DİYET GIDA ÜRÜNLERİ BANU YAPAR

Transkript

1 Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi DİYET GIDA ÜRÜNLERİ BANU YAPAR 2004

2 İÇİNDEKİLER TERMİNOLOJİ VE ÜRÜN KAPSAMI DİYET NEDİR DİYET GIDALAR Diyet Gıdalara Olan Gereksinim DİYET GIDALARIN GRUPLANDIRILMASI İçecekler Yiyecekler DİYET GIDA ÜRETİMİNDE KULLANILAN İNGREDİYENTLER İngrediyent / Bileşen Yağ İkame Ediciler Şeker İkame Ediciler Yoğun Tatlandırıcıların Türk Gıda Kodeksine Göre İzin Verilen Maksimum Kullanım Dozları DOĞAL İNGREDİYENTLER Doğal İngrediyentler ile İlgili Yasal Düzenlemeler Doğal İngrediyentlerin Kalori Değeri DİYET LİFLER Diyet Liflerin Kalori Azaltma Özelliği Diyet Liflerin Gıda Alanlarında Kullanımı Diyet Lifli Gıdaların Raf Ömrünün Uzaması Diyet Lif İngrediyentlerinin Fırın Ürünlerinde Kullanımı DİYET GIDA ÜRÜNÜ Kalorisi Azaltılmış Diyet ( Light ) Ürünler Kalorisi Azaltılmış Ürünler Diyet midir? DİYET GIDA ÜRÜNLERİ PAZAR YAPISI 2

3 DİYET SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİNİN YILLAR İTİBARİYLE TÜKETİM ORANLARI TABLO-1 UN ve UNLU MAMÜLLERİN 2003 YILI İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI TABLO-2 TATLANDIRICI ŞEKER ve ÇİKOLATALARIN YILLAR İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI TABLO-3 DİYET MEŞRUBAT BUZLU ÇAY ve MEYVE SULARI TABLO-4 SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT Enerjisi Kısıtlanmış Diyetler İçin Hazırlanan Gıdaların Temel Bileşimi Yönünden Mevzuat Ambalajlama, Etiketleme ve İşaretleme Yönünden Mevzuat Diyet Gıda Ürünlerinin İthalatında Aranan Belgeler DİYET GIDA ÜRÜNLERİNDE İTHALAT / İHRACAT KONTROLLERİ İhracat Kontrolleri Kontrole ilişkin esaslar İthalat Kontrolleri SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN BAŞLICA ÜRETİCİ VE / VEYA İHRACATÇI FİRMALAR Başlıca Üretici ve / veya İhracatçı Firmalar Yararlanılan Kaynaklar 3

4 TERMİNOLOJİ VE ÜRÜN KAPSAMI Beslenme bilimi insan sağlığını iyileştirme ve iyi durumda ( sağlıklı ) olmasını sağlamak amacıyla gıdalar veya besleyici öğeler hakkındaki bilgileri bütünleştirerek uygulayan bir disiplindir. 20 inci yüzyılda ise temel olarak vücudun onarımı, bakımı ve gelişimini desteklemek ve yetersizlikleri önlemek için elzem olan besleyici öğeler belirlenmiş beslenme standartları ile birlikte çeşitli diyet ve gıda kılavuzları yayınlanmıştır. Ancak son 30 yıl içinde ise, özellikle bazı besin öğelerinin sağlık üzerine olumsuz kronik etkilerinin ortaya çıkması ile birlikte aşırı tüketimlerinden kaçınılması önerileriyle karşılaşılmıştır. 21 inci yüzyıla girerken, dünyada hemen tüm gelişmiş ülkelerde artık toplumlar, uzun ömür beklentileri yeni yaşam tarzlarıyla ortaya çıkan teknolojinin gelişmesi sonucu yeniliklerle karşı karşıya kalmıştır. Artık beslenme bilimi dengeli beslenme üzerindeki vurguyu azaltmadan optimum beslenme kavramının geliştirilmesi üzerine yoğunlaşacaktır. Optimum beslenmeye giden bu yolda diyet gıdalar oldukça gelişme vaat eden bir kavramdır. Literatürde çok sayıda diyet gıda tanımı vardır. Bu tanımlar en basit olarak temel beslenmenin ötesinde sağlık yararı sağlayan gıdalar tanımından daha ayrıntılı olarak normal bir diyetin bir parçası olarak tüketilebilen geleneksel gıdaya benzer olan ancak basit beslenme gereksinmelerinin sağlanmasının ötesinde fizyolojik roller kazandırmak üzere modifiye edilen gıdalardır tanımı yapılabilir. DİYET NEDİR: a) Düzenli olarak tüketilen besinler ve içeceklerin, b) Zayıflama amacıyla hazırlanmış besinleri tüketmenin c) Tedavi veya koruma amacıyla tüketilecek besinlerin çeşit ve miktarlarının düzenlenmesidir. DİYET GIDALAR Diyet Gıdalara Olan Gereksinim Enerji girdisini kontrol etme gereksinimi, sağlığı koruma, özellikle şişmanlık, kalp ve damar hastalıklarını önleme ve bazen de formda kalmayı başarma arzusundan doğar. Uzmanlar kalp rahatsızlıkları, şişmanlık hiperlipoproteinamia ve diyabet gibi risk gruplarındaki insanlara şeker, yağ, tuz ve enerjisi düşük gıdaları önermektedirler. Diyet gıdaların sağlıklı bir hayat için yardımcı olacağına inanılmaktadır. Son yıllarda birçok ülkede diyet gıda tüketimindeki artış, yeni gıda alışkanlıklarının yerleşmeye başladığını göstermiştir. Gıda teknolojisindeki yoğun gelişmeler ve diyet gıdaların tüketimi alışkanlığının giderek toplumlarda yerleşmesi, gıda üreticilerini bu konuda sürekli artan talebi karşılamaya yöneltmiştir. 4

5 DİYET GIDALARIN GRUPLANDIRILMASI Diyet gıdalar iki grup altında incelenmektedir: 1. İçecekler 2. Yiyecekler İçecekler İçeceklerin enerji içerikleri çeşitli yollarla azaltılabilir. En basit yolu çözünür şekerler olan glukoz, fruktoz ve sükrozun, daha az kalori içeren tatlandırıcılarla yer değiştirmesidir. Bu yöntem çay, kahve gibi tüketiciler tarafından tatlandırıcı eklenen alkolsüz içeceklerde kullanılır. Sütlü ve kakaolu içeceklerde yağ içeriğinin kısmen ya da tamamen azaltılması ve sakkorozun yerini yoğun tatlandırıcıların alması yeni ürünün enerji değerini düşürür. Yüksek oranda içecek tüketen, diş çürümelerinden şikayetçi ve diyabetik kimseler azaltılmış çözünür karbonhidrat içeriği ve yoğun tatlandırıcılarla ikame edilmiş karbonhidrat içeriğine sahip içeceklerden yararlanırken kalp-damar hastalıklarından şikayetçi kimseler yağ içeriği düşük, şişman kimseler ise şeker, yağ ve alkol içeriği düşük içeceklere yönelmişlerdir. Yiyecekler Gıdaların kalori içeriğinin düşürülmesi karbonhidrat ve yağların azaltılması veya kısmi yada tam ikamesiyle sağlanır. Tereyağ, margarin,sosis, salça, sos,peynir,yoğurt ve koruyucular gibi pek çok gıdanın enerji değerleri bu yolla azaltılabilmiştir. Özellikle kalsiyum miktarındaki artış, genç, menopoz sonrası ve kilolarını kontrol etmek amacıyla sık sık günlük gıda alımını azaltan kadınlara oldukça yararlıdır. Bir diğer avantaj yağ ikamesinde bitkisel proteinler kullanıldığında doymuş yağ içeriğinin düşmesidir. Bunlara karşın yağ içeriğindeki azalma yağda çözünen vitaminlerde de bir azalmayı beraberinde getirmektedir. İnsanların sağlık ve formda kalma gibi ihtiyaçlarından dolayı şeker ve yağ yerine geçebilecek maddelerin kullanma isteği gittikçe artmış ve bu gıda üreticilerini bu tür maddeleri üretmeye zorlamıştır.bu tür ürünlerde genel strateji kalori yükselten öğeler olan şekerler ve yağların ikamesidir. DİYET GIDA ÜRETİMİNDE KULLANILAN İNGREDİYENTLER İngrediyent / Bileşen Gıda katkı maddesi olmayıp, hammaddeden sonra ağırlıklı önemi olan, üretilen ürüne spesifik özellikler kazandırılması amacıyla mutlaka katılması gereken ve o gıda maddesinin tanımında yer alan maddeler için kullanılan bir terimdir. Gıdaların kalori içeriğinin dolayısıyla kişilerde enerji alımının azaltılması ürün yapısında yer alan yağ ve şekerlerin tam veya kısmi ikamesiyle sağlanır. 5

6 Yağ İkame Ediciler Yağ ikame ediciler, fiziksel ve kimyasal özellikler bakımından yağa benzeyen gıda ingrediyentleridir. Bir yağ ikame edici yağın verdiği ağız hissi, zenginlik, yumuşaklık ve yağlılığı sağlamalı, duyusal bir denge için tat bileşenleriyle yağa benzer ilişkide olmalıdır. Yağ ikame edicilerin üründe yeniden oluşturduğu özellikler içinde en başarılısı dokudur. Protein kökenli yağ ikame edicilerin yağa göre daha az lipofilik olmasından dolayı sağladığı duyusal özelliklerin sınırlı olduğu görülmektedir. Karbonhidrat kökenli yağ ikame ediciler, dokusal özellikleri suyu bağlayarak sağlarlar. Yağlılık ve gevreklik sağlamak amacıyla ürünün doğal su içeriği arttırılır ancak bu kez raf ömrü problemleri ortaya çıkar. Şeker İkame Ediciler Şeker ikamesi amacıyla yoğun tatlandırıcılar kullanılır. Bunlar vücut tarafından metabolize edilmeyen sakarin, siklamat, acesülfam potasyum, aspartam, neosperidin dihidrokalkon gibi yapay tatlandırıcılardır. Sakarin ve siklamatın yol açtığı bir takım sağlık sorunları bu iki tatlandırıcının popülerliğini yitirmesine neden olmuş, alternatif olarak aspartam ve acesülfam-potasyum insanların diyet ihtiyaçlarını karşılamak üzere gıdalarda kullanılmaya başlanmıştır. Yoğun Tatlandırıcıların Türk Gıda Kodeksine Göre İzin Verilen Maksimum Kullanım Dozları Ülkemizde kullanımına izin verilen yoğun tatlandırıcılar acesülfem potasyum, aspartam, siklamik asit ve sodyum, potasyum tuzları, sakarin ve sodyum, potasyum ve kalsiyum tuzları thaumatin ve neohesperedin dihidrokalkon dur. Bu maddeler için Türk Gıda Kodeksine göre izin verilen maksimum kullanım dozları kısaca şöyle özetlenebilir. Acesülfam potasyuma, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 350 mg/i, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri ürünlerde 350mg/kg, şekerlemeler ve düşük kalorili içeceklerde 25 mg/i ile 2500 mg/kg arasında değişen miktarlara izin verilir. Aspartama, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 600 mg/i, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri ürünlerde 1000 mg/kg, meyve ve sebze bazlı tatlılarda mg/kg, şekerlemeler ve düşük kalorili içeceklerde 25 mg/i ile 5500 mg/kg arasında değişen miktarlara izin verilir. Siklamik asit, sodyum ve kalsiyum tuzlarına, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 400 mg/i, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri ürünlerde 250 mg/kg, şekerlemeler ve diğerlerinde 250 mg/i ile 2500 mg/kg arasında değişen miktarlara izin verilir. Thaumatin e şekerlemelerde 50 mg/kg ve diyet tamamlıyıcılarda 400mg/kg a izin verilir. Neohesperedin Dihidro Kalkona enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz alkolsüz içeceklerde 30mg/I ve 50mg/I, enerjisi azaltılmış veya şeker ilavesiz tatlılar ve benzeri ürünlerde 50 mg/i, şekerlemeler ve diğerlerinde 10 mg/i ile 400 mg/kg arasında değişen miktarlara izin verilir. 6

7 DOĞAL İNGREDİYENTLER İnülin ve oligofruktoz, meyan kökünden elde edilen ve yağ veya şeker ikamesi amacıyla kullanılabilen karbonhidrat yapıda doğal ingrediyendir. Sağlıklı kişilerin normal diyetinin bir parçası olan pırasa, soğan,buğday, sarımsak, enginar, gibi pek çok bitkide de yaygın olarak bulunurlar. İnülin doğada yaygın bir karbonhidrat kaynağıdır. İnülin pek çok bitkide karbonhidrat kaynağı olarak görev alır. İnülini doğal olarak içeren bitkiler içinde en zengini soğandır. Diğerleri; kökleri % 30 inülin içeren kuşkonmaz, % 65 inülin içeren enginar yapraklarıdır. Doğal İngrediyentler İle İlgili Yasal Düzenlemeler Doğal kaynaklardan elde edilen inülin yasal olarak katkı maddesi değil, gıda veya gıda bileşeni ingrediyen olarak sınıflandırılmaktadır. Bu durum Avrupa Birliği ülkelerinin (Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda, Portekiz, İspanya, İsveç, İngiltere, Slovenya, Slovakya, Letonya, Litvanya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Malta, Polonya, Estonya ) ve İsviçre, Norveç resmi otoriteleri tarafından onaylanmıştır. Avustralya, Kanada, İsrail, Japonya ve Yeni Zelanda da ise konu halen gündemdedir. ABD de GRAS ( Generally Recognized As Safe ) genel olarak güvenli addedilen maddeler statüsüne alınmıştır. İnülinden üretilen oligofruktoz da bir gıda katkısı değil gıda ya da gıda bileşeni olarak değerlendirilmektedir. Bu durum Avrupa Birliği Komisyonunun Gıda Maddeleri Devamlı Komitesi ve Avrupa Birliği üyelerinin çoğunun yasal otoriteleri tarafından onaylanmıştır. Oligofruktoz, gıda bileşeni olarak sınıflandırıldığı ülkelerde herhangi bir sınırlamaya ihtiyaç duymaksızın kullanılabilmektedir. İnülin ve oligofruktoz, kimyasal ve fizyolojik özelliklerinden dolayı diyet lif tanımına girmektedir. Avrupa Besin Etiketleme Yönergesi 90/496 ya göre bu bileşenler, hem karbonhidrat hem de diyet lif olarak sınıflandırılabilir ve ürün etiketinde diyet lif olarak belirtilebilir. Doğal İngrediyentlerin Kalori Değeri Avrupa Besin Etiketleme Yönergesi 90/496 da kalori değerleri belirtilirken diyet lifin kalori değeri 0 olarak gösterilmiştir. İnülin ve oligofruktozun hesaplanan kalori değerleri oldukça düşük düzeylerde olmasına karşın, inülin ve oligofruktozun çok yüksek oranlarda kullanıldığı durumlarda kalori değerinin 0 alınmasının tüketiciye yanıltıcı olacağı düşüncesinden hareketle inülinin kalori değerinin 1 kcal /g ve oligofruktozununkinin ise 1.5 kcal/g olarak alınması önerilmektedir. 7

8 DIYET LIFLER Diyet lifler, insanların sindirim enzimleri tarafından indirgenemeyen bitkilerin organik bileşikleridir. Günümüz toplumunda, yaşam tarzındaki değişiklikler beslenme alışkanlıklarını da değiştirmiştir. Gıda maddeleriyle beraber fazla miktarda kalori, doymuş yağ, kolesterol, sodyum ve yetersiz miktarda lif alımı diyetetik ürünlere olan talebi arttırmış ve düşük kalorili gıda maddeleri için de dünya genelinde en hızlı gelişme gösteren ürünler haline gelmiştir. Dengeli bir diyet yapmak isteyen ve kilolarından endişelenen tüketicilerin artan taleplerinin sonucunda gıda mühendisleri ve gıda biliminde bu konu ile ilgili kişiler tarafından gerçekleştirilen çalışmalarla, zevk alınabilecek bir diyetle ortalama tüketilen gıdalardan alınan kalori değerini düşürmek mümkün kılınmıştır. Gıdanın kalori içeriğinin düşürülmesi, ( lightening ) ya da sağlığa zararlı ingredientlerin (hayvan yağları, kolesterol, karbonhidratlar, sodyum klorid gibi) oranın azaltılmasını ve sağlığa faydalı olanların (vitaminler, minareller, oligo-elementler ve lifler gibi) eklenmesiyle gerçekleştirilmektedir. Diyet Liflerin Kalori Azaltma Özelliği Genel olarak, liflerin sıfır kalorili olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle, kullanım miktarına bağlı olarak lif ilavesi yapılmış gıdaların referans olarak alınan herhangi bir gıdaya göre kalori değerinin tatmin edici bir düşüklükte olduğu belirlenmiştir. ABD de halen yürürlükte olan ve geçerliliği devam eden besinsel etiketleme ile ilgili kanunlarda, gıdaların kalorik içerikliklerinin hesaplanmasından önce, toplam karbonhidrat içeriğinden sadece çözünemeyen lif miktarının çıkartılmasına izin verilmiştir. Diyet Liflerinin Gıda Alanlarında Kullanımı Gıda ürünlerinin lifler ile zenginleştirilip, kuvvetlendirilmesi, ilk olarak 1970 li yıllarda, lif ilavesi içeren birkaç değişik marka beyaz ve buğday (kepek) ekmeğinin üretimiyle başlamıştır. İlk başta, bu işlem kilo vermeye bağlı olarak sağlık yararı için yapılmıştır. Bunun sebebi, bu tip ekmeklerin normal ürünlerden daha az kalori içermesi olmaktaydı. O zamanlardan günümüze kadar geçen bu sürede, diyet liflerinin başka fonksiyonel yönleri saptanarak geliştirilmiş, hatta sağlanan birçok ilerleme ile geniş bir ürün yelpazesinde kullanılır hale gelmiştir. Gıda sanayinin birçok kategorisi için lif, çok önem taşıyan değerli bir ingrediyent haline gelmiştir. Gıda içerisine katılan lifler sayesinde, son ürünün dokusu, yoğunluğu ve duyusal özellikleri değiştirilebilmektedir. Yeni lif kaynaklarının ortaya çıkışı, lif fonksiyonelliğinin (gıda ürününe uygulanan işlemler ve tüketiciler tarafından daha kabul edilebilir yapan tüm parametreler) geliştirilmesi ve daha anlaşılır hale gelmesi liflerin kullanım alanları konusunda gıda endüstrisinde birçok yeni olanaklar tanımaktadır. Lifler teknolojik birimler olarak dışkı artırıcı maddelerden yağ ikame edici maddelere kadar uzayan geniş bir kullanım alanı yaratmaktadır. Diyet liflerinin en çok kullanım gördüğü alanlar: Fırın ürünleri, kahvaltılık hububatlar, makarna ve erişte, içecekler, et ürünleri, süt ürünleri, ve daha birçok çeşitli ürünlerdir. 8

9 Diyet Lifli Gıdaların Raf Ömrünün Uzaması Yağı azaltılmış ürünlerin raf ömürlerinin artışı, yüksek lifli ingrediyentlerin su bağlama kabiliyetleri ile ürünün nemini koruyabilmesine bağlı olmaktadır. DIYET LIF INGREDIYENTLERININ FIRIN ÜRÜNLERİNDE KULLANIM AVANTAJLARI Uygulama alanı Avantajları Genel fırın ürünleri Besleyiciliği artırması Kalori azaltımı için hacim artışı sağlaması Ekmek Artırılmış dokusal özellikler Geliştirilmiş kalite Uzun raf ömrü Beyaz ekmek tadı, rengi ve dokusunun korunarak lif içeriğinin artırılması Kalori azaltılmına yardımcı olması Hamur absorbsiyonunu artırması Bisküvi ve Kraker Artırılmış dokusal özellikler Geliştirilmiş kalite Uzun raf ömrü Lif bakımından zenginleşme Doğal dane rengi vermesi Düşük yağ içerikleri fırın ürünleri Ağızda nemlilik hissi yaratması Kalori azaltılmına yardımcı olmas Düşük kalorili fırın ürünleri Kalori içermeyen ingrediyentlerin kalorik ingrediyentlerin yerini alarak kalori azaltımına yardımcı olması Ağızda nemlilik hissi yaratması DİYET GIDA ÜRÜNÜ Kalorisi Azaltılmış Diyet ( Light ) Ürünler Türk Gıda Kodeksine göre, enerji yada kalorisi; yani yağ, karbonhidrat ve şeker oranları % 25 azaltılan ürünler light sınıfına girmektedir. Kilo sorunu yaşayanların öncelikle başvurduğu yöntem kalorisi azaltılmış ürünleri tüketerek fazla kilo oluşumunu engellemektir. Bu ürünlerin ana tüketici grubu kilo sorunu olanlar ile sağlık açısından az yağlı beslenmeyi tercih edenlerdir. 9

10 Özellikle kilo sorunu olanların tercihleri nedeniyle ilkbaharda light ürün talebi artışa geçmektedir Son senelerde yılda 40 milyon doları bulduğu tahmin edilen light ürün pazarında faaliyet gösteren ve bu ürün pazarının daha da büyüyeceği konusunda hem fikir olan firma yetkilileri, pazar paylarını büyütmek amacıyla son yıllarda ürün çeşitlemesine gittiklerini, yıllardır bisküvi gibi gıda maddeleri ve belli içeceklerle sınırlı kalan ürünlere Türk tüketicisinin geleneksel tüketim maddelerinin light ınıda eklediklerini ifade etmektedirler. Formda kalmak isteyen kesimlerin ilgi gösterdiği bir başka ürün gurubu light süt ve süt ürünlerinin oluşturduğu gruptur. Ambalajlı süt ürünleri pazarında isim yapan firmaların yetkilileri de formda kalmak isteyenlerin sezondan sezona değişen bir yaklaşım sergilemeleri nedeniyle bahar aylarında ciddi anlamda yükselen tüketim miktarlarının, kışa girerken normal seviyelerine düştüğünü belirtmektedirler. Zaman içerisinde Türkiye de de Avrupa ülkelerinde veya gelişmiş ülkelerde olduğu gibi form / sağlık diye adlandırabileceğimiz genel yapının sağlık kısmındaki beklentileri doğrultusunda doğru ürünlerin ortaya çıkması ile standart bir yapıya ulaşılacaktır. Yaşam biçiminin getireceği yeniliklerle de form kısmında değişiklikler beklenmektedir. Sonuç olarak henüz Türkiye de zayıflamak ve formda kalmak isteyenlerin ihtiyaçlarının oluşturduğu bu pazar yeni yeni gelişmektedir. Ancak sektör temsilcilerinin buluştuğu ortak payda bu pazarın büyüklüğünün önümüzdeki yıllar içinde şu an bulunduğu rakamların çok çok üstünde olacağı yönündedir. Kalorisi Azaltılmış Ürünler Diyet midir? Bu ürünlerin gerçekten diyet olup olmadığı sorusuna uzmanlar; özellikle şeker hastaları ve zayıflama diyeti yapanlar için daha faydalı olduğunu sağlıklı beslenmede şekerli yiyecek ve içeceklerin yerinin olmadığını bildirerek, nasıl olsa kilo aldırmaz düşüncesiyle hareket etmemek ve kalori hesabının yapılmaya devam edilmesinin gerektiği görüşünü paylaşmaktalar. Beslenme uzmanları da kilo vermek isteyen kişilerin ilk tercihlerinin diyet ürünlerden yana olduğunu ve Türkiye de diyet ürün içeriklerinin çok fazla bilinmemesi nedeniyle, özellikle bilinçsiz tüketicilerin bu tür ürünleri sınırsız yiyebileceklerini düşündüklerini, oysa diyet ürünlerin dozunda ve akılcı bir şekilde kullanıldığın da, kişinin ideal kilosuna ulaşmasına yardımcı olabileceğini belirtmektedirler. DİYET GIDA ÜRÜNLERİ PAZAR YAPISI Devlet İstatistik Enstitüsü tarafından Diyet Gıda Ürünleri grubu adı altında bir sınıflama bulunmadığından,genel bir fikir edinilmesi amacıyla Diyet Gıda Ürünlerini üreten, pazarlayan özel kuruluşlardan toplanan bilgilerden yararlanılarak tablolarda yer alan tüketim miktarları tespit edilmiştir. 10

11 Tablo-1 de Süt ve Süt Ürünleri ( Beyaz peynir, kaşar peyniri ve yoğurt ) nin 2001, 2002, 2003, (2004 ilk üç ayı) yılları itibariyle diyet ürünlerin diyet olmayan ürünlere oranla tüketim miktarları verilmiştir. Tabloda belirgin bir biçimde görülen light beyaz peynirin tüketim oranın diğer light ürünlere göre daha yüksek olduğudur. Sade light yoğurdun tüketim oranında düşüş gözlenmektedir. Bu tüketim miktarlarının düşme ve yükselme nedenlerinde ekonomik yapının ve ürünün fermante özelliklerinin (doku, tat vb.) bozulması veya iyileştirilmesi gibi nedenler gösterilmektedir. TABLO-1 ENERJİSİ AZALTILMIŞ SÜT ve SÜT ÜRÜNLERİNİN YILLAR İTİBARİYLE TÜKETİM ORANLARI LIGHT ÜRÜN TONAJ ( % ) BEYAZ PEYNİR 7,89 5,86 10,35 12 KAŞAR PEYNİR 4,85 3,91 3,94 8,00 SADE SÜT 4,17 4,05 4,26 6,00 SADE YOĞURT 5,42 5,19 5,03 3,50 Tablo-2 de kepek un, kepekli makarnalar, lifli diyet çorbalar ve diyet keklerin 2003 yılı ve 2004 ilk 3 ay tüketim miktarları ve kendi grubunda yer alıp diyet olmayan ürünlere oranla tüketim payları verilmiştir. TABLO-2 UN VE UNLU MAMÜLLERİN 2003 YILI İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI (Adet) Kepek Un (1kg-paket) Lifli Diyet Çorbalar (66gr-paket) Kepekli Makarnalar (250gr-paket) Diyet Kekler (200gr-1paket) AY 2003 PAY ( % ) 2004 PAY ( % ) 41,219 14, , ,294 15,

12 Tablo-3 de tatlandırıcı, şeker ve şekerli ürünlerin 1999 dan 2003 yılına kadar olan tüketim miktarları birim değerleri ile verilmiştir. TABLO-3 TATLANDIRICI ŞEKER VE ÇİKOLATALARIN YILLAR İTİBARİYLE TÜKETİM MİKTARI (adet) Diyet Ürünler Reçel,bal,marmelat gr kavanozlarda Tatlandırıcılar 40-80gr poşetlerde Çikolata ve şekerli ürünler gr paketlerde Bisküviler gr paketlerde Lifli Ürünler gr ambalajlarda Tablo-4 te verilen diyet meşrubat, buzlu çay ve meyve suları değerlerinin incelenmesinde öncelikle Mayıs Ekim tarihleri arasında meşrubat sezonu olduğu ve Ramazan ayı nın 2002 yılında Aralık, 2003 yılında Kasım ayı olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. TABLO-4 DİYET MEŞRUBAT, BUZLU ÇAY VE MEYVE SULARI TÜKETİMİ (litre) Çeyrek Çeyrek 1.Çeyrek light light LİGHT ÜRÜNÜN DİĞERİNDEKİ PAYI LİGHT ÜRÜNÜN DİĞERİNDEKİ PAYI Çeyrek 2002 pay (%) 2003 pay (%) Meşrubatlar Buzlu Çaylar Çeyrek Çeyrek 2002 pay 2003pay 2.Çeyrek 2.Çeyrek light light (%) (%) Meşrubatlar Buzlu Çaylar ,00 0, yıllık 2003 yıllık 2002 pay 2003pay ay ay light light (%) (%) Meyve Suları ,22 45, Çeyrek Çeyrek 2003 pay 2004pay 1.Çeyrek 1.Çeyrek light light (%) (%) Meşrubatlar Buzlu Çaylar , ,27 Meyve Suları ,17 295,17 12

13 SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT Sağlık Bakanlığı 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ve ilgili yönetmeliğinde diyet ürünler Özel Beslenme Amaçlı Gıdalar olarak belirtilmektedir. Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği nde uygulamaya yol göstermek üzere daha ayrıntılı tanımlar Kilo Verme Amaçlı Enerjisi Kısıtlanmış Gıdalar 2001/41 tebliği ve Özel Tıbbi Amaçlı Diyet Gıdalar 2001/42 tebliğlerinde ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. 2001/41 sayılı Türk Gıda Kodeksi Kilo Verme Amaçlı Enerjisi Kısıtlanmış Gıdalar Tebliği nde hazırlanan ürünlerin tekniğine uygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, işleme, muhafaza, depolama taşıma ve pazarlamasını sağlamak üzere bu ürünlerin bileşim ve etiketleme şartları belirlenmiştir. Bu Tebliğ a) günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdalar ve b) günlük diyetin bir ya da daha fazla öğününün yerini alabilecek gıda ürünlerini kapsamaktadır. Enerjisi Kısıtlanmış Diyetler İçin Hazırlanan Gıdaların Temel Bileşimi Yönünden Mevzuat 1) Enerji: Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdadan sağlanan enerji, toplam günlük miktar için 800 kcal den az ve 1200 kcal den fazla olmamalıdır. 2) Protein: Bu Tebliğde belirtilen ürünlerdeki proteinlerden gelen enerji, ürünün toplam enerji değerinin %25 inden az ve %50 sinden fazla olmamalıdır. 3) Yağ: Yağdan sağlanan enerji, ürünün toplam enerji değerinin %30 undan fazla olmamalıdır. 4) Diyet Lifi: Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdanın diyet lifi içeriğinin günlük miktarı 10 gr dan az ve 30 gr dan fazla olmamalıdır. 5) Vitaminler ve Mineraller: Toplam günlük diyette alınması gereken vitamin ve mineral miktarlarının en az % 100 ünü sağlamalıdır. Ambalajlama, Etiketleme ve İşaretleme Yönünden Mevzuat Bu tebliğ kapsamında yer alan ürünlerin ambalajlanması, etiketlenmesi ve işaretlenmesi, Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği nin Ambalajlama Etiketleme- İşaretleme bölümünün ilgili kısmındaki hükümlere ek olarak aşağıdaki hükümlerine uygun olması belirtilmiştir. a) Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdaları oluşturan bileşenlerin tümü,aynı pakette satılmalıdır. 13

14 b) Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek gıdalar; Kilo kontrol amaçlı toplam günlük diyetin yerini alır. adı altında satılmalıdır. c) Günlük diyetin bir yada daha fazla öğününün yerini alabilecek gıda ürünleri Kilo kontrol amaçlı öğün yerini alır. adı altında satılmalıdır. d) Tüketime hazır olarak sunulan gıdanın belirtilen miktarındaki protein, karbonhidrat ve yağ miktarları ile enerji değeri ve kcal cinsinden sayısal olarak etikette yer almalıdır. e) Tüketime hazır olarak sunulan ürünün belirli miktarındaki alınması zorunlu her bir vitamin ve mineralin ortalama miktarları etikette yer almalıdır. Ayrıca günlük diyetin bir ya da daha fazla öğününün yerini alabilecek gıdanın Ambalajlama ve Etiketleme-İşaretleme bölümünde yer alan vitamin ve mineral miktarlarının yüzde olarak ne kadarını karşıladığı etikette belirtilmelidir. f) Uygun hazırlama kuralları ve gerektiğinde bu kuralların önemini belirten ifadeler etikette yer almalıdır. g) Ürün, üretici talimatlarına göre kullanıldığında, günde 20 gr dan fazla günlük poliol alımını sağlıyorsa, etikette gıdanın laksatif etkisinin olabileceğini belirten bir ifade olmalıdır. h) Günde yeterli miktarda sıvı alımının önemine dair bir ifade yer almalıdır. I) Günlük diyetin tamamını karşılayabilecek ürünlerde;1) Ürünün günlük temel besin öğelerini yeterli miktarlarda sağladığına dair bir ifade 2) Ürünün tıbbi tavsiye olmaksızın üç haftadan fazla kullanılmaması gerektiğine dair bir ifade bulunmalıdır. j) Günlük diyetin bir ya da daha fazla öğününün yerini alabilecek ürünlerde, ürünlerin yalnızca enerjisi kısıtlanmış diyetlerin bir parçası olarak kullanıldığında yararlı olduğuna ve diğer gıda maddelerinin de, bu diyetin gerekli bir parçası olduğuna dair bir ifade yer almalıdır. Bu kapsamdaki ürünlerin etiketleme, reklam ve sunumunda, bunların kullanımı sonucunda ortaya çıkan kilo kaybı hızı veya miktarına yada açlık hissinin azalması veya tokluk hissinin artmasına dair herhangi bir ifade olmaması gerekir. Diyet Gıda Ürünlerinin İthalatında Aşağıdaki Belgeler Aranmaktadır: 1) Dilekçe, 2) Kontrol Belgesi 3) Analiz Sertifikası (Bileşen, mikrobiyolojik, kimyasal) 4) Sağlık Sertifikası veya Serbest Satış Sertifikası ( İhracatçı ülkenin resmi makamlarınca onaylı olacak ve gıda takviyesi olarak tüketildiği belirtilecek ) 5) Türkçe etiket örneği 14

15 6) Reklam taahütnamesi 7) Numune; numunenin etiket üstü bilgilerinin noter onaylı tercümesi 8) Distribütörlük belgesi DİYET GIDA ÜRÜNLERİNDE İTHALAT / İHRACAT KONTROLLERİ Sağlık Bakanlığınca özel beslenme amaçlı gıdalarda ithalat kontrolleri yapılmaktadır. Özel beslenme amaçlı gıdalar; bebek mamalarını, devam mamalarını, kilo kontrolü için enerjisi azaltılmış düşük enerjili gıdaları, sporcu gıdalarını, diyet tamamlayıcı gıdaları ve diabetik gıdaları içermektedir no lu ve tarihli Resmi Gazete de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik gereğince İthalat ve İhracat kontrollerine ilişkin esaslar şunlardır. İhracat Kontrolleri Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlerin ihracat kontrolleri Bakanlıkça yapılır. Kontrole ilişkin esaslar: a) İhracat kontrolü, alıcı ülke talepleri doğrultusunda ihracatçının veya temsilcisinin malın denetlenmesini isteyen bir beyanname vermesi üzerine en seri şekilde üretim, depo, antrepo veya işyerinden denetlemeye en uygun olanında ihracatçı veya temsilci de hazır bulunmak suretiyle yapılır. Denetim esnasında muayene ve analiz edilmek üzere gerektiğinde numune alınır. Denetim raporu ve analiz sonuçlarının değerlendirilmesinde alıcı ülke talebi ve/veya Gıda Kodeksi esas alınır. Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlerin gıda güvenirliği açısından ihracat kontrolleri sadece Bakanlık tarafından yapılır. İhracattan vazgeçilmesi halinde verilen belgeler Bakanlığa iade edilir. b) Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlere ihracatçının veya temsilcisinin bir beyanname vermesi üzerine Bakanlıkça; 1) İhracata konu ham yarımamül ve mamül maddelere kimyasal, fiziksel ve biyolojik yönden insan tüketimine uygun olduğuna dair gıda sertifikaları düzenlenir. 2) Sertifikanın özellikleri ve geçerlilik süresi ürünün özelliğine ve ihraç edildiği ülkeye göre Bakanlıkça belirlenir. c) İhraç amacıyla üretimi yapılan ancak Gıda Kodeksine uygun olmayan ürünlerin yurt içinde mübadele konusu yapılması Bakanlığın iznine tabidir. 15

16 Mübadele konusu ürünler gıda güvenirliği açısından Bakanlıkça kontrol edilir. Kontrol sonucu uygun bulunan ürünler Gıda Kodeksinin ambalajlama ve etiketleme-işaretleme ile ilgili hükümlerine uygun olması halinde piyasaya arz edilir. d) İhracatı kontrol sonucu uygun bulunan ürünlere belge düzenlenir. İthalat Kontrolleri Bu yönetmelik kapsamındaki ürünlerin ithalat kontrollerinde; a) Bu yönetmeliğin kontrol ve denetim ile ilgili hükümleri uygulanır ve Gıda Kodeksine uygunluk aranır. b) Gıda Kodeksinde yer almayan ürünlerin ithalatında uluslar arası mevzuata uygunluk aranır veya ikili ve/veya çoklu anlaşmalar dikkate alınır. c) İthal edilen herhangi bir gıda maddesi, Gıda Kodeksine uygun etiketleme ve ambalaj yapılması ve satışa hazır hale getirilmesi şartıyla yurt içinde mübadele edilebilir. d) Ambalajlama ve etiketleme işlemleri, raf ömrü ile kısıtlı olmak kaydıyla, ithalattan sonraki iki ay ve lüzum halinde Bakanlığın belirleyeceği ek süre içinde tamamlanmadığı takdirde ürünlerin yurt içinde satışına izin verilmez. Ancak bu yasaklar; 1) Gümrük nezareti altında gümrük depoları ile antrepolarına konulan veya transit nakledilen, 2) Yabancı devlet başkanları ile refakatindekiler tarafından bulundukları süre içinde kullanılmak üzere veya tüketilmek üzere getirilen, gönderilen, 3) Diplomatik veya konsüler temsilciliklerine ait, 4) Bilimsel amaçlar, sergiler veya benzer maksatlar için getirilen, 5) Olağan üstü hallerde hibe olarak gönderilen, 6) Ürün cinsine göre Bakanlıkça uygun görülen miktarda numune olarak 7) Gemilerde bulunup açık denizlerde tüketilecek olan, gıda maddelerine uygulanmaz. e) Gümrüklerde yapılan kontrollerde Gıda Kodeksine veya uluslar arası standartlara uygun bulunmayan ürünler mahrecine iade edilir. f) Bakanlıkça gümrüklerde yapılan kontrollerde mevzuata veya uluslararası gıda standartlarına uymayan gıda maddelerinin serbest bölgeler hariç, yurt içine sokulması, dağıtılması ve satışı yasaktır. 16

17 SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN BAŞLICA ÜRETİCİ VE / VEYA İTHALATÇI FİRMALAR: Atlas Gıda Paz. San. Ve Tic. A.Ş. Tel: Faks: Mavi-Yeşil Gıda ve Kozmetik Ltd Şti. Tel: Faks: Web Sitesi: Doğa Bitkisel Ürün San. ve Tic. A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: - Otacı İlaç Kozmetik Besin Tic A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: E Posta: otaci@otaci.com Dora Dış Ticaret A.Ş. Tel: Faks: Söke Değirmencilik ve Teks San.A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: E Posta: soke@sokeun.com.tr Nuh un Ankara Makarnası San. Tic. A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Kaan Dizayn İnş.Tur.Mad.Kim.Gıda ve San A.Ş. Tel: Faks:

18 Tamek Gıda ve Konsantre San. Ve Tic.A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Teksu Ticaret A.Ş. Tel: Faks: Eti Gıda San ve Tic. A.Ş Tel: Faks: Web Sitesi: Filiz Gıda San Tic. A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Saray Bisküvi ve Gıda San. Tic.A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Sütaş Bursa Havalisi Pastörize Süt ve Süt Mamülleri San Tic. A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: sutas.com.tr E- Posta: Pınar Gıda Grubu Yaşar Holding A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: E- Posta: Danonesa Danone Sabancı Gıda ve İçecek San.Tic.A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: 18

19 Unilever Tüketim Ürünleri Sat. Paz. Tic.A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Coca Cola Meşrubat Paz ve Danışmanlık Hiz A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Pepsi Cola International Tanıtım Ltd. Tel: Faks: Web Sitesi: Nestle Türkiye Gıda San A.Ş. Tel: Faks: Web Sitesi: Dimes Meyve Suları Nobel Pazarlama Ltd. Şti. Tel: Faks: E - Posta: nobel@diren.com Piyale Besin San ve Tic A.Ş. Tel: Web Sitesi: E- Posta: info@piyale.com.tr 19

20 YARARLANILAN KAYNAKLAR 1) Konuyla ilgili çeşitli web siteleri 2) Gıda Teknoloji Dergileri, muhtelif sayıları 3) Dünya Gıda Dergileri, muhtelif sayıları 4) 5) 6) 7) T.C. Sağlık Bakanlığı Web Sayfası ( ), 8) Mevzuat Bankası 20