Türkiye de Konvansiyonel ve Organik Çekirdeksiz Kuru Üzümde Kullanılan Girdilere Ait Talep Fonksiyonlarının Analizi: Manisa İli Örneği

Transkript

1 Türkye de Tarımsal Yayım Sstemnde Çoğulcu Yapının Br Görünümü Araştırma Makales (Research Artcle) Bülent MİRAN 1 Ela ATIŞ 1 Zerrn KENANOĞLU BEKTAŞ 1 Ece SALALI 1 Kenan ÇİFTÇİ 1 Ahmet BAYANER 2 1 Ege Ünverstes, Zraat Fakültes, Tarım Ekonoms Bölümü, 35100, İzmr / Türkye 2 Akdenz Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes, 07058, Antalya / Türkye sorumlu yazar: ela.ats@ege.edu.tr Ege Ünv. Zraat Fak. Derg., 2016, 53 (2): ISSN Türkye de Konvansyonel ve Organk Çekrdeksz Kuru Üzümde Kullanılan Grdlere At Talep Fonksyonlarının Analz: Mansa İl Örneğ Demand Analyss for Inputs Used n Conventonal and Organc Rasn Productons: the Case of Mansa Provnce Alınış (Receved): Kabul tarh (Accepted): Anahtar Sözcükler: Grd talep fonksyonu, pay eştlkler model, kuru üzüm, organk ÖZET B u çalışmanın amacı, organk ve konvansyonel çekrdeksz kuru üzüm üretmnde kullanılan grdlere at grd talep fonksyonlarını tahmn etmektr. Bu amaçla çalışmada, şgücü, kmyasal gübre, pestst, çekgücü, bordo bulamacı+kükürt grdler çn Fyat-Talep Esneklkler ve Morshma Teknk İkame Esneklkler hesaplanmıştır. Araştırmanın materyaln çekrdeksz kuru üzüm üreten üretclerle yüz yüze görüşülerek elde edlen yatay kest verler oluşturmaktadır. Mansa l ve lçelernde yürütülen araştırmada, organk ve konvansyonel yöntemlerle çekrdeksz kuru üzüm üreten 300 çftç le anket yapılmıştır. Çalışma sonunda, hem konvansyonel hem organk kuru üzümde, fyat değşmelerne en az duyarlı grd şgücü olarak bulunmuştur. Konvansyonel üzümde en duyarlı grd pestst, organkte se çekgücü olarak tespt edlmştr. Key Words: Input demand functon, share equatons model, rasn, organc ABSTRACT T he am of ths study s to estmate the demand functons for the nputs used n organc and conventonal sultana rasn producton. For ths purpose, Morshma Techncal Substtuton Elastcty and own prce elastcty were calculated for the nputs of labor, chemcal fertlzers, pestcdes, machne power and bordeaux mxture+ sulfur. The research materal conssted of cross sectonal data obtaned from face to face ntervews wth seedless rasn producers. In the research conducted n Mansa provnce and dstrcts, 300 producers who are producng seedless rasns wth organc and conventonal methods were ntervewed. At the end of the study, both n conventonal and organc rasn, the least senstve nput for the prce changes were found as labor nput. The most prce senstve nput of conventonal rasn has been pestcde but machne power for organc rasn. GİRİŞ Dünyada yaş üzüm üretm mktarı, klm şartlarına bağlı olarak değşmekle brlkte, yıllık 70 mlyon ton cvarında seyretmektedr. ABD ve Türkye nn yanında, öneml çekrdeksz kuru üzüm üretcs ülkeler; İran, Yunanstan, Şl, Avustralya, Güney Afrka ve Yunanstan dır. Türkye, İran, Güney Afrka Cumhuryet, Şl ve Yunanstan gb ülkeler üretmlernn öneml br bölümünü hraç etme eğlmndedr ve bu ülkeler üretmlerne kıyasla çekrdeksz kuru üzümün çok az br kısmını ç tüketmde kullanmaktadır. Türkye de 2014 yılı tbaryle yaklaşık 4.7 mlyon dekar alanda 4.2 mlyon ton üzüm üretlmştr. Üretmn %51.9 u sofralık, %37.4 ü kurutmalık ve 125

2 Mran ve ark. %10.7 s se şaraplık üzümden oluşmaktadır (TÜİK, 2015). Türkye nn en öneml üzüm üretm alanı Ege Bölgesdr. Ege Bölges, sultan çekrdeksz üzüm çeşdnn anavatanı olmasının yanı sıra, bu çeşdn kurutmalık olarak yetştrldğ tek bölgedr. Türkye nn 2011 yılı kuru üzüm hracatı ton olup, karşılığında se yaklaşık 507 mlyon dolarlık gelr elde edlmştr (FAO, 2014). Türkye, dünya kuru üzüm hracat mktarının % sını gerçekleştrmş olup, en büyük hracatçı ülke konumundadır. Konvansyonel olarak üretlen ve hraç edlen çekrdeksz kuru üzüm yanında, özellkle gelşmş ülkelerde refah ve blnçlenme düzeyndek artışla, dğer organk ürünlerde olduğu gb organk çekrdeksz kuru üzüm taleb de artmıştır. Teknolok gelşmeyle brlkte, brm alandan yüksek verm almayı hedefleyen üretm anlayışı, aynı zamanda ekosstem olumsuz etkleyerek bazı çevre sorunlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Tarımsal üretmden kaynaklanan bu sorunlar le toplumda çevre sorunları ve gıda güvenlğ konusunda duyarlılığın artması organk tarım gb alternatf üretm yöntemlernn gündeme gelmesne neden olmuştur. Türkye de organk olarak üretm yapılan en öneml tarımsal ürünler arasında yer alan çekrdeksz kuru üzüm, yıllarında kuru ncr ve kuru kayısı le brlkte, Türkye de lk organk tarım uygulamalarının başladığı ürün olmuştur. Türkye de, 2012 yılında organk üzüm üretm ton olarak gerçekleşmş olup bunun % s kuru üzümdür. Mansa l, Türkye organk üzüm üretmnn % sn, organk kuru üzüm üretmnn se % n karşılamaktadır (Mansa İGTHM, 2014). Tarımsal ürünlern fyatlarındak belrszlklerden dolayı meydana gelen dalgalanmalar, üretcnn gelrlernde yıllar tbaryle dengeszlğe yolaçmakta ve bu durum dışsatımı da etklemektedr. Ürün fyatları kadar tarımsal grd fyatları da üretc kararlarında öneml rol oynamaktadır. Grd fyatlarına yönelk uygulanacak poltkalar üretclern gelrlerndek stkrarsızlığı önlemede öneml br araç olmasının yanısıra üretclern grd kullanım düzeyn ve üretm malyetlern etklemektedr. Türkye de kmyasal gübre ve hammadde büyük oranda yurt dışına bağımlıdır. Doğal kaynak yokluğu, bu alanlarda patent olmaması ve yeternce yerl yatırım bulunmaması en öneml nedendr. Dışardan temn edlen gübre ve laç gb grdler çoğunlukla petrol fyatlarına bağlı olarak değşmektedr (Bayaner, 2013). Tarımsal grd fyatlarındak artışlar ve uygulanan grd poltkaları üretclern üretm desenne karar vermesn etkleyen öneml br unsurdur. Türkye'de btksel üretme yönelk olarak mazot ve gübre desteğ, yurtç sertfkalı tohum kullanım desteğ gb tarımsal grd destekler verlmektedr. Grd fyatlarına dayalı poltkaların uygulanmasında üretclern o grdnn kullanımında yapableceğ muhtemel değşklkler ya da o grdnn yerne hang grdler ne ölçüde kame edebleceğn önceden blmek, poltkaların başarısı çn gerekldr (Mran ve ark., 2002). Bu çalışmanın amacı; organk ve konvansyonel kuru üzüm üretmnde kullanılan grdlere at grd talep fonksyonlarını tahmn etmektr. Bu çerçevede çalışmada, şgücü, kmyasal gübre, pestst, çekgücü ve bordo bulamacı+kükürt grdler çn Fyat-Talep Esneklkler ve Morshma Teknk İkame Esneklkler hesaplanmıştır. Araştırmanın materyaln çekrdeksz kuru üzüm üreten üretclerle yüz yüze görüşülerek elde edlen yatay kest verler oluşturmaktadır. MATERYAL ve YÖNTEM Çalışmada yatay kest verlernden yararlanılmıştır. Türkye den hraç edlen çekrdeksz kuru üzümün %75-80 n karşılayan ve organk tarım faalyetlernde de Türkye nn öncelkl llernden brsn oluşturan Mansa lne bağlı Merkez, Salhl ve Turgutlu lçeler araştırma kapsamına alınmıştır. Araştırmada görüşülecek çftç sayısının belrlenmesnde, seçlmş lçeler bazında ÇKS ye kayıtlı kurutmalık üzüm üreten üretc sayıları konvansyonel bağcılık yapan şletmeler çn anaktley oluşturmuştur. Ayrıca, OTBİS verlerne göre araştırma kapsamındak lçelere at, geçş sürec de dahl olmak üzere organk bağcılık yapan çftç sayıları da organk bağcılık yapan şletmeler çn anaktle olarak kabul edlmştr. Araştırmada görüşülen çftç sayısının belrlenmesnde oransal örnek hacm formülünden yararlanılmıştır (Newbold, 1995). Örnek hacm, %99.0 güven aralığı ve %10.0 hata payı kullanılarak hesaplanmıştır. Buna göre belrlenen 300 üretcnn 155 konvansyonel, 140 ı organk, beş se hem konvansyonel hem de organk olarak çekrdeksz kuru üzüm yetştrmektedr. Hem konvansyonel hem de organk ürün üreten 5 şletme hem konvansyonel, hem de organk üzüm şletmelerne at analzlerde yer almıştır. Organk ve konvansyonel çekrdeksz kuru üzüm üretmnde kullanılan grdlere at grd talep fonksyonlarının elde edlmesnde Pay Eştlkler Modelnden yararlanılmıştır. Organk ve konvansyonel olarak üretlen kuru üzüm çn dörder grdye lşkn grd talep fonksyonları tahmn edlmştr. Konvansyonel şletmelerde; şgücü, 126

3 Türkye de Konvansyonel ve Organk Çekrdeksz Kuru Üzümde Kullanılan Grdlere At Talep Fonksyonlarının Analz: Mansa İl Örneğ kmyasal gübre, çekgücü, pestst, organk şletmelerde; şgücü, organk gübre, çekgücü, bordo+kükürt modellerde kullanılmıştır. Bu grdlern dışındak dğer grdlern fyatları veya fyat ndeksler oluşturulamadığı çn grd talep modelne dahl edlmemştr. Eldek malyet blglernn tek br çıktıya (kuru üzüm) at olması ve ekonometrk tahmnnn kolay olması nedenyle kuru üzüm üretmnde grd talebn belrlemek çn Translog malyet fonksyonundan yararlanılmıştır. Kuru üzüm çn tahmn edlen translog malyet fonksyonu, Denklem 1 de verlmştr. (Denklem 1) ln m 0 ln w ln w ln w 0 ln Q (ln Q ) 1 2 ln 1 2 Q ln w D ln( w ) D 3 ln( Q )( D ) m: Brm üretm malyet (1 kg kuru üzüm üretmek çn yapılan masraf) w: Grd fyatları vektörü Q: Çıktı mktarı (Dekara kuru üzüm üretm) D: Kukla değşken (Mansa merkez çn 1, dğerler 0). Bu eştlk, gerçek malyet fonksyonuna lokal br yaklaşımdır. Bu nedenle, gerçek malyet fonksyonunda aranan ç bükeylk (concavty) özellğ gözardı edleblr (Chambers, 1988). Ancak Translog fonksyonun, gerçek fonksyona doğru br yaklaşım sağlayablmes çn, ç bükeylk göstermes gerekr. Fonksyonun bu şartı sağlayıp sağlamadığı, Allen- Uzawa esneklk matrsnn ( x ) özdeğerler (egen value) yardımıyla belrlenmştr. Özdeğerlern her br gözlem çn sıfır veya negatf olması gerekmektedr. Gözlemlerden brnn ç bükeylk koşulunu hlal etmes, tanımlanan translog malyet fonksyonunun gerçek malyet fonksyonunu temsl etme gücünü tartışmalı hale getreblmektedr. Malyetn en küçükleneblmes çn, malyet fonksyonunun monotonk olması stenr. Dğer br fadeyle, üretm arttığında, grd kame oranlarının değşmeden kalması arzulanır. Br malyet fonksyonunun monotonk olablmes çn, grd paylarının tamamının her gözlem çn poztf değere sahp olması gerekr (Fuller ve ark., 1999; Şener ve Koç 1999). Denklem 2 de tanımlanan translog malyet fonksyonuna Shephard ön kuramı 1 uygulandığında, malyet fonksyonu pay eştlklerne bağlı olarak elde edlr (2). Bu eştlk mkro ekonomk teornn kısıtlarıyla uyumlu olarak tahmn edleblr. Yanısıra, ekonometrk tahmn de kolaydır. (Denklem 2) s lnw lnq ( D) Denklem 2'de tanımlanan grd malyet fonksyonu grd fyatlarına göre sıfırıncı dereceden homoendr. Dğer br fadeyle, kullanılan grdlern fyatları aynı oranda artırıldığında, malyet payları değşmemektedr. Ayrıca Young teoremne göre çapraz fyat esneklklernn smetrk olması, malyet payları toplamının se 1 e eşt olması gerekr (addng-up) (Denklem 3 ve Denklem 4). Malyet fonksyonu tahmn edlrken, bu özellkler kısıtlamalar olarak modele konulmuştur. (Denklem 3) 1; ; ve k 0 Model tahmn edldkten sonra aşağıdak formüller kullanılarak esneklkler hesaplanmıştır: s 1 s (Denklem 4) s s Pay eştlklerne bağlı olarak tanımlanan modelden (Denklem 2), Allen ve Morshma kame esneklkler hesaplanmıştır. Gübre le şgücü arasındak Allen kısm kame esneklğ ( ), gübre-şgücü çapraz fyat esneklğnn şgücü malyet payına (S ) bölünmesyle elde edlmştr (Bnswanger, 1974; Akçay ve Esengün, 2000). Herhang k grdnn fyat oranlarındak değşmeye bağlı olarak bu grdlern kullanım oranlarındak değşmey ölçmek çn Morshma grd kame esneklkler hesaplanmıştır (Huang, 1991). Morshma grd kame esneklğnn hesaplanmasında aşağıdak formül kullanılmıştır (Chambers, 1988). (Denklem 5) M Denklem 2 de tanımlanmış olan faktör talep modelnn tahmnlenmes görünüşte lgsz regresyon(seemngly unrelated regresson = SUR), maksmum lkelhood (ML )veya üç aşamalı en küçük kareler (3SLS) yöntemleryle yapılablmektedr. 1 Shephard s Lemma : c P y 127

4 Mran ve ark. Bu çalışmada SUR kullanılmıştır. Sstemn çözüm vereblmes çn eştlklerden br tahmnn dışında bırakılmıştır. Hang eştlk model dışında tutulursa tutulsun tahmn sonuçları değşmeyeceğnden, dışarıda kalan eştlğn parametreler toplam kısıtından yararlanarak hesaplanmıştır. Konvansyonel kuru üzüm çn tahmn edlen translog grd talep modelnde homoenlk kısıtını sağlayablmek çn şgücü, gübre ve çekgücü fyatları, pestst fyatı le, organk kuru üzüm çn tahmn edlen translog grd talep modelnde se bordo bulamacı+kükürt fyatıyla normalleştrlmştr. ARAŞTIRMA BULGULARI Üretclern ve şletmelern özellkler Konvansyonel kuru üzüm şletmelernde üretclern yaş ortalaması yaklaşık 49 yıl, eğtm süres 6.91 yıl, tarımdak deneym süres yaklaşık 29 yıldır. Konvansyonel şletmelern ortalama yıldan ber konvansyonel çekrdeksz kuru üzüm yetştrdkler saptanmıştır. Organk çekrdeksz kuru üzüm üretclernn se yaş ortalaması 51, eğtm süres yaklaşık 6 yıl, tarımdak deneym süres 31 yıl, çekrdeksz kuru üzüm üretmnde deneym süres yaklaşık 28 yıldır. Konvansyonel kuru üzüm şletmelernde ortalama araz genşlğ dekar, ortalama parsel sayısı 6.23 adet, ortalama bağ arazs dekar, bağ arazs ortalama parsel sayısı 4.15 olarak bulunmuştur. Organk çekrdeksz kuru üzüm üretm yapan şletmelerde araz genşlğ dekar, ortalama parsel sayısı 7.32, bağ arazs parsel sayısı 3.59 adet, bağ arazs genşlğ dekardır. Konvansyonel şletmelerde toplam şletme arazsnn %46.65, organk şletmelerde % s bağ arazsne ayrılmıştır. Konvansyonel kuru üzüm üretm dalının ortalama dekara toplam değşken masrafı TL/dekar, organk kuru üzüm üretm dalının se değşken masrafı TL/dekardır. Araştırma kapsamına alınan şletmelerde organk kuru üzüm üretm dalının değşken masrafı %17.46 oranında konvansyonel kuru üzümün değşken masrafına göre daha düşük bulunmuştur. Konvansyonel kuru üzümün değşken masrafları çnde en yüksek payı %29.33 le geçc şgücü masrafları almaktadır. Bu masrafları sırasıyla %20.45 le çekgücü, %19.09 le gübre, %16.69 le laç, %7.55 le materyal, %6.89 sulama masrafları zlemektedr. Organk çekrdeksz kuru üzümün değşken masrafları çnde en yüksek payı %36.90 le geçc şgücü masrafları almaktadır. Bu masrafları sırasıyla % le çekgücü, %13.50 le gübre, %10.74 le laç, %6.78 le sulama, %6.72 le materyal masrafları zlemektedr. Konvansyonel kuru üzüm üretm dalının brüt üretm değer TL/daa, brüt marı TL/daa, organk çekrdeksz kuru üzüm üretm dalının se brüt üretm değer ortalama TL/daa, brüt marı TL/dekar olarak bulunmuştur. Konvansyonel ve organk kuru üzümde grd talep model tahmn sonuçları Konvansyonel ve organk kuru üzüm çn tahmn edlen grd talep fonksyonları Çzelge 1 de ve Çzelge 2 de verlmştr. Çzelge 1: Konvansyonel Kuru Üzüm Grd Talep Model Ekonometrk Tahmn Sonuçları (SUR Tahmn) a Table 1: Conventonal Rasn Input Demand Model Econometrc Estmaton Results (SUR Estmaton) Bağımsız Değşken Bağımlı Değşken: Malyet Payları İşgücü Gübre Çekgücü Pestst b Sabt Term *** ( ) (7.0167) ( ) Ln (Kuru Üzüm Üretm Mktarı) *** *** (3.2662) ( ) (1.3215) Ln (İşgücü Fyatı / İlaç Fyatı) *** ** *** (7.2597) ( ) ( ) Ln (Gübre Fyatı / İlaç Fyatı) ** *** -0.9* ) ( ( ) 0.06 Ln (Çekgücü / İlaç Fyatı) *** -0.9* *** ( ) ( ) (7.2765) Kukla Değşken ( ) ( ) ( ) R Malyettek payı a Parantez çndekler t değerlerdr. b Zra laç malyet payı eştlğnn parametreler, model tahmn edldkten sonra toplam kısıt eştlğnden hesaplanmıştır. Toplam kısıtından hesaplandığından, t statstkler verlmemştr. * α=0.10 çn anlamlı, ** α=0.05 çn anlamlı ***α=0.01 çn anlamlı 128

5 Türkye de Konvansyonel ve Organk Çekrdeksz Kuru Üzümde Kullanılan Grdlere At Talep Fonksyonlarının Analz: Mansa İl Örneğ Çzelge 2: Organk Kuru Üzüm Grd Talep Model Ekonometrk Tahmn Sonuçları (SUR Tahmn) a Table 2: Organc Rasn Input Demand Model Econometrc Estmaton Results (SUR Estmaton) Bağımlı Değşken: Malyet Payları Bağımsız Değşken Bordo-Bulamacı İşgücü Organk Gübre Çekgücü Kükürt b Sabt Term *** *** ( ) ( ) ( ) Ln (Kuru Üzüm Üretm Mktarı) ( ) ( ) ( ) Ln (İşgücü Fyatı / Bordo-kükürt Fyatı) *** * *** ( ) ( ) ( ) Ln (Organk Gübre Fyatı / Bordo-kükürt Fyatı) * * ( ) ( ) ( ) Ln (Çekgücü / Bordo-kükürt Fyatı) *** ( ) ( ) ( ) Kukla Değşken ( ) ( ) ( ) R Malyettek payı a Parantez çndekler t değerlerdr. b Bordo-kükürt malyet payı eştlğnn parametreler, model tahmn edldkten sonra toplam kısıt eştlğnden hesaplanmıştır. Toplam kısıtından hesaplandığından, t statstkler verlmemştr. * α=0.10 çn anlamlı, ***α=0.01 çn anlamlı Konvansyonel kuru üzüm grd talep modelnde tahmn edlen 18 katsayıdan 12 s, organk kuru üzüm talep modelnde se 8 (=0.10 düzeynde) anlamlıdır. Gerek konvansyonel gerekse organk kuru üzüme at çapraz fyat matrsler ncelendğnde, smetr kısıtının sağlandığı görüleblr. Zra laç ve bordo bulamacı+kükürt malyet payı eştlklernn parametreler, modeller tahmn edldkten sonra toplam kısıt eştlklernden hesaplanmıştır. Dğer koşullar sabtken, malyet fonksyonu, kabul edleblr sınırlarda çbükeydr. Üretmde kullanılan grdlern fyatları veya grdlerden en az brnn fyatı arttığında, brm malyetn artması gerekr. Kuru üzüm çn tanımlanan translog malyet fonksyonunun bu şartı sağlaması, malyet eğrsnn çbükey (concav) veya lokal çbükey olmasını gerektrr 2. Fonksyonlar monotonktr 3. Kuru üzüm tarımında grd taleplernn, grd fyatlarındak değşmelere gösterdğ tepky oransal olarak ölçen esneklkler Çzelge 3 ve 4 de verlmştr. Grdlern kend fyat esneklkler, ana köşegende bulunmaktadır. Tüm grdler çn talebn fyat esneklkler beklendğ gb negatf bulunmuştur. Konvansyonel kuru üzümde şgücünün fyat esneklğ 0.516, gübrenn , çekgücünün ve peststn 0.941olarak tahmn edlmştr. Fyat değşmelerne en duyarlı grd pestst; en az duyarlı grd se şgücüdür. Buna göre pestst fyatlarındak %10 luk artış, pestst talebn %9.4 azaltırken, şgücü fyatlarındak %10 artış şgücü talebn %5.16 azaltmaktadır. Peststn fyat duyarlılığının yüksek olması, pestst fyatlarının farklı poltka uygulamalarıyla yüksek tutularak çftçlern organk kuru üzüm yetştrmeye teşvk edlmesnn mümkün olableceğn göstermektedr. Organk tarımda şgücü kullanımının daha fazla olmasının getreceğ şgücü taleb, şgücü ücretlern arttıracaktır. Ancak kuru üzümde şgücü talebnn esneklğnn nspeten düşük olması, çftçlern organk kuru üzüme geçşlern öneml ölçüde engellemeyecektr. Organk kuru üzümde şgücünün fyat esneklğ , gübrenn , çekgücünün ve bordo bulamacı+kükürtün olarak tahmn edlmştr. Yne organk kuru üzümde çftçler en az 2 Talep sstemnn bu şartı yerne getreblmes çn, Allen kame esneklkler özdeğer vektöründe poztf değer bulunmaması beklenr. Tahmn edlen modeldek Allen kısm kame esneklklernn özdeğerlernden hemen hemen tamamının negatf olduğu tespt edlmştr. İçbükeylk özellğ düşük oranda hlal edlyorsa, kabul edleblr sınırlarda (Laure ve ark., 1996) olduğu varsayılmaktadır. 3 Malyet fonksyonunun monotonk olablmes çn tahmn edlen malyet paylarının her br gözlem çn poztf olması stenr. Dğer br fadeyle üretmn br brm artması çn üretmde kullanılan grdlern de aynı oranda artması gerekr. Tahmn edlen malyet paylarının tamamı çn poztf değerler elde edlmştr. Bu nedenle tahmn edlen malyet fonksyonu monotonk olarak kabul edlmştr. 129

6 Mran ve ark. şgücü fyatlarındak değşmeye duyarlılık göstermektedr. Bunun neden, organk üretmn şgücü yoğunluklu br üretm teknğ olmasıdır. Çftçler en fazla duyarlılığı çekgücü fyatlarındak değşmeye karşı göstermektedr. Bu durum, çftçlern organk üretmde alternatf ener kaynakları le toprak şleme yöntemlerne yönlendrlmesnn mümkün olableceğ şeklnde yorumlanablr. Çzelge 3: Konvansyonel Kuru Üzümde Kullanılan Grdlern Fyat ve Teknk İkame Esneklkler Table 3: Prce and Techncal Substtuton Elastcty of Conventonal Rasn Input Fyat-Talep Esneklkler Grd İşgücü Gübre Çekgücü Pestst İşgücü Gübre Çekgücü Pestst Morshma Teknk İkame Esneklkler İşgücü Gübre Çekgücü Pestst Çzelge 4: Organk Kuru Üzümde Kullanılan Grdlern Fyat ve Teknk İkame Esneklkler Table 4: Prce and Techncal Substtuton Elastcty of Organc Rasn Input Fyat Esneklkler Grd Bordo Bulamacı ve İşgücü Gübre Çekgücü Kükürt İşgücü Organk gübre Çekgücü BordoBulamacı+Kükürt Morshma Teknk İkame Esneklkler İşgücü Organk gübre Çekgücü BordoBulamacı+Kükürt Erzurum yöresnde yapılan br araştırmada gruplara göre değşmekle brlkte; makne sahb olan (I. grup) şletmelerde şgücü esneklğ buğdayda , arpada , çavdarda ; makne sahb olmayan (II. grup) şletmelerde şgücü esneklğ buğdayda , arpada , çavdarda bulunmuştur. Gübre esneklğ se I. gruptak şletmeler çn buğdayda arpada 0.339, çavdarda ; II. gruptak şletmeler çn buğdayda , arpada 0.461, çavdarda olarak bulunmuştur (Kumbasaroğlu ve Dağdemr, 2010). Mran ve ark. (2002) tarafından yapılan araştırmada se; kuru üzüm grd talep esneklkler pamuk çn tahmn edlen esneklklerden oldukça yüksek bulunmuştur. Örneğn pamukta şgücü esneklğ , çekgücü esneklğ 0.451, gübre esneklğ , pestst esneklğ se dr. Kuru üzüm gübre ve pestst esneklklernn daha yüksek olması, çftçlern pamuğa göre organk tarıma geçme htmallernn daha yüksek olduğunu göstermektedr. Ancak, bu noktada, br yandan organk tarıma yönelk desteklere yer verrken dğer yandan tarımsal destekler arasında konvansyonel ürünlere verlen gübre desteğnn olması çelşk yaratmaktadır (Atış ve Salalı, 2006). Morshma Teknk İkame Esneklkler grdler arası kame lşklerne dar puçları sunmaktadır (Çzelge 3). Grdler arası kame esneklklernn tamamı poztftr. Bu, grdler arasında kame lşksnn olduğu anlamına gelmektedr. Çapraz esneklkler de oldukça yüksek bulunmuştur. Bunun anlamı, herhang br grdnn fyatı arttığında, o grdnn yerne hemen hemen aynı oranda başka br grdyle kolayca kame edleblmesdr. En yüksek kame, pestst le şgücü arasındadır (1.424). Buna göre pestst fyatının %10 artması, şgücü talebn %14.24 artırmaktadır. Görüldüğü gb olası pestst fyatı artışlarının, peststn kolaylıkla fazladan şgücü kullanımıyla telaf edlmesne yol açmaktadır. Yukarıda da söz edldğ gb, peststten şgücüne geçşn kolay olması, organk kuru üzüm üretm açısından umut verc br durumdur. Gübre ve şgücü arasındak kame 130

7 Türkye de Konvansyonel ve Organk Çekrdeksz Kuru Üzümde Kullanılan Grdlere At Talep Fonksyonlarının Analz: Mansa İl Örneğ esneklğde yüksek bulunmuştur. Gübre fyatındak artışlar, çftçlern gübreden vazgeçp şgücü le bu açığı kapatma eğlmne grmesne yol açmaktadır. Bu durum aynı zamanda, konvansyonel çekrdeksz kuru üzüm üretclernn organk çekrdeksz kuru üzüm üretmne daha kolay geçebleceğnn de br göstergesdr. Organk kuru üzümle lgl talebn fyat esneklğ ve Morshma kame esneklkler Çzelge 4 de sunulmuştur. Ana köşegende, yne grdlern kend fyat esneklkler bulunmaktadır. Organk kuru üzümde grdlern fyat esneklkler konvansyonel kuru üzümün grd esneklkleryle hemen hemen aynıdır. Kuru üzüm çftçs konvansyonel üretmden organk üretme kolayca geçebldğ gb, grd fyatlarındak gelşmelere göre organk üretmden konvansyonel üretme döneblmektedr. SONUÇ Konvansyonel kuru üzümde, fyat değşmelerne en duyarlı grd pestst; en az duyarlı grd se şgücü olarak bulunmuştur. Pestst ve gübrenn fyat duyarlılığının yüksek olması, pestst fyatlarının farklı poltka uygulamalarıyla yüksek tutularak üretclern organk kuru üzüm yetştrmeye teşvk edlmesnn mümkün olableceğn göstermektedr. Çftçlern organk kuru üzümde fyat değşmelerne karşı en az duyarlı grd şgücü, en fazla duyarlı grd se çekgücüdür. Organk kuru üzüm üretmnde çekgücü fyat duyarlılığının yüksek olması, organk üretclern kendlerne önerlecek çevre dostu alternatf yenleneblr ener ve daha az toprak şleme yöntemlernn uygulanmasının daha kolay olacağını göstermektedr. Konvansyonel ve organk kuru üzümde grd fyatlarındak değşmelere üretcler dkkate değer br tepk göstermektedr. Buna göre, kuru üzüm üretcs konvansyonel üretmden organk üretme kolayca geçebldğ gb, grd fyatlarındak gelşmelere göre organk üretmden konvansyonel üretme de geçeblmektedr. Konvansyonel ürünlere verlen gübre desteğnn de yenden gözden geçrlerek organk üretm çn br tersne sübvansyon etks yaratmasının önlenmes gerekmektedr. Organk tarımsal üretmde kullanılan grd fyatlarının yüksek olması nedenyle üretclern bu grdler kullanması zorlaşmaktadır. Hem küçük üretclern bu üretm sstemne geçş zorlaşmakta hem de organk tarımda sürekllğn sağlanmasında sorunlar yaşanmaktadır. Üretclere, organk tarımda kullanılan organk gübre ve laçların daha ucuz malyetle sağlayablecek poltkaların belrlenmes gerekmektedr. İstkrarlı konvansyonel ve organk kuru üzüm arzını sağlamak çn üretclere verlen desteklern yönünün ve şeklnn y belrlenmes şarttır. TEŞEKKÜR Çalışma TÜBİTAK tarafından desteklenen TOVAG 110-O-283 no lu araştırma proesnden elde edlmştr. Sağlamış olduğu destek çn TÜBİTAK a sonsuz teşekkürlermz sunarız. KAYNAKLAR Akçay, Y. ve Esengün, K Türkye sekerpancarı üretmnde faktör talep analz ( ) Translog malyet fonksyonu uygulaması. IV. Ulusal Tarım Ekonoms Kongres. 1-6, 6-8 Eylül 2000,Tekrdağ. Atış, E. ve H.E. Salalı AB'de uygulanan tarım-çevre poltkalarının Türkye açısından değerlendrlmes, Türkye VII. Tarım Ekonoms Kongres (13-15 Eylül 2006, Antalya), Clt I, s Bayaner, A Türkye Tarımı Beklentler ve Gelşmeler, Tarımsal Ekonom ve Poltka Gelştrme Ensttüsü, Tepge Yayın No: 224, 93 s. Bnswanger, H.P A cost functon approach to the measurement of factor demand and elastctes of substtuton, Amercan Journal of Agrcultural Economcs, 56: Chambers, R.G Appled Producton Analyss: A Dual Approach. Cambrdge, MA: Cambrdge Unversty Press. FAO, (Erşm tarh: 10 Kasım 2014 ) Fuller, F., A.A. Koç., H. Şengul and A. Bayaner Farm level feed demand n Turkey. Paper Presented at the Amercan Agrcultural Economcs Assocaton Annual Meetng, (August 8-11, 1999), Nashvlle, Tennessee. Huang, K. S Factor demands n the U.S. foodmanufacturng ndustry, Amercan Journal of Agrcultural Economcs, 73: Kumbasaroğlu, H. ve V. Dağdemr Erzurum lnde buğday, arpa ve çavdarda grd taleb araştırması, Tarım Blmler Dergs, 16: Laure, B., Y. Dssou, and G.E. West Model specfcaton and economes of sze n the canadan brewng ndustry, Revew Agrcultural Economcs, 18: Mansa İGTHM, Mansa Tarımı - Türkye İçn Yer ve Önem, SayfaId =4, Erşm Tarh, Temmuz 2015). Mran, B., C. Abay ve C. Günden Pamukta grd taleb: Menemen örneğ, Ege Ünverstes Zraat Fakültes Dergs, 39 (3): Newbold, P Statstcs For Busness and Economcs, Prentce Hall Internatonal Edtons, New Jersey, 867p. Şener, A. and A. Koç Fertlser Demand n Turkey. Publcaton, Number:25, Agrcultural Research Economc Insttute, Ankara, (In Turksh wth Englsh Summary), August. TUİK, Btksel Üretm İstatstkler, PreTablo.do?alt_d=1001, Erşm Tarh, Temmuz 2015). 131