Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı. Afet İşleri Genel Müdürlüğü. Belediyeler için Sismik Mikrobölgeleme. El Kitabı

Transkript

1 Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü Belediyeler için Sismik Mikrobölgeleme El Kitabı Hazırlayan Kurum: Mali Destek Veren Kurum :

2 Belediyeler için Sismik Mikrobölgeleme Tüm hakları Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ne aittir. Afet Risk Yönetimi Dünya Enstitüsü ve İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı, Bu belgeyi kullanma, çoğaltma ve dağıtma haklarını da içerecek şekilde, belgeye serbest olarak erişim hakkına sahiptir. Bu belgeler, Afet Risk Yönetimi Dünya Enstitüsü ve Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü yönetiminde, İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (SDC) tarafından yapılan mali destekle sağlanan ortak bir çabanın ürünüdür. Aşağıdaki kurum ve kişiler bu çabaya katkıda bulunmuştur: Türkiye Cumhuriyeti Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AİGM); Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (BÜ-KRDAE), İstanbul; Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Ankara; Sakarya Üniversitesi (SAÜ), Adapazarı; İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü, Zürih, Geoteknik Mühendisliği Enstitüsü (ETHZ-IGT); İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü, Zürih, Jeofizik Enstitüsü (ETHZ-IG); İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü, Lozan, Yapı Enstitüsü (EPFL-IS); İsviçre Federal Kar ve Çığ Araştırmaları Enstitüsü (SLF), Davos; Studer Mühendislik, Zürih; Virginia Teknoloji Enstitüsü ve Eyalet Üniversitesi (VT), Mimarlık ve Şehir Çalışmaları Koleji; Pennsylvania Üniversitesi (UP), Wharton Okulu - Risk Yönetimi ve Karar İşlemleri Merkezi. Greifenhagen (EPFL-IS), A. Güldemir (AİGM), Ümit Gülerce (İTÜ), Polat Gülkan (ODTÜ), Jürg Hammer (DRM), Walter Hofmann (Brandenberger+Ruosch), İ. Kayakıran (AİGM), Ruşen Keleş (Ankara Üniversitesi), S. Kök (AİGM), M. Dinçer Köksal (DRM), Oliver Korup (SLF), Frederick Krimgold (DRM, VT), H. Kunreuther (UP), Aslı Kuruluş (İTÜ), Jan Laue (ETHZ-IGT), Pierino Lestuzzi (EPFL-IS), George G. Mader (Spangle Associates), Alberto Marcellini (CNR-IDPA, Milan), Robert Meli (Meksika Ulusal Üniversitesi), E. Nebioğlu (AİGM), Heinrich Neukomm (İsviçre Federal Teknoloji Enstitüleri Yönetim Kurulu Üyesi), Akın Önalp (SAÜ), K. Özener (AİGM), Rocco Panduri (Studer Mühendislik), Karin Şeşetyan (BÜ-KRDAE), Bilge Siyahi (BÜ-KRDAE), Sarah Springman (ETHZ-IGT), Franz Stössel (SDC), Jost Studer (Studer Mühendislik), Mustafa Taymaz (AİGM), M. K. Tüfekçi (AİGM), Natasha Udu-gama (DRM), Robert Whitman (MIT, Massachusetts Teknoloji Enstitüsü), S. Yağcı (AİGM), A. Yakut (ODTÜ), Susumu Yasuda (Tokyo Denki Üniversitesi), U. Yazgan (ODTÜ), T. Yılmaz (ODTÜ). El kitabının ana yazarları: Jost Studer ve Atilla Ansal (1. ve2. Bölümler), Frederick Krimgold ve Murat Balamir (3.Bölüm). Atıf: Afet Risk Yönetimi Dünya Enstitüsü, 2004: Belediyeler için Mikrobölgeleme. El Kitabı. H. Akman (BÜ-KRDAE), Walter J. Ammann (SLF), Atilla Ansal (BÜ-KRDAE), Sami Arsoy (SAÜ), Marc Badoux (EPFL), Sadık Bakır (ODTÜ), Murat Balamir (ODTÜ), Pierre-Yves Bard (Grenoble Üniversitesi), Jonathan Bray (Kaliforniya Üniversitesi, Berkeley), Juliane Büchheister (ETHZ-IGT), K. Önder Çetin (ODTÜ), Andreas Christen (ETHZ-IG), Barbara Dätwyler (SDC), A. Demir (AİGM), S. Demir (AİGM) Ekrem Demirbaş (geçmişte AİGM günümüzde TAUGM), Mine Demircioğlu (BÜ- KRDAE), M. E. Durgun (AİGM), Muzaffer Elmas (SAÜ), Mustafa Erdik (BÜ-KRDAE), Ayfer Erken (İTÜ), Donat Fäh (ETHZ-IG), Yasin Fahjan (BÜ-KRDAE), Liam Finn (Kagawa Üniversitesi), Domenico Giardini (ETHZ-IG), Oktay Gökçe (AİGM), Christian

3 Önsöz 17 Ağustos 1999 Kocaeli Depremi, depremlerin toplum ve ekonomi üzerinde meydana getirebileceği yıkıcı etkileri açığa çıkarmıştır. Bu deprem sonrasındaki olumsuz etkilerin ardından Afet İşleri Genel Müdürlüğü Türkiye deki deprem riskini azaltmak amacı ile çeşitli girişimlerde bulunmuştur. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AİGM) Deprem Risklerini Azaltmak için Mikrobölgeleme (MERM) adı verilen çalışmaya başlamıştır. Afet Risk Yönetimi Dünya Enstitüsü (DRM), İsviçre Federal Dış İlişkiler Dairesi, İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı nın (SDC) mali desteği ile bu projeyi yürütmüştür. Projenin tasarlanmasına 1999 yılının Eylül ayında başlanmış ve proje Mart 2002-Şubat 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma sonucunda, Belediyeler için Sismik Mikrobölgeleme genel başlığı altında aşağıdaki proje belgeleri oluşturulmuştur: (1) Genişletilmiş Özet; (2) Sismik Mikrobölgeleme El Kitabı; ve, (3) Örnek Uygulamalar, Bilimsel Son Durum Raporu ve Sürdürülebilir Uygulama için Yardımcı Bilgiler Raporunu içeren Kaynak Bilgiler. DRM, MERM Projesini Türkiye den ve uluslararası katkılarla gerçekleştirmiştir: Boğaziçi Üniversitesi, Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü (BÜ-KRDAE), İstanbul; Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ), Ankara; Sakarya Üniversitesi (SAÜ), Adapazarı; İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü Zürih, Geoteknik Mühendisliği Enstitüsü (ETHZ-IGT); İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü Zürih, Jeofizik Enstitüsü (ETHZ-IG); İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü Lozan, Yapı Enstitüsü (EPFL-IS); İsviçre Federal Kar ve Çığ Araştırmaları Enstitüsü (SLF), Davos; Studer Mühendislik, Zürih; Virginia Teknoloji Enstitüsü ve Eyalet Üniversitesi (VT), Mimarlık ve Şehir Çalışmaları Koleji; Pennsylvania Üniversitesi (UP), Wharton Okulu - Risk Yönetimi ve Karar İşlemleri Merkezi. Burada sunulan çalışma El Kitabı olarak tanımlanmıştır. Türkiye için önerilen sismik mikrobölgeleme yöntemi üç bölüm altında sunulmaktadır: Birinci Bölüm: Önerilen genel yaklaşımın sunumu, deprem mühendisliğindeki terimlerin tanımları, ve başlıca deprem etkilerinin anlatılması. İkinci Bölüm: Sismik mikrobölgeleme yönteminin bütün aşamalarının, verilerin derlenmesi, haritaların hazırlanması ve bölgelere özel yapı koşullarının önerilmesi dahil olmak üzere, anlatılması. Bu bölüm görevlendirilen kuruluşlara yöneliktir. Üçüncü Bölüm: Mikrobölgeleme haritalarının Belediye arazi kullanım kararları sürecinde uygulanmasında yardımcı olmak Bu bölüm doğrudan belediye plancılarına ve yetkililerine yöneliktir.

4 Teşekkür Yerel ve idari yetkililer ile uluslararası üne sahip üniversitelerin farklı bölümlerini içeren, birbiri ile sıkı olarak bağlantılı çalışmaları kapsayan bu boyutlardaki bir proje, ancak bütün katılımcı grupların özverili desteği ile gerçekleştirilebilir. Bu konuda aşağıdaki kurum ve kişilere özel olarak teşekkür edilmelidir: - Afet İşleri Genel Müdürlüğü (AİGM) Genel Müdürü Dr. Mustafa Taymaz a, eski Genel Müdür Yardımcısı Ekrem Demirbaş a, Oktay Gökçe ye ve projenin gelişiminde ve uygulanmasındaki işbirliğinden dolayı AİGM personeline. - Projeyi mali olarak desteklediği ve gelecek uygulamalardaki ihtiyaçları karşılamak amacı ile projenin kalıcılığının geliştirilmesine yönelik değerli katkıları için İsviçre Federal Dış İlişkiler Dairesi, İsviçre Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı na (SDC), özellikle Bayan Barbara Dätwyler ve Dr. Franz Stössel e. - Proje gruplarına yardım ve desteklerinden dolayı Kocaeli ve Sakarya illeri valilerine ve pilot çalışmaların yapıldığı belediyelerin yetkililerine. - Projenin her aşamasındaki önemli çabalarından dolayı Sakarya Üniversitesi Rektörü Prof. Mehmet Durman a. - El Kitabı ile ilgili değerlendirmeleri ile, en güncel araştırmaların sonuçlarına dayanan bilimsel son durum yöntemlerini içeren bir uluslararası standarda erişilmesini sağlayan Teknik Danışma Kurulu üyelerine. - Tanımlanan çalışmaların hazırlanmasında gösterdiği kararlılıktan dolayı proje grubunun bütün üyelerine.

5 İçindekiler Sayfa 1. Tanımlar ve Genel Yöntem Genel Tanımlar ve Yöntem Terimlerin Açıklamaları Türkiye Deprem Yönetmeliği ile İlişki Sonuç Mikrobölgeleme Haritalarının İçeriği Haritalama İlkeleri Kayıpların Azaltılması İçin Planlama Stratejileri Tehlikeli Bölgelerin Belirlenmesi, Türkiye de Dikkate Alınması Gereken Başlıca Faktörler Mikrobölgeleme için Deprem Tehlikesinin Belirlenmesi Yer Sarsıntısı Şiddeti Sıvılaşma ve Oturmalar Toprak Kayması, Kaya Düşmesi Deprem İlişkili Su Baskınları Yüzeysel Faylanma ve Tektonik Hareketler Yüklenici Kuruluşlar için Talimatlar ve Tavsiyeler Semboller ve diğer Terimler Listesi Kapsam ve Genel Yöntem Yüklenici Kuruluşların Sorumlulukları Başlangıç ve Detaylı Planlama Aşaması Bölgesel Tehlikenin Belirlenmesi Ham Verinin Toplanması ve Veri Tabanı Oluşturulması / CBS Başlıca Adımlar Temel Geoteknik ve Jeofizik Veri Verilerin Değerlendirilmesi ve Tamamlanması, İlave Araştırmalar, Ham Verinin Haritalanması Başlıca Adımlar İlave Araştırmalar için Genel Öneriler Temel Geoteknik ve Jeofizik Veri Yüzeysel Faylanma Haritasının Hazırlanmasında Kullanılacak Ham Veri Yer Sarsıntısı Haritasının Hazırlanmasında Kullanılacak Ham Veri Sıvılaşma Olasılığı Haritasının Hazırlanmasında Kullanılacak Ham Veri Toprak Kayması ve Kaya Düşmesi Tehlikesi Haritasının Hazırlanmasında Kullanılacak Ham Veri Deprem İlişkili Su Baskını Haritasının Hazırlanmasında Kullanılacak Ham Veri Ham Verinin Haritalanması Mikrobölgeleme Haritalarının Oluşturulması ve Haritalama Temel Adımlar Yüzeysel Faylanma Haritası Yer sarsıntısı Haritası Sıvılaşma Olasılığı Haritası Toprak Kayması ve Kaya Düşmesi Tehlikesi Haritası Deprem İlişkili Su Baskını Haritası Tehlike Bölgelerinin Haritalanması Bölgelere Özel İmar Sınırlamaları Geliştirmek İçin Öneriler Mikrobölgeleme Raporunun Hazırlanması ve Onaylayacak Kuruma Sunulması

6 2.11 Mikrobölgeleme Haritalarının Kullanımı için İlave Öneriler (Bu Çalışmaları Yapmaya Yetkili Şirketler için Yönerge) Kritik Hayati altyapının Hasargörebilirliğinin Azaltılması için Önceliklerin Belirlenmesinde Mikrobölgelemenin Esas Alınması Acil Müdahale Güçlerinin Kapasitesinin Değerlendirilmesinde Mikrobölgelemenin Esas Alınması Deprem Sonrası Hasar Tesbiti EMS-98 Cetveli EK: Veri Toplama ve Değerlendirme İşlemleri için Öneriler CPT, CPTU ve SCPT Deneyleri SPT Deneyi Karşıt Kuyu Sismik Deneyi Yukarı Kuyu ve Aşağı Kuyu Deneyleri Yüzey Dalgalarının Spektral Analizi (SASW) Mikrotremor Ölçümleri (Tek istasyon yöntemi, Nakamura) Ağ Ölçümleri Jeoelektrik yöntemler Saha Davranış Analizleri Yumuşama Eğrileri ve Sönüm Oranı Şev Stabilitesinin Elde Edilmesi için Eşdeğer statik (Pseudo-static) Yaklaşımlar Arazi Kullanımı Yönetimi ve Sürdürübilir Uygulama Deprem Güvenliğine Yönelik Yerel İdare Arazi Kullanım Yönetiminin Mantığı Türkiye deki Arazi Kullanımı ve İmar Sistemi Arazi Kullanımı Yönetiminin Temeli Olarak Mikrobölgeleme Mikrobölgeleme Sürecinin Yönetimi Temel İlkeler, Sonuçlar Teşkilatlanma ve Sorumluluklar Mikrobölgeleme metod ve sorumlulukları Mikrobölgeleme haritalarının yorumlanması Sismik Mikrobölgeleme Haritalarının Kentsel Mastır Planlara Uygulanması ve Deprem Güvenliği İçin Gelişmelerin Kontrol Altına Alınması Giriş Kentsel Nazım Planı Sismik Mikrobölgeleme Uygulaması Sismik Mikrobölgeleme Haritalarının İmar Uygulamalarının İncelenmesinde Kullanımı: Sismik Mikrobölgeleme Haritalarının Alana Özel Sismik Tehlikelerin Değerlendirilmesinde Kullanımı : Sismik Mikrobölgelemenin Kamu Tesisleriyle Altyapı Tesislerinin Yer Seçimi ve Tasarımına Uygulanması Sismik Mikrobölgelemenin Yeniden Yapılanma ve Depremsel Güçlendirmede Kullanımı Sismik Mikrobölgelemenin Acil Durum Yönetimine Uygulanması Deprem Güvenliği için Arazi Kullanım Yönetimi İdaresi Genel Deprem Güvenliği için Arazi Kullanım Yönetimi Uygulamasının Gereksinimi İmar Müdürlüklerinin Deprem Güvenliğini Sağlamak Konusunda Temel Görevleri Kaynaklar

7 ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1. Bölgelerin harita üzerinde gösterimi 1-7 Şekil 1.2. Bir depreme ait ivme-zaman kaydı ve karşı gelen Fourier Spektrumu Şekil 1.3. Örnek İvme Davranış Spektrumu 1-15 Şekil 1.4. Türkiye Deprem Yönetmeliği nden, 1. Deprem Bölgesi, Kaya Koşulları ve % 5 Sönüm için Tasarım Spektrumu örneği 1-16 Şekil 1.5. Gölcük teki deprem hasarındaki değişkenlik (1999 Kocaeli Depremi). Farklı inşaat veya yerel zemin koşullarına bağlı olarak tamamen çökmüş bir bina ve orta hasarlı binalar Şekil 1.6. Adapazarı ndaki deprem hasarına örnek (1999 Kocaeli Depremi): Yumuşak kat göçmesi Şekil 1.7. Adapazarı nda zemin yüzeyinde gözlenen sıvılaşma (1999 Kocaeli Depremi) 1-18 Şekil 1.8. İstanbul-Bolu Otoyolu üzerinde bir şev kayması (1999 Düzce Depremi) 1-19 Şekil 1.9. Gölcük sahilinde kayma ve su baskını (1999 Kocaeli Depremi) 1-20 Şekil metre yanal atımlı bir fay kırığı (1999 Kocaeli Depremi) 1-21 Şekil 3.1. İmar Kanunu ve İlgili Kanun ve Yönetmelikler Şekil 3.2. Afet Tehlikesi Politikalarıyla İlgili Kuruluşlar Şekil 3.3. Afet Politikasının Geleneksel Ögeleri Şekil 3.4. Kentsel Risk ve Hazırlık Planları Şekil 3.5. Mikrobölgeleme Sürecinin Katılımcıları Şekil 3.6. Mikrobölgeleme Yönetim Süreci Şekil 3.7. Adapazarı için Yer Sarsıntısı Haritası Şekil 3.8. Adapazarı için Sıvılaşma Haritası Şekil 3.9. Adapazar için Heyelan Tehlikesi Haritası Şekil Sismik Mikrobölgeleme Haritalarının Belediyelerce Kullanımı Şekil Adapazarı Nazım Planı

8 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa Tanımlar ve Genel Yöntem 1.1 Genel Mikrobölgeleme Kılavuzunun Kapsamı Mikrobölgeleme ve üstü nüfusa sahip belediyeler tarafından uygulanmalıdır. Sismik Mikrobölgeleme Kılavuzu nun amacı Türkiye için geliştirilen mikrobölgeleme yöntemini örneklerle açıklamaktır. Mikrobölgeleme, deprem tehlikesi göz önüne alınarak belirlenen arazi kullanımı ilkeleri ile deprem riskini azaltmak için etkin bir yaklaşımdır. Mikrobölgeleme Türkiye de yürürlükte olan Yapı ve İmar Kanun ve Yönetmeliklerini değiştirmemektedir. Bu kılavuz, Türk yetkililer, kamu ve özel sektör için farklı amaçlara yönelik olarak hazırlanmıştır: - Bu kılavuz, yetkili devlet kuruluşlarına, Türkiye de özel şirketler veya kamu tarafından yapılan mikrobölgeleme çalışmalarının inceleme ve değerlendirmesi konusunda tavsiyeler getirmekte; - Belediye yetkililerini bir mikrobölgeleme projesinde gerekli girdiler ve sonuçta elde edilmesi gereken çıktılar konusunda bilgilendirmekte; - Mikrobölgeleme projeleri için görevlendirilen özel veya kamu sektör şirketleri için teknik öneriler tanımlamaktadır. Sismik Mikrobölgeleme Kılavuzunun İçeriği Bu kılavuz üç bölümden oluşmaktadır: - Kılavuzun ilk bölümü genel kitleye yönelik hazırlanmıştır (Onay mercileri, Belediyeler, görevlendirilmiş şirketler, halk). Bu bölümde, kılavuzda kullanılan terimlerin açıklamaları ve mikrobölgeleme çalışmalarında hesaba katılması gereken deprem etkileri verilmiştir. Ayrıca yine bu bölümde geliştirilen mikrobölgeleme yöntemi ve yöntemin genel olarak Türkiye Deprem Yönetmeliği ile ilişkisi, bu yöntem ile yapılacak mikrobölgeleme için gerekli araştırmalar ve imar yönetmeliklerinin iyileştirilmesinde farklı mikrobölgeleme haritalarından nasıl yararlanılacağı açıklanmıştır; - Kılavuzun ikinci bölümü mikrobölgeleme çalışmalarını yürütmekle Yüklenici kuruluşlar için hazırlanmıştır. Bu bölümde, önceki bölümde açıklanan mikrobölgeleme yönteminin etkin bir biçimde uygulanması için tavsiyelerin yanında, mikrobölgeleme çalışmaları için yönlendirici pratik ve teknik bilgiler verilmiştir; - Kılavuzun üçüncü bölümünde mikrobölgeleme çalışmalarını yürüten ve elde edilen sonuçları imar ve arazi kullanım planlarına uygulayan belediyelerin görev ve sorumlulukları açıklanmıştır.

9 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-2 Mikrobölgeleme Sürecinin Aşamaları Mikrobölgeleme projelerinde aşağıda verilen proje aşamalarının izlenmesi tavsiye edilmektedir. Her adım için gerekli teknik detaylar kılavuzun ikinci ve üçüncü bölümlerinde verilmiştir. - Belediye Yetkilileri ile başlangıç aşaması. Bu aşama ile ilgili detaylar üçüncü bölümde açıklanmıştır (Belediye imar ve arazi kullanım planlarında mikrobölgeleme çalışmalarından yararlanılması). - Yetki verilen kuruluşlarca detaylı proje planlama aşamasının yapılması - Ham verinin toplanması ve veritabanının oluşturulması / CBS - Verilerin tamamlanması ve değerlendirilmesi, ilave araştırmalar; Ham verinin haritalanması - Mikrobölgeleme haritalarının oluşturulması ve haritalama - Uygulama (Detaylar 3. Bölümde açıklanmıştır) Başlangıç Aşaması (3. Bölüm) Detaylı Planlama Aşaması (2. Bölüm) Ham verinin toplanması ve veritabanı oluşturulması / CBS (GIS) (2. Bölüm) Verilerin tamamlanması ve değerlendirilmesi, ilave araştırmalar; Ham verinin haritalanması (2. Bölüm) Mikrobölgeleme haritalarının oluşturulması ve haritalama (2.Bölüm) Uygulama (3. Bölüm) Temel İlkeler Teknolojideki gelişimlere bağlı olarak, mikrobölgeleme yöntemleri belirli zaman aralıklarında uzman danışman desteği alınarak güncellenmelidir. Mikrobölgeleme projelerinin sonuçları belediyeler tarafından sorumlu devlet birimine onay için gönderilmelidir. Detaylar için 3. Bölüme bakınız. Belediye sınırları içindeki yerleşime açık bölgelerin mikrobölgelemesi aşağıdaki hallerde tekrar gözden geçirilmeli ve yeni koşullara uygun olarak düzenlenmelidir: - Belediye sınırları içindeki yerleşime açık bölgeleri etkileyen depremler sonrasında, hasar dağılımı dikkate alınarak. - Yeni jeolojik, jeofizik ve geoteknik veriler ile en son teknoloji kullanılarak her 15 yılda bir kez. Belediyelerin sorumluluk alanlarında halihazırda devam eden inşaat çalışmalarından her türlü geoteknik, jeofizik ve jeolojik veriyi toplamaları önerilir. Bu verilerin, gelecekte farklı mikrobölgeleme haritalarının güncellenmesi ve geliştirilmesi için kullanılması mümkündür. Detaylar için 3. Bölüme bakınız.

10 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa Tanımlar ve Yöntem Terimlerin Açıklamaları Tehlike, Hasar Görebilirlik ve Risk Tanımları Deprem Tehlikesi, depremle bağlantılı olarak insanların normal yaşam faaliyetlerini etkileyebilecek herşeydir. Bu tanım, yüzeysel faylanma, yer sarsıntıları, toprak kaymaları, sıvılaşma, tektonik kırılmalar, tsunami, deprem kaynaklı su dalgaları ve benzeri diğer depremle ilgili oluşumları içermektedir. Yapıların ve tesisat/teçhizatın hasar görebilirliği, bunların depremler sırasındaki hasar görebilme olasılığıdır. Yapıların hasar görebilirliği, aşağıdaki özelliklere bağlıdır: - yapının boyutlarına - yapının kütlesine - yapının plandaki yerleşimine - yapısal düzensizliklere - kullanılan malzeme türlerine - inşaat detaylarına. Belediyelerin hasar görebilirliği, hayati altyapının (infrastructure) hasar görebilirliğine ve hayati altyapıda oluşan kopukluklara bağlıdır. Deprem Riski, belli bir süre için, dönüşüm periyodu bu süreye eşit olan bir deprem nedeni ile meydana gelebilecek bina hasarı, ölü ve yaralı sayısı ve ekonomik kayıpların bütünüdür. Bu tanımlara bağlı olarak deprem riski aşağıdaki gibi ifade edilebilir: Deprem Riski = Deprem Tehlikesi*HasarGörebilirlik*Risk Altındaki Kıymet Dolaylı kayıplar, özellikle ekonomik kayıplar, ekonomik faaliyetlerin geçici olarak duraklamasına bağlı olarak artan bir önem arzetmektedir. Bu nedenle de risk değerlendirmelerinde göz önüne alınmalıdır. Yukarıda tekil bir deprem için genel olarak yapılan açıklamalar genişletilerek, uygun olasılıklara göre beklenen bütün depremler bu tanım içine dahil edilerek dikkate alınabilir. Bölgeleme, Makrobölgeleme Depreme göre bölgeleme, benzer deprem tehlikesine sahip bölgelerin tanımlanmasıdır. Eğer depreme göre bölgeleme ulusal ölçekte yapılmışsa (1997 Türkiye Deprem Yönetmeliği de dahil olmak üzere birçok ülke yönetmeliğinde bu yol izlenmiştir), bu aynı zamanda Makrobölgeleme olarak da isimlendirilir. Makrobölgeleme belirli bölgelere özgü deprem hareketi tehlikesine dayanmaktadır. Bu durumda deprem tehlikesi, olası aktif fayların dağılımını, gözlenen ve kaydedilmiş depremlerin kataloglarını ve uygun azalım ilişkilerini dikkate alan olasılıksal modellerle hesaplanmaktadır. Makrobölgeleme haritaları önceden tanımlanmış bir zemin veya kaya koşuluna göre deprem tehlikesini göstermektedir. Fakat küçük ölçekli haritaların yeterli detayda olmaması nedeni ile, makrobölgeleme haritalarında yerel zemin koşulları dikkate alınmamaktadır.

11 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-4 Mikrobölgeleme, Deprem Etkileri Mikrobölgeleme, olumsuz deprem etkilerinden farklı oranda etkilenecek yerlerin belirlenmesidir. Bu kılavuzda tanımlandığı ve değerlendirildiği üzere, mikrobölgeleme başlıca şehir planlaması, imar ve arazi kullanım planlarına bilgi sağlayacaktır. Mikrobölgeleme aşağıdaki faktörlerdeki değişimleri kapsamalıdır: Deprem tehlikesi parametrelerini; Yüzeysel faylanma ve tektonik hareketler; Yer sarsıntısı şiddeti; Sıvılaşma, zemin yayılması ve oturma olasılığını; Toprak kayması ve kaya düşmesi gibi şev stabilitesi problemlerini; Deprem sonucunda oluşan tsunami, su dalgaları ve oturmalara bağlı su baskınlarını. Bu faktörler, alt bölümünde daha detaylı olarak anlatılmıştır. Özel Çalışmaların Gerekliliği Depremlerin etkileri ile İlgili Tanımlar Mikrobölgeleme için seçilen bir bölgede yukarıda bahsedilen hususların tayin edilebilmesi için yeterli çözünürlükte sismik, jeofizik, jeolojik ve geoteknik araştırmaların yapılması gereklidir. Bu amaç için kesin sonuçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu araştırmalar için asgari gereksinimler 2. Bölümde verilmiştir. Bir depremin etkisi, farklı yaklaşımlara göre genellikle iki şekilde ölçülmektedir: - Deprem büyüklüğü, deprem sırasında deprem dalgaları şeklinde ortaya çıkan enerjinin kalitatif (sayısal) bir büyüklükle ifade edilmesidir ve sismograf kayıtlarından hesaplanmaktadır. - Deprem şiddeti, sınırlı bir bölgedeki yer hareketi etkisinin, gözlenen etkilere dayanılarak bulunan bir büyüklük olarak tanımlanmasıdır. Deprem şiddet seviyelerini tanımlamak için Avrupa Makro Sismik Ölçeği nin (EMS-98) kullanılması tavsiye edilmektedir. Bu ölçek hem eski MSK (Medvedev, Sponheur, Karnik) ölçekleri ile uyumludur, hem de depreme dayanıklı yeni yapı türlerini içermektedir. Bu ölçek aşağıda genel hatları ile anlatılmıştır: - EMS-98 I ve XII arasında 12 şiddet derecesi tanımlar. - EMS-98 ile diğer şiddet ölçekleri arasındaki en büyük fark, daha başlangıçta tanımlanan farklı terimlerin benimsenmesi ve münferit olarak değerlendirilmesidir. Bu terimlerin başlıcalarını yapı türleri, hasar dereceleri ve miktarları oluşturmaktadır. - EMS-98, bir noktadaki şiddeti, o noktadaki belirli bir yapının Hasar Derecesi ile ilişkilendirmektedir. Buna bağlı olarak, bir noktadaki şiddet, o noktadaki yapının hasar görebilirliğine bağlıdır. EMS-98 de bu amaçla yapı türleri için Hasar Görebilirlik Sınıfları oluşturulmuştur. EMS-98 Ölçeği ile ilgili daha ayrıntılı bilgi 2. Bölümde verilmiştir.

12 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-5 Risk Azaltılmasında Depreme Karşı Hazırlık, büyük bir deprem anında uygun bir şekilde Kullanılan Terimlerin hareket edebilmek için deprem öncesi alınan tüm kurumsal önlemleri Tanımları içermektedir. Depreme karşı hazırlık aşağıdaki ana konuları içerir: - Müdahale kuvvetlerinin hazırlığı (İtfaiye, polis, acil durum hastaneleri, vb.) - Organizasyon, kimin ne yapacağı (koordinasyon, ne yapacağını bilmek) - Teçhizat (ilk yardım, yangın söndürücüler, vb) - Erzak (su, yemek, vb) - Vesaire. - Kamu hizmetleri (su, enerji, ulaşım, vb.) - Organizasyon, kimin ne yapacağı (koordinasyon, ne yapacağını bilmek) - Teçhizat (tamir malzemeleri, vs) - Vesaire Önceden hazırlanacak kontrol listeleri, depreme karşı uygun hazırlığın yapılmasında önemli bir adım olacaktır Korunma, deprem riskinin azaltılması için deprem öncesinden alınan önlemlerin tümünü kapsar. Deprem tehlikesi değiştirilemediği için, aşağıdaki koruma önlemlerini içerir: - Deprem tehlikesi dikkate alınarak arazi kullanımı. - Yapıların ve özellikle hayati altyapı (infrastructure) için önem taşıyan tesislerin hasar görebilirliklerinin azaltılması. - Risk altındaki kıymetlerin azaltılması Türkiye Deprem Yönetmeliği ile İlişki Türkiye Deprem Yönetmeliği ile İlişki Türkiye Deprem Yönetmeliği ndeki deprem bölgeleri, yapı tasarımı ve inşası için hesaplanan tehlikeyi göstermekte, mikrobölgeleme ise bölgesel bazda deprem tehlikesini, yerel jeolojik ve topoğrafik koşulları, özellikle güvensiz yöndeki bulguları da göz önüne alarak vermektedir. - Türkiye Deprem Yönetmeliği nin esas aldığı harita, Türkiye nin farklı deprem bölgelerini göstermekte ve bu bölgeler için önerilen en küçük etkin yer ivme katsayılarını ve bunlara karşı gelen tasarım spektrumlarını tanımlamaktadır. - Mikrobölgeleme bir arazi kullanım yönetim aracı olarak belli bir bölgedeki deprem tehlikesini göreceli olarak göstermektedir. - Mikrobölgeleme ve Türkiye Deprem Yönetmeliği arasında bir ilişki yoktur. Türkiye Deprem Yönetmeliği her zaman asgari şart olarak kabul edilmelidir. Yerel araştırmalarla daha yüksek değerler veren tasarım spektrumlarının elde edilmesi halinde, yönetmelikteki tasarım spektrumlarının yerine hesaplanan spektrumların kullanılması tavsiye edilmektedir.

13 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa Sonuç Mikrobölgeleme Haritalarının İçeriği Mikrobölgeleme Haritalarının Türleri Aşağıdaki haritalar mikrobölgelemenin bileşenleridir : - Yüzeysel faylanma haritası - Yer sarsıntısı haritası - Sıvılaşma olasılığı haritası - Toprak kayması tehlike haritası - Gerekli görülen yerlerde, depreme bağlı su baskını tehlikesini veya diğer tehlikeleri gösteren bölgesel haritalar Yüzeysel Faylanma Haritası Yüzeysel faylanma haritasının içeriği: - Proje yapılan sahada, faklı zamanlarda yüzeysel faylanmanın birkaç kere gözlendiği aktif fay bölgeleri (iki bölge olarak: yüksek / yok) - Gerekli görülen yerlerde bölgelere özel imar yönetmelikleri için tavsiyeler Yer Sarsıntısı Yer sarsıntısı haritasının içeriği: - Birbirine göreceli olarak üç farklı sarsıntı şiddeti bölgesi (yüksek / orta / düşük) - Gerekli görülen yerlerde bölgelere özel imar yönetmelikleri için tavsiyeler Sıvılaşma Olasılığı Sıvılaşma olasılığını gösteren haritanın içeriği: - Üç sınıf kullanılarak sıvılaşma olasılığının gösterimi (yüksek / orta / düşük olasılık) - Gerekli görülen yerlerde bölgelere özel imar yönetmelikleri için tavsiyeler Toprak Kayması, Kaya Düşmesi Toprak kayması ve kaya düşmesi tehlikesini gösteren haritanın içeriği: - Toprak kayması tehlikesinin üç tehlike sınıfı ile belirlenmesi (yüksek / orta / düşük tehlike) - Gerekli görülen yerlerde bölgelere özel imar yönetmelikleri için tavsiyeler Deprem İlişkili Su Baskınları Depreme bağlı su baskını tehlikesini gösteren haritaların içeriği: - Depreme bağlı su baskını tehlikesini gösteren iki tehlike sınıfı (yüksek / düşük tehlike) - Gerekli görülen yerlerde bölgelere özel imar yönetmelikleri için tavsiyeler

14 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa Haritalama İlkeleri Genel Bilgi Bir harita ölçeği gerçek durumdaki ve kağıt üzerindeki harita arasındaki küçültme miktarını göstermektedir. Harita ölçeği, genellikle harita üzerinde seçilen bir grafiksel gösterimin uzunluğu ile, gerçek durumda bu örneğe karşı gelen uzunluğun oranı olarak ifade edilmektedir. Harita ölçekleri kabaca üç gruba ayrılır: Büyük ölçekli haritalar : 1:25,000 ve üstü Orta ölçekli haritalar : 1:1,000,000 1:25,000 arası Küçük ölçekli haritalar : 1:1,000,000 veya altı Sadece büyük ölçekli haritalar mikrobölgeleme amaçları için uygundur. Mikrobölgeleme çalışmaları için 1:5,000 ölçekli topoğrafik haritalara gerek vardır. Mikrobölgelemede Seçilen Ölçeklere Örnekler Veri Yoğunluğu ve Ölçek Arasındaki İlişki Mikrobölgeleme haritaları için seçilen ölçekler 1:5,000 mertebelerindedir. Özel durumlarda ölçek 1:1,000 e kadar büyütülebilmektedir. Türkiye deki şehir planları 1:1,000 ölçeğinde yapılmıştır. Pratik amaçlar için, mikrobölgeleme haritaları oluşturulurken 1:5,000 ölçeğinde çalışılması tavsiye edilmektedir. Böylece bu ölçekteki sonuç haritalar daha sonra mühendislik yorumuyla şehir planı ölçeğine çevrilebilir. Çözünürlük, harita ölçeği kullanılarak harita üzerinde belirlenebilecek en küçük mesafeyi ifade etmektedir. Bu mesafe genellikle 0.5 milimetre dir. Örneğin, 1:10,000 ölçekli bir haritada gösterilebilecek en küçük mesafe yaklaşık 5 metre dir. Yukarıda anlatılan nedenden dolayı baskı haritalar üzerindeki veri yoğunluğu, harita ölçeği ile sınırlıdır çünki onu gösterecek doğru parçalarından daha küçük bir alan harita üzerinde gösterilememektedir. Örnek olarak, 10 metreden küçük genişlikteki bir kare, 1:10,000 ölçekli bir harita üzerinde çizilememektedir. t t t t kalınlıklı dört doğru parçası ile sınırlanan alan t kalınlıklı dört doğru parçası ile gösterilebilecek en küçük alan Şekil 1.1. Bölgelerin harita üzerinde gösterimi

15 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa Kayıpların Azaltılması İçin Planlama Stratejileri Deprem ile İlişkili Kayıpların Başlıca Nedenleri Riskin azaltılması, genellikle tehlikenin, hasar görebilirliğin veya risk altındaki kıymetin azaltılması ile sağlanabilir. Deprem tehlikesinin azaltılma imkanı olmadığı için, riskin azaltılması için hasar görebilirlik ve risk altındaki kıymetin azaltılmasına yönelik çalışmalar üzerinde yoğunlaşılması gerekmektedir. Deprem etkilerine bağlı olarak meydana gelen kayıpların üç ana nedeni vardır: 1. Deprem tehlikesi gerektiği gibi dikkate alınmamıştır. Buna örnekler, olası deprem etkilerinin beklendiği uygun olmayan alanlardaki yapılaşmadır. Bu alanlara örnek olarak, sıvılaşma olasılığı yüksek olan bölgeler, toprak kayması tehlikesi olan yerler, vs. verilebilir. Alınacak önlemler: Uygun arazi kullanım yönetimi. Araç: Mikrobölgeleme. 2. Yapıların ve hayati altyapının hasar görebilirliği deprem tehlikesi hesaba katılmadan belirlenmiştir. Alınacak Önlemler: Depreme dayanıklı tasarım, gelişmiş deprem yönetmeliklerinin kullanılması - Yeni binalar yönetmeliklere göre tasarlanmalı ve gerekli inşaat ve kalite kontrol yapılmalıdır. Yeni binalarda, depreme dayanıklı tasarımı için yapılan masraf ihmal edilebilir seviyelerde veya çok küçük oranlarda (inşaat giderlerinin %3-4 mertebesinde) olmaktadır. Diğer taraftan mevcut binaların güçlendirilmesi büyük masraflar gerektirebilir. - Önem derecesi yüksek olan mevcut binalar gerektiği şekilde güçlendirilmelidir. 3. Müdahale güçlerinin deprem sonrası çok geç veya yetersiz müdahalesi. Alınacak Önlemler: Müdahale güçlerinin hazırlığının ve kapasitesinin bölgesel riskle uygun olarak yapılandırılması. Bölgeleme ve Mikrobölgeleme Esas Alınarak Arazi Kullanım Yönetimi Genel Küçük ölçekli sismik risk haritaları (örneğin Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası), sismik araştırmalara ve tarihsel bilgilere dayanarak beklenen deprem etkilerini makro bölgeler halinde göstermektedir. Bu haritalar, bölgesel riskin elde edilmesi ve yapı yönetmeliklerinin uygulanması için gerekli genel hususları sağlamaktadır. Deprem tehlikesi, deprem kaynaklarına (faylar) ve yerel jeolojik zemin koşullarına bağlı olarak mekansal farklılaşmalar gösterir. Belediye ölçeğinde deprem tehlikesi değişimini haritalamak, o bölge içinde diğerlerine oranla daha güvenli birimlerin belirlenerek, bu birimlerin uygun arazi kaynakları olarak değerlendirilmesine imkan vermektedir. Bu yol izlenerek kentsel gelişim daha güvenli bölgelere yönlendirilebilir. Bu kayıpları en aza indirecektir. Yer sarsıntısı, sıvılaşma olasılığı, toprak kayması ve kaya düşmesi tehlikesi değişimini göreceli olarak temsil eden uygun planlama ölçeğindeki sismik mikrobölgeleme haritaları, belediye ölçeğindeki deprem güvenliği için

16 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-9 etkin bir planmada temel dayanaklardır. Deprem kayıplarını azaltmada esas alınacak iki temel konu yerleşim ve tasarımdır. Sismik mikrobölgeleme haritaları olası deprem etkilerinin daha detaylı değerlendirilmesine ve buna bağlı olarak kentsel planlama ve gelişme için önemli ilkelerin belirlenmesine imkan sağlamaktadır. Kullanım ve yapılardaki ayrı hasar görebilirlik seviyelerinin mekansal olarak daha büyük bir farklılaşma göstermesi nedeni ile sismik etkilerin kentsel seviyede oluşturulması daha geçerli ve uygun bir çözüm halini almaktadır. Farklı alanlar için türetilmiş sismik tehlikenin göreceli olarak daha yüksek risk altındaki bölgelerin tanımlanmasında kullanılması ile, deprem güvenliği imar ve yerleşim konularında alınacak kararlar için bir koşul olarak kabul edilebilir. Deprem tehlikesinin mikrobölgeleme ölçeğindeki değişiminin bilinmesi, yapısal tasarım ve inşaat aşamalarında görev alan mühendis ve yüklenicilerin, yer hareketindeki büyüme, sıvılaşma ve toprak kaymaları ile ilgili problemlere karşı önceden hazırlıklı olmasına imkan tanımaktadır. Buna rağmen, özel binaların tasarımında arazi koşullarının detaylı olarak belirlenmesi amacıyla parsel bazında yerel araştırmalar gerekli olabilir. Sismik Mikrobölgeleme Uygulamalarının Planlanması Mikrobölgeleme haritaları, aynı zamanda gelişme yönetiminde de yararlanılan Kentsel Gelişme Master Planları için de kullanılabilir. Deprem tehlikelerine göre mikrobölgeleme, arazi kullanımı için yapılan bölgelemede kullanıma izin verilecek alanların belirlenmesinde bir risk faktörü olarak kabul edilebilir. Arazi kullanımının yönetiminin olmadığı durumlarda ise, mikrobölgeleme aşağıdaki faaliyetler için temel ilkeleri belirlemede tercih edilebilir: Kapsamlı Planlama ve Bölgeleme Kentsel gelişim planlarının hazırlanmasında farklı seçeneklerin göreceli olarak tercih edilebilirliğinin değerlendirilmesi mümkündür. Kentsel büyüme ve önemli tesisler için seçilecek yerler göreceli olarak düşük deprem tehlikesinin olduğu bölgelere yönlendirilebilir. Bu şekilde, yer sarsıntısında büyütmenin, sıvılaşma ve toprak kaymasının beklendiği bölgeler kullanılmayabilir. Güvenli yerleşim, meydana gelebilecek hasarı ve güvenli inşaat için yapılan masrafları azaltacaktır. Gelişim Uygulamalarının Gözden Geçirilmesi Sismik mikrobölgeleme haritaları gelişim planlarının gözden geçirilmesi amacıyla da kullanılabilir. Bu şekilde, bölgelere özel deprem tehlikeleri elde edilerek, yerleşimin daha güvenli bölgelerle sınırlandırılması veya bu bölgelerde ilave yerel araştırmalar öngörülerek uygun tasarımın yapılması yolları seçilebilir. Her durumda, mikrobölgeleme haritaları tasarım ve inşaat aşamalarında dikkate alınması gereken deprem tehlikeleri konusunda şehir plancılarına, mal sahiplerine ve kamuya bilgi sağlar. Sahaya Özel Sismik Tehlikenin Belirlenmesi Sismik mikrobölgeleme haritaları parsel bazında ayrıntılı tehlike parametrelerini sağlamamakta, fakat Belediye Planlama Bölümlerine hangi bölgelerde parsel bazında araştırmaların gerekli olduğu konusunda yol gösterici olmaktadır.

17 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-10 Kamu Tesis ve Hizmetlerinin Planlama, Yerleşim ve Tasarımı Sismik mikrobölgeleme haritaları, kamusal tesislerin ve hizmetlerin yerleşimi için kentsel bazda önemli ilkeler içermektedir. Okul, hastane, karakol itfaiye gibi kamu tesislerinin en güvenli bölgelerde konumlandırılması gereklidir. Bu tesisler aynı zamanda özel yerleşimin gelişmesi için yönlendirici olmaktadır. Bu sebeple, bu tesislerin güvenli bölgelerde bulunması, yerleşim açısından da önemlidir. Hizmetler, belediye çalışmalarındaki en can alıcı faaliyetlerdir. Hizmet birimlerinin yerleşiminde yeterli özen gösterilmeli ve bu birimlerin yüksek deprem tehlikesi bulunan bölgelerde konumlandırılmasından kaçınılmalıdır. Elektrik dağıtım ve şehir suyu şebekeleri gibi önemli birimler sıvılaşma ve toprak kayması beklenen bölgelere inşa edilmemelidir. Yüksek deprem tehlikesi bulunan bölgelerden ve bilinen fay hatlarının üzerinden geçen ağ şebekelerinin tasarımında yeterli özen gösterilmelidir. Bu durumla Anadolu daki bir çok kasabada karşılaşılmaktadır. İyileştirme ve Sismik Güçlendirme Sismik mikrobölgeleme haritaları aynı zamanda belediye sınırları içinde mevcut yerleşim alanlarında tehlikeli bölgeleri de göstermektedir. Böylelikle, bu haritalar tehlikeli bölgelerin belirlenmesi amacıyla da kullanılabilir. Örneğin, hastane veya okul gibi önem taşıyan bir yapının deprem tehlikesi yüksek olan bir bölgede olması durumunda, bu yapının yapısal yeterliliği araştırılabilir ve güçlendirilmesi veya daha güvenli bir bölgeye taşınması önerilebilir. Birçok bina, beklenen deprem kuvvetlerine karşı koyabilecek şekilde inşa edilmemiştir. Sismik mikrobölgeleme haritaları, güçlendirme ve yeniden konumlandırma için önceliklerin belirlenmesinde kullanılabilir. İyileştirmede, sismik mikrobölgeleme yüksek risk taşıyan alanların ve yeni yerleşim alanlarının belirlenmesinde yardımcı olmaktadır. Acil Durum Yönetimi Sismik mikrobölgeleme, belediyelerin acil durum müdahale planlamaları için önemli bir araçtır. Sismik mikrobölgeleme, deprem durumunda en kötü hasarın meydana geleceği bölgelerin belirlenmesinde temel teşkil eder. Bu bilgi, acil durum müdahalesinde kullanılacak malzeme ve teçhizatın hazırlanmasında ve acil duruma müdahale için yetiştirilen personelin eğitim programlarının geliştirilmesinde kullanılabilir (Bkz. Bölüm ). Finansal ve Diğer Araçların Entegre Olarak Kullanımı İçin İlkeler Sismik mikrobölgeleme, pazar teşvikine ve imar sınırlamalarına esas teşkil edebilir. Hasar görebilirlik ile ilgili kesin bilgi, piyasada uygun bir davranışa yol açacaktır. Bu etkiyi güçlendirmek için bir çok kent yönetimi, kendi arazi kullanım ilkeleri ile finansal araçlar ve mülkiyet haklarını entegre edebilirler. Böylece farklı vergilendirme ve sigorta ile mülki haklar ve yönetim üzerinde yerel kısıtlamaların uygulanabilmesinde, mikrobölgeleme haritaları ve uygun arazi kullanım politikaları güvenilir bir davranış için gerekli ön bilgileri sağlayabilir.

18 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-11 Birleşik Tehlike Haritaları doğal afetler (yer, yüzey sistemleri ve hidro/atmosferik sistemler) kimyasal, biyolojik, radyoaktif, patlayıcı, yanıcı birikintiler; Ölçekler:1/25000,1/ Geçmişteki Hasarla İlgili Bilgi Mikrobölgeleme Faylar / yer sarsıntısı/sıvılaşma/ toprak kayması /su baskınları Kentsel HasarGörebilirlik Analizleri Makro-form karşılaştırmaları Kentsel doku (yapı deseni/ yoğunluk / ulaşım ağı) Tehlike kaynakları Güvensiz yapılar (tasarım/üretim aşamasında) Altyapı eksikleri (ağ yapısı / plan / malzeme / kapasite / üretim) Anahtar parçalar ve dar boğazlar Açık alan yetersizlikleri İdare / Yönetim / Denetim açıkları (sorumluluklar / yükümlülükler / cezalar) Acil durum senaryo davranışları Dış faktörler (kazalar / terorizm/ sabotaj) Önemli risk alanları / tarihi binalar, vs. Yeni Yerleşim Alanlarının Belirlenmesi Sismik Güvenilirlik / Erişim / Büyüklük Tasarım Standartları ve İlkeleri Parçalı makro-form Çoğul merkezli kentsel yapı Arazi kullanım koordinasyonu Arazi kullanım bina uyumluluğu Felaket etki analizleri Açık alan ve yeşil alan sistemleri Erişebilirlik imkanları Altyapı ağlarının güvenlik tasarımı Güvenli bina projeleri Güvenli malzeme ve ayrıntılandırma Beklenmedik Durum Planları Eylem Alanı Etki Bölgeleri Özel Proje Alanları Sektörel Program ve Protokoller Kentsel Gelişim Planlarının Güncellenmesi Eylem Planı Hazırlanacak Bölgeler Eylem alanı sınırları Katılım, finansman, uygulama Geçici-kısmi ihraçlar / yerleştirme Arazi kullanımında değişiklikler Yoğunlukların azaltılması Açık alanlarda devamlılık Bina yıkımı / güçlendirilmesi Yol sistemleri/ trafik /park yerlerinin iyileştirilmesi Altyapı güçlendirmesi (yeni yönlenme / yeni ağ / yeni bölgeleme / kapasite) Kentsel ve çevresel tasarım Acil durum senaryoları (sistemler / binalar / bireyler için) Yeni Yerleşim Alanları Nüfus, yatırımlar, büyüme programları Sektörler ve işgücü dağılımı Arazi kullanımı / ulaşım / altyapı Fiziksel gelişme kararları Kamu ve özel yatırımların koordinasyonu Standart proje uygulaması Çevre duyarlı tasarımlar Barınma ve sosyal programlar Denetleme Yerel Denetleme Komisyonu, Plan ve Bina Denetleme Şirketleri Planların tasarımı ve uygulanması Bina projeleri ve proje aşamalarının denetlemesi Kullanım ve izin denetlemesi

19 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa 1-12 Kritik Önem Taşıyan Hayati altyapının Hasar Görebilirliğinin Azaltılmasındaki Öncelikleri Belirlemede Mikrobölgelemenin Esas Alınması Müdahale Güçlerinin Yapı ve Kapasitesinin Belirlenmesinde Mikrobölgelemenin Esas Alınması Genel: Arazi kullanım yönetimi amaçlı mikrobölgeleme haritaları hasar görebilirliğin etkili bir şekilde azaltılabileceği bölgelerde öncelikleri belirlenmesiyle deprem riskini düşürmek için kullanılabilir. Uygulama yönünden aşağıdaki adımlar izlenerek bu amaca ulaşılabilir (ayrıntılar Bölüm 2 de verilmiştir): 1. Kritik hayati altyapı sistemine ait elemanların (örneğin; su şebekeleri, elektrik dağıtım şebekeleri, ulaşım sistemleri) ve bu elemanların alt parçalarının (control merkezi dağıtım şebekeleri, vs) bireysel olarak tanımlanması. Sistemin fonksiyonel verimliliğinin sağlanması açısından her elemanın önem seviyesi üç önem sınıfı ile tayin edilmelidir ("çok önemli", "önemli", "az önemli "). 2. Hayati altyapı ağının, her tehlike haritası üzerine ayrı olarak bindirilmesiyle, 3. Çok önemli ve önemli sınıflarında kalan her elemanın toplam hasar görebilirliğinin tecrübe ile belirlenmesi. 4. Her elemanın hasar görebilirliği ve yerel tehlike ile tanımlanan öncelikler ile hasar görebilirliğin azaltılması. Teknik ayrıntılar 2 bölümde verilmiştir. İdari detaylar 3. bölümde verilmiştir. Mikrobölgeleme haritaları esas alınarak, gerekli müdahale güçlerinin kapasitesi belirlenebilir. Bunun için EMS-98 Ölçeği ndeki tanımlar kullanılarak üniform inşaat tipi bölgelerinin ve önem taşıyan hayati altyapının hasar görebilirliğine dayanan hasar dereceleri bulunmalıdır. Teknik ayrıntılar 2. bölümde, idari detaylar ise 3. bölümde verilmiştir.

20 Türkiye de Mikrobölgeleme, El Kitabı, Bölüm 1 Sayfa Tehlikeli Bölgelerin Belirlenmesi, Türkiye de Dikkate Alınması Gereken Başlıca Faktörler Mikrobölgeleme için Deprem Tehlikesinin Belirlenmesi Mikrobölgeleme için Deprem Tehlikesinin Gerekliliği Türkiye deprem bölgeleri haritası 1997 yılında yenilenen ve bölgesel deprem tehlikesinin beş deprem bölgesi ile tanımlandığı bir sismik makrobölgeleme haritasıdır. Bu haritadaki deprem bölgelerinin sınırları, olasılıksal sismik tehlike analizleri ile belirlenen en büyük yer ivmelerine göre tanımlanmıştır. Bu çalışma ve ilgili haritanın ölçeği 1:1,800,000 dir. Fakat bu makrobölgeleme haritasında deprem bölgeleri için deprem tehlikesini gösteren herhangi bir sayısal parametre verilmemektedir. Türkiye Deprem Yönetmeliği nde ise, depreme dayanıklı bina tasarımı için, her deprem bölgesine karşı gelen bir etkin yer ivmesi katsayısı önerilmiştir. Bu parameter sadece tasarım amaçları için seçilen bir değer olup en büyük yer ivmesinin bölgesel ortalamasını göstermemektedir. Bu nedenle, mevcut Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası mikrobölgeleme amaçları için kullanılamamaktadır, çünki: (a) haritanın hassaslığı mikrobölgeleme çalışmaları için çok düşüktür; (b) mikrobölgeleme amaçları için girdi olacak uygun sayısal deprem tehlikesi parametreleri bu haritadaki bölgeler için tanımlanmamıştır. Bu nedenle, sismik çalışmalarla desteklenen 1:25,000 ölçekli bölgesel jeolojik araştırmalara dayanan bölgesel sismik tehlike çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Deprem tehlikesini gösteren haritaların sağlam zemin koşullarına karşı gelen spektral ivmeler cinsinden tanımlanması tercih edilmelidir. Deprem tehlikesi çalışmasından elde edilen diğer bir çıktı ise, deprem tehlikesinin belirlenmesi için kullanılan olasılıksal yöntemlerle belirlenen ivme-zaman kayıtlarıdır. Bu kayıtlar, yerel zemin davranış analizleri için kullanılacaktır. Teknik detaylar 2. Bölümde, kaynaklarda ve Bilimsel Son Durum Raporunda verilmiştir.