Anne Sütü le Beslenmeyi Etkileyen Faktörler

Transkript

1 klinik araflt rma Anne Sütü le Beslenmeyi Etkileyen Faktörler Factors Influencing on Breastfeeding Ali Rahmi Bakiler Salih Özgür Esra Arun Özer Sa l k Bakanl Tepecik E itim ve Araflt rma Hastanesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar Klinikleri, Yeniflehir, zmir ÖZET Amaç: Anne sütü su dahil hiçbir fley verilmeksizin yaflam n ilk alt ay nda bebe in tüm besinsel ve psikolojik gereksinimlerini karfl lamaktad r. Annelerin emzirme konusundaki bilgilendirilmeleri, ailelerin sosyokültürel durumlar anne sütü ile beslenme üzerine etkili faktörler olmaktad r. Bu çal flmada, bebeklerin en az 6 ay anne sütü ile beslenmeleri üzerine etkili faktörlerin araflt r lmas amaçlanm flt r. Hastalar ve Yöntem: Hastanemiz Süt Çocu u Servisinde yat r larak izlenmekte olan ay aras, herhangi bir konjenital anomalisi bulunmayan, zaman nda do mufl 526 olgu çal flma grubu olarak al nm flt r. Anne sütü ile beslenme süresi ve bunun üzerine etkili faktörlerle ilgili veriler olgular n annelerine uygulanan anket formlar ndan elde edilmifltir. Bulgular: Çal flma grubunda alt aydan az süreyle anne sütü alma oran %32.1 olarak bulunmufltur. Anne sütünü alt aydan az alan hastalarla en az 6 ay anne sütü alan olgular n anne ve baba yafl ve e itim düzeyi, ailelerin sosyoekonomik durumu, annelerin çal flma ve süt izni kullanma oran, emzirmeye do umdan sonraki ilk altm fl dakikada bafllanma oran bak m ndan anlaml istatistiksel fark saptanmam flt r. Anne sütünü 6 aydan daha az alan bebeklerin do um a rl n n anlaml olarak daha düflük oldu u görülmüfltür (p=0.000). Anne sütünü en az alt ay alan grupta annelerin emzirme e itimi alma oran n n daha yüksek oldu u bulunmufltur (p=0.02). Alt aydan az süre ile anne sütü alan bebeklerde emzik kullan m oran n n istatistiksel olarak daha yüksek oldu u saptanm flt r (p=0.000). Sonuç: Anne sütü ile beslenmenin en az 6 ay süreyle devaml l n n sa lanmas için annelere do um öncesi ve do um sonras emzirme e itiminin etkin olarak verilmesinin, düflük do um a rl kl bebeklerin beslenmesinin yak ndan izlenmesinin ve emzirilen bebeklerde emzik kullan m n n önlenmesinin gereklili i vurgulanm flt r. Anahtar Kelimeler: Anne sütü, emzirme süresi, e itim, emzik SUMMARY Aim: Exclusively breastfeeding is sufficient for infants during the first six months. Maternal education on breastfeeding, socio-cultural features of families are influencing factors on duration of breastfeeding. The aim of the present study was to investigate the factors which may have effect on duration of breastfeeding. Methods: The study included 526 infants (age range months) who were treated in our hospital. Infants with congenital anomalies and chronical diseases, preterm babies were excluded. The data related to the factors which may have effect on the duration of breastfeeding were obtained from the questionnaire form completed by the infants mothers. Results: The percentage of breastfeeding shorter than six months was 32.1%. No significant difference was found between this group and those with breastfeeding longer than six months in terms of age and educational status of parents, the professions and workout permission for breastfeeding of mothers and the ratio of the 111

2 Bakiler ve ark. mothers starting breastfeeding within sixty minutes after delivery. In contrast, the birth weight of the infants breastfed shorter than six months was significantly low (p=0.000) and the ratio of mothers trained for breastfeeding was found significantly higher for the group with breastfeeding longer than six months (p=0.02). Neverthless, the ratio of pacifier usage was statistically higher in the infants breastfed less than six months. (p=0.000). Conclusion: To maintain breastfeeding longer than six months, mothers should be trained before and after labour. Infants with low birth weight should be followed up closely and pacifier usage shoud be avoided for the infants on breastfeeding. Key Words: Breastfeeding, breastfeeding duration, trainin, pacifier Baflvuru tarihi: zmir Tep ecik H ast Derg 2005;15(2): Anne sütü yaflam n ilk alt ay nda bebe in tüm fizyolojik ve psikososyal ihtiyaçlar n karfl lamaktad r. Anne sütü ile beslenmenin yayg nlaflt r lmas tüm dünyada öncelikli olarak ele al nmaktad r. Anne sütü ile beslenmeyi olumsuz etkileyen bafll ca faktörler aras nda do umdan sonra emzirmeye geç bafllanmas, annelerin emzirme konusunda yeterli bilgilerinin olmamas ve bebe- e anne sütü d fl nda su, formula verilmesi say - labilir. Ülkemizde yap lm fl çal flmalarda do umdan sonra annelerin %95 inin anne sütü verdi i, buna karfl l k 6 ay yaln zca anne sütü ile beslenme oran n n düflük oldu u görülmektedir. Bu çal flmada ilk alt ay yaln z anne sütü ile beslenme üzerine etkili olan faktörleri araflt rmak ve teflvik çal flmalar nda do ru hedeflerin belirlemek amaçlanm flt r. HASTALAR VE YÖNTEM T.C. Sa l k Bakanl Tepecik E itim ve Araflt rma Hastanesi Süt Çocu u Servisi nde yat r - larak izlenmekte olan ay aras 526 hasta çal flma grubu olarak al nd. Konjenital kalp hastal, kistik fibrozis gibi herhangi bir kronik hastal olan, 37. gebelik haftas ndan önce do mufl, konjenital anomalisi bulunan olgular çal flma grubuna al nmad lar. Tüm olgular n anneleri ile görüflülerek, bir anket fleklinde olgulara ait yafl, cinsiyet, do um a rl, do um flekli, anne ve baban n yafl ve e itim durumu, ailedeki birey say s, anne sütü alma süresi, do umdan sonra ilk 1 saat içinde emzirmeye bafllanma durumu, emzik kullan m, anne sütü d fl nda su, formula ve ek besinlere bafllanma zaman, anneye emzirme e itimi verilip verilmedi i, çal flan annelere süt izni verilme durumu hakk nda bilgi topland. Çal flma grubuna al nan olgular anne sütü alma sürelerine göre 6 aydan daha az süre anne sütü alanlar ve 6 aydan fazla anne sütü alanlar olmak üzere iki gruba ayr ld. Her iki grup yukar da say lan parametreler bak m ndan istatistiksel olarak karfl laflt r ld. statistiksel analizlerde SPSS 10.0 bilgisayar program nda ba ms z örnekler t testi, ki-kare testi kullan ld. P de erinin 0.05 ten küçük olmas istatistiksel olarak anlaml kabul edildi. BULGULAR Çal flmaya al nan olgular n genel özellikleri Tablo 1 de gösterilmifltir. Çal flma grubunu oluflturan toplam 526 olgunun 169'u (%32.1) 6 aydan daha az süre anne sütü alm flt r. Anne sütünü 6 aydan az alan olgular ile en az 6 ay anne sütü alan olgular yafl, cinsiyet, do um flekli, bir yafl n daki vücut a rl, anne ve baba yafl ve e itim durumu, annenin çal flma durumu aç s ndan karfl laflt r ld nda anlaml istatistiksel fark bulunmam flt r. Anne sütünü 6 aydan daha az süre alan bebeklerde do um a rl ortalamas n n, en az 6 ay anne sütü alan bebeklere göre daha düflük oldu u, bu fark n istatistiksel olarak da anlaml oldu u görülmüfltür (p=0.000). Çal flma grubunu oluflturan toplam 526 olgunun %92.2 sinin ilk dört ay yaln z anne sütü ald, buna karfl l k 26 (%4.9) olgunun hiç anne sütü almad, 15 (%2.9) olgunun ise ilk dört ayda anne sütü yan s ra formula ald görülmüfltür. Tablo 2 de her iki gruptaki olgular emzirme ile ilgili faktörler aç s ndan karfl laflt r lm flt r. En az 112 zmir Tepecik E itim Hastanesi Dergisi

3 Tablo 1. Anne sütünü 6 aydan az ve en az 6 ay alan olgular n özellikleri. Anne sütü ile beslenmeyi etkileyen faktörler 6 aydan az anne sütü alan En az 6 ay anne sütü alan p olgular (n=169) olgular (n=357) Yafl (ay)* 17 ± ± Do um a rl (gram)* ± ± Cinsiyet (E/K) 100 / / Do um flekli (normal/ sezeryan) 106 / / Bir yafl ndaki vücut a rl (gram)* ± ± Anne yafl (y l)* 26.8 ± ± Baba yafl (y l)* 31.7 ± ± Aile tipi (çekirdek/genifl) 137 / / Ailedeki birey say s * 4.2 ± ± Anne e itim durumu Okur yazar de il lkö retim Ortaö retim 0 0 Yüksek tahsil 0 0 Baba e itim durumu Okur yazar de il 5 5 lkö retim Ortaö retim 0 0 Yüksek tahsil 0 0 Annenin çal flma durumu Çal fl yor Çal flm yor Tablo 2. Anne sütünün 6 aydan az verilmesine etkili faktörlerin karfl laflt r lmas. 6 aydan az anne sütü alan En az 6 ay anne sütü alan p olgular (n=169) olgular (n=357) lk emzirme zaman lk 60 dakika içinde Daha sonra Emzirme le lgili E itim Verildi Verilmedi Emzirme ile ilgili güçlük Oldu Olmad Süt zni Verildi Verilmedi 2 5 Emzik Kulland Kullanmad Cilt 15, Say 2, A ustos

4 Bakiler ve ark. 6 ay anne sütü alan grupta ilk 60 dakika içinde emzirme oran daha yüksek bulunmas na ra men gruplar aras nda anlaml istatistiksel farka yol açmam flt r (p=0.49). Anne sütünü en az 6 ay alan grupta, annelerin emzirme ile ilgili e itim alma oranlar n n daha yüksek, emzirme ile ilgili güçlük yaflanma oran n n ise daha düflük oldu u, her iki parametrenin de gruplar aras nda istatistiksel olarak anlaml farka yol açt görülmüfltür (s ras yla p=0.02, p= 0.000). Her iki grup aras nda annelerin süt izni kullanma oranlar n n anlaml farkl olmad bulunmufltur. Anne sütünü 6 aydan az alan bebeklerde emzik kullanma oran n n istatistiksel olarak anlaml flekilde yüksek oldu u bulunmufltur (p=0.000). TARTIfi MA Bu çal flmada, do umdan sonra anne sütü ile beslenen bebeklerin %32 sinin 6 aydan az süre anne sütü ald görülmüfltür. Anne sütü ile 6 aydan daha az beslenen bebeklerde do um a rl n n daha düflük oldu u, annenin emzirme konusunda yeterli bilgilendirilmemifl olmas ve emzik kullan m n n emzirme süresi üzerine etkili faktörler oldu u görülmüfltür. Ülkemizde yap lan araflt rmalarda do umdan sonra bebeklerin %95 den fazlas n n anne sütü ile beslenmeye bafllad klar, ancak anne sütü ile beslenmenin 6. ayda %76 civar na düfltü ü bildirilmifltir (1). Amerika Birleflik Devletleri nde yap lan istatistiklerde anne sütü ile beslenmenin %75 oran nda baflland, 6. ayda anne sütüne devam oran n n %50 lerin alt na indi i bildirilmektedir (2). Bu çal flmada ilk dört anne sütü alma oran n n %92.2 gibi oldukça yüksek oldu u buna karfl l k 6. ayda bu oran n %67.9 a geriledi i görüflmüfltür. Ülkemiz sosyoekonomik koflullar göz önüne al nd nda hizmet verdi imiz hasta grubunda en az 6 ay anne sütü kullan m n n teflviki konusunda çal fl lmas gerekti i görülmektedir. Alt aydan daha az anne sütü ile beslenen olgular n genel özellikleri karfl laflt r ld nda ailelerin yap sal özelliklerinin ve kültürel durumlar n n farkl olmad, çal flan annelerde süt izni kullanma oranlar aras nda fark olmad görülmüfltür. Bu çal flmadaki k s tlay c noktalardan birisi, çal flman n ayn sosyal güvenceye sahip, ayn bölgede yaflamakta olan hastalar üzerinde yap lm fl olmas d r. Bundan dolay anne sütünü en az 6 ay veren aileler ile di erleri aras nda çal flmam zda istatiksel aç dan anlaml fark saptanmam fl olabilece i kan s nday z. Ayn parametreler toplumun tamam n örnekleyecek flekilde de erlendirildi inde anne sütü ile en az 6 ay beslenme üzerine sosyoekonomik faktörlerin fark yaratabilece i düflünülebilir. Bertini ve ark. (3) do um a rl n n 3000 g n alt nda olan bebeklerde anne sütü ile beslenme süresinin anlaml olarak daha az oldu unu bildirmifltir. Çal flmam zda da benzer flekilde anne sütünü 6 aydan az alan bebeklerin do um a rl klar n n istatistiksel olarak anlaml oranda daha düflük oldu u bulunmufltur. Bu sonuçtan yola ç k larak düflük do um a rl kl bebeklerin anne sütü ile beslenmeleri konusunda daha yak n ilgi ve destek sa lanmas gerekti i kan s na var lm flt r. Anne sütü ile beslenme üzerine yap lan pek çok çal flmada annelere verilen emzirme e itiminin anne sütü kullan m süresi üzerine anlaml olumlu etkisi oldu u bildirilmektedir (4-6). Alt aydan daha az anne sütü alan bebeklerin annelerinin emzirme sorunlar n n daha fazla oldu u ve emzirme ile ilgili e itim alma oran n n da daha düflük oldu u görülmektedir. Anne sütü ile beslenme ve emzirmenin devaml l konusunda hizmet verdi imiz hasta grubumuzda e itim çal flmalar n n art r lmas gereklili i ortaya konulmufltur. Anne sütü ile beslenmeyi olumsuz etkileyen fak törlerden birisi de emzik kullan m olmaktad r. Emzik kullan m meme karmaflas yaratmakta ve bebe in anne sütü ile beslenme süresini k salt maktad r (7,8). Çal flma grubumuzda da emzik kullan m n n anne sütü ile beslenmenin süreklili i üzerine anlaml olumsuz etki yapt gösterilmifltir. Sonuç olarak, anne sütü ile beslenmenin en az 6 ay süreyle devaml l n n sa lanmas için annelere do um öncesi ve do um sonras emzirme e itiminin etkin olarak verilmesinin, düflük do um a rl kl bebeklerin beslenmesinin yak ndan izlenmesinin ve emzirilen bebeklerde emzik kullan - m n n önlenmesinin gereklili i vurgulanm flt r. 114 zmir Tepecik E itim Hastanesi Dergisi

5 Anne sütü ile beslenmeyi etkileyen faktörler Yazarlar n Notu: Yazarlar, bu çal flmaya katk - lar ndan ötürü, Prof. Dr. Sad k Akflit e (Ege Üniveristesi T p Fakültesi Çocuk Sa l ve Hastal klar Anabilim Dal ) teflekkür ederler. KAYNAKLAR 1. Ertem IO, Ak nc Z, Ulukol B, Baflkan-Gulnar S. Socioeconomically advantaged infants attending a university well-child clinic in Ankara: are they breastfeeding optimally? Turk J Pediatr 2001;43(3): Ertem IO, Votto N, Leventhal JM. The timing and predictors of early termination of breastfeeding. Pediatrics 2001;107(3): Bertini G, Perugi S, Dani C, Pezzati M, Trochin M, Rubaltelli FF. Maternal education and the incidence and duration of breast feeding: a prospective study. 4. Kültürsay N, fien A, Kurugöl Z, Yenigün A. Anne sütü ile beslenmeyi etkileyen faktörler: E itimle yaln z anne sütü verme süresinin uzat lmas. Türk Pediatri Arflivi 1993;28(1): Kools EJ, Thijs C, Kester AD, van den Brandt PA, de Vries H. A breast-feeding promotion and support program a randomized trial in The Netherlands. Prev Med 2005;40(1): Peat JK, Allen J, Nguyen N, Hayen A, Oddy WH, Mihrshahi S. Motherhood meets epidemiology: measuring risk factors for breast-feeding cessation. Public Health Nutr 2004;7(8): Benis MM. Are pacifiers associated with early weaning from breastfeeding? Adv Neonatal Care 2002;2(5): Kramer MS, Barr RG, Dagenais S, Yang H, Jones P, Ciofani L, Jane F. Pacifier use, early weaning and cry/ fuss behaviour: a randomized controlled trial. JAMA 2001;286(3): Yaz flma adresi: Doç. Dr. Esra Arun Özer T.C. Sa l k Bakanl Tepecik E itim ve Araflt rma Hastanesi, Çocuk Sa l ve Hastal klar Klinikleri, Yeniflehir, zmir Tel : E-posta: eozer@deu.edu.tr Cilt 15, Say 2, A ustos