ORD. PROF. DR. PH L PP SCHWARTZ IN ( ) STANBUL ÜN VERS TES TIP FAKÜLTES NDE PATOLOJ E T M NE KATKILARI

Transkript

1 TÜRK PATOLOJ DERG S 19 (1-2): 1-6 (2003) (The Turkish Journal of Pathology) 1 ORD. PROF. DR. PH L PP SCHWARTZ IN ( ) STANBUL ÜN VERS TES TIP FAKÜLTES NDE PATOLOJ E T M NE KATKILARI Dr. Ar n NAMAL ÖZET: Hitler Almanya s n terkeden bir bilim adam olan Schwartz, stanbul Üniversitesi T p Fakültesi Patolojik Anatomi Enstitüsü nde y llar aras nda Enstitü Direktörü olarak görev yapt. Bu göreve bafllad nda, patolojik anatomi e itiminde de ifltirmek istediklerini, bir rapor halinde, T p Fakültesi Dekan na sundu. Bu makalede, sözkonusu rapor ve Schwartz n patolojik anatomi dal na di er hizmetleri tan t lmaktad r. ANAHTAR KEL MELER: 1933 Türk Üniversite Reformu, patolojik anatomi e itimi SUMMARY: PROF. DR. PHILIPP SCHWARTZ S ( ) CONTRIBUTIONS TO THE PATHOLOGY EDUCATION AT THE MEDICAL FACULTY OF ISTAN- BUL UNIVERSITY. Being a scientist who had left Hitler s Germany, Schwartz worked as the Director of the Institute of Pathological Anatomy at the Medical Faculty of Istanbul University between the years When he started office, he presented to the Dean of Medical Faculty a report pertaining the changes he wanted to realize in the education of pathological anatomy. This article introduces this report and other contributions and services of Schwartz in the branch of pathological anatomy. KEY WORDS: 1933 Turkish University Reform, pathological anatomy education G R fi Hitler Almanyas n terkeden bilimadamlar na, dünyan n bir baflka köflesinde yeniden bir üniversite çat s alt nda çal flma olana yaratma amac yla Zürih de Yurtd fl ndaki Alman Bilimadamlar Acil htiyaç Birli i ni (Notgemeinschaft Deutscher Wissenschaftler im Ausland) kuran Prof. Dr. Philipp Schwartz, 6 Temmuz 1933 de Ankara da, devrin E itim Bakan Dr. Reflid Galip baflkanl nda toplanan Üniversite Reformu Komisyonu na kat larak birçok kader arkadafl n n stanbul Üniversitesi nde görev almalar n sa lam fl, ard ndan sviçre ye, arkadafllar n sevince bo an, Üç de il, otuz! sözcüklerinin yerald ünlü telgraf çekmiflti. Kendisi de stanbul Üniversitesi nde görevlendirilen ilk yabanc bilimadam kafilesi içinde yer alan, stanbul Üniversitesi T p Fakültesi Patolojik Anatomi Kürsüsü ne 1933 y l ndan bafllayarak yirmi y l hizmet eden Schwartz, 1973 y l nda, yani ülkemizden ayr l fl üzerinden yirmi y l geçtikten sonra, Prof. Dr. Münevver Yenerman n önerisi üzerine stanbul Üniversitesi nce Dr. honoris causa ünvan ile onurland r lm flt. Onun biyografisini, Türkiye deki hizmetlerini konu alan kapsaml yay nlar yap lm fl (1,2), 1933 Türk Üniversite Reformu na tan kl na iliflkin konferans notlar da, bir Alman araflt rmac taraf ndan yay nlanm flt r (3). Bu makale, Schwartz n alan nda devrald e itim yaklafl mlar n n k saca an msat lmas ard ndan, stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Dekanl Personel Dairesi nde ad na aç lm fl dosyada (5) yer alan, direktörlü ünü üstlendi i bölümdeki e itimi gelifltirme konusunda düflüncelerini aç klad, o günkü hizmet kapasitesini ve karfl - laflt sorunlar de erlendirdi i, flimdiye dek gün fl na ç kmam fl bir raporu ile baz yaz flmalar n, günümüz patoloji e itimcilerine tan tma, de erlendirmelerine sunma amac n tafl maktad r. stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Deontoloji ve T p Tarihi Anabilim Dal, stanbul B YOGRAF S N N ANIMSANMASI AMACIYLA KISACA Sami ve Regina Schwartz n o ullar Philipp Schwarz, tarihinde Versecz de (Yugoslavya) dünyaya gelmiflti, musevi idi y l A ustos ay nda Budapeflte T p Fakültesi nden mezun oldu y llar aras nda Macaristan Ordusu nda ve Galiçya Cephesi nde müttefikimiz olarak harbeden k tada subayd y llar aras nda Frankfurt Üniversitesi Marazî Teflrih (Patolojik Anatomi) Kürsüsü nde uzman, doçent ve profesör oldu. Almanya da iken yenido anda do um travmalar, do- um travmalar üzerinde deneysel çal flmalar ve Virchow ensefaliti, eriflkinde beyin kanamalar, gliomlar n lokalizasyonu ile çevre infiltrasyonlar, Recklinghausen Sendromu gibi çeflitli nöropatoloji konular ile tüberkülozda hipersensibilite ve immünite ile ilgili doku lezyonlar hakk nda çeflitli makaleler yay nlam flt (4,5). Hitler in iktidara gelifli akabinde, istenmeyen kifli konumunda görülenleri y ld rma, ülkeden uzaklaflt rma amaçl bask lar n bir parças olarak 1933 Mart nda evi polis taraf ndan bas larak silah aramas yap lm fl, ertesi gün hastane bahçesinde karfl laflt bir doçent arkadafl, hayretler içerisinde neden hala kaçmam fl oldu unu sormufltu kendisine. Schwartz, o gece o lu ile birlikte Zürih e yola koyulacak, k z ve efli, birkaç gün sonra pefllerinden gelecektir. Nisan ay n n ortalar nda Neue Zürcher Zeitung adl gazetede, Alman Bilimadamlar çin Dan flma Bürosu nun aç ld n duyuran ilanlar vermeye bafllar (3). Notgemeinschaft kurdu u, Türkiye de kendisinin ve pek çok kader arkadafl bilimadam n n görev almas n sa layaca bir yolda ad mlar atmaktad r art k. Schwartz, ülkemizde göreve bafllarken 39 yafl ndayd y l nda evlendi i, kendisi gibi musevi olan efli Vera, her ikisi de Frankfurt do umlu çocuklar 6,5 yafl ndaki o lu Andre ile 2,5 yafl ndaki k z Susan da onunla ile birlikte Türkiye ye gelmiflti. Dilimizi k sa sürede ö renmeyi baflard, ülkemizde bulundu u y llar içerisinde 17 si yurtd - fl, 13 ü yurtiçi dergilerinde yay nlanan 30 makale, her bi-

2 TÜRK PATOLOJ DERG S 19 (1-2) Ord. Prof. Dr. Philipp SCHWARTZ ri birkaç kez bas lan, Genel Patoloji, ltihap, Ur Bilgisine Girifl, Selim ve Habis Urlar, Hemoblastozlar, Genel Histopatoloji, Özel Histopatoloji, Otopsi Tekni- i bafll klar n tafl yan 8 kitap kaleme ald (4,5) tarihinde Türk uyru una geçmesine karfl n, ülkemizdeki çal flmalar n 1953 y l nda noktalayarak A.B.D. Pennsylvania Warren State Hospital da Patolojik Anatomi Araflt rma Enstitüsü Direktörlü ü nü üstlendi. 1 Aral k 1977 de Florida da yaflama gözlerini yumdu (2). STANBUL ÜN VERS TES NDEK GÖREV NDE DEVRALDI I KOfiULLAR Patolojik Anatomi e itiminin, ülkemizde bir yüzy l önceki durumunu kavramak aç s ndan, Askeri T bbiye den 1903 y l nda mezun olan Ord. Prof. Dr. Tevfik Sa lam n ( ) ö rencilik an lar (6) oldukça fikir vericidir: Patolojik anatominin bir laboratuar yoktu. Ona yaln z bir oda vermifllerdi. Orada bir mikroskop, bir mikrotom, boyalar ve saire depo edilmifl dururdu. Bu odada hocan n bir gün çal flt n görmedi imiz gibi, biz de hiçbir tatbikat görmedik. Hoca nadiren dershaneye mikroskop alt nda eski bir preparat getirirdi. S ra ile bakar, geçerdik. Bir fley görüp görmedi imiz hocan n umurunda olmazd. Otopsiye gelince, o da ayn feci durumda idi. Otopsinin nas l yap laca n uzun uzad ya dinledik. O y l bir tek kadavra geldi, Hoca onun üzerinde otopsi tekni- ini gösterdi. Hülasa T bbiye de hiçbir fley ö renmeden bir y l patolojik anatomi okuduk, tafl basmas notlar ezberleyerek yüksek notlarla imtihan geçtik. E er T bbiye den ç kt ktan sonra Gülhane de patolojik anatomiyi ders halinde ve tatbikî olarak okumasayd k ve bol say - da otopsi görmeseydik, t bb n temellerinden biri olan patolojik anatomiden bilgisizli imizin ac s n hayat m z boyunca çekecektik. Sa lam n gördü ü t p e itiminde, patolojik anatomi tek bir y l boyunca, haftada 1 saat okutulan bir dersti. T bbiye mezunlar n n pratik deneyim ve becerilerini gelifltirme amac ile stanbul da 1898 y l nda faaliyete geçirilen, Sa lam n da burada ald e itimden çok yararland n belirtti i Gülhane Hastanesi nin kuruluflunda görev alm fl ve direktörü olmufl Alman profesör Dr. Robert Rieder ( ), bu dersin iki y l, haftada iki saat okutulmas görüflündeydi. Klinik t bb n hasta bafl nda ö renilece i nas l tart flmas z ise, patolojik anatominin de ancak kadavra bafl nda ö renilebilece ine inan yordu (7). Otopsi çal flmalar n n nadir oluflundan rahats zl k duyan Dr. Rieder, Gülhane de, hastalar için gerekli tüm patolojik ve bakteriyolojik muayenelerin, küçük çapl araflt rmalar n yap labilece i, uygulamal derslerin görülebilece i bir laboratuar bölümü de kurdurmufltu (7) y l nda T bbiye den mezun olup 1899 da Gülhane deki stajlar n tamamlayan hekimler içinden seçilen 5 kifli, Almanya ya ihtisasa gönderilir. Bu isimlerden biri, Schwartz n stanbul Üniversitesi ndeki görevinde selefi olacak Hamdi Suat Aknar ( ) d r. Almanya da patolojik anatomi alan nda uzmanlaflan Aknar, ihtisas sonras 1904 y l nda Gülhane de uzman oldu u alanda görevlendirilmifl,iki y l sonra bu görevden ayr lm fl, T p Fakültesi nin askeri ve sivil bölümlerinin birleflerek Haydarpafla daki yeni binada faaliyete geçti i 1909 y l nda, bu alanda yeniden müderris olarak görevlendirilmiflti (8). Araflt rmac kimli i a r basan bir hoca olan Aknar, kürsüsünde önemli say da kavanozlar içerisinde makroskopik materyal içeren bir müze kurmufl, ilginç olgulara ait mikroskopi arflivi düzenlemifl, genel patoloji ve otopsi konular nda kitap yazm fl (9,10), yurtd fl ndaki bilimsel kongrelerde ilgi çeken birçok bildiri sunmufl, yine çok say da makalesini Alman bilim dergilerinde yay nlatmay baflarm flt (8). Aknar, stanbul Üniversitesi bünyesinde 1928 Haziran nda faaliyete geçen Kanser Enstitüsü nün de kurucusuydu (11). stanbul Üniversitesi y l Talebe Rehberi (13), Aknar n yönetimindeki Patolojik Anatomi Kürsüsü nde Teflrîh-i Marazî (Patolojik Anatomi) dersinin 3. ö retim y l nda 5. ve 6. sömestrelerde okutulup, s nav - n n y l sonunda yap ld n, 4. ö retim y l nda 7. ve 8. sömestrlerde Teflrîh-i Marazî-Feth-i meyyit adlar ndaki derslere devam edilip, y l sonunda yine bu dersin s nav - na girildi ini belirtmektedir. Patolojik Anatomi Kürsüsü seçkin bir bilimadam n n yönetiminde idi, fakat döneme tan kl k etmifl bir patoloji uzman na göre (12), Üniversite Reformu ndan önce bu dersin ö retimi kuramsal dersler fleklinde sürdürülmüfl, mikroskopi ve makroskopi gibi uygulamal çal flmalarda devam zorunlulu u aranmam fl, otopsi uygulamalar da çok k s tl ölçüde yap labilmiflti. Patoloji s nav kuramsal konulardan yap lmakta ve ö renciler s nava istedikleri y lda girebilmekte idiler. Ancak bitirme s navlar na girebilmek için, patoloji s nav n n baflar lm fl olmas koflulu aran yordu. Schwartz, stanbul Üniversitesi T p Fakültesi nde patoloji alan n yaklafl k on y l, Ord. Prof. Dr. Siegfried Oberndorfer ( ) ile paylaflacakt. Oberndorfer de, yatakl Münih Schwabing Hastanesi Patoloji Seksiyonu Direktörlü ü nü musevi oldu u için terketmek zorunda kalm fl bir bilimadam yd (14). stanbul Üniversitesi T p Fakültesi nde Schwartz, özel, yani sistem patolojisi konular n n okutuldu u Patolojik Anatomi Enstitüsü nün, Oberndor-

3 ORD. PROF. DR. PH L PP SCHWARTZ IN ( ) STANBUL ÜN VERS TES TIP FAKÜLTES NDE PATOLOJ E T M NE KATKILARI (The Turkish Journal of Pathology) 3 fer ise Genel ve Deneysel Patoloji Enstitüsü nün direktörü oldular. Oberndorfer, 1937 y l nda yeniden oluflturulan Kanser Enstitüsü nün de direktörü olmufltu y l nda ülkemizde vefat edifli ard ndan kürsüsü, elemanlar ile birlikte Schwartz n Kürsüsü ne ba lanacakt (15). Schwartz, göreve bafllay fl ard ndan k sa bir süre geçtikten sonra kürsünün durumunu ve gereksinimlerini Dekanl a sundu u raporunda (5), halen 1 ordinaryüs profesör, 1 profesör, 2 doçent, 1 prosektör ve 5 yard mc ile çal flt klar n ve günde ortalama bir otopsi yapt klar n belirterek, acilen asistan ve yard mc personel talep etmiflti. Kadro sa lanmas yan nda, u raflt bir di er konu, ödenek ayr lmas yd (5):...Bir sene zarf nda, talebenin uygulamal çal flmalar ndan ç kar lan cenaze say s 100 ü biraz geçer. mtihanlarda sarfedilen cenaze say s, vasati olarak 20 adettir. Müessesenin müzesine konulacak piyeslerle, ö retim üyesi ve yard mc lar n n çal flmalar için de yaklafl k 30 cenaze sarfedilir. fiu halde, müessesenin bir senelik yaklafl k cenaze sarfiyat 150 yi bulur. Bir cenazeye 10 liral k zerk mahlulu sarfedildi ine göre, 1500 lira cenaze zerklerine ait ilaç, cenazelerin muhafazas için kullan lan küvetin içindeki muhafaza mahlûllerinin de ifltirilmesi için 300 kilo formalin gerekecektir. Bu da, günün piyasas na göre, 330 lira tutmaktad r. Fakülte ye cenaze nakli için, cenaze bafl na 125 kurufltan 150 cenaze için harcama yap laca hesap edilmifltir. Talebenin çal flm fl olduklar ceset parçalar n n mezarl a nakil ve gömdürülmesi için, takribi olarak, bir senelik 50 lira nakil masraf yap laca tahmin edilmektedir. fi r nga aletlerinin yenilenmesi, daimi alet ihtiyac n n temini, renkli boyalar al nmas, yapt r lmakta olan tablolar için resim malzemesi, gömlekler, eldiven ve müessesenin kütüphanesine kitap koyma ve sair müteferrik ihtiyaçlar için de 1000 lira ayr lmas düflünülmüfltür. PATOLOJ K-ANATOM DERSLER N N YEN DEN YAPILANMASI Ç N Schwartz, 5 May s 1934 de T p Fakültesi Dekan Prof. Dr. Tevfik Salim Sa lam Pafla ya Patolojik Anatomi Kürsüsü nün ders program ve derslerin içeri i ile s navlar n nas l yap lmas gerekti i hakk ndaki görüfllerini, yaz s (Bkz. Belge 1) ekinde yer alan flu raporla bildirmiflti: PATOLOJ K ANATOM E T M PROGRAMI (16) Belge 1: Schwartz, Dekan a e itim program önerisini sunuyor. Patolojik Anatomi e itimi klinik e itimin esas n oluflturdu undan t p ö rencilerinin klinik dersleri esnas nda bu e itimi de almalar gerekir. Bundan ötürü Patolojik Anatomi E itimi, 5. sömestreden bafllamal ve sonuncu sömestrenin sonuna kadar devam etmelidir. Patolojik Anatomi e itiminin omurgas n : I - Ö rencinin edinece i pratik deneyim oluflturur. Pratik Patolojik Anatomi e itimi üç amaca yöneliktir: A - Ö renciye otopsi tekni ini ö retmek, B - Hasta organlar n makroskopik tan s n ö retmek, C - Çeflitli hastal klardaki mikroskopik de ifliklikleri tan tmak. Bu pratik e itim: II - Teorik derslerle tamamlan r. Teorik dersler, ö rencinin pratik derslerde ö rendikleri üzerine infla edilir. Teorik e itimin amac ö renciye, pratik olarak ö rendikleri hastal klar n etyolojisi ve patogenezini aç klamakt r. Ayn zamanda bu teorik derslerde bir k s m hastal klar n ve hastal k gruplar n n di erleri ile iliflkileri aç klan r ve bilimsel araflt rmalar n konu ald sorular hakk nda da bilgi verilir. Bu durumda e itimin bütünü bir yandan kapsaml pratik bilgi ve deneyim, di- er taraftan da teorik bilgiyi kapsayacakt r ki bu, hastal klar n bilimsel olarak incelenmesine ve bilimsel araflt rmaya yatk nl k kazand racakt r. 1 - PRAT K DERSLER: A - Otopsi tekni inin ö retilmesine patolojik anatomi e itiminin bafl nda, yani 5 ve 6. sömestrlerde bafllanmal d r. Bu ders, gruplar halinde verilir. Yani 6 talebe ayn zamanda bir ceset üzerinde ders alacaklard r (Patolojik Anatomi Otopsi Tekni i Kursu). Otopsi tekni i dersleri ö leden önce yap l r ve otopsi için ayr lm fl ö renci grubu, o gün için klinik dersinden sorumlu tutulmaz. Asl nda her ö renci, ayda yaln z bir kez otopsi dersine ça r laca ndan o gün için klinikten uzak kalmas büyük bir sak nca oluflturmayacakt r. Deneyimler ortaya koymufltur ki, ö renciler otopsi tekni ini bir sömestr zarf nda ö renmektedirler. 6. sömestrde ise tekrar edilen otopsi dersleri, talebenin teknik ayr nt hakk nda derinleflmesini sa layacakt r. Efl zamanl olarak ö rencinin dikkati patolojik anatomiye ait detaylara çekilmeye çal - fl lacakt r. Ö renciler 6. sömestr sonunda Patolojik Anatomi Otopsi Tekni i nden s nav geçirirler.

4 TÜRK PATOLOJ DERG S 19 (1-2) B - Patolojik anatomik hastal k tablolar n makroskopik olarak tan lama 3 yolla ö retilir: 1 - Ö rencilerin otopsileri bizzat yapmalar : 7. ve 8. sömestrde leri Ö renci Grubuna Otopsi Pratikleri : Alt ö renci bir grup halinde bu uygulamalara gelirler. Her ö renci bu yolla ayda iki kez otopsiye gelecektir. Bu uygulama esnas nda ö renci, ayn zamanda hastal n meydana getirdi i de iflikliklerin protokolünün nas l tutulaca n ö renecektir. 2 - Profesör ya da vekilinin yapt otopsileri izlemeleri: Bu otopsi dersi, patolojik anatomi dersi çerçevesinde haftada bir kez yap l r. Burada mümkün oldu u kadar ö rencinin klinikte tan d hastan n otopsisi yap lmaya çal fl l r. Ö renci, bu derslerde klinik gözlemlerinin, patolojik anatomi uygulamas ile nas l tamamland n ve patolojik anatomi muayenesinin gerek pratik, gerekse teorik aç dan bir klinik olguyu nas l ayd nlatt n ö renecektir. Otopsinin tamamlanmas için gerekli histolojik incelemeler de ö rencinin gözü önünde tamamlanarak, sonuç kendisine eksiksiz olarak gösterilir. 3 - Patolojik anatomi demonstrasyon kurslar na kat lmalar : Haftada bir kez patolojik anatomi dersine gelen bütün ö renciler kat l r. Bu derste Patolojik Anatomi Enstitüsü ne ait elemanlar taraf ndan, o hafta zarf nda yap lan otopsilere ait parçalar gösterilir. Ö rencilere, organlara iyice bakma olana verilmifl olur. 8. sömestrin sonunda ö renciler pratik makroskopik tan bilgilerinden s nava tabi tutulurlar. Pratik e itimin önemli bir k sm da Histolojik Mikroskopik Kurs tur. Burada ilk safhada, genel patolojik morfoloji konular ö retilecektir. Ö renciler özellikle nekroz, dejenerasyon, iltihap, tümörler, dolafl m bozukluklar ve sonuçlar hakk nda bilgilenecekleri yeterince örnek göreceklerdir. Bu derslerin ad Patolojik Histoloji Kursu olacak, haftada bir kez, iki saat sürecek flekilde verilecektir. Temel prensip, ö rencinin üzerinde çal flt preparat bizzat muhafaza etmesidir. Ö renci 8. sömestrin sonunda bu dersten de s - nava tabi olacakt r. 2 - TEOR K DERSLER: Patolojik anatomi teorik dersleri 6. sömestrde bafllar. Haftada iki saat ile ö renci morfolojik patolojinin esas hakk nda bilgi edinecektir. Bu derslerin ismi Genel Patolojik Anatomi dir ve burada hücre ve dokunun morfolojik patolojisinden söz edilecektir. Patolojik oluflumlar n genel morfolojisi, nekrozlar, dejenerasyonlar ve tümör oluflumu gibi. Patolojinin bu temel bilgileri, s rf morfoloji bak m ndan ö retilecektir. Etyoloji ve patogenez k s mlar hakk nda ö renciye oldukça k sa bilgi verilecek, daha genifl bilgi, Bakteriyoloji ve Genel ve Deneysel Patoloji derslerinde aktar lacakt r. 7. ve 8. sömestrlerdeki teorik derslerde hastal klar n k sa fakat sistematik tan mlamalar yap - lacakt r. Bu genel bak fl tamamlay c olmal d r. Bu derslere Özel Patolojik Anatomi Dersleri denir ve haftada iki saattir. Bu dersler s ras nda bütün uzuvlar n hastal klar - n n morfolojik tarifi yap ld gibi ayr ca etyoloji ve patogenezinden de söz edilir. 8. sömestrin sonunda ö renciler ald klar bu teorik e itimden de s nava tabi tutulurlar. 9. ve 10. sömestrin sonunda talebeler haftada iki saat (Özel Patolojik Anatomi) dersi al rlar, ki bu dersler Patolojik Anatomi profesörü, ç Hastal klar, Cerrahi ve Kad n-do um profesörlerinin birlikte verdikleri derslerdir. Bu ortak derslerde pratik ve teorik aç dan önemli hastal klar önce klinisyenler taraf ndan klinik ve fizyopatolojik özellikleri aç s ndan ele al n r, ard ndan patolojik anatomi hocas patogenezi ve morfolojisinden söz eder. Bu tarzdaki e itimden ö rencinin son derece yararlanaca düflüncesindeyim. 10. sömestrin sonunda üç temel dalda son s navlar yap lmal d r: Kad n Hastal klar ve Do um, ç Hastal klar ve Cerrahi dallar nda s navlar, klinik ve patolojik anatomi aç lardan ayn zamanda yap lmal d r. Ö renci bu s nav, ancak klinik oldu u kadar, patolojik anatomi bilgisini ortaya koydu u takdirde kazanabilmelidir. PATOLOJ K ANATOM SINAVLARI 1. S nav: 6. sömestrin sonunda, Patolojik Anatomi Otopsi Tekni i S nav 2. S nav: 8. sömestrenin sonunda: a - Makroskopik tan : Olguyu S n fland rma ve Protokol Düzenleme b - Histolojik Tan lama c - Teorik Patolojik Anatomi 3. S nav: Tüm e itimin sonunda ç Hastal klar, Cerrahi ve Kad n-do um kürsüleri ile birlikte kombine s nav. PATOLOJ K ANATOM E T M N N UYGULANMASI 5. Sömestr: 1 - Patolojik Anatomi Otopsi Dersi: Ö leden önce klinik dersinden ay r lacak olan 6 kiflilik talebe gruplar na verilir. 2 - Patolojik Anatomi Demonstrasyon Dersi: Ö leden sonra haftada 1 saat. Bu derse 7. sömestr ö rencileri de kat lacakt r. S nav yap lacaksa, bu dersin haftada 2 saate ç kar lmas tavsiye edilir. 3 - Otopsi Demonstrasyon Dersi (Klinik otopsi): Ayn zamanda 7. sömestr ö rencilerinin de kat l m ile haftada 1 saat. 6. Sömestr: 1 - Patolojik Anatomi Otopsi Dersi: Klinik derslerinden ayr lacak 6 kiflilik ö renci gruplar na ö leden önce verilir. 2 - Patolojik Anatomi Demonstrasyon Dersi: Haftada 1 saat ö leden sonra. Bu derse 8. sömestr de kat l r. Mümkünse haftada 2 saate ç kar lmas tavsiye edilir. 3 - Otopsili Demonstrasyon Kursu (Klinik otopsi): 8. sömestr ö rencilerinin de kat l m na aç k, haftada 1 saat. 4 - Genel Patolojik Anatomi: Sadece 6. sömestr ö rencilerine haftada 2 saat teorik ders. 7 ve 8. Sömestr: 1 - leri Ö renci Grubuna Otopsi Pratikleri: Ö leden önce klinik dersinden ayr lan 6 flar kiflilik ö renci gruplar na verilir.

5 ORD. PROF. DR. PH L PP SCHWARTZ IN ( ) STANBUL ÜN VERS TES TIP FAKÜLTES NDE PATOLOJ E T M NE KATKILARI (The Turkish Journal of Pathology) Patolojik Anatomi Demonstrasyon Dersleri: Ö leden sonra haftada 1 saat. Ayn derse 5. ve 6. sömestr ö rencileri de kat l r. Mümkünse bu dersin haftada 2 saate ç kar lmas tavsiye edilir. 3 - Otopsili Demonstrasyon Dersi (Klinik otopsi): Ayn zamanda 5. ve 6. sömestr ö rencileri için haftada 2 saat. 4 - Özel Patolojik Anatomi: Haftada 2 saat, yaln z 7. ve 8. sömestr ö rencileri içindir. 5 - Patolojik Histoloji Dersi: Haftada 1 defa 2 saatlik 7. ve 8. sömestr ö rencileri içindir. 9 ve 10. Sömestr: 1 - Özel Patoloji Dersi: Haftada bir defa 2 saat, dönüflümlü olarak ç Hastal klar, Cerrahi ve Kad n- Do um profesörleri ile ortak ders. Olanak varsa: 2 - Patolojik Anatomi Demonstrasyon Dersi: Haftada 1 saat, ö leden sonra. Klini e devam eden bütün ö renciler içindir. Olanak oldu u takdirde bu derse haftada 2 saat ay r lmal d r. Olanak varsa: 3 - Otopsili Demonstrasyon Dersi (Klinik otopsi). Klini e devam eden tüm ö renciler için. SCHWARTZ IN B RKAÇ YIL SONRAK DURUM DE ERLEND RMES stanbul Üniversitesi Y l Talebe Rehberi nde, Schwartz n Kürsüsü ne ait Marazî Teflrih (Patolojik Anatomi) dersinin 4., 5., 7. ve 8. sömestrelerde, Oberndorfer in Kürsüsü ne ait Umûmî ve Tecrübevi Emrâz n (Genel ve Deneysel Patoloji) 5. ve 6. sömestrelerde okutuldu u ifade edilmifltir (17). Schwartz, Dekanl a tarihinde sundu u ö retim y l faaliyet raporunda (5), verdikleri e itimden duydu u memnuniyeti dile getirir. Ö renciler, teorik ve pratik derslerden baflka, postalar halinde sabahlar ö leye kadar otopsi ve histoloji kurslar na devam etmifltir. Bu uygulamal çal flma program n n, di er yabanc ülkelerle k yasland nda daha baflar l oldu u görüflünde oldu unu aç klar. Ancak, otopsi ve muayene edilen biyopsi materyallerinin adedinin azalmas ndan yak n r. Gureba Hastanesi ne, Üniversite ye mensup olmayan bir patoloji uzman - n n atanmas, buradan sa lanan otopsi parçalar n n kaybolmas na yol açm fl, böylelikle ö renciye ders esnas nda gösterilen taze ve ilginç parçalardan mahrum kal nm flt r. Bir önceki y l, 5 ay zarf nda 330 otopsi ve 406 biyopsi parças muayene edilirken, bu say n n içinde bulunduklar y l 270 otopsi ve 277 biyopsi parças na inmesi, onu gelecek y llar aç s ndan endiflelendirmifltir. Kliniklerden yaln z Prof. Dr. Rudolf Nissen ( ) yönetimindeki I. Cerrahi Kürsüsü nden düzenli olarak biyopsi parçalar alabildiklerini belirtir. Schwartz, bu flikayeti üzerinde srarla duracak, de bu kez dilekçesine T p Fakültesi Dekanl yoluyla stanbul Üniversitesi Rektörlü ü ne hitab ile bafllayarak durumun düzelmedi ini rapor edecektir:...bu sene gerek benim, gerekse mesai arkadafllar m n yapt klar otopsi ve histolojik muayene miktar geçen senelere nazaran maalesef çok geridir. Geçen sene yap lan takriben otopsiye mukabil, bu sene bu miktar 500 e bile vas l olmayacakt r. Geçen sene otopsi kurslar nda her gün muntazam surette talebeler hem yaz hem de k fl sömestirinde otopsi için cenaze bulduklar halde, bu sene baz günler cenaze noksanl ndan talebeler otopsi yapamamaktad r. Bu otopsi ifllerinin azl gerek fenni araflt rmalar - m z ve gerekse ders için büyük bir tehlike teflkil etmektedir... Bir di er yak nma konusu, Kürsü nün hala kadrolu asistan n n bulunmay fl d r. Asistanlara verilen ücret yeterli olmad için asistan sa lanamam flt r. Halen stajyer bir ö renci ile 8. sömestrde bulunan bir ö renciden yard m almakta olduklar n aç klar. SÜREC N TANI I PROF. DR. MÜNEVVER YENERMAN A GÖRE Ö rencisi, daha sonra ayn kürsüde ö retim üyesi ve Kürsü Baflkan olmufl Yenerman n, Schwartz n ülkemizde patoloji dal na etkilerini konu alan makalesinde yer alan de erlendirmeleri (1), onun e itimde hedefledikleri do rultusunda yo un u rafl verdi ini aç kça gözler önüne sermektedir: Schwartz, Haydarpafla dan Beyaz t a tafl nm fl olan Kürsü de ilk giriflim olarak pratik uygulamalar n yürütülece i, mikroskopi, makroskopi ve otopsi salonlar yapt rm flt r. Hamdi Suat n haz rlad müzeyi özenle korumufl, de erini her f rsatta belirtmifltir. Mikroskopik preparatlar n haz rland laboratuarlar gelifltirmifl, ö rencinin uygulamal çal flmalar için kurs preparatlar haz rlatm flt r. Foto raf bölümü ile mikroskoptan ve makroskopik olarak organlardan resim yapmak üzere kürsü kadrosuna ressam alm fl, bu amaçla iyi resim yapan t p ö rencilerini çal flt rm fl, üst dönemdeki ö rencilere pratik e itimden sonra otopsi uygulamalar nda ve mikroskopi kurslar nda demonstratör olarak görev vermifl, ö rencinin patolojiden kopmamas n, ö retime katk da bulunmas n sa lam fl ve patolojiyi sevdirmifltir...ö rencilerin yaz çal flmalar, de inilmesi gereken bir baflka yenilik idi. Onun döneminde küçük s n f ö rencilerinin de ilgi duydu u bu yaz çal flmalar, ö rencinin laboratuar tekni ini ö renmesi, patolojiyi okumaya bafllad zaman konular daha kolay kavramas na yard mc oluyor ve bu ö renciler, daha sonraki y llarda mikroskopi kurslar na demonstratör olarak kat l yor, hatta daha sonraki yaz tatillerinde de laboratuara devamlar n sürdürüyorlard. Dersler, kiflisel olarak kendi dersleri, sistemli, kat kuramsal bilgi aktar lan dersler olmaktan çok, otopsi vakalar üzerinde analiz ve sentez yap lan demonstrasyonlard. Ayr ca Türkiye de ilk kliniko-patoloji derslerini 1942 y - l nda Schwartz uygulam flt r. lginç otopsi vak alar n, klinikte hastay izleyen ö retim üyesini de davet ederek derse ç kar r, dersi ö rencinin ilgisini çekecek ve belle- inde kalacak bir olay haline getirirdi. S nav konusunda da bir yenilik getirmiflti. Patolojiyi s - nav s ras nda da ö retmek ve sevdirmek. Ö retim sürecinde oldu u kadar s navda da uygulama çok önemli idi. Otopsi, mikroskopi ve makroskopi ile kuramsal konulardan s nav yap l rd. S nav öncesi günlerde, hatta bu günler bayram gibi tatillere rastlasa bile, salonlar ö rencilere aç l r ve çal flmalar sa lan rd. Ö renci, Patoloji nin kap-

6 TÜRK PATOLOJ DERG S 19 (1) Belge 2: 1944 y l T bbiyelilerinin kaleminden, üç önemli ismin, Prof. Dr. Philipp Schwartz, Prof. Dr. Besim Turhan ve Prof. Dr. Kemal Akgüder in patoloji e itimine yaklafl mlar (18) sam genifl bir ders oldu unu düflünerek büyük bir psiflik bask alt nda kal rd (Bkz. Belge 2). Uygulamal s navlarda baflar l olan ö renci, ilk y llarda sözlü, daha sonralar yaz l yap lan kuramsal s navda baflar ile baflar s zl k s n r nda ise Prof. Schwartz, ertesi günü getirmek üzere ö renciye bir konu verir ve o konuda bir yaz (makale) yazmas n isterdi. Mikroskopi uygulamas ya da otopsiden ayn durumda olan ö rencilere ertesi günü otopsi yapt r r ya da preparat vererek mikroskopiden s nava al rd. Asistan e itiminde de uygulamal çal flma ön planda gelmekte idi. Sistemli otopsi yap lmas, raporun kürsüde kalan bölümüne en küçük ayr nt lar n yaz lmas, yeni bir asistana özenle ve sakin çal flmay, düzenli olmay ö retiyordu. Otopsi yapan n epikriz ile beraber rapor yazmas gerekiyordu. Kürsünün önemli bir faaliyeti de otopsi kontrolleri idi. Otopsi raporlar n n incelenmesi, önce bir ö retim üyesi taraf ndan yap l r, otopsiyi yapan ile tart fl l r, sonra Prof. Schwartz taraf ndan yeniden incelenir ve tart fl l rd. Ço u kez ders konular bu vakalardan seçilir ve tüm ö retim üyeleri derslere girerek böyle bir vak a üzerinde nelerin ö retilece ini merakla izlerdi. Biyopsi preparat ve raporlar ile otopsi raporlar n n saklanmas Prof. Schwartz n bafllatt bir sistem olmufltur. SONUÇ Tarihe bak fl, uygulama a rl kl e itim verilmesi gereken bir t p bilimleri dal olan patolojinin, t p e itimimiz içerisinde öneminin kavran p, almas gereken yeri edinmesinin, 20.yy. n ilk yar s ndaki çabalara dayand n ortaya koymaktad r. Bu süreçte, Gülhane de gerçeklefltirilenlerin devam nda, Haydarpafla T bbiyesi nde Prof. Dr. Hamdi Suat Aknar n ve 1933 Üniversite Reformu ile Ord. Prof. Dr. Philipp Schwartz adlar ön plana ç kmaktad r. Üniversite ye ait fakültelerde uygulanmakta olan ders programlar n içeren Talebe Rehberleri, Hamdi Suat n, patolojik anatomi derslerini, 1933 Üniversite Reformu na dek, Rieder in de savunmufl oldu u görüflün paralelinde, iki y la yayarak okuttu unu gösteriyor. Bu e itim program nda, patolojik anatomi dersine 1 sömestr boyunca teorik girifl yap ld, pratiklere sonraki sömestrde bafllan ld, otopsi derslerinin ise ertesi y la b rak ld anlafl l yor. Schwartz n e itim program önerisinde ise, ö renciyi önce pratikle buluflturan, sonraki sömestrde teorik deste i devreye sokan, ö rencinin küçük gruplar halinde daha dersin bafllang ç aflamas nda bizzat prati in içine çekildikleri ve e itimlerinin sonuna dek patoloji ile iç içe olduklar bir modelin savunuldu u görülüyor. Bu modelin klinik dallarla iflbirli ini öne ç kar fl, günümüzde interaktif e itim olarak nitelenen, ö renciyle etkileflime zemin haz rlayan yap tafl y fl, aç kt r ki o dönem için oldukça yenilikçi bir yaklafl md. Ders programlar na yer veren dönemin Talebe Rehberleri, Schwartz n önerdi i program n, uygulamada, sömestrlere da l m aç s ndan ayn flekliyle derhal uygulamaya konulamam fl oldu unu gösterse de (16), Kürsü Direktörlü ü nün ilk y llar nda otopsi say s n y lda 1000 e vard r fl, bu rakam n gerilememesi için ortaya koydu u srar, arad yollar, kürsüsünde uygulamalara, araflt rmalara odaklan lm fl farkl bir çal flma biçimi içerisine girildi ini kan tlamaktad r. KAYNAKLAR 1. Yenerman M. Patoloji Dal nda 1933 Üniversite Reformu ile Sa lanan Geliflmeler ve Ord.Prof.Dr.Philipp Schwartz n Etkileri. 2.Türk-Alman T bbi liflkileri Simpozyumu ( stanbul, Eylül 1981).Ed.: Terzio lu A, stanbul 1981, s Winkelmann O. Prof. Dr. Ph. Schwartz und die Universität Frankfurt am Main. Acta Turcica Historiae Medicinae (Türk T p Tarihi Y ll )VIII, Ed. : Terzio lu A, Outschar U. stanbul 2001, s Schwartz P. Notgemeinschaft. Hrsg. u. eingel. v. Helge Peukert. Marburg stanbul Üniversitesi Rektörlü ü Zatiflleri Dairesi Arflivi. Philipp Schwartz Dosyas (Nr. 4109/168) 5. stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Dekanl Personel Dairesi Arflivi. Philipp Schwartz Dosyas. 6. Sa lam T. Nas l Okudum. Yay. Haz. : Hüsrev Hatemi, Aykut Kazanc gil. stanbul 1991, 3. bask, s Rieder R. Für die Türkei. Bd.1, Jena 1903, s. 11, Atabek E. Gülhane ç Hastal klar Klinikleri ve Hamdi Suat Aknar. Türk-Alman T bbi liflkileri Simpozyumu Bildirileri ( stanbul, Ekim 1976). Ed.: Arslan Terzio lu. stanbul 1981, s Hamdi S. Teflrîh-i Maraz- Umûmî.126 resim. stanbul 1330/1914. Yeni harflerle resimsiz 4. bask Hamdi S. Feth-i Meyyit ve Teflrîh-i Marazî Teflhisi ve T bb- Adlî de Ehemmiyeti. 4. bask. stanbul stanbul Üniversitesi Talebe Rehberi-Ders Senesi Ekspres Matbaas. Istanbul 1931, s Akgüder K. T bbiyemizde Patolojik Anatomi. T bbiyeli 1950, 3: Talebe Rehberi Senei Dersiyesi. Yeni Matbaa. stanbul, s. 41, Grothusen KD. Der Scurla-Bericht. Frankfurt 1987, s anonim: Genel Patoloji ve Patolojik Anatomi Kürsüsü.Cumhuriyetin 50. Y l nda stanbul T p Fakültesi. stanbul 1974, s stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Dekanl Personel Dairesi nde Philipp Schwartz ad na aç lm fl dosyada yer alan Almanca metin, yazar taraf ndan Türkçelefltirilmifltir. 17. stanbul Üniversitesi Talebe Rehberi-Ders Senesi Ahmed hsan Bas mevi. 18. T p Yolunda Y lbafl Dergisi 1944, s. 9.