Türkiye Ülke Değerlendirmesi

Transkript

1 Bulaşıcı Olmayan Hastalıklarda Daha İyi Sonuçlar: Sağlık Sistemi iç Zorluklar ve Fırsatlar, No.2 Türkiye Ülke Değerlendirmesi Melitta Jakab Lorae Hawks Belda Lorg Juan Tello Toker Ergüder Mehmet Kontaş

2 Özet Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye de giderek büyüyen bir Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar (BoH) yüküyle karşı karşıyadır. Bu raporda Türkiye n başarıları ve Bulaşıcı Olmayan Hastalıklarının sonuçlarındaki gelişmeyi hızlırmak iç ne tür zorluklarla karşı karşıya kaldığı ele alınmaktadır. Türkiye, hali hazırda Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar iç önerilen çok sayıda temel nüfus müdahaleleri uygulama konusunda etkileyici bir ilerleme kaydetmiştir. Özellikle tütün kontrolü konusunda çok belirg faaliyetler yürütülmüştür. Zorluklar ise halen geçen alkol kontrol politikalarının uygulanması ve obeziteye yönelik kapsamlı ve pragmatik bir yaklaşımın geliştirilmesi konularıdır. Temel bireysel hizmetler açısından, Türkiye, her düzeyde kaliteli sağlık hizmet sunumuna erişimi artırmak iç büyük atılımlar yapmıştır, bunun neticesde anne ve çocuk sağlığı göstergelerde belgelenmiş iyi sonuçlar elde etmiştir. Bununla birlikte, kardiovasküler hastalıklar, diyabet ve kanser hastalıklarının aile hekimleri tarafından zamanında tespiti ve sürekli yönetimi konularında zorluklar bulunmaktadır. Rapor bu konuları derlemese analiz etmekte ve Türkiye n gelecek nesiller bu sağlık problemler üstesden nasıl geleceği konularında politika önerileri sunmaktadır. Anahtar kelimeler KRONİK HASTALIKLAR SAĞLIK SİSTEMLERİ UNİVERSAL KAPSAYICILIK SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİ SAĞLIĞIN SOSYAL BELİRLEYİCİLERİ DSÖ Avrupa Bölge Ofisi n yayınlarıyla ilgili taleplerizi şu adreslere bildiriz: Yayınlar DSÖ Avrupa Bölge Ofisi Scherfigsvej 8 DK-2100 Copenhagen Ø, Danimarka Alternatif olarak, Bölge Ofisi web sitesden ( belge edmek, sağlık bilgileri almak veya alıntı ya da tercüme yapmak iç çevrimiçi talep munu doldurunuz. Dünya Sağlık Örgütü 2014 Tüm hakları saklıdır. Dünya Sağlık Örgütü nün Avrupa Bölge Ofisi, yayınlarının kısmen veya bütün olarak çoğaltılması veya tercüme edilmesi yönündeki talepleri memnuniyetle karşılamaktadır. Bu yayında kullanılan tabirler ve materyaller sunumu, Dünya Sağlık Örgütü nün herhangi bir ülken, bölgen, şehr veya alanın ya da bunların yetkililer yasal durumu hakkında veya bunların hudut ve sınırları hakkında herhangi bir görüş ifade ettiği anlamına gelmez. Haritalar üzerdeki noktalı çizgiler, üzerde kes uzlaşma olmayabilecek bölgeler yaklaşık sınırlarını temsil etmektedir. Belirli şirketler veya bazı imalatçıların ürünler isimler geçmesi, bunların Dünya Sağlık Örgütü tarafından burada adı geçmeyen diğer benzerlere tercihen onaylıkları veya tavsiye edildikleri anlamına gelmez. Yazım hataları ve ihmaller haricde, tescilli ürünler isimleri baş harfleri büyük yazılarak belirtilmiştir. Dünya Sağlık Örgütü bu yayında yer alan bilgileri doğrulamak iç makul sınırlar çerçevesde tüm önlemleri almıştır. Ancak yayınlanan materyal, açık veya ima yollu hiçbir garanti olmaksızın dağıtılmaktadır. Materyali yorumlama ve kullanma sorumluluğu okuyucuya aittir. Hiçbir durumda, Dünya Sağlık Örgütü bu belgen kullanılmasından ötürü ortaya çıkabilecek zararlardan sorumlu tutulamaz. Yazarlar, editörler veya uzman gruplar tarafından ifade edilen görüşler Dünya Sağlık Örgütü nün kararlarını veya beyan edilen politikasını temsil etmesi şart değildir. Met editörü: Patricia Butler Kitap ve kapak düzenlemesi: Chrisphe Lanoux, Paris, Fransa

3 İçdekiler Contents Teşekkür... 5 Acknowledgements 5 Giriş Introduction ve Gerekçe... rationale Noncommunicable BOH Sonuçları... disease outcomes Mortality-based Mortaliteye Dayalı outcome Sonuç measures Ölçümleri Inequalities BOH larda Eşitsizlikler social determants ve Sosyal Belirleyiciler...10 NCDs Coverage core NCD terventions services Temel Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara Müdahaleler ve Hizmetler Kapsamı Population terventions Tobacco Toplum Temelli Müdahaleler Alcohol Bireysel Hizmetler Temel Nutrition Bulaşıcı Olmayan Hastalıklara İlişk Müdahaleleri, Hizmetleri Individual Artırmak services İç Sağlık Sistemdeki Zorluklar ve Fırsatlar I. CVD BOH ların diabetes Daha İyi Bir Şekilde Önlenmesi ve Kontrolüne Yönelik 17 Cancer Politik Kararlılık Geliştirme II. Öncelikleri system challenges ve Sınırları Belirlemeye opportunities Yönelik Açık scale Süreçler up core Oluşturmak...23 NCD terventions services 20 III. Kurumlar Arası İşbirliği Güçlendirme...24 Challenge 1. Developg political commitment better NCD prevention control IV. Toplumun Güçlendirilmesi Challenge V. Hizmet 2. Sunumu Creatg Modeli...27 explicit processes settg priorities limits 21 Challenge VI. Hizmet 3. Sağlayıcılar Strengng Arasında teragency Koordasyon...32 cooperation 22 VII. Coordation Yerelleşme ve between Ölçek Ekonomileri health ile or Uzmanlaşma...34 secrs 22 Coordation with health secr 23 VIII. Teşvik Sistemleri...35 Challenge 4. Enhancg population empowerment 25 Challenge IX. Kanıtların 5. Model Uygulamalara service Yansıtılması...37 delivery 26 Challenge X. İnsan 6. Kaynakları...38 Coordation across providers 30 Challenge XI. Kaliteli 7. BOH Regionalization, İlaçlarına Erişim...39 economies scale specialization 32 Challenge XII. Sağlık 8. Sistemleri Incentive Yönetimi...40 systems 33 Challenge 9. Integration evidence practice 35 XIII. Bilişim Çözümleri...40 Challenge 10. Human resources 36 XIV. Değişim Yönetimi...41 Challenge 11. Access quality NCD medices 37 Challenge XV. Tedaviye 12. Erişim ve systems Mali Yük...41 management Challenge Yenilikler ve 13. İyi Inmation Uygulamalar... solutions 38 Challenge 4.1 Sağlık yi Change Benimsemek... management 38 Challenge 15. Access c fancial burden Kanser Taraması iç Hizmet Sağlayıcılar Arasında Koordasyon Innovations good practices Politika Önerileri Embracg Coordation Koordasyon among ve yönetim service mekanizmalarını providers cancer güçlendirme...44 screeng BOH lar iç obezite ve beslenme ile ilişkili risk faktörlere yönelik eylemler hızlırılması...45

4 5. 5. Policy 5.3. recommendations BOH larda aile hekimliğ rolünün arttırılması Policy recommendations Strengn Strengn Sağlıkla ilişkili coordation coordation hakkaniyet ve governance sosyal governance belirleyicileri mechanisms mechanisms eylem ve raporlamada Accelerate on risk 5.2 Accelerate yaygınlaştırarak action on action dâhil obesity on obesity etme... nutrition risk facrs NCDs nutrition risk facrs NCDs Increase role role family medice NCDs Increase BOH planlarını role değiştirmek family medice ve geliştirmek NCDs iç analiz çalışmaları ve Mastream 5.4 Mastream durum tespiti equity equity yapma...49 social determants health action social determants health action reportg Kaynakça...50 reportg Analyse build case change refe NCD plans Analyse build case change refe NCD plans 47 References Ek 1. Katılımcı Listesi...53 References Participants workshop 1. Participants workshop 4 4

5 Teşekkür Acknowledgements Yazarlarımız, authors çalışmaya grateful olan katkı ve desteklerden commitment dolayı this this başta T.C. Sağlık : Bakanı :. Mehmet Meh- authors grateful commitment this : Mehmet met MÜEZZİNOĞLU na, (Mister Sağlık Bakanlığı ), Önceki Pressor Müsteşarı Nihat Pr. TOSUN. Nihat (Undersecretary), TOSUN, Sağlık MÜEZZİNOĞLU (Mister ), Pressor Nihat TOSUN (Undersecretary), Bakanlığı Hüsey Hüsey ÇELİK Müsteşar ÇELİK (Deputy (Deputy Yardımcısı Undersecretary), Undersecretary), Hüsey ÇELİK, Pressor Türkiye Pressor Halk Seçil Sağlığı Seçil ÖZKAN ÖZKAN Kurumu (President, (President, Başkanı Pr.. Seçil ÖZKAN, Türkiye Halk Sağlığı Associate Associate Kurumu Pressor Pressor önceki başkanı Turan Turan Doç. BUZGAN BUZGAN. Turan (Former (Former BUZGAN, President, President, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Bulaşıcı Olmayan Hastalıklar, Bekir KESKİNKILIÇ Bekir KESKİNKILIÇ Programlar (Deputy ve (Deputy Kanser President Başkan President Yardımcısı Non Communicable Programmes Cancer Control, Non Uzm. Communicable. Bekir KESKİNKILIÇ, Sağlık Programmes Bakanlığı Türkiye Cancer Halk Control, Sağlığı Kurumu ndan Daire Başkanları; Banu EKİNCİ, Nazan YARDIM Uzm.. Banu EKİNCİ, Doç.. Nazan YARDIM, Doç.. Murat Murat GÜLTEKİN GÜLTEKİN,. Kanuni Nazan KEKLİK, YARDIM Sağlık Bakanlığı Sağlık Hizmetleri İsmail Genel SERDAROĞLU Müdürlüğü nden Murat GÜLTEKİN. General İsmail SERDAROĞLU, Direcrate Sağlık Bakanlığı Services), Sağlık Araştırmaları Kanuni KEKLİK İsmail Genel SERDAROĞLU Müdürlüğü Sağlık İstatistikleri General Daire Direcrate Başkanı Berrak. Berrak BAŞARA BAŞARA, Services), Türkiye General Kanuni Halk Direcrate Sağlığı KEKLİK Kurumu kronik Research), Hastalıklar, Yaşlı Sevgi Sağlığı GÜLER ve özürlüler ELLERGEZEN Berrak Dai- BAŞARA General Direcrate Research), Sevgi GÜLER ELLERGEZEN re Başkanlığı ndan; Uzm.. Ayşegül ÖZTEMEL, Uzm. Ayşegül. Sevgi ÖZTEMEL GÜLER, Tıbbi Teknolog Gülay Ayşegül ÖZTEMEL SARIOĞLU, Sosyolog Şerife Ev KAPLAN, Ev ARAS ARAS Tıbbi KILINÇ KILINÇ Teknolog Nev ÇOBANOĞLU, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Gülay Gülay SARIOĞLU Tütün SARIOĞLU ve Bağımlılık Yapıcı Jale Maddelerle Mücadele Daire Şerife Başkanlığı ndan Şerife KAPLAN KAPLAN Uzm.. Ev ARAS KILINÇ, Ankara Sağlık Müdürlüğü nden Jale ÖZTÜRK Jale ÖZTÜRK. Jale ÖZTÜRK, Ankara Halk sağlığı Müdürlüğü nden Mustafa ÖZTÜRK Pr.. Mustafa ÖZTÜRK Mustafa ÖZTÜRK Demet İMAMOĞLU ve. Demet İMAMOĞLU, Demet İzmir Sağlık İMAMOĞLU Müdürlüğü nden Bediha TÜRKYILMAZ (İzmir Uzm. Mustafa. Bediha TÖZÜN TÜRKYILMAZ, (İzmir İzmir Bediha Halk TÜRKYILMAZ Sağlığı Müdürlüğü nden (İzmir Nail Nail UMAY Doç.. (Malatya Mustafa TÖZÜN, Malatya Mustafa Sağlık TÖZÜN Müdürlüğü nden (İzmir Kemal ŞENER. Nail (Malatya UMAY, Malatya Halk Nail Sağlığı UMAY Müdürlüğü nden (Malatya Ümit KERVAN. Kemal ŞENER Cardiology ve Ankara Kemal Yüksek Trag ŞENER İhtisas (Malatya Hastanesden Research Hospital). Uzm.. Ümit KERVAN a çalışmaya Ümit KERVAN olan katkı ve katılımlarından Cardiology Trag dolayı müteşekkirdir. Research Hospital). This This report was was greatly med by by a workshop held on on June , 26, 2013 Ankara, This report was greatly authors med appreciate by a workshop time commitment held on June 17 put 26, 2013 great Ankara, number Bu raporda dividuals authors who Haziran participated. appreciate 2013 tarihleri (See arasında time commitment 1 yapılan list list çalıştaydan participants) put faydalanılmıştır. great authors number Yazarlarımız deeply dividuals grateful katılımcılara who participated. zaman authorities ayırdıkları (See ve Malatya katkılarından 1 provce list dolayı participants) teşekkür hostg eder. authors Yazarlarımız mission deeply providg grateful valuable sights. authorities Malatya provce hostg mission ayrıca Malatya İli yöneticilere misafirperverlikleri ve değerli görüşleri iç teşekkür eder. providg valuable sights. Türkiye Ülke Değerlendirmesi, country Dünya was was Sağlık produced Örgütü (DSÖ) under Avrupa overall Bölge guidance Ofisi nden. Hans Hans KLUGE Kluge, ve Direcr. country Gauden GALEA nın Division rehberliğde was produced Systems hazırlanmıştır. under overall Ayrıca DSÖ guidance Türkiye Ofisi Gauden Hans eski başkanı Kluge, Galea, Direcr. Direcr Crista PROFİLİ ye Division Division özverili Noncommunicable desteklerden Systems dolayı teşekkür ederler. Life-course Gauden Galea, Direcr Regional Office Division Europe. Noncommunicable would not not have Life-course been possible without Regional enthusiastic Office Europe. support Crista Prili, would not Head have been Country possible Office, without. enthusiastic support Crista Prili, Head Country Office,. Grateful thanks extended Nancy Graves language editg Chrisphe Grateful Lanoux thanks design extended layout Nancy typesettg Graves this this language report. editg Chrisphe Lanoux design layout typesettg this report. 5 5

6 Introduction 5. Giriş Policy recommendations ve Gerekçe rationale 5. Policy recommendations 5.1 Strengn coordation governance mechanisms 5.1 Strengn coordation governance mechanisms 5.2 Accelerate action on obesity nutrition risk facrs NCDs 5.2 Accelerate action on obesity nutrition risk facrs NCDs Like Birçok 5.3 many Increase countries, is facg a growg noncommunicable disease (NCD) disease 5.3 Increase ülkede olduğu role role gibi, family family Türkiye de medice medice de Bulaşıcı NCDs NCDs Olmayan Hastalık (BOH) yükü artış göstermektedir. 5.4 Mastream With its impressive Transmation Program, has troduced burden. fundamental 5.4 Mastream Türkiye, equity hayata changes equity geçirdiği social its health social Sağlıkta determants system. determants Dönüşüm health se Programıyla, action changes health have action sağlık sistemde led önemli ilerlemeler reportgkaydetmiştir. Kaydedilen ilerlemeler sayesde sağlık sigortası kapsamı a rapid crease hızla ge- nişlemiş, 5.5 Analyse sağlık build hizmetlere case daha change fazla erişim refe sağlanmış NCD ve plans bakım hizmetlere erişimde 47 health reportg surance coverage, improved access health services reduced regional equalities 5.5 Analyse access build c, case with change demonstrated refe impact NCD on plans fant, child maternal 47 References mortality gözlenen bölgesel (Akdag, 2011; eşitsizlikler Mistry azalmıştır., Değişiklikler, 2012a; Atun sonuç R, Ayd, olarak Chakraborty, bebek, çocuk ve Sümer, anne References Aran, ölümleri 1. Gürol Participants üzerde et al., somut 2013). etkileri Over workshop a olmuştur decade (Akdag, systematic 2011; Mistry health rems,, 2012a; Mistry Atun R, 1. Participants workshop Ayd, Chakraborty, has approached Sümer, Aran, take Gürol sck et al., 2013).10 achievements yılı aşkın bir challenges süredir sistematik identify olarak yapılan accelerate sağlık remlarında, progress NCD Sağlık outcomes. Bakanlığı, elde edilen başarıları ve BOH sonuçlarında how kaydedilen objectives ilerlemen country önünde duran engelleri değerlendirmesi twold. First, it iç is expected DSÖ ile işbirliğe produce gitmiştir. contextualized actionable policy recommendations health system pragmatic, strengng accelerate gas key NCD outcomes. It is hoped that Bu ülke değerlendirmesi, its policy iki recommendations amaçla yapılmaktadır. will provide Bircisi; a platm değerlendirmen, a comprehensive sağlık sistemi güçlendirip action plan temel serve BOH as sonuçlarında an umbrella elde a edilen number kazanımları already hızlıracak existg subsecral pragmatik, NCD plans. bağlamsal Second, ve eyleme geçirilebilir will politika contribute tavsiyeleri ortaya regional koyması knowledge beklenmektedir. experience Yapılan sharg değerlendirmen on common ve sonucunda health system çıkan barriers tavsiyeler, NCDs hâlihazırda promisg mevcut bulunan approaches bir dizi alt remove m. Early results were featured High-level Meetg sektör planında şemsiye işlevi görecek şekilde kapsamlı bir BOH eylem planı iç platm on Systems Wealth Context 2020 Talln, Esnia oluşturması beklenmektedir. İkcisi; bölgesel bir projen parçası olarak, bu değerlendirme on Ocber 2013; 10th Flagship Course on Systems Strengng bölge Barcelona, çapında Spa sağlık on sistemlerde Ocber BOH lara 2013; ilişk olarak International görülen ortak Anniversary engeller Conference ve engelleri Markg ortadan kaldırmaya 35 Years yönelik Declaration umut verici yaklaşımlar Alma-Ata ile on ilgili Primary bilgi ve deneyim C paylaşımına Almaty, Kazakhstan katkı sağlayacaktır. on 6-7 Bu November değerlendirmen 2013; ilk sonuçları, Sağlık European Sistemleri Misterial ile ilgili Taln de Conference planacak Prevention olan üst düzey plantıda, Control Barcelona NCDs Flagship Context Programında, Alma 2020 Ata Temel Ashgabat, Sağlık on Turkmenistan Konferansı ve BOH larla on 3 4 December ilgili Türkmenistan Bakanlık Konferansı nda paylaşılabilir. country is part a regional project Regional Office Europe Bu ülke değerlendirmesi, step up support üye Member devletler States sağlık on sistemleri strengng BOH larda ir health daha systems iyi sonuçlar better alacak NCD şekilde outcomes. güçlendirmelere Five countries destek have olmak agreed amacıyla participate DSÖ Avrupa as first Bölge le Ofisi n countries geliştirdiği : bölgesel projen Kyrgyzstan, bir parçasıdır. Hungary, Beş ülke Republic (Türkiye, Moldova, Macaristan, Tajikistan Moldova, Kırgızistan. ve Tacikistan) five country değerlendirmeye s katılmayı usg kabul a common etmiştir. approach Beş ülke with değerlendirmesde multidisciplary de farklı disipllerden teams. gelen değerlendirme is based ekipleriyle on a structured ortak bir yaklaşım benimsenmiştir. guide, which Değerlendirmeler, yapılırılmış Değerlendirme Kılavuzu na dayırılmakta ve bu kılavuz is tailored specifics each country. ( Regional Office Europe, 2014 (thcomg)) guide has been med by a background paper, which explores her role ülken health kende systems özgü koşullarına tacklg göre NCDs şekillendirilmektedir (Roberts & Stevenson, ( 2014 Regional (thcomg)). Office For Europe 2014) ( baskıda). Kılavuz, sağlık sistemler BOH larla başa çıkmada oynadığı rol ile To meet objectives, a multidisciplary expert team visited on ilgili olarak hazırlanan arka plan belgesi ile temellendirilmiştir (Roberts & Stevenson, 2014) June mission started with a three-day consultation with a wide range (baskıda). experts stakeholders volved NCDs. (See 1 list participants) Presentations small group discussions provided opportunity sharg mation, Bu hedeflere ulaşmak reviewg iç, data, farklı identifyg disipllerden success DSÖ uzman challenge ekibi as, Haziran 2013 te buildg Türkiye yi ziyt around etmiştir. some Çalışma; Türkiye de key pots BOH larla. ilişkili çok farklı workshop alanlardan was uzmanlar followed ve consensus by paydaşların field visits katılımıyla Ankara yapılan 3 günlük Malatya bir provces istişyle başlamıştır dividual (bk. meetgs ek 1 katılımcı with listesi). ir respective Sunumlar ve health küçük authorities; grup tartışmaları, public bilgi health paylaşmak, authorities; verileri gözden Mistry geçirmek, Development; başarı local zorluk governments; alanlarını belirlemek city hall ve ficials; bu değerlendirme community kapsamındaki health centres belirli (CHCs); temel family noktalar medice üzerde mutabakat early cancer sağlamak diagnosis, iç gerekli screeng, zemi oluşturmuştur. trag centres Çalışma (KETEMs); kapsamında smokg Ankara centres; cessation clics; ambulance call centres hospitals. meetgs visits allowed ve Malatya illerde il sağlık ve halk sağlığı yöneticileri, Kalkınma Bakanlığı, yerel yönetimler, team gar first-h impressions vet mation obtaed from 4 6 4

7 Acknowledgements documents plum sağlığı merkezleri, a workshop aile presentation sağlığı merkezleri, with mation KETEM ler (Kanser from Erken field. Teşhis At Tarama end ve Acknowledgements Eğitim mission, Merkezleri), impressions sigara bırakma med poliklikleri, durg workshop ambülans çağrı field merkezleri visits were ve hastanelerde presented saha key ziytleri stakeholders gerçekleştirilmiştir. furr consensus Bu plantı buildg. ve ziytler, birci elden izlenim elde edilmesi structure ve belge ve çalıştay report sunumlarından is as follows. alınan bilgiler first section yerde outles uygulamalarla trends kıyaslanma- key NCD authors grateful commitment this : Mehmet outcomes sına olanak authors with sağlamıştır. a focus grateful Çalıştay on mortality-based ve saha commitment ziytleri dicars. sırasında this elde third edilen second izlenimler, : section daha Mehmet reviews fazla MÜEZZİNOĞLU (Mister ), Pressor Nihat TOSUN (Undersecretary), progress MÜEZZİNOĞLU mutabakat scalg (Mister up coverage ), core Pressor NCD terventions Nihat TOSUN services. (Undersecretary), fourth Hüsey ÇELİK sağlamak (Deputy iç misyonun Undersecretary), sonunda kilit Pressor paydaşlara Seçil sunulmuştur. ÖZKAN (President, section Hüsey discusses ÇELİK (Deputy health Undersecretary), system challenges Pressor opportunities Seçil ÖZKAN furr (President, improvg Associate Pressor Turan BUZGAN (Former President, coverage Raporun core NCD terventions Associate Pressor services. Turan fifth BUZGAN section (Former presents President, selected yapısı şu şekildedir: Birci bölümde, Bekir mortaliteye KESKİNKILIÇ dayalı (Deputy göstergelere President odaklanarak Non novations good practices implemented Bekir KESKİNKILIÇ. (Deputy last section President concludes BOH Communicable sonuçlarında görülen eğilimler, Programmes İkci bölümde Cancer temel Control, BOH müdahaleleri ve hizmetler kapsayıcılığı, üçüncü Banu EKİNCİ, bölümde Temel BOH müdahaleleri ve hizmetleri kapsayıcılığını Nazan Non with Communicable policy recommendations. Programmes Cancer Control, Banu EKİNCİ, Nazan YARDIM daha YARDIM çok iyileştirmek iç sağlık sistemde karşılaşılan zorluklar Murat Murat ve GÜLTEKİN fırsatlar GÜLTEKİN ele alınmaktadır Dördüncü bölümde, Türkiye deki yenilikler İsmail SERDAROĞLU İsmail SERDAROĞLU ve iyi uygulamalar tanıtılmaktadır. General Direcrate General Direcrate Son bölümde ise politika Services), Services), tavsiyeleri Kanuni Kanuni ile rapor KEKLİK KEKLİK sonuçlırılmaktadır. Berrak BAŞARA General Direcrate Research), Sevgi GÜLER ELLERGEZEN Berrak BAŞARA General Direcrate Research), Ayşegül ÖZTEMEL Sevgi GÜLER ELLERGEZEN Ev ARAS KILINÇ Ayşegül ÖZTEMEL Gülay SARIOĞLU Ev ARAS KILINÇ Şerife KAPLAN Gülay SARIOĞLU Jale ÖZTÜRK Şerife KAPLAN Mustafa ÖZTÜRK Jale ÖZTÜRK Demet İMAMOĞLU Mustafa ÖZTÜRK Bediha TÜRKYILMAZ (İzmir Demet İMAMOĞLU Mustafa TÖZÜN (İzmir Bediha TÜRKYILMAZ (İzmir Nail UMAY (Malatya Mustafa TÖZÜN (İzmir Kemal ŞENER (Malatya Nail UMAY (Malatya Ümit KERVAN Cardiology Kemal Trag ŞENER (Malatya Research Hospital). Ümit KERVAN Cardiology Trag Research Hospital). This report was greatly med by a workshop held on June 17 26, 2013 Ankara, This report was greatly authors med appreciate by a workshop time commitment held on June 17 put 26, 2013 great Ankara, number dividuals authors who participated. appreciate (See time commitment 1 list participants) put great authors number deeply dividuals grateful who participated. authorities (See Malatya 1 provce list participants) hostg authors mission deeply providg grateful valuable sights. authorities Malatya provce hostg mission providg valuable sights. country was produced under overall guidance Hans Kluge, Direcr country Division was produced Systems under overall guidance Gauden Hans Kluge, Galea, Direcr Direcr Division Division Noncommunicable Systems Life-course Gauden Galea, Direcr Regional Office Division Europe. Noncommunicable would not have Life-course been possible without Regional enthusiastic Office Europe. support Crista Prili, would not Head have been Country possible Office, without. enthusiastic support Crista Prili, Head Country Office,. Grateful thanks extended Nancy Graves language editg Chrisphe Grateful Lanoux thanks design extended layout Nancy typesettg Graves this language report. editg Chrisphe Lanoux design layout typesettg this report

8 5. 1. Policy Noncommunicable BOH recommendations Sonuçları disease outcomes 5. Policy recommendations 5.1 Strengn coordation governance mechanisms 5.1 Strengn coordation governance mechanisms 5.2 Accelerate action on obesity nutrition risk facrs NCDs 5.2 Accelerate action on obesity nutrition risk facrs NCDs Increase Mortality-based role family medice outcome NCDs measures Mortaliteye Increase role Dayalı family Sonuç medice Ölçümleri NCDs 5.4 Mastream equity social determants health action 5.4 Mastream has shown equity impressive social commitment determants health action addressg health equalities Türkiye, reportg reportg sağlık with ve sağlıkta documented eşitsizliklere improvement ilişk önemli many çalışmalar health yapmış outcome ve dicars birçok sağlık 5.5 (Akdag, 5.5 göstergesde Analyse 2011; Mistry build Analyse build somut case iyileşmeler, change case change 2012a; sağlamıştır Atun refe refe R, (Akdag, NCD Ayd, plans NCD 2011; plans Chakraborty, Mistry Sümer,, 2012a; Aran, References Gürol Atun R, et Ayd, al., 2013). Chakraborty, Sce Sümer, launch Aran,Gürol et al., Transmation 2013). Türkiye de, Program, Sağlıkta Dönüşüm has References recorded Programı 1. Participants a uygulamaya significant koyulduktan crease workshop life sonra, expectancy yaşam süresde large önemli decles bir artış; maternal, anne, bebek fant ve child 1. Participants mortality. re is workshop documented progress reducg regional equalities çocuk ölümlerde ise büyük bir düşüş kaydedilmiştir. Söz konusu sonuçlarda görülen bölgesel outcomes. eşitsizlikler A comprehensive azaltılmasına yönelik but prioritized çalışmalarda health ilerleme system kaydedilmiştir. rem programme Kapsamlı, that an- se focused cak önceliklendirilmiş on all health ve system belirli functions hedeflere cludg yönelik bu fancg, sağlık sistemi service rem delivery, programı, resources fansman, governance hizmet sunumu, contributed kaynaklar ve yönetim achievements. de dâhil olmak üzere sağlık sistem bütün Assessg işlevlere ağırlık mortality vererek trends söz konusu key NCDs kazanımların this elde report edilmesi proved sağlamıştır. be challengg due complete death registration up Prior 2008, it is estimated that only 50% Bu deaths rapor were iç temel recorded. BOH lardaki Death registration mortalite cludg eğilimleri cause değerlendirmek, death was undertaken 2008 yılına only kadar ölüm large kayıtlarının districts or eksik provcial olması centres nedeniyle was oldukça complete. zor olmuştur. Accuracy 2008 den was also önce a problem, ölümler with yalnızca cause %50 s death kayıtlara collected geçmiş on olduğu basis tahm International edilmektedir. Classification Ölümler, nedenleri ile birlikte (ICD), sadece eighth büyük revision ilçe veya ten il merkezlerde referrg kayıt immediate altına alınmıştır; cause dolayısıyla death rar kayıtlarda büyük eksikler vardır. Ölümler kayıt altına alınırken, ICD-8 bazında planmakta ve than underlyg cause. Sce altta yatan 2009, nedenler significant yere improvements doğrudan ölüme yol completeness açan nedenler belirtilmiş; reliability dolayısıyla death kayıtlarda doğruluk have açısından been da implemented. belirli sorunlar Examples olmuştur. clude improved death certification registration ms, trag physicians creased use verification. Causes death have been Ölüm collected, kayıtlarında görülen underlyg eksikleri causes gidermek categorized ve veriler accordg güvenirliği ICD-10 arttırmak as begng It became mary docrs certify cause death, amacıyla 2009 yılından bu yana konu ile ilgili önemli düzenlemeler hayata geçirilmiştir. Bu amaçla; ölüm belgesi mları hazırlanmış, dokrlara eğitim verilmiş ve doğru- even if death occurred at home; a complete death registration is required bee burial can take place. Docrs note causes death as open-ended death lama daha fazla kullanılmaya başlanmıştır yılı başından itibn ICD-10 bazında altta registration ms, Turkish Statistical updates cause death usg yatan nedene aumatic göre ölüm classification nedenleri planmaya medical başlanmıştır. entry table codes Ölüm evde ICD-10. gerçekleşse Furr bile improvements dokrların ölüm have nedeni been implemented belgelemesi, def iç ölüm two belges ms, death doldurulması registration zorunlu cause hale gelmiştir. death, Dokrlar were combed ölüm nedeni one ma m. açık A direct uçlu olarak entry web-based yazmakta, daha system sonra has TÜİK te been troduced kodlayıcılar tarafından with built- ICD-10 error kodu checkg verilmektedir. alert 2013 systems. yılında yeni Docrs iyileştirmeler can electronically yapılmıştır. submit İki ayrı m cause halde düzenlenen death directly ölüm kaydı system, ve ölüm which nedeni is tek coded bir mda usg ICD-10, birleştirilmiştir. or use an Omatik open-ended hata denetimi cause ve death ikaz m sistemleri have bulunan it verified ternet by tabanlı Mistry bir sistem uygulamaya bee submission koyulmuştur. Dokrlar; Turkish ölüm Statistical nedeni,. ister ICD-10 From kodlarını 2013, extra kullanarak socioeconomic doğrudan variables sisteme can elektronik be cluded olarak girmekte death isterse registration de açık uçlu m, olarak although ölüm nedeni fields girmektedir. voluntary. Bilgiler, changes Türkiye İstatistik have led Kurumu na significant teslim improvements. edilmeden önce In 2009, Sağlık approximately Bakanlığı tarafından 70% teyit deaths edilmektedir. were recorded, 2013 ten with itibn, a cause ek sosyo-ekonomik death specified değişkenler 76% those de, isteğe cases. bağlı Between olmakla 2010 birlikte, 2012, an estimated 85% all deaths were recorded, a cause death specified 90% ölüm kayıt mlarına dâhil edilebilmektedir. Yapılan değişiklikler, önemli iyileştirmeleri de cases. Implementation family medice system across country has greatly beraberde getirmiştir da ölümler yaklaşık %70 i kayda geçmiş; kayda geçenler contributed this achievement. %76 sında ölüm nedenleri belirtilmiştir ile 2012 arasında, ölümler %85 i kayıt altına alınırken analysis %90 ının nedeni a time belirtilmiştir. trend Bu key başarı NCD büyük conditions ora or Aile comparison Hekimliği sistem across Although countries tüm ülke genele seems yaygınlaştırılması difficult, it is widely ile ilgilidir. recognized that NCDs present next generation health challenge National Burden Disease Study showed that burden disease rate constituted 71% disability-adjusted lifeyears (DALYs) 2002; rate had creased 79% by 2012 (Basara, 2013) (Fig. 1) Temel BOH vakaları iç zaman eğilimi celemek veya günümüzde ülkeler arası karşılaştırma yapmak zor görünse de bulaşıcı olmayan hastalıkların Türkiye n önündeki yeni sorunlar This trend is not unusual countries that successfully address fectious diseases childhood illnesses olduğu kabul crease görmektedir. life-span Örneğ, Ulusal population. Hastalık Yükü Reviewg Çalışması trends 2013, 2002 yılında BOH lara ait Sakatlığa Ayarlanmış Yaşam Yılları (DALY) oranı tüm hastalık yükünün 4 8 4