Şu halde medd-i muttasılı en az iki elif miktarı çekerek okumak vaciptir. 57 İhtilaf mahalli: Kıraat imamlarının aslî med üzerine yapılan ilavenin miktarında görüş ayrılığı (muhtelefun fih) vardır. Bu ihtilaf meddi muttasılın iki ile beş elif miktarı arasında çekilerek okunması hususunda olmuştur. Bu da ihtilaf (caiz) mahallidir. 58 Kıraat imamımız Asım Hazretleri, medd-i muttasılı dört elif miktarı çekerek okumuştur. 59 Medd-i muttasıl ile ilgili olarak son olarak şunu söyleyebiliriz: Vakıf yapılması halinde, bazı kelimelerde medd-i muttasıl ile medd-i ârız aynı kelimede bir arada bulunabilir: ت ف ي ء و الس و ء ن ش اء د ك ا ء 47 Ebû Şâme, İbrâz, I, 324; İbn Cezerî, Neşr, I, 313; Suyûtî, İtkân, I, 303; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 52; Zihni, Kavlü s-sedîd, s. 50; Muhaysin, Mühezzeb, I, 39; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 22; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 27; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Aliyyü l-kârî, Mineh, s ; Zihni, Kavlü s-sedîd, s Bkz. Suyûtî, İtkân, I, 306 Muhammed Mekkî, Nihaye, s Buna örnek ا ول ي ك kelimesidir. 50 Bkz. Suyûtî, İtkân, I, 307; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Buna örnek ر ي ا ء ve ا لا ن ب ی ا ء kelimeleridir. 51 Bkz. Suyûtî, İtkân, I, 307 Muhammed Mekkî, Nihaye, s Buna örnek و ج ا ء kelimesidir. 52 Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 133; Husarî, Ahkâmu Kırâati l-kur âni l-kerîm, s Bkz. el-hemezânî, Ebu l-alâ el-hasen b. Ahmed, Ğâyetü l-ihtisâr fî Kırââti l-aşereti Eimmeti l-emsâr, Thk. Eşref Muhammed Fuad Talat,1. Baskı, Cidde-1414/1994, s. I, 261; İbn Cezerî, Neşr, I, ; Dimyâtî, İthâf, I, 158; Muhammed Mekkî, Nihaye, s İbn Cezerî, Neşr, I, ; Dimyâtî, İthâf, I, 158; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 53; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Bkz. Muhammed Mekkî, Nihaye, s ; Muhaysin, Mühezzeb, I, Muhammed Mekkî, Nihaye, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 133; Karabâşî, Tecvid, s. 6; Yine Asım kıraatine göre bu meddi, tedvir ile okuyuşta üç, hadr ile okuyuşta iki elif çekmek yeterlidir (Bkz. Dağdeviren, Kur an Okuma Sanatı, s. 131).

9 Böyle durumlarda, güçlü sebep (hüküm), zayıfına tercih edilerek bu kelimelerde medd-i muttasıl yapılır. Medd-i muttasılın iki eliften daha az çekilememesi -ki bu vaciptir-, medd-i ârızın bir elif çekilebilir olması -ki bu da caizdir- bu tercihi zorunlu kılmaktadır. b) Medd-i munfasıl Med harfinden sonra, sebeb-i med olan hemzenin ayrı ayrı kelimelerde yan yana bulunmasından meydana gelen medde medd-i munfasıl denir. 60 Ayrılmış med anlamına gelen medd-i munfasıl, bu ismini med harfi ve hemzenin ayrı kelimelerde yer almasındaki konumundan almıştır. 61 ق ال و ا ا م ن ا ف ي ا م ه ا ر س ولا 9 ي ا ب ن ي ا د م ق و ا ان ف س ك م ر ب ن ا ا ن ك ا لا ال ذ ي ا م ن ت ب ه ا ول ي ا ج ن ح ة Bu medde, harf-i med birinci kelimenin sonunda, sebeb-i med ikinci kelimenin başında bulunduğundan; 62 birinci kelimenin sonunda (harf-i med üzerinde) vakıf yapılacak olursa, sebeb-i med okunmamış olacağından, sadece medd-i tabii yapılır. 63 Medd-i munfasıldaki med harfi bazen takdiri olur ve yazıda gözükmez. Bu durum genellikle takdiri bir vâv veya takdiri bir yâ ile uzatılan zamirde veya ismi işarette ortaya çıkar ki 64 buna sıla-i kübra da denir: 65 ع ن د ه ا لا م ن ع لم ه ا لا ا م ر ه ا ل ى االله ا ن ا و ل ي او ه ا لا ا لم ت ق و ن ز اد ت ه ه ذ ه ا يم ان ا ا ن ه ذ ه ا م ت ك م و م ا ا م ن م ع ه ا لا ق ليل ا لم د ا لب س ط veya ا لم د ا ل فص ل için Medd-i munfasıla iki kelimeyi birbirinden ayırdığı ; aslî med üzerine ziyade edildiği için الز اي د ا لم د ; aralarında uzatma meydana gelen iki kelime bir kelime olarak kabul edildiği için ل ا ع ت ب ار ا ا لم د ; bir eliften daha fazla uzatılarak okunup okunmamasında ihtilaf olduğu için ز ا لج اي ا لم د da denir. 66 Kıraat imamları medd-i munfasılda, asli med üzerine ilave edip etmemekte ve bu ilavenin miktarında ihtilaf etmişlerdir. 67 Bu sebeple medd-i munfasılın meddi caiz dir Ebû Şâme, İbrâz, I, 324; İbn Cezerî, Neşr, I, 313; Suyûtî, İtkân, I, 303; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 54; Zihni, Kavlü s-sedîd, s. 50; Muhaysin, Mühezzeb, I, 38; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Zihni, Kavlü s-sedîd, s İbn Bâziş, İknâ, I, 463; Suyûtî, İtkân, I, 303; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 54; Dimyâtî, İthâf, I, ; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 134; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 22; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 27; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Dimyâtî, İthâf, I, Bkz. Zihni, Kavlü s-sedîd, s Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 28; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s İbn Cezerî, Neşr, I, 319; Suyûtî, İtkân, I, Bkz. İbn Bâziş, İknâ, I, ; İbn Cezerî, Neşr, I, ; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 54; Dimyâtî, İthâf, I, ; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 134; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s İbn Cezerî, Neşr, I, 319; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 54; Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 134; Kabbânî, Kifâyetü l- Müstefîd, s. 28.

10 Medd-i munfasılı, kıraat imamımız Asım Hazretleri, dört elif miktarı çekerek okumuştur. 69 Pratik bir yol olması açısından, medd-i muttasıl ve medd-i munfasıl, harf-i medden sonra sebeb-i med olarak gelen hemzenin şekline/yazımına bakılarak birbirinden ayırt ء hemze: edilebilir. Birkaç istisna ile medd-i muttasıl, genellikle ayın başına benzeyen ile meddi munfasıl ise uzun hemze: أ ile yazılır. 70 c) Medd-i lâzım Med harflerinden biri ve sebeb-i medden sükûn-u lâzım aynı kelimede yan yana bulunursa medd-i lâzım olur. 71 و لا الض ا ل ين ص و ا ف لا ت ض ار ي و اد ون ش اق وا و لا ت ت ب ع ا ن ا لد و اب و لا ج ان ا لص اف ون خ اص ة و ا ذ ي ت ح اج ون Med harfi ile sükûn-u lâzım ayrı ayrı kelimelerde olurlarsa medd-i lâzım olmaz. Yani, harf-i med bir kelimenin sonunda, sebeb-i med ikinci kelimenin başında olursa vasıl kuralları gereğince harf-i med hazfedilir: 72 و ع م ل وا الص ال ح ات ا ذ ا الش م س و ا لم ق يم ي الص ل وة Medd-i lâzıma; harekeye denk tutulduğu için 73 ya da kıraat imamlarına göre med ا لم د ا ل فر ق 74 soru ile haberi ayırdığı için de, ا لم د ا لع د ل olduğundan miktarı eşit denmiştir. 75 Medd-i lâzım kelimede ve harfte icra olunur: 76 Kelimede medd-i lâzım: Kelimede meydana gelen medd-i lâzım, şeddeli (idğâmlı) ve şeddesiz (idğâmsız) olmak üzere iki şekilde görülür: Medd-i lâzım kelime-i müsakkale: Harf-i medden sonra sebeb-i med olan sükûn-u lâzım, idğâmlı/şeddeli olarak bulunursa buna ağır kelime anlamına gelen meddi lâzım kelime-i müsakkale denmiştir. 77 Zira her idğâmda bir ağırlık söz konusudur: Muhammed Mekkî, Nihaye, s Karabâşî, Tecvid, s. 7; Asım kıraatine göre medd-i munfasılı, tedvir ile okuyuşta üç, hadr ile okuyuşta bir elif çekmek yeterlidir (Bkz. Dağdeviren, Kur an Okuma Sanatı, s. 131). 70 Kur ân-ı Kerim de medd-i muttasıl görünümlü medd-i munfasıllar için bkz. Âl-i İmrân, 3/66; Nisa, 4/109; Yûsuf, 12/90; İsra, 17/ 49, 98; Enbiya, 21/62; Mü minûn, 23/82; Neml, 27/40, 67; Zuhruf, 43/58; Muhammed, 47/38. ayetler. Meddi munfasıl görünümlü meddi muttasıllar için bkz. Mâide, 5/29; Rûm, 30/10; Nûh, 71/25. ayetler. 71 Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 51; Zihni, Kavlü s-sedîd, s. 51; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s Hemezânî, Ğâye, I, 264; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 146; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s ; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s. 30; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s

11 الص اخ ة Harflerin Uzatılması م د ه ام ت ان ي ت م اس ا ي و اد ون ال طام ة Medd-i lâzım kelime-i muhaffefe: Harf-i medden sonra sebeb-i med olan sükûn-u lâzım, idğâmsız olarak bulunursa buna hafif kelime anlamına gelen meddi lâzım kelime-i muhaffefe denmiştir. Çünkü sükûn idğâmdan daha hafiftir. Bunun örneği sadece Yunus Sûresi'nin 51. ve 91. ayetlerinde geçen ا ل ا ن lafzıdır. 79 Bu kelimesinin aslı, dir. Buradaki birinci hemze soru hemzesi, ikinci hemze ise kelimenin aslından ء ا ل ا ن olan hemzedir. İkinci hemze elife çevrilerek med harfi olmuştur. Harfte medd-i lâzım: Harfte meydana gelen medd-i lâzım sadece huruf-u mukattaa'da görülür 80 ve şeddeli (idğâmlı) ve şeddesiz (idğâmsız) olmak üzere iki türlü kelimede icra olunur: Medd-i lâzım harf-i müsakkale: Harf-i medden sonra, sebeb-i med olan sükûn-u lâzım, idğâmlı olarak bulunursa buna medd-i lâzım harf-i müsakkale denir: lâm ve :ل ayetindeki (ا ل ف لا م م يم ) ا ل م gibi. س sîn: ayetindeki (ط اس ين م يم ) ط س م Medd-i lâzım harf-i muhaffefe: Harf-i medden sonra, sebeb-i med olan sükûn-u lâzım, idğâmsız olarak bulunursa buna medd-i lâzım harf-i muhaffefe denir: 81 ; م mîm: ayetindeki (ا ل ف لا م م يم ) ا ل م ; م mîm: ayetindeki (ط اس ين م يم ) ط س م gibi. ayetleri (ن و ن) ن, (ص اد ) ص,(ق اف ) ق Medd-i lâzımın hükmü, kıraat imamlarının bu meddin okunuşunda; aslî med üzerine ziyadedeki ittifakları ve bu ziyadenin miktarı hususundaki ittifakları sebebiyle vacip tir. Asım kıraatinde medd-i lâzım dört elif miktarı çekilerek okunur. 82 d) Medd-i ârız Med harflerinin birinden sonra, sebeb-i med olan ârız sükûn gelirse meddi ârız olur: 83 ا ن ر ب ك ل ب ا لم ر ص اد ا ل ي س الل ه ب ا ح ك م ا لح اك مين ا ل ه الن ا س Haddi zatında örnek olarak yazılan bu ayetlerde harekeli olan son harfler, vakıf sebebiyle cezim ile okunur. Hareke üzere vakıf yapmamak Arap dilinin gereklerindendir. Bu sebeple bu ayetlerde sükûn üzere vakıf yapılır. 84 Bu kelimeler vasıl ile okunarak sonraki ayete geçilecek olsa, o zaman vakıf sebebiyle ortaya çıkan bu 79 Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 137; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Bkz. Muhammed Mekkî, Nihaye, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s. 138; Kabbânî, Kifâyetü l-müstefîd, s Karabâşî, Tecvid, s. 8. Medd-i lâzım, tedvir ile okuyuşta yine dört elif, hadr ile okuyuşta ise iki buçuk-üç elif çekilir (Bkz. Dağdeviren, Kur an Okuma Sanatı, s. 131). 83 Zihni, Kavlü s-sedîd, s Suyûtî, İtkân, I,

12 sükûnlar yerlerini harflerin asıl harekesine bırakır. Bu durumda sebeb-i med olan sükûn düşeceğinden medd-i ârız yapılmaz, medd-i tabiî yapılır. 85 Vakıf sebebiyle ortaya çıktığı için medd-i ârıza, durak uzatması anlamına gelen ال و ق ف ي ال م د da denmiştir. 86 Medd-i ârız yapıldığında vakıf sebebiyle ortaya çıkan sükûn, yerine geçtiği harfin asıl harekesine göre çeşitli tarzlarda okunur. Harfin asıl harekesi fetha ise üç vecih, kesre ise dört vecih, damme ise yedi vecih okumak caiz olur: 87 ن س ت ع ين ا لر ح يم ا لع ل م ين ÜSTÜN: 3 vecih ESRE: 4 vecih ÖTRE: 7 vecih 1. Tul: 4 elif 1. Tul: 4 elif 1. Tul: 4 elif 2. Tevassut: Tevassut: Tevassut: Kasr: 1 elif 3. Kasr: 1 elif 3. Kasr: 1 elif 4. Kasr ile revm 4. Tul ile işmam 5.Tevassut ileişmam 6. Kasr ile işmam 7. Kasr ile revm Okuyucu, Kur ân okurken, medd-i ârızın bu vecihlerinden birini tercih edecektir. Kıraat imamımız Asım Hazretleri medd-i ârızı tevassut vechi ile okumayı tercih etmişlerdir. Revm Harekenin bir kısmını telaffuz etmek anlamına gelen revm 88, tecvit literatüründeki yaygın kullanımıyla şu şekilde tarif edilmiştir: ا لر و م ط ل ب ا لح ر ك ة ب ص و ت خ ف ي 89 Revm, hafif bir sesle harekeyi belirtmektir. Tanımda harekeyi belirtmekten kasdedilen harekenin üçte birinin telaffuz edilmesidir. Ayrıca revm hareke hükmünde olduğundan 90 sadece kasır vechiyle yapılır. 91 Göremeyenlere harekeyi duyurmak maksadına yönelik yapılan revm; 92 vakıf halinde ötre ve esrede yapılır, üstünde yapılmaz. 93 Üstünün telaffuzunda bölünme olamayacağı 85 Bkz. Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 23; Ğavsânî, İlmü t-tecvîd, s Zihni, Kavlü s-sedîd, s Kıraat ilminde bir kelimeyi farklı şekillerde okumaya vecih denir. Dimyâtî, İthâf, I, ; Muhammed Mekkî, Nihaye, s ; Zihni, Kavlü s-sedîd, s Suyûtî, İtkân, I, 276; Dimyâtî, İthâf, I, Karabâşî, Tecvid, s İbn Bâziş, İknâ, I, Muhammed Mekkî, Nihaye, s Dimyâtî, İthâf, I, Dimyâtî, İthâf, I,

13 için bir kısmı telaffuz edildiğinde diğer kısmının kendiliğinden telaffuz edilmiş olacağı kabul edilir. 94 İşmam 95 ا لا ش م ام ا ن ض م ام الش ف ت ي ن ب ع د الس ك ون ا ش ار ة ا ل ى الض م Sükûndan sonra ötreye işaret etmek üzere dudakları önde yummaktır. Dolayısıyla işmam sadece ötrede yapılır. 96 İşmamda ses yoktur, 97 ancak dudaklardaki ötre hareketi görülür. 98 Harekeyi duyma imkânına sahip olamayanlar, işmamdaki dudak hareketi sayesinde harekeyi anlama imkânı elde ederler. 99 Gerek revm gerek işmamda maksat, vakıf yapılan kelimenin son harfinin harekesini belirtmek olduğundan 100 kendi kendine Kur ân okuyan kişinin revm ve işmam yapmasına gerek yoktur. 101 Revm ve işmam yapılmayan yerler ي و م ي ذ ع ظ يم 102 a) Sonu tenvinli kelimelerde ا ن ذ ر الن اس b) Ârızî harekelerde 103 ا لق ب ل ة c) Müenneslik te lerinde 104 و ا ت و ا الز ك وة ق د ير و ل ق د اس ت ه ز ي ش ج ر ة ب ي و م ا لق ي ام ة م ن ه م ا لم و م ن و ن (d Cemi mimlerinde yapılmaz. 105 e) Medd-i Lîn له م ا لب ش ر ى ه م ال ذ ي ن revm ve işmam Lîn harfinden sonra, sebeb-i med olan ârız veya lâzım sükûn bulunursa medd-i lîn olur Ebû Şâme, İbrâz, II, ; Suyûtî, İtkân, I, Karabâşî, Tecvid, s Mekkî, Keşf, I, 122; Ebû Şâme, İbrâz, II, 198; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 80; Dimyâtî, İthâf, I, Mekkî, Keşf, I, 122; İbn Bâziş, İknâ, I, 505;Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 80; Dimyâtî, İthâf, I, Mekkî, Keşf, I, 122; Suyûtî, İtkân, I, 276; Aliyyü l-kârî, Mineh, s İbn Bâziş, İknâ, I, 505; Dimyâtî, İthâf, I, Mekkî, Keşf, I, 122; Suyûtî, İtkân, I, 276; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 81; Muhammed Mekkî, Nihaye, s Muhammed Mekkî, Nihaye, s Dimyâtî, İthâf, I, Ebû Şâme, İbrâz, II, 202; Suyûtî, İtkân, I, 276; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 80; Dimyâtî, İthâf, I, Ebû Şâme, İbrâz, II, 200; Suyûtî, İtkân, I, 276; Aliyyü l-kârî, Mineh, s Ebû Şâme, İbrâz, II, 200; Suyûtî, İtkân, I, 276; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 80; Dimyâtî, İthâf, I, Zihni, Kavlü s-sedîd, s

14 ر ب ه ذ ا ا لب ي ت م ن خ و ف ل ا و لا ن و م لا ت ثر يب ع ل ي ك م ا لي و م يل اف ق ر ي ش ي س ب ح ن و الط ير ا ح د ى ا لح س ن ي ي ن Medd-i lin e örnek bu ayeti kerimeler, ayet sonu veya vakıf işareti bulunan yerlerde olduğu için son harfleri sükûn üzere okunur. Bu şekilde dile ağır gelmeyen ve kolaylıkla meddi kabul eden bir okuyuş ortaya çıkar. Bu sebeple de bu medde yumuşak uzatma anlamına gelen medd-i lîn denir. 107 Lin harfleri, kendisi sakin, makabli meftuh vâv: و - ve kendisi sakin makabli meftuh yâ: ي - dır. 108 Bu harflerden sonra gelen sükûna göre meddi lîn iki bölümde incelenir: Lâzım sükûnlu medd-i lîn: Lâzım sükûn ile meydana gelen medd-i lîn Kur ân-ı Kerim de sadece Meryem sûresinin ilk ayetindeki ك ه ي ع ص ve Şûra sûresinin ikinci ayetindeki ع س ق kelimelerinde yer alan :ع ع ي ن harfinde geçmektedir. Bu şekilde medd-i lîne sebep olan sükûn, lâzım sükûn olduğunda medd-i lîni; tul ve tevassut vecihlerinden birisiyle okumak caiz olur. 109 Arız sükûnlu medd-i lîn: Kur ân-ı Kerim deki medd-i lînler çoğunlukla ârız sükûnla meydana gelmektedir. Medd-i lîne sebep olan sükûn, ârız sükûn olduğunda, medd-i lîn, medd-i ârızın hükmüne tabi olarak son harfinin harekesine göre üç, dört veya yedi vecih okunabilir. 110 Medd-i lîn uygulamasında dikkat edilmesi gereken hususlar a) Sonraki kelimeye vasıl yapıldığında, medd-i lîndeki ârız sükûn düşer. Bu durumda sebebi med olan sükûn ortadan kalkmış olacağından med de ortadan kalkar. 111 b) Medd-i lîndeki uzatma, diğer medlerde olduğu gibi harfin doğrultusunun uzatılması değil, bizzat lîn harfi olan :و vâv ve ي :yâ nın sükûnlarıyla birlikte uzatılmasıdır. Ayrıca diğer feri medlerde uzatma, asli med üzere yapılmaktadır (1 elif+3 elif), fakat lin medde asli med yoktur (0+3). Dolayısıyla medd-i lîndeki tul üç elif, tevassut iki elif miktarı uzatılır. 112 c) Medd-i lînin, sükûn-u lâzım ile meydana gelmesi halinde tevessut yada tul vecihlerinden biriyle okunması tercih edilmelidir Husarî, Ahkâmu Kırâati l-kur âni l-kerîm, s. 84; Karakılıç, Tecvid İlmi, s Mekkî, Keşf, I, 45; İbn Cezerî, Neşr, I, 204; Aliyyü l-kârî, Mineh, s. 10, 50; Dimyâtî, İthâf, I, 157, 169; Ebû Rîme, Hidâyetü l-müstefîd, s. 26; Muhaysin, Mühezzeb, I, Zihni, Kavlü s-sedîd, s Bu vecihler için bkz. bu çalışma s. 111 Zihni, Kavlü s-sedîd, s Bkz. Karakılıç, Tecvid İlmi, s. 62, Bkz. Zihni, Kavlü s-sedîd, s

15 ÖZET Kur ân tilâvetinin ana dinamiklerinden biri de sesin uzatılması, yani meddir. Med, aslî med ve fer î med olmak üzere ikiye ayrılır. Harfin sesini uzatmak için hemze veya sükûna ihtiyaç duyulmayan medde "aslî med" denir. Aslî meddin; medd-i tabiî, medd-i ivad, meddi bedel ve zamir (hâ-i kinaye) gibi çeşitleri bulunmaktadır. Hemze veya sükûn sebebiyle aslî med üzerine ziyadeden doğan medde fer î med denir. Bu med, medd-i mezîd veya medd-i medîd diye de isimlendirilir. Fer î med, medd-i muttasıl, medd-i munfasıl, medd-i lâzım, medd-i ârız ve medd-i lîn olmak üzere beş kısma ayrılır DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi bir fer î meddir? a) Medd-i tabiî b) Sıla c) Medd-i bedel d) Medd-i ivad e) Medd-i lîn kullanılır? kavramı aşağıdakilerden hangisi için ا لم د ا لع د ل 2. a) medd-i tabiî b) medd-i muttasıl c) medd-i munfasıl d) medd-i lazım e) medd-i lin 3. Medd-i munfasılın hükmü için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? a) caiz b) vacip c) müstehap d) farz-ı ayn e) farz-ı kifaye 4. Sıla-i Kübra için aşağıdakilerden hangi şık daha uygun olur? a) medd-i tabiî 15

16 b) kalkale c) medd-i munfasıl d) medd-i muttasıl e) idğam-ı mealğunne vardır? kelimesinde hangi med ال طام ة 5. a) medd-i tabiî b) medd-i muttasıl c) medd-i munfasıl d) medd-i arız e) medd-i lazım CEVAP ANAHTARI 1. E 2. D 3. A 4.C 5.E 5.3. KAYNAKLAR 1. Aliyyü l Kârî (ö. 1014/1606), el-minehu l-fikriyye Şerhu l-mukaddimeti l-cezeriyye, Mısır: Şirketü ve Matbaatü Mustafa el-babî el-halebî ve Evlâdihi, 1327/ el-cürcânî, Seyyid Şerif Ali b. Muhammed (ö. 816/1413), et-ta rifât, İstanbul-1265/ Çetin, Abdurrahman, Kur ân Okuma Esasları, İstanbul: Sahaflar Kitap Sarayı, ts. 4. Dağdeviren, Alican, İlâhî Mesajın Sunumu Açısından Kur ân da Sorular ve Cevaplar, İstanbul: Yeni Akademi Yayınları, 1. Baskı, Dimyâtî, Ahmed b. Muhammed el-bennâ (ö. 1117/1705), İthâfü Füdalâi l-beşer bi l-kırââti l-erbeate Aşer, Thk. Şaban Muhammed İsmail, Beyrut: Âlemü l-kütüb, 1. Baskı, 1407/ Ebû Rîme, Muhammed el-mahmûd, Hidâyetü l-müstefîd fî İlmi t-tecvîd, Beyrut: Müessesetü l- Kütübi s-sekâfiyye, 3. Baskı, 1409/ Ebû Şâme, Abdurrahman b. İsmail (ö. 665/1267), İbrâzü l-meânî min Hırzi l-emânî fi l-kırââti s-seb li l-imâmi ş-şâtıbî, Thk. Mahmûd b. Abdilhâlik Muhammed Câdû, Medine: el-câmiatü l-islâmiyye, 1413/1993., el-mürşidü l-vecîz ilâ Ulûmin Tetealleku bi l-kitâbi l-azîz, Thk. Tayyar Altıkulaç, Beyrut Dâru Sadr, 1395/ Ğavsânî, Yahya Abdürrezzak, İlmü t-tecvid, Dımeşk, 1. Baskı, 1417/ el-husarî, Mahmûd Halîl, Ahkâmu Kırâati l-kur âni l-kerîm, Dımeşk, 1389/ el-kabbânî, Muhammed Arabî, Kifâyetü l-müstefîd fî İlmi l-kırââti ve t-tecvîd, Dâru l-hayr, 1. Baskı, Beyrut Karabaşî, Şeyh Abdurrahman, Tecvid, İstanbul: Şirketü Sahafiyye-i Osmanî Matbaası, 1309/ Mekkî b. Ebî Talib, Ebû Muhammed (ö. 437/1045), el-keşf an Vücûhi l-kırââti s-seb ve İlelihâ ve Hicecihâ, Thk. Muhiddin Ramazan, Beyrut: Müessesetü r-risâle, 8. Baskı, 1401/ Muhammed Mekkî, Nasr, Nihâyetü l-kavli l-müfîd fî İlmi t-tecvîd, Thk. Ali Muhammed ed-dabbâğ, Mısır: Matbaatü Mustafa el-bâbî el-halebî ve Evlâdihi, 1349/