T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI MALİK EJDER KURT YÜKSEK LİSANS PROJESİ

Transkript

1 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI HASTANELERDE KULLANILAN OTOMASYON SİSTEMLERİNİN ÇALIŞAN MEMNUNİYETİNE ETKİLERİ MALİK EJDER KURT YÜKSEK LİSANS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ OCAK-2008

2 T.C. KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİMDALI HASTANELERDE KULLANILAN OTOMASYON SİSTEMLERİNİN ÇALIŞAN MEMNUNİYETİNE ETKİLERİ DANIŞMAN : Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU Malik Ejder KURT YÜKSEK LİSANS PROJESİ KAHRAMANMARAŞ OCAK-2008

3 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI HASTANELERDE KULLANILAN OTOMASYON SİSTEMLERİNİN ÇALIŞAN MEMNUNİYETİNE ETKİLERİ MALİK EJDER KURT YÜKSEK LİSANS PROJESİ Kod No : Bu Proje 24/01/2008 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından Oy Birliği/Oy Çokluğu ile Kabul Edilmiştir. Yrd. Doç Dr. Nusret GÖKSU Yrd. Doç. Dr. Muharrem Yrd. Doç. Dr. Bülent ÖZ GENÇTÜRK DANIŞMAN ÜYE ÜYE Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Prof. Dr. Ahmet Hamdi AYDIN Enstitü Müdür Vekili Not: Bu projede kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hükümlere tabidir.

4 KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI ÖZET YÜKSEK LİSANS PROJESİ HASTANELERDE KULLANILAN OTOMASYON SİSTEMLERİNİN ÇALIŞAN MEMNUNİYETİNE ETKİLERİ MALİK EJDER KURT DANIŞMAN : Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU Yıl : 2008, Sayfa: 48 JÜRİ : Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU : Yrd. Doç. Dr. Muharrem GENÇTÜRK : Yrd. Doç. Dr. Bülent ÖZ Bu çalışmamda, teknoloji ve bilişimin toplum ve toplumdaki işlerliği sağlayan yapılara olan etkileleri inceledim. Hızla artan nüfus daha fazla hizmet bekleyen kitleleri doğurmuştur. Geçmiş zamanların kağıt bürokrasisine dayalı hantal devlet yapısı yerini bilgisayar ağlarına ve akıllı sanal programlara bırakmıştır. Gunumuzde fabrikalarda otomasyon seri uretim icin ihtiyac haline gelmistir ayni sekilde seri hizmet, hizmet sektöründe de ihtiyaç haline gelmiştir. Bu baglamda seri hizmet verebilmenin temel şartı olarak bilişim dünyasının hizmet sektorunun içerisine girmesi bir zorunluluk haline gelmiştir. Bilisimin sağlık sektörüne girmesinden dolayi saglik hizmetinde değişimler gözlenmektedir. Bu bağlamda sağlık, hastane, hastane işlevleri ve hastanelerin kullanıma koydukları otomasyon sisteminin müşteri ve çalışanlara nasıl kolaylıklar sağladığına dair yaptığımız araştırmadır. Anahtar Kelimeler: Otomasyon, Hastane Otomasyonu, Bilgi Sistemi,Hastane Bilgi Sistemi, Hastane istatistikleri.

5 DEPARTMENT OF BUSINESS ADMINISTRATION INSTITUTE OF SOCIAL SCIENCE UNIVERSITY OF KAHRAMANMARAŞ SÜTÇÜ İMAM ABSTRACT MA PROJECT THE EFFECTS OF THE AUTOMATION SYSTEM ON HOSPITAL STAFF MALİK EJDER KURT SUPERVISOR : Assist. Prof. Dr. Nusret GÖKSU Year : 2008, Sayfa: 48 Jury : Assist. Prof. Dr. Nusret GÖKSU : Assist. Prof. Dr. Muharrem GENÇTÜRK : Assist. Prof. Dr. Bülent ÖZ In my MA project, i studied the influence of technology and informatic on society and units of society. Fast growing population creates communities who are expecting more sevices. Nowadays otomation is became a need for production lines, at the same time mass sevice is became a necessairy for service sector. That is the reason why the basic condition of the Seri Services has obligation to join the informatic sector. Since informatic is in the health sector, it is obvious to see service improvement in the health sector. In this case, this is the project which provides us to get more information about health, hospital, function of hospital and how otomation makes facilities between clients and staff realationship. Key Words : Otomasion, Hospital Otomasion, Data System, Hospital Data System, Hospital Statistics.

6 ÖNSÖZ Son yıllarda sağlık sektöründe yaşanan değişimler, sağlık bakım hizmetlerinde maliyetlerin kontrolü verimlilik ve kalite konularına giderek daha fazla önem verilmesini gerektirmektedir. Sağlık bakım hizmetlerinin sunumunda yeni modeller geliştirilmekte, kurumlar yeniden yapılandırılmakta ve sağlık bakım hizmetlerinin verilme biçimi ile klinik süreçler yeniden biçimlendirilmektedir. Tüm bu gelişmeler, sağlık bakım hizmetlerin enformasyonun giderek daha yoğun olarak kullanıldığı bir alan olmasına yol açmıştır. Günümüzde hastayı odak alan, klinik ve idari verilerin entegre bir biçimde kullanılabildiği elektronik sağlık kaydı sistemleri bütün sağlık enformasyon sistemlerinin çekirdeği haline gelmektedir. Bu çalışmada, sağlık sistemini ve hastaneleri incelemek, gelişen bilgisayar ve telekomünikasyon teknolojilerinden bu sektörün nasıl faydalandığını örnekleriyle ortaya koymak, hastane otomasyon sistemlerini ve personeller üzerindeki etkilerini değerlendirmek amaçlanmıştır. Lisansüstü eğitimim süresince danışmanlığımı üstlenerek, gerek konu seçimi, gerekse çalışmalarımın yürütülmesi sırasında her türlü desteğini gördüğüm, bilgi ve önerileriyle yol gösteren Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Nusret GÖKSU ya, ayrıca Sayın Hocam Prof. Dr. Adnan ÇELİK, Sayın Hocam Yrd. Doç. Dr. Muharrem GENÇTÜRK ve Yrd. Doç. Dr. Bülent ÖZ e desteklerinden ve gösterdikleri ilgiden dolayı teşekkür ediyorum. Eğitim hayatım boyunca her zaman yanımda yer alan ve her türlü yardımını esirgemeyen değerli aileme içtenlikle teşekkürlerimi ifade etmek isterim.

7 İÇİNDEKİLER ÖZET...I ABSTRACT......II ÖNSÖZ III İÇİNDEKİLER IV ŞEKİLLER DİZİNİ. VII ÇİZELGELER DİZİNİ...VIII 1. GİRİŞ SAĞLIK Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması Koruyucu Sağlık Hizmetleri Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri HASTANELER VE İŞLEVLERİ Hastane Tanımı Hastanelerin Sınıflandırılması Hastanelerde İşletme Fonksiyonları İdari İşler Personel İşleri Stok Kontrolü Muhasebe (Döner Sermaye) İşleri Hastanelerde Hasta Hizmetleri Rezervasyon Ve Kayıt Kayıt Ve Dosyalama Tetkik Ve Teşhis Faturalama Hastanelerde Araştırma Ve Eğitim Hizmetleri. 13

8 3.5. Hastanelerde İstatistik Hizmetleri HASTANELERDE BİLGİSAYARLI BİLGİ İŞLEM Bilgi İşlem Süreci Bilgi İşleme Sistemi Ve Bilgisayar Teknolojisi Bilgisayar Teknolojisi Bilgisayar Yazılımı Sistem Yazılımları Bilgisayar Edinme Kararının Verilmesi Hastanelerde Bilgisayar Kullanım Alanlar Tıbbi Alanlar İdari Ve Mali Alanlar İşletim Sistemleri Veri Tabanı Sistemleri OTOMASYON VE HASTANELERDE OTOMASYON FALİYETLERİ Otomasyonun Tanımı Hastane Otomasyon Faaliyetleri Danışma Modülü Hasta Kayıt Modülü Hasta Yatış Modülü Poliklinik Modülü Vezne Modülü Eczane Modülü Döner Sermaye-Fatura Modülü Radyoloji Bilgi Sistemi Modülü Laboratuar Bilgi Sistemi Modülü İŞ MEMNUNİYETİ Kalite Politikası Ve Hedefler İş Memnuniyetinin Sürekli Geliştirilmesi Hasta Memnuniyetinin Sağlanması 31

9 6.4. Sağlık Hizmetlerinde Verimlilik HASTANELERDE KULLANILAN OTOMASYON SİSTEMLERİNİN ÇALIŞAN MEMNUNİYETİNE ETKİLERİ: TÜRKOĞLU FİZİK TEDAVİ VE REHABİLİTASYON MERKEZİNDEKİ BİR ARAŞTIRMA Materyal ve Yöntem Araştırmanın Amacı ve Önemi Araştırmanın Kapsamı Araştırmanın Değişkenleri Araştırmanın Hipotezleri Araştırmanın Yöntemi Örneklem Seçimi Veri Toplama Yöntemi Anketlerin Hazırlanması Verilerin Analiz Yöntemi Bulgular ve Değerlendirmeler Cinsiyet Dağılımına İlişkin Bulgular Medeni Duruma İlişkin Bulgular Eğitim Durumlarına İlişkin Bulgular Çalışma Süresine İlişkin Bulgular Çalışanların Yaş Dağılımlarına İlişkin Bulgular Çalışanların Görev Dağılımlarına İlişkin Bulgular Yöneticilerin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Vezne Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Laboratuar Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Ayniyat-Satın Alma-Yazı İşleri Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular 46

10 Tahakkuk Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Röntgen Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Poliklinik Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Servis Birimi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular Fizik Tedavi Ünitesi Personellerinin Otomasyon Programı İle İlgili Görüşlerine İlişkin Bulgular SONUÇ VE EĞERLENDİRME KAYNAKÇA ÖZGEÇMİŞ

11 ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil.7.1. Türkoğlu Dr. Kemal Beyazıt Fizik Tedavi Ve Rehabilitasyon Merkezi Organizasyon Şeması

12 ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge 7.1: Cinsiyet Dağılımı...31 Çizelge 7.2: Medeni Durum...31 Çizelge 7.3: Eğitim Durumları...32 Çizelge 7.4: Çalışma Süreleri.33 Çizelge 7.5: Çalışanların Yaş Dağılımları.. 33 Çizelge 7.6: Çalışanların Görev Dağılımları..34 Çizelge 7.7: Yönetici Düşünceleri..35 Çizelge 7.8: Vezne Birimi Personeller Düşünceleri..36 Çizelge 7.9: Laboratuar Birimi Personeller Düşünceleri...37 Çizelge 7.10: Ayniyat-Satın Alma-Yazı İşleri Birimi Personeller Düşünceleri 38 Çizelge 7.11: Tahakkuk Birimi Personeller Düşünceleri...39 Çizelge 7.12: Röntgen Birimi Personeller Düşünceleri.40 Çizelge 7.13: Poliklinik Birimi Personeller Düşünceleri...41 Çizelge 7.14: Servis Birimi Personeller Düşünceleri 42 Çizelge 7.15: Fizik Tedavi Ünitesi Personeller Düşünceleri.43

13 1. GİRİŞ İnsan yaşamı için en önemli konuların başında sağlık gelmektedir. Toplumlar için sağlık hizmetlerinin örgütlenme düzeyi ve niteliği bir gelişmişlik kriteri olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde, insan yaşamı ve toplumlar için önem taşıyan sağlık hizmetleri ve hastanelerin, teknolojik gelişmelerden uzak kalması düşünülemez. Özellikle son yıllarda bilgi çağının merkezini oluşturan bilgisayar teknolojilerindeki gelişme, sağlık sektöründe de kendini göstermektedir. Hem sağlık hem de bilgisayar alanındaki hızlı gelişmeler bu iki sektörün birbirine daha fazla yakınlaşmasına ve hatta ortak bir gelişim göstermesine neden olmaktadır 1950'li yıllardan itibaren hızla gelişen bilgisayarlar 1960'lı yıllardan itibaren tıpta da kullanım alanı bulmuştur. Bu yıllarda mikrobiyoloji laboratuar sonuçlarının bilgisayara kaydedilmesi ve bir yazıcı aracılığı ile rapor edilmesi ilk kullanım alanı olmuştur. Daha sonra 1970'lerde hasta kayıtlarının tutulması, gerekli ücret ve yatak kapasitelerinin izlenmesi, karmaşık muhasebe sistemlerinin yapılabilmesi için bilgisayar kullanılmaya başlanmıştır. Hastane otomasyon kavramı 1970'li yılların sonlarında ortaya çıkmıştır ve 1970'li yıllarda hastane bilgi işlem uygulamaları; faturalama, muhasebe ve çeşitli bölümler için bağımsız çözümlemeler olarak geliştirilmiştir. Daha sonra hastane sistemi içinde karşılıklı haberleşmenin sağlanması, bir çok işlemlerin birlikte ve kendiliğinden yapılması, zamanında ve doğru bilgi alışverişi gibi nedenlerle entegre bilgi sistemi yapısı ve hastane otomasyonları oluşturulmuştur 1980'li yıllarda bilgisayar sistemleri, biyokimya laboratuarlarının otomasyonunda, hastaların kayıtlarının tutulmasında, durumları kritik olan hastaların izlenmesinde, EKG (Elektrokardiyografi)'nin yorumlanması gibi bazı teşhis destek sistemlerinin gelişmesinde ve son yıllarda tıbbi görüntüleme (Bilgisayarlı tomografi, ultrason, nükler tıp, manyetik rezonans, vd.), tıbbi karar verme (Yapay zeka, uzman sistemler gibi) konularında kullanılmaya başlanmıştır.

14 Kısaca tıpta bilgi işlemin tarihçesi, 1960'lı yıllarda (batch) toplu veri işleme, 1970'li yıllarda "on-line" (çevirim içi: anında kullanılabilen bilgi akışı) veri işleme, 1980' ler de yazı ve grafik işlemleri, günümüzde ise görüntü işleme ağırlıklı çalışmaların olduğu şeklinde özetlenebilir Değişen Türkiye konjonktüründe, Avrupa birliği uyum sürecinde, kamu kurum ve kuruluşlarının işleyiş yapısında meydana gelen değişmeler göze çarpmaktadır. Kamu kurum ve kuruluşlarının özel sektör gibi hizmet vermesi ve verilen bu hizmetten müşterilerinin(hasta) memnun olabilmeleri ancak bu hizmetin verilmesinde birinci derecede etkin olan çalışanların daha rahat ve istedikleri anda istedikleri bilgilere daha kolay ulaşabilmeleri ile mümkün olabilmektedir. Bu kolaylığın sağlanmasında özellikle sağlık sektöründe kullanılmakta olan hastane otomasyon sistemleri önemli ölçüde etkili olmaktadır. Bilişim çağıyla birlikte her alanı istila eden bilgi teknolojileri hastaneleri de etkileri altına aldılar. Yüksek maliyetlerle kurulan bu bilişim sistemlerinin verimlilik olarak geri dönüşümü sağlanabilmekte midir? Biz bu çalışmamızda, çalışanların memnuniyetini etkileyen, işini kolaylaştıran ve eski sistemdeki birçok bürokrasiden kurtarıp, zaman kazandıran otomasyon sürecinin etkisini inceleyeceğiz. Sağlık kurumlarında verilerin kullanımı ve bilgiye dönüştürülmesinde günümüzde yoğun olarak bilgisayar teknolojisinden yararlanılmaktadır. Sağlık kurumlarında bilgisayar otomasyonu, tıbbi ve finansal hizmetle ilgili çok miktardaki verinin bilgisayara dayalı bir enformasyon sistemiyle kayıt altına alınıp işlenmiş bilgiye dönüştürüldüğü ve yine yönetim karar desteği ile tıbbi hizmetler için kullanılan bir hastane enformasyon sistemini kapsamaktadır. Ancak Türkiye de hastanelerde genel olarak gözlenen sistem, verilerin bilgiye dönüştürülemediği, dağınık ve sadece tıbbi süreçlerde kullanılan bir otomasyon sistemidir; ve bu sistem bir standarda sahip değildir. Hastanelerde genellikle öncelikle bilgisayar donanımı tedarik edilmekte, daha sonra bu sisteme uygun bir yazılım satın alınmaktadır. Hastanelerde bilgi işlem sürecinde kavram kargaşası yaşanmaktadır. Yazılım ve donanım bilgisi yeterli olmayan bilgisayar konusunda çok az bilgisi olan veya bilgisi olmayan kişiler bu konuda söz sahibidir. Türkiye de hastanelerin otomasyon sistemlerini ve bilgisayar firmaları ile ilişkilerini denetleyen bir kurum da bulunmamaktadır. Türkiye de gerçekleştirilmesi düşünülen Ulusal Bilgi Bankası içerisinde sağlık verilerini hazırlama ve sisteme katma görevi Sağlık Bakanlığı na verilmiştir. Bakanlığın bu görevi yerine getirebilmesi konuyla ilgili yapılacak geniş araştırmalarla bilgi toplanmasına ve yeni düzenlemeler

15 yapılabilmesine bağlıdır. Ancak yapılan literatür taramasında tıbbi otomasyon süreci ile ilgili aydınlatıcı bilgi ve tanımlayıcı çalışmanın son derece az olduğu saptanmıştır. Bu araştırma Türkoğlu Dr.Kemal Beyazıt Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Hastanesini ve hastane personelinin çalışma memnuniyeti araştırılmıştır. Araştırmalarımızda görebildiğimiz kadarıyla, farklı kaynaklarda kısmen değinilmiş olsa da şimdiye kadar bu alanda yapılmış müstakil bir çalışma bulunmamaktadır.

16 2. SAĞLIK Sağlık; yalnızca belirli bir toplumdaki fertlerin hastalık, sakatlık ve rahatsızlığın olmayışı değil, aynı zamanda, o toplumdaki fertlerin akılsal, ruhsal, fiziksel, ekolojik, ekonomik, kültürel, siyasal ve toplumsal bakımdan tam bir huzur, harmoni, denge, uyum ve iyilik içinde bulunma durumu şeklinde de tanımlanabilir (Kızılçelik,1995:80). Sağlık yalnızca hastalıkların olmayışı değil: fiziksel, mental ve sosyal yönden tam bir iyilik halidir. Tanımda dikkat çekilen vücudun yalnızca fiziksel rahatsızlığı, hastalık hali değildir Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması Sağlık hizmetlerinin temel amaçları kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalıkları önlemektir. Ancak herkesi her hastalıktan korumak mümkün olamaz. Bu durumda ikinci aşama ortaya çıkan hastalıkların tedavisinin sağlanmasıdır. Tedavi hizmetleri sonucunda ise bazı kişiler yaşamların kaybeder bazıları da sakat kalabilirler. Üçüncü aşama ise sakat kalanların başkalarının yardımı olmadan kendi yaşamlarını sürdürebilmelerinin sağlanması ve rehabilite edilmeleridir. Dünya Sağlık Teşkilatının 2000 Yılında Herkese Sağlık Programı çerçevesinde sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi, hastalıklar ve hastalıkların olumsuz sonuçlarının azaltılması için uygun gördüğü iyileştirme önerilerini dört başlık altında toplamıştır. Bunlar; 1- Sağlıkta eşitlik, ülkelerarası ve aynı ülkelerdeki nüfus grupları arasında sağlık göstergelerindeki farklılıkların ortadan kaldırılması, 2- Sağlıklı bir hayat için, insanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini tam olarak kullanmalarını sağlayarak yaşama anlam kazandırılması, 3- İnsanların önemli hastalık ya da sakatlıklar olmadan yaşadıkları yılların sayısını arttırarak sağlıklı yaşam yıllarının arttırılması,

17 uzatılmasıdır 4- Doğuştan beklenen yaşam süresinin yükseltilerek, yaşam süresinin (WHO, 2000:5-6) Koruyucu Sağlık Hizmetleri Kişinin ve toplumun sağlığının korunup geliştirilmesi için kişiye ve çevreye yönelik olarak alınacak tedbirlerin tümünü ifade eder. Bu hizmetlerin maliyeti düşük, etkisi yüksek olup tipik birer kamu ekonomisi üretimi olarak kabul edilirler. Toplumda hastalık ihtimali azaltılırsa bütün toplum üyeleri bundan birbirine rakip olmaksızın yararlanır (Bulutoğlu, 1981: 297). Ancak bu hizmetler topluma götürülmediği takdirde ortaya çıkabilecek olumsuz sonuçlardan tüm toplum etkilenir. Bu nedenle, koruyucu sağlık hizmetleri dışsal faydası en çok olan sağlık hizmetleridir. Koruyucu sağlık hizmetleri, tedavi edici sağlık hizmetlerinin maliyetini düşürücü bir fonksiyon da taşır. Bu hizmetlerden tüm toplum yararlanır. Koruyucu Hekimlik (aile hekimliği) hizmetleri de ekonomik literatürde kamu ekonomisi (mal ve hizmetleri) üretimi kapsamına girer ve dolayısı ile bu tür hizmetler fiyatlandırılamaz (Bulutoğlu, 1981: 297 ). Toplumda bir kişinin hastalık riskinin azaltılması, hepsinin azaltılması demektir. Bu nedenle koruyucu sağlık hizmetleri dışsal faydası en fazla olan sağlık hizmetleridir. Koruyucu sağlık hizmetleri, sadece kişiye yönelik olarak ya da tüm topluma yönelik olarak yapılabilir. Kişiye yönelik olarak yapılan sağlık hizmetlerine periyodik olarak yapılan çocuk sağlığı, hamile kadınlara yapılan düzenli takipler, bağışıklama, ilaçla koruma, erken tanı, iyi beslenme, aile planlaması, sağlık eğitimi gibi hizmetler verilebilir. Koruyucu sağlık hizmetleri I. Basamak sağlık kuruluşları (Sağlık Ocakları, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri, Verem Savaş Dispanserleri) tarafından yerine getirilir. Toplumun geneline yönelik olarak yapılan koruyucu sağlık hizmetlerine ise, aşılama, içme suların sanitasyonu, verem ve sıtma gibi bulaşıcı hasatlıklarla savaş, sağlık ve hijyen şartlarını iyileştirmeye yönelik hastalık riski taşıyan çevre etkenlerinin denetimi gibi hizmetler örnek verilebilir. Çevredeki olumsuz biyolojik fiziksel kimyasal

18 faktörleri yok ederek düzelterek, insan sağlığını olumsuz yönde etkilemelerini önleyerek kişilerin sağlıklarını korumaya yönelik hizmetlerdir. Koruyucu sağlık hizmetleri kamu tarafından sunulmaktadır. Bu tür hizmetlerle toplumun hastalık ihtimalinin azaltılması hedeflediğinden, ödeme gücüne bakılmaksızın toplumun tüm fertleri hizmetlerden önemli ölçüde yaralanmaktadır Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri Tedavi edici sağlık hizmetleri; hastalık, sakatlık gibi durumlarla karşılaşanların, bu durumların yarattığı zararlardan kurtarılması için yapılan hizmetlerdir. Kişilerin çalışma gücündeki geçici veya sürekli kayıp nedeni ile kazancın da kesilmesi ile neticelenen çalışma gücünün kişiye yeniden fazlası ile kazandırılması gayretleridir (Yazgan, 1977:150). Tedavi edici sağlık hizmetleri ise, II. Basamak Sağlık Kuruluşları (Yataklı Tedavi Hizmetlerinin verildiği genel veya özel dal hastaneleri) tarafından yerine getirilir. Bütün gelişmiş ülkelerde hâlihazırdaki harcama ve sermaye yatırımlarının her ikisinin de en büyük bölümünü hastane (yataklı tedavi kurumları) harcamaları oluşturmaktadır (Smith, 2000:34) Rehabilite Edici Sağlık Hizmetleri Sakat ve çalışma gücünü kısmen ya da tamamen kaybetmiş insanları tekrar topluma kazandırmaya, işgücü ve çalışma imkânı sağlanmaya yönelik hizmetler rehabilitasyon hizmetleri kapsamında yer alır. Bu hizmetler hekim ve diğer sağlık personeli tarafından yapılan tıbbi rehabilitasyon hizmetleri ile sosyal çalışmacılar tarafından yapılan sosyal rehabilitasyon çalışmalarıdır. Rehabilitasyon hizmetleri, toplumda sakat ya da sosyal bakımdan dezavantajlı olan kişilerin, hem kendi kendilerine günlük yaşamlarını sürdürebilmelerine yardımcı olur, hem de ailelerinin bakım yüklerini hafifletir ve toplum refahını arttırır.

19 3. HASTANELER VE İŞLEVLERİ 3.1. Hastane Tanımı Hastaneler tedavi edici sağlık bakım hizmetlerinde ikinci basamağı oluşturan sağlık kuruluşlarıdır.1 Birinci basamak sağlık kuruluşları hastanelerden önce gelen ve koruyucu sağlık hizmetlerini yerine getiren sağlık ocaklarıdır. Sağlık ocaklarında pratisyen doktorlar tarafından koruyucu sağlık hizmetleri verilmektedir (http// ). Bu çalışmanın araştırma evreni, ikinci basamak sağlık kuruluşu olan devlet hastanesidir. Hastaneler ikincil bakım denilen, tıbbi tedavinin ve muayenenin uzman doktorlarca yapıldığı yataklı kuruluşlardır. Müşahede teşhis, tedavi ve rehabilitasyon olmak üzere gruplandırılabilecek sağlık hizmetleri veren, hastaların uzun veya kısa süreli tedavi gördükleri, yataklı kuruluşlar olarak tanımlamaktadır ( http// ) Hastanelerin Sınıflandırılması Hastaneler verdikleri tedavi hizmetlerinin türüne, yönetim ve kontralarına, finansal kaynaklarının türüne (mülkiyet türüne), büyüklüklerine (yatak kapasitelerine), hastaların hastanede kalış sürelerine, kadrolu personelinin kompozisyonuna göre sınıflandırılabilmektedir. Fakat yapılan sınıflandırmalarda genellikle, ''verilen tedavi hizmetinin türü'', ''hastaların hastanede kalış süreleri'', ''finansal kaynakların türü yani mülkiye türü'' ve ''büyüklükleri'' esas alınmaktadır. Verilen tedavi hizmetinin türüne göre hastaneler iki grupta toplanmaktadır: Genel ve özel dal hastaneleri. Genel hastaneler, her türlü acil vaka ile yas cinsiyet farkı gözetilmeksizin, bünyesindeki mevcut uzmanlık dallarıyla ilgili hastaların kabul edildiği hastanelerdir. Özel dal hastaneleri ise, belirli bir yaş veya türde hastaların kabul edildiği hastanelerdir. Sözgelişi, çocuk hastaneleri ve doğumevleri bu gruba girmektedir. Bu ayırıma bağlı, olarak yapılan baksa bir ayırım da, eğitim hastaneleri ile eğitim vermeyen hastaneler seklindedir. Eğitim hastaneleri, öğretim, eğitim ve araştırma yapılan uzman ve ileri dal

20 uzmanları yetiştirilen genel ve özel dal hastaneleridir ( http// ) Hastanelerde İşletme Fonksiyonları Hastanelerde muayene. Tetkik. Teşhis ve tedavi hizmetleri ile birlikte idari işler, personel işleri. Muhasebe işlemleri. Stok kontrol işlemleri yürütülür. Bu işlemlerin her biri hastanenin büyüklüğüne göre bir personel ya da bir büro aracılığı ile yürütülür (http// ) İdari işler Hastanelerde. Satın alma, envanter denetimi, yiyecek yönetimi, yemek listesi hazırlanması. Tesis bakımlarının izlenmesi, enerji yönetimi, projeleri programlama ve denetleme vd. işlevlerine idari işler adı verilir (http// ) Personel İşleri Hastanelerde çalışan personelin, özlük işleri. Maaş ve bordro işlemleri, vergi iadesi işlemleri, fazla mesai işlemleri, döner sermaye bordrosu işlemleri, nöbet ücret bordrosu, ikramiye bordrosu işlemleri, emekli sandığı işlemleri ve izin işlemleri gibi işlemlerine personel işleri adı verilir. Personel yönetimi, hastanenin iş yükü analizlerini yaparak hastanenin eleman ihtiyaçlarını da belirler. Yukarıda sayılan işlemlerin yapılması için personel kütük kayıtlarının düzenli bir şekilde tutulması ve saklanması gerekmektedir ( http// ) Stok kontrolu Hastanelerde çok çeşitli malzemeler kullanılır. Söz konusu malzemelerin hastane içerisindeki tüketimi, genellikle yapılan tedaviye ya da hizmete bağlıdır. Hastanelerde çeşitli malzemeler stoklanır. Çeşit çeşit enjektörler, sargı bezleri, deney tüpleri. Çeşitli kimyasal maddeler ve daha yüzlerce farklı malzeme, gerektiği zaman kullanılmak Üzere hazır bulundurulur. Ayrıca hastanenin eczanesinde de binlerce çeşit ilaç stoklanır.

21 Hastanelere hangi hızla ne tür hasta geleceğini önceden kestirmek imkânsız denecek kadar zordur. Dolayısıyla stoklanan malzemenin tüketim hızını güvenilir bir biçimde tahmin etmek zorlaşır. Sağlık kuruluşlarında çok çeşitli malzemeler stoklanır. Diğer işletmelerde olduğu gibi, hastanelerde de satın alma işlerinden sorumlu ayrı birimler vardır. Söz konusu birimler çeşitli yöntemlerle malzeme alımı yaparlar. Satın alınan malzemenin satıcıların depolarından hastanenin deposuna taşınması tek adımlık bir iştir. Ancak bu bir tek adımlık iş için çok yoğun bilgi akışı gerekir ( http// ) Muhasebe (Döner sermaye) işleri Muhasebe bir denetim aracıdır. Muhasebeden yararlanarak hastanenin kaynaklarındaki ve varlıklarındaki mali değişim kayda geçirilir, işlenir ve yorumlanır. Muhasebe hastanenin içinde ve dışında hastanenin faaliyetleriyle ilgilenilen her karar verici için gerekli olan bilgilerin üretildiği en önemli fonksiyondur ( http// ). Muhasebe fonksiyonu değişikliklerin kaydedilmesi ile başlar. Dolayısıyla hastaneler muhasebeleştirilecek verileri kaydetmek zorundadır. Muhasebe sisteminin temel birimi, yapılan harcamaları ve elde edilen gelirleri belgeleyen fiştir. Muhasebenin görevlerini yerine getirebilmesi için, bir dönemdeki fişlerin tümünün sisteme girilmiş olması gerekir.muhasebe fonksiyonunu yerine getirmek için gerçekleştirilen işlemler kaydetme, işleme ve yorumlama başlıkları altında sınıflandırılabilir. Muhasebe verileri öncelikle kaydedilir, sonra muhasebe tekniklerine ve yaklaşımına uygun olarak işlenir ve üretilen sonuçlar yorumlanır 1995 yasalarına göre özel hastanelerin tek düzen hesap planına göre muhasebe tutmaları mecburidir. Bunun yanında bir de hastane muhasebesi tutulur. Hastane muhasebesi devlet muhasebe sistemine göre tutulmalıdır. Hastanelerde muhasebe elemanının ya da bürolarının yürüttüğü işlemler kısaca şöyle sayılabilir. Genel muhasebe kayıtlarının tutulması, alacak ve borçlu hesaplarının takibi, aylık mizanların çıkarılması, yıllık hesap özetlerinin düzenlenmesi, personel maaş ve döner sermaye bordrolarının hazırlanması, envanter kontrolü ve sabit kıymetlerin takibi, bütçe düzenleme ve bütçe denetimi, Resmi/Özel kurum ve kuruluşlara sunulacak mali raporların hazırlanmasıdır.

22 3.3. Hastanelerde Hasta Hizmetleri Hastanelerin temel işlevleri hastaların muayene, tetkik, teşhis ve tedavilerinin yapılmasıdır. Bu işlevlerin etkin biçimde yürütülmesi için hasta hizmetlerinin belirli bir düzen ve organizasyon içinde yürütülmesi gerekir. Hastanelerdeki hastane hizmetleri aşağıdaki alt başlıklar altında ele alınabilir ( http// ) Rezervasyon Ve Kayıt Her hastanenin belirli sayıda odası vardır. Bu odaların talebi rassal olarak değişir. Hekimler hastanın hastanede tedavi görmesinin daha iyi olacağına karar verdikleri için hastayı yatırabilirler ya da hasta çeşitli cihazlara bağımlıdır. Kendi evinde bu cihazlara ulaşamayacağı için hastanede yatması gerekir. Bir de hastaya cerrahi müdahale yapılacağı zaman hastanede yatması gerekir. Müdahaleden önce hazırlık, müdahaleden sonra da kontrol amacıyla hastanede kalması gerekir. Hekim hastanın hastanede yatması gerektiğine karar verdiğinde ilgili servisteki oda rezervasyon durumuna bakılır. Hastanın durumunun aciliyeti de dikkate alınarak, belirli bir tarihe karar verilir. Hastanelerde yatan hasta için ayrılan tek şey yatak değildir. Cerrahi müdahale görecek olan hastalar için ameliyathane ayrılması da gerekir. Çoğu zaman ameliyathane, yataktan daha önemli bir sınırlayıcıdır. Yani hastanede yeterli yatak olduğu halde, ameliyathanenin boş zamanı olmadığı için, hastanın yatış tarihi ertelenir. Yukarıda özetlenen süreç, oldukça sorunlu bir süreçtir. Hastane yönetimini en çok yoran problemlerin başında, hastalara yatak ve ameliyathane zamanı belirleme problemi gelir Kayıt ve Dosyalama Hastaneye kabul edilecek olan her hasta için bir dosya açılır. Hasta dosyası, hastanın yaşı, cinsiyeti, çocuk sayısı, kan grubu gibi kimlik bilgileri ile sağlık değişkenlerini içerir. Ayrıca hastanın çeşitli tarihlerde geçirmiş olduğu hastalıklar, hastanede yaptırdığı operasyonlar, tıbbi tahlillerin raporlan ile çektirdiği filmler de dosyada saklanır.

23 Hasta hastaneye bir daha başvurduğunda, kayıt kartıyla başvurması istenir.'kayıt kartındaki numara yardımıyla hastanın dosyası arşivden bulunur ve hastaya verilir. Hasta hekime elindeki dosyalarıyla başvurur. Yeni şikâyetlerini dile getirir. Yeni bir hasta hikâyesi not edilir. Gerekirse tahliller ya da röntgen filmleri istenir. Gelen raporlar ya da filmler incelenir. Yeni teşhis ve tedavi dosyaya not edilir. Tahlil raporları ya da filmler dosyaya eklenir. Dosyalama sistemi çok önemlidir. Çünkü insanların sağlık sorunları genellinde, uzun süre önceki şikâyetleri ve uygulanan tedavi yöntemleri ile yakından ilişkilidir. Ancak dosyalama sistemi ile ilişkili çeşitli sorunlar vardır. Bu sorunların başında dosyaların saklanması ve korunması sorunu gelir. Dosyalar çok yer kaplar. Bir hastaneye herhangi bir şikâyeti nedeniyle başvurmuş olan onbinlerce hastanın dosyalannı korumak için büyük mekânlara ihtiyaç vardır. Öte yandan dosyalar zamanla yıpranır. İçindeki bazı belgeler, hatta dosyanın tümü kaybolur. İkinci önemli sorun dosyalara erişimde ortaya çıkar. Her dosyanın bir numarası vardır. Ancak hastalar sık sık kendi dosya numaralarını yitirirler. Dolayısıyla hasta dosyalanna hastanın adı ve soyadıyla erişebilmek gerekir. Ancak bir bölümü yıpranmış, dağılmış çok sayıda dosyanın içinden hastanın dosyasını bulmak kolay değildir, zaman alır. Kaldı ki hastaneden çıkarken hastanın iade ettiği dosya yanlışlıkla yanlış yere konursa, bu yanlışlığın fark edilmesi ve dosyaya bir daha gerektiğinde erişmek, tümüyle tesadüflere kalır. Üçüncü önemli sorun, dosyadaki bilgilere erişimle ilgilidir. Dosyalardaki bilgilere erişebilmek için ya dosya numarasını, ya dosya sahibinin adını vermek gerekir. Dosyaya şikâyete göre değil, ancak numara ya da adla erişilebilir Tetkik Ve Teşhis Hekimlerin görevleri, hastanın rahatsızlığının ne olduğuna ve nasıl giderilebileceğine karar vermektir. Bütün kararlar bilgiye dayalı olarak alınır. Hekim üç temel kaynaktan bilgi edinir ve bu bilgilere dayanarak hastanın rahatsızlığının ne olduğuna karar verir, yani teşhis koyar ( http// ). cevap Birinci kaynak hastanın kendisidir. Şikâyetlerini anlatır, hekimin sorularına