Ünite 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 Ünite 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ

2 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ 23 Nisan 1920 den 11 Ağustos 1923 e kadar görev yapan I. TBMM; a) Ulusal egemenliğe dayalı yeni Türk Devleti nin temellerini atmış, b) Türklere yaşama hakkı tanımayan Sevr i reddetmiş, c) Kurduğu düzenli ordumuz ile iç ve dış düşmanlarla savaşarak Milli Mücadelemizi zafere ulaştırmış, d) Bağımsızlığımızın sembolü olan İstiklal Marşı mızı kabul etmiş, e) Yeni Türk Devleti nin ilk anayasası olan Teşkilat-ı Esasiye Kanunu nu hazırlayarak kabul etmiş, f) Saltanatı kaldırmış, TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ Osman Bey in 1299 da bağımsızlığını ilan etmesiyle temelleri atılan Osmanlı Devleti kısa sürede çağının en güçlü devletlerinden bir haline gelmişti. Ancak, 17. yy dan itibaren batıdaki gelişmeleri izleyemeyen Osmanlı Devleti, batı karşısında eski gücünü kaybetmeye başlamıştı Fransız İhtilali ile dünyaya yayılan eşitlik, adalet, özgürlük, insan hakları, milliyetçilik, demokrasi ile sanayileşme ve sömürgecilik kavramları ile karşı karşıya kalmıştı. Bu durum Osmanlıların gerilemesinde etken olmuştu. 18. yüzyıldan itibaren toprak kayıplarını önlemeye yönelik askeri, idari, mali, eğitim vb konularda yapılmaya çalışılan yenileşme çabaları da sonuç vermemişti. Milliyetçilik akımı çok uluslu Osmanlı Devleti nin toprak kayıplarını hızlandırmıştı. 20. yüzyıl başlarında girdiği Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Savaşları ndan da yenik çıkmıştı. Çağdaşlaşmayı, var olmanın koşulu olarak gören Mustafa Kemal, milli mücadelemizin zaferle sonuçlanmasından sonra yeni Türk Devleti ni, devlet yapısından, sosyal yaşama, kılık kıyafetten, yazı, eğitim, hukuk, ekonomi gibi her alanda çağdaş bir anlayışla yeniden kurmayı amaçlamıştı. Hedefimizi; Yurdumuzu dünyanın en bayındır ve en uygar ülkeleri düzeyine çıkaracağız, milletimizi en geniş refah araç ve kaynaklarına sahip kılacağız. Milli kültürümüzü çağdaş uygarlık düzeyi üstüne çıkaracağız. sözleri ile açıklamıştı. Sosyal yaşam alanında g) Yaptığı antlaşmalarla ulusal sınırlarımızı, bağımsızlığımızı ve egemenlik haklarımızı tüm dünyaya kabul ettirmişti. 11 Ağustos 1923 den 1 Ekim 1927 ye kadar görev yapan II. TBMM; a) Lozan Antlaşması nı onaylamış, b) Ankara yı Başkent ilan etmiş, c) Cumhuriyet i ilan etmiş, d) Halifeliği kaldırmış, e) Hukuk, Eğitim, ekonomi ve toplumsal yaşamın düzenlenmesi ile ilgili konularda bir çok devrimi gerçekleştirmişti. I. TBMM, savaşı yöneten bir meclis özelliği gösterirken, II. TBMM, devlet yapısı ve toplumsal alanda devrimleri gerçekleştiren meclis özelliği göstermişti. I. TBMM de siyasi görüş birliği yerine Düşmanı yurttan atmak amacı temel düşünce olduğundan siyasi partiler görülmez iken II. TBMM siyasi partiye (Halk Fırkası) dayalı bir Mustafa Kemal; Osmanlı İmparatorluğu nun düşüşü batıya karşı elde ettiği başarılardan çok mağrur olarak, kendini Avrupa milletlerine bağlayan ilişkileri kestiği gün başlamıştır. Bu bir hata idi. Bunu tekrar etmeyeceğiz. sözleri ile Osmanlı İmparatorluğu nun çöküşünü anlamlı bir şekilde açıklamıştı. Mustafa Kemal in öncülüğünde Milli Mücadelemizle birlikte başlayan Türk devriminin temeli, ulusal bağımsızlığımızdan ödün vermeden, ulusal kimliğimizi koruyarak, ulusumuzu çağdaş uluslar düzeyine çıkarmak olmuştur. Eğitim alanında Kılık-Kıyafet alanında Yeni Türk Harfleri SİYASİ ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR Milli Mücadelemiz, bir yandan yurdumuzu işgal edenlere karşı bağımsızlık, diğer yandan Osmanlı Saltanatı na karşı egemenlik mücadelesi olarak sürmüştü. Amasya Genelgesi nde ilk kez duyulan ulusal egemenlik kavramı I.TBMM nin açılması ile somutlaşmıştı. Yurdun kurtarılması yolunda atılan bu adım milli mücadelemizin zaferle sonuçlanmasını sağlamıştı. I.TBMM nin açılışından itibaren egemenliğine kavuşan Türk ulusu, egemenliğinin önündeki engelleri kaldırmak, çağın ve toplumun ihtiyaçlarını karşılayamayan kurumları kökten değiştirmek, çağdaş uluslar düzeyine ulaşmak için Mustafa Kemal in devrimci kişiliğinin öncülüğünde harekete geçmişti. meclis özelliği göstermiştir. 114

3 Saltanat ın Kaldırılması 1 Kasım 1922); 23 Nisan 1920 de I. BMM nin açılması ile Ulus egemenliğine dayalı yeni bir devlet kurulmuştu Hazırladığı 1921 Anayasa sında (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) Padişah- Halife nin siyasi, dini ve hukuki yetkilerine son verilmiş, TBMM, millet adına tüm yetkileri eline almıştı. Ayrıca, düşman yurttan atıldıktan sonra Padişah-Halife nin durumu TBMM nin alacağı karara göre belirlenecektir kararı ile Saltanat-Halife nin geleceği hakkında karar verme yetkisi de TBMM ne bırakılmıştı. Ancak o günkü ortam uygun olmadığından Padişah-Halife ye dokunulmamıştı. Saltanat ın kaldırılmasını gerekli kılan başlıca nedenler ise; a) Kişisel egemenliği temsil eden Saltanat ın ulus egemenliğinin önünde engel oluşturması, b) Saltanat ve Hükümeti nin Milli mücadelemize karşı olumsuz tutum ve davranışlar sergilemesi, (Fetvalar, ayaklanmalar vb ) c) Ulus egemenliği karşıtlarının güvenebilecekleri, destek alabilecekleri bir konumda olması, d) Laik sisteme geçiş yolunda engel oluşturması İtilaf Devletleri nin Türkler arasında ikilik yaratmak amacıyla Lozan Konferansı na TBMM ile birlikte İstanbul Hükümeti ni de çağırmaları, mecliste büyük tepki yaratmış, Saltanat ın kaldırılması konusunun ele alınmasını hızlandırmıştı. Yapılan görüşmeler sonunda Saltanat ın Halifelikten ayrılması ve 1 Kasım 1922 de Saltanat ın kaldırılması kararlaştırılmıştı. TBMM, Saltanat ın Kaldırılması Hakkındaki Kanunu Osmanlı Saltanatı, İstanbul un resmen işgal tarihi olan 16 Mart 1920 de son bulmuştur sözleri ile kabul etmişti. O günkü ortam göz önünde tutularak Halifeliğe dokunulmamıştı. Son Sadrazam Tevfik Paşa, 4 Kasım 1922 de istifa etmiş böylece İstanbul Hükümeti de tarihe karışmıştı. Saltanat ın kaldırılması ile; 1. Ulus egemenliğinin önündeki en büyük engel ortadan kalkmış oldu, 2. Ulus egemenliği karşıtlarının dayanacağı güç yıkıldı, 3. Siyasal alanda ve Laiklik yolunda ilk büyük devrim gerçekleşti, 4. İtilaf Devletleri nin Türkleri birbirlerine düşürme konusundaki oyunları bozulmuş oldu. Son Padişah VI. Mehmet Vahdettin in, 17 Kasım 1922 de Halife unvanı ile İngilizlere sığınarak Malaya gemisiyle, Malta ya gitmek için ülkemizden ayrılması üzerine TBMM, İngilizlerin Halifelik unvanını İslam alemi için kullanabileceğini göz önünde tutarak Vahdettin in Halifeliğini de tanımamış 18 Kasım 1922 de Veliaht Abdülmecit Efendi yi Halife seçmiştir. Böylece Halifelik Kurumu, TBMM ne yani ulus egemenliğine bağlı bir kurum haline dönüştürülmüş, veraset usulü yerine seçim usulü getirilmiştir. Vahdettin İstanbul dan ayrılırken Vahdettin in, İngilizlere sığınırken yazdığı mektupta Padişah unvanını kullanmayıp yalnızca Halife unvanını kullanmasının, Saltanat ın kaldırıldığını kabul ettiği anlamı taşıdığını Lozan Barış Antlaşması (24 Temmuz 1923) Mudanya Ateşkes Antlaşması nın imzalanması ile bazı sorunlar çözümlenmiş olmakla birlikte tam bağımsızlığımızın diğer devletlerce tanınmamış olması, sınırlarımızın tam olarak çizilmemesi, kapitülasyonlar, azınlık hakları gibi önemli konular da karar alınmamış, kesin bir barış antlaşması imzalanmamıştı. SON PADİŞAH VAHDETTİN Osmanlı İmparatorluğu nun 36. ve son Padişahı, 115. İslam Halifesi olan VI. Mehmet Vahdettin, 1861 yılında İstanbul da doğmuş, 1926 da 65 yaşında iken İtalya da San Remo da ölmüştür. Sultan I. Abdülmecit in 8. oğludur. Annesi Gülütsü Kadın Efendi dir. Kendisinden önce tahta geçen V. Murat, II. Abdülhamit ve V. Mehmet Reşat ın küçük kardeşidir. V. Mehmet Reşat ın 3 Temmuz 1918 de ölümü üzerine I. Dünya Savaşı nın sonlarına doğru tahta çıktığında 57 yaşındaydı ve saltanatı 4 yıl sürmüştü. Tahta çıktığında; Ben bu makam için hazırlanmadım, çocukluğumdan beri vücutça rahatsız olduğumdan layikıyle tahsil edemedim. Yaşım kemale erdi, dünyada bir emelim kalmadı. Biraderle hangimizin evvel gideceğimiz malum olmadığından bu makamı bekleyişte değildim. Fakat takdiri ilahi böyle teveccüh etti, bu ağır vazifeyi deruhte eyledim. Şaşmış bir haldeyim, bana dua ediniz. dediği anlatılmıştır. TBMM nin 1 Kasım 1922 de Saltanatı kaldırması ile Vahdettin in Padişahlığı son bulmuş ancak Halife unvanına dokunulmamıştı. 17 Kasım 1922 sabahı küçük oğlu Mehmet Ertuğrul ve haremindekilerle birlikte Boğaziçi nde demirli bulunan HMS Malaya adlı İngiliz zırhlısı ile Malta ya gitmek üzere İstanbul dan ayrılmıştı. TBMM, 18 Kasım da Vahdettin in Halifeliğini de kaldırarak Abdülmecit Efendi yi halife seçmişti. Hicaz Kralı Hüseyin in daveti üzerine Hicaz a gitmiş 1923 yılına kadar orada kalmıştı. Tekrar İtalya ya dönen Vahdettin bir süre Cenova da yaşadıktan sonra tekrar San Remo ya dönmüştü. 16 Mayıs 1926 da İtalya da vefat eden Osmanlı İmparatorluğunun 36. ve son Padişahı Vahdettin in cenazesi Şam a getirilerek Sultan Selim kabristanına defnedilmiştir. ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ 115

4 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ AZINLIKLAR Bir ülkede egemen olan halka göre, sayıları daha az olan ve kendilerini dil, din veya ırki özellikleri ile başka milletten sayan topluluklara azınlık denmiştir. Bir ülkede yaşayanların azınlık sayılabilmesi için; sayıların ülke nüfusuna göre az olması, diğer insanlardan farklı olmaları, ülke yönetimine egemen olmamaları, devlete vatandaşlık bağıyla bağlı ve aynı zamanda, azınlık bilincine sahip olmaları gerekmektedir. Azınlıklar, farklılıkları göz önüne alarak gruplandırıldığında; Fransız İhtilali ile milliyetçilik akımının ortaya çıkışına kadar, din toplumlara yön veren en önemli unsurdu. Bu yüzden en eski azınlıkların dini azınlıklar olduğu belirtilmiştir. İkinci azınlık grubu, bulunduğu ülkeden farklı dile sahip olan azınlıklar. Üçüncü grup, etnik azınlıklar. Dördüncü azınlık türü ise ulusal azınlıklar dır. Ulusal azınlık; Bir devletin vatandaşı olan, O devletle eskiden beri süregelen ve sürekli bağlarını koruyan, Ülkedeki çoğunluktan etnik, kültürel veya dinsel farklılıklar gösteren, O devletin nüfusundan sayıca az olmasına rağmen, yeterli derecede temsil edilen, Kültürleri, gelenekleri, dinleri ya da dilleri dâhil olmak üzere ortak kimliklerini oluşturan öğeleri hep birlikte koruma k a y g ı s ı o l a n k i ş i l e r g r u b u d u r. Ulusal azınlığı kısaca akraba devleti bulunan azınlık grubu olarak tanımlayanlar da vardır. Ulusal azınlığa örnek olarak; Almanya daki Danimarkalılar, Bulgaristan daki Türkler, Romanya daki Macarlar ya da Polonya daki Almanlar verilebilir. Lozan Konferansı na Katılan Temsilciler Mudanya Ateşkes Antlaşması nın imzalanmasından sonra kesin barış için hazırlıklara başlanmıştı. Ancak bu konuda bazı sorunların aşılması gerekmekteydi. Bunlar; a) Konferans ın nerede toplanacağı konusu: TBMM, Yunanların İzmir e yaptıklarını dünya kamuoyuna göstermek, ülkemizi tanıtmak düşüncesiyle İzmir i önermiş ancak tarafsız bir yer olan İsviçre nin Lozan şehri kararlaştırılmıştı. b) Lozan a TBMM adına kimin gönderileceği konusu: Konferans a Osmanlı Devleti adına Mondros Ateşkes Antlaşması nı imzalamış olan Rauf Orbay gitmek istedi ise de Mudanya da gösterdiği diplomatik başarıdan dolayı İsmet (İnönü) Bey in gönderilmesi kararlaştırılmıştı. Mustafa Kemal, Lozan a giden heyetten; 1. Ermeni yurdu ve Kapitülasyonlar konusunda kesinlikle ödün verilmemesi, 2. Ordu ve donanmamızla ilgili hiçbir kısıtlamanın kabul edilmemesi, 3. Bağımsızlığımızı ve haklarımızı tanıtmalarını istemişti. 20 Kasım 1922 de toplanan I. Lozan Konferansı na TBMM adına İsmet Bey (İnönü), İngiltere, Fransa, İtalya, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, aponya ile boğazlar konusunda Rusya ve Bulgaristan temsilcileri katılmış ABD gözlemci olarak konferansta yer almıştı. Konferans ın ilk günü söz alan İsmet Bey (İnönü); Misak-ı Milli kararlarından ödün verilemeyeceğini, Türkiye nin, tam bağımsızlığını sağlamakta kararlı olduğunu belirttikten sonra, Çok ızdırap çektik, çok kan akıttık, bütün medeni milletler gibi hürriyet ve istiklal istiyoruz sözleri ile Lozan da bulunuş amacımızı ve barışın esaslarını ortaya koymuştu. İtilaf Devletleri nin, Osmanlı borçları, Musul- Kerkük konusu, Savaş Tazminatı, Boğazlar ve Kapitülasyonların devamı gibi konularda Sevr den fazlaca vazgeçmeyeceklerini gösteren koşullarda ısrar etmeleri yüzünden konferans 4 Şubat 1923 de sonuç alınamadan dağılmıştı. II. Lozan Görüşmeleri, İtilaf Devletleri nin isteği üzerine 23 Nisan 1923 de yeniden başlamıştı. Bu defa tarafların daha olumlu ve uzlaşmacı tavır takınmaları sorunların çözümünü kolaylaştırmıştı. 24 Temmuz 1923 de Milli sınırlarımızı, bağımsızlığımızı ve egemenlik haklarımızı tüm dünya devletlerine tanıtan Lozan Antlaşması imzalanmıştı. Lozan Antlaşması, aynı zamanda, Osmanlı Devleti nden gelen yüzyılların birikmiş sorunlarını da çözüme kavuşturmuştu. Lozan yalnızca I. Dünya Savaşı nı sona erdiren bir antlaşma değil, aynı zamanda bir tarihsel hesaplaşma olmuştur. Maddeleri: 1. Yunanistan sınırı : Karaağaç Savaş Tazminatı karşılığı alınarak Meriç nehri sınır kabul edilmişti, 2. Ege Adaları: Gökçeada (İmroz) ve Bozcaada dışındaki Ege Adaları nın Yunanlara ait olduğu kabul edildi, sınırlarımıza yakın adaların silahsızlandırılması kararlaştırıldı.on iki Ada, İtalyanlar a bırakıldı. 3. Suriye Sınırı : Fransızlar ile 1921 de imzalanan Ankara Antlaşması ndaki sınırlar aynen benimsenmiş,sınırlarımız dışında kalan Hatay ve İskenderun daki Türklere önemli kültürel ayrıcalıklar elde edilmişti, 4. Irak Sınırı : Musul-Kerkük üzerinde anlaşma sağlanamadığından, sınır çizilememiş, Türkler ile İngilizler arasında yapılacak görüşmeler sonuna bırakılmıştı. Lozan Konferansı nda çözümlenemeyerek ertelenen tek konunun Irak sınırının çizilmesi konusu olduğunu, 1926 yılında İngilizler ile yapılan Ankara Antlaşması ile bugünkü Irak sınırımızın çizildiğini 116

5 5. Boğazlar : Başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyon tarafından yönetilmesi, boğazların her iki yakasında 20 km lik alanın askersiz bölge olması, ticarete tamamen açık tutulması kararlaştırılmıştı. Boğazlarda egemenlik haklarımızı (uluslar arası komisyon un varlığı )ve güvenliğimizi (askersiz bölge olması) tehdit eden bu kararın halen yürürlükte olan 1936 Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile değiştirildiği, uluslar arası komisyonun kaldırıldığını, boğazların yönetiminin ve boğazları savunma hakkının Türkiye Cumhuriyeti ne bırakıldığını 6. Kapitülasyonlar : Bağımsızlığımızın ve her türlü gelişmemizin engelleyicisi olan kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. 7. Azınlıklar : Bütün azınlıklar, Türk vatandaşı sayılacak ayrıcalık tanınmayacaktır. İstanbul Rumları ile Batı Trakya Türkleri hariç Yunanistan daki Türkler ile Anadolu daki Rumlar karşılıklı yer değiştirebileceklerdir. 10. Savaş Tazminatı : Yunanların savaş tazminatı ödemesi kararlaştırılmıştı. Karaağaç tazminat karşılığı alınmıştı. Lozan Antlaşması önemli bir siyasi başarı olmakla birlikte, bazı çevrelerin; a) Batı Trakya, b) Ege Adaları ile, c) Musul un alınamaması, d) Rum Ortodoks Patrikhanesinin İstanbul dışına çıkartılamadığı gerekçeleriyle Lozan ı eleştirdiklerini II. TBMM nin 23 Ağustos 1923 de onaylaması ile yürürlüğe giren, Lozan Antlaşması, I. Dünya Savaşı ndan sonra imzalanan antlaşmalar içinde bazı değişiklikleriyle halen yürürlükte olan tek antlaşmadır. Lozan Antlaşması nın imzalanmasından sonra antlaşma gereği olarak İtilaf Devletleri, 13 Kasım 1918 den itibaren fiilen 16 Mart 1920 de ise resmen işgal ettikleri İstanbul dan 6 Ekim 1923 de Kahraman Ordumuzu selamlayarak ayrılmışlardı. Lord Curzon Lozan Konferansında yaptığı konuşmada Türkiye ile savaşa girdiklerinde amaçlarının Anadolu daki Hıristiyan azınlıkları korumak, mümkün ise kurtarmak, Ermeniler e yurt sağlamak olduğunu belirterek, Türkiye deki himaye görmesi gereken azınlıkları Rumlar, Yahudiler, Asuriler, Keldaniler, Nasturiler ve özellikl e E r m e n i l e r o l a r a k g ö s t e r m i ş t i r. Türkiye deki Katolikler genellikle Fransa, İtalya ve Avusturya, Protestanlar İngiltere, Almanya ve A.B.D. Ortodokslar da Rusya tarafından himaye ediliyorlardı. Böylece Hıristiyan azınlıklar büyük devletler tarafından kendi gizli maksatları için paylaşılmış bulunuyordu. Büyük devletlerin bu şekilde bazı azınlıkları himaye etmeleri, onlara azınlıkların haklarını koruma bahanesiyle Osmanlı Devleti nin iç işlerine ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ karışma fırsatını veriyordu. Nüfus Mübadelesi (değiş-tokuş) denilen Türklerin ve Rumların yer değiştirmeleri konusunun, Yunanların İstanbul Rumları deyimini kendilerine göre yorumlamaları yüzünden uzun süre gerçekleşemediğini, Lozan da alınan kararın ancak 1930 uygulanabildiğini 8. Yabancı Okullar : Türk kanunlarına uyacaklardır. (Bazı devletler bu karara rağmen kanunlarımıza uymak istemeyerek elçileri aracılığı ile Hükümetimizle görüşmek iste- Ankara nın Başkent İlan Edilmesi (13 Ekim 1923) 27 Aralık 1919 da Mustafa Kemal in başkanlığındaki Temsil Heyeti nin milli mücadelemize merkez seçtiği Ankara, zaferden sonra TBMM nin 13 Ekim 1923 de kabul ettiği bir kanun ile yeni Türk Devleti nin başkenti olmuştur. Ankara nın başkent kabul edilmesinde, coğrafi, jeopolitik ve stratejik konumu etken olduğu gibi ülkenin savunulması ve yönetimi açısından da elverişli olması etkili olmuştur. Mondros Ateşkes Antlaşmasında azınlıklara büyük hak ve ayrıcalıklar verilmişti. Üstelik bu ayrıcalıklar yetersizmiş gibi başta Rumlar ve Ermeniler olmak üzere bir takım azınlıkların Anadolu üzerinde yurt kurmaları için kararlar alınmıştı. İzmir Rumlar tarafından işgal edildi. Karadeniz de Pontus çeteleri bir Rum devleti kurmak maksadıyla harekete geçmişti. Aynı amacı taşıyan Ermeniler de Doğu da bir Ermenistan için Türk topraklarını tehdit eder hale gelmişlerdi. mişlerdi. Hükümetimiz bu konuyu iç sorun olarak saydığı için elçilerin görüşme istekle- M. KEMAL PAŞA NIN AZINLIK- LAR HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ rini reddetmişti.) 9. Devlet Borçları : Genel Borçlar İdaresi (Duyun-u Umumiye Teşkilatı) kaldırıldı. Borçların Osmanlı Devleti nden ayrılan devletler M. Kemal Paşa ya göre azınlıklar gayr-i müslimler idi Mustafa Kemal e göre; ABD Başkanı Wilson un istediği, azınlıkların can ve mal güvenlikleri arasında paylaştırılması, bize düşen miktarın taksitler halinde ödenmesi kararlaştırılmıştı. Eski Ankara dan bir görüntü ve her türlü hakları ve gelişme 117

6 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ imkanları için gereken her şeye, zaten öteden beri devletimiz ve milletimiz tarafından saygı gösterilmiş idi. Gerçekten azınlıkların Osmanlı Devletinde sahip oldukları ayrıcalıklar üç yüz yılı aşkın bir süreden beri fazlasıyla vardı. Şu halde bu sınırlama bizim için yeni bir şey değildir. Yabancı unsurların inançlarına ve törelerine hiçbir millet, milletimizden daha çok saygı göstermemiştir. Hatta denebilir ki, başka dinden olanların dinine ve halkına saygılı olan tek millet bizim milletimizdir. Fatih İstanbul da bulduğu dini teşkilatları olduğu gibi bıraktı. Kendilerine her türlü serbestliği verdi. İstanbul un fethinden itibaren, gayr-i müslimlerin yararlandıkları bu geniş ayrıcalıklar, milletimizin, Dünyanın en hoşgörülü ve cömert bir milleti olduğunun en açık delilini oluşturur. Osmanlı Devleti nde; Ülke içinde ki Hıristiyanlar, Türk-Müslümanların üstünde birçok ayrıcalığa sahiptiler. Hıristiyanlar, Osmanlı devletini mahvetmek için her türlü özel teşkilata sahip ve Dış devletlerin sürekli teşviklerine ve korumalarına sahiptiler. Devlet ve Hükümet ise bunu önlemekten âciz. Dış devletler, bir taraftan ülke içindeki Hıristiyanları, devlet ve memleketi tahrip etmeğe ve bir takım bağımsızlık hareketleri için teşvik ediyor, harekete getiriyor; bir taraftan da onlar adına müdahale ediyor, bu suretle bütün dünya nazarında Osmanlı Devleti nin hiçbir değeri kalmıyor. Mustafa Kemal Paşa nın azınlıklarla ilgili görüşleri, özellikle Sevr in reddedilmesi ve Lozan Antlaşması nda alınan kararlar ile uygulanmaya konmuştur. İstanbul yerine Ankara nın başkent ilan edilmesi bir daha eski düzene dönülmeyeceğinin kesin göstergelerinden biri olmuştu. Anayasamızda Devletin dili, milli marşı ve bayrağı gibi değiştirilemez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez maddeler arasında yer aldı. Modern Ankara ya Cumhuriyetin İlanını Hazırlayan Etkenler: Toplumlar; demokrasiye, özgürlüğe, cumhuriyet yönetimlerine monarşilere karşı uzun mücadeleler vererek ulaşmışlardır Magna Carta ile İngiltere de demokrasi hareketi başlamış, 16. yüzyılda insan hak ve özgürlükleri alanında gelişmeler görülmüş, ABD nin Kuruluşu ve Fransız İhtilali nden sonra ise, ulusal devletler, demokrasi hareketleri ve cumhuriyet yönetimleri yaygınlaşmıştı. Türk toplumu, 19. yüzyılın sonlarına doğru (1876) Mutlakiyet ten Meşrutiyet e geçmiş, Milli Mücadelemizin başında, kongreler ve I.TBMM nin açılışı ile egemenliğini eline almıştı Anayasası nda Egemenlik kayıtsız şartsız Milletindir kararı adı konmamış Cumhuriyet ti. Ancak o dönemin koşulları uygun olmadığından Cumhuriyet denilmemişti. Eski düzen yanlısı bazı çevreler, zor koşullar altında yurdumuzu düşmanlardan temizleyen I. TBMM nin görevini tamamladığını, dağılması gerektiğini ileri sürerken, I. TBMM, 1 Nisan 1923 de yeni seçimlerin yapılması kararını alarak dağılmıştı. Mustafa Kemal, karşıtlarının seçimlerin yenilenmesi kararı sırasında meclise verdikleri seçilme koşulları ile ilgili önergede Mustafa Kemal in milletvekili seçilmesini engellemeye kalkıştıklarını 11 Ağustos 1923 de toplanan II. TBMM, tam bağımsızlığımızı gerçekleştiren Lozan Antlaşması nı onaylamış, Ankara yı Başkent ilan etmiş, sıra 23 Nisan 1920 de kurulan Yeni Türk Devleti nin adını ve rejimini belirlemeye gelmişti. II. TBMM nin Açılması (11 Ağustos 1923) a) Bazı çevrelerin Saltanat ın kaldırılmasından sonra, Devlet rejiminin ne olacağı, Devlet Başkanının kim olacağı yolunda tartışma başlatmaları, b) 1921 Anayasa sında yer alan, Bakanların Meclis tarafından seçildiği, Meclis Başkanının aynı zamanda Hükümetin Başkanı olduğu, Meclis Hükümet Sistemi nin zaferden sonra işleyememesi, c) Saltanat ın kaldırılması ile başlayan tartışmalar ve 25 Ekim 1923 de istifa eden Hükümetin yerine yenisinin kurulamamasının yarattığı bunalımlar Cumhuriyet in ilanını hızlandırıcı etkenler olmuştu. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923): Cumhuriyet in ilan edildiği II.TBMM Binası Mustafa Kemal ve İsmet İnönü tarafından 1921 Anayasa sına eklenmesi önerilen Türkiye Devleti nin Hükümet şekli Cumhuriyet tir maddesinin TBMM de büyük bir coşkuyla kabul edilmesiyle 23 Nisan 1920 de kurulan yeni Türk Devleti nin adı konmuş rejimi belirlenmiş, devlet rejiminin ne olacağı konusundaki tartışmalar da son bulmuştu. 118

7 TBMM, 158 Milletvekilinin tamamının oyu ile Mustafa Kemal i Cumhurbaşkanı seçmekle Devlet Başkanlığı sorununu da çözüme kavuşturmuştu. Cumhuriyet in ilanı ile Mustafa Kemal in Türk Milletinin karakterine ve adetlerine en uygun olarak değerlendirdiği yönetim şekli gerçekleşmiş oldu. Türkiye Cumhuriyeti nin ilk Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk Ayrıca 1921 Anayasası nda yapılan bir değişiklikle Bakanların tek tek meclis tarafından seçildiği, Meclis Başkanının Hükümetinde başkanı olduğu Meclis Hükümeti sistemi yerine günümüzde uygulanan Kabine Hükümeti Sistemine geçilmesi kararlaştırılmıştı. Kabine Hükümet sistemi Cumhurbaşkanı nın atadığı Başbakan ın Bakanları seçmesi, Meclisten Güvenoyu alması ile hükümetlerin kurulmasını kolaylaştıran bir sistem olduğu gibi demokrasinin temel ilkesi olan Kuvvetler ayrılığı ilkesine doğru atılmış önemli bir adım olmuştu. Cumhuriyetimizin, ilk Cumhurbaşkanı nın Mustafa Kemal, ilk Başbakanı nın İsmet İnönü ve ilk Meclis Başkanı nın Fethi Okyar olduğunu Cumhuriyet in ilk Başbakanı İsmet Bey (İnönü) Cumhuriyet in ilk Meclis Başkanı Ali Fethi Bey(Okyar) LAİK DEVLET YOLUNDA A) Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924): Hz. Muhammed in ölümünden sonra İslam Devleti ni yönetenlere Halife denmişti. İlk Dört Halife seçim yolu ile işbaşına gelmişlerdi. Halifelik Emeviler döneminde babadan oğla geçmekle Saltanat a dönüşmüş bu durum Abbasilerde de devam etmişti. Yavuz Sultan Selim in Mısır ı fethi ile Halifeliğin Abbasilerden Osmanlılara geçtiği kabul edilmişti. TBMM, 1 Kasım 1922 de Saltanat ı kaldırırken o günkü ortak uygun olmadığından Halifeliğe dokunmamış, VI. Mehmet Vahdettin in 17 Kasım 1922 de ülkemizden ayrılması üzerine TBMM 18 Kasım 1922 de Veliaht Abdülmecit Efendi yi Halife seçmişti. Son Halife Abdülmecit Efendi ( ) Halifeliğin kaldırılma nedenleri; 1. Kişisel egemenliği temsil eden halifeliğin ulus egemenliğini temsil eden Cumhuriyet yönetimi ile bağdaşamaması, 2. Halife Abdülmecit in iç ve dış siyaset ilkelerine uymamasının, siyasi otorite gibi davranmasının, eski Osmanlı padişahları gibi resmi törenler düzenlemesinin yarattığı huzursuzlukların yaşanması, 3. Laikliğin önünde önemli bir engel oluşturması, 4. Cumhuriyet karşıtı eski düzen yanlılarının destek alabilecekleri bir kurum durumunda olması, Son Halife Abdülmecit Efendi (Osmanoğlu)( ) Sultan Abdülaziz in oğludur. Annesi Hayranıdil Kadın Efendi dir yılında İstanbul da doğan Abdülmecit Efendi Son Halife olarak tarihe geçmiştir. Resim ve piyano sanatı ile yakından ilgilenen Abdülmecit Efendi Sultan Vahdettin in 1918 yılında tahta çıkması ile Veliaht olmuştu.arapça, Farsça ve Fransızca dahil 6 yabancı dil bildiği ileri sürülmüştür. TBMM nin 1 Kasım 1922 de Saltanat ı kaldırması üzerine Veliahtlık statüsü kalmamıştı. Son Padişah Vahdettin 17 Kasım 1922 de İstanbul dan ayrılınca, Abdülmecit Efendi 18 kasım 1922 de TBMM tarafından Halife seçilmişti. TBMM nin 3 Mart 1924 de Halifeliği kaldırması ve Osmanlı Hanedanı üyelerinin yurt dışına çıkarılmalarını kararlaştırması üzerine Son Halife Abdülmecit Efendi ve yanındakiler İsviçre ye giden ilk tren ile İstanbul dan ayrılmışlardı. İsviçre de fazla kalmayarak Fransa ya geçmişlerdi. Abdülmecit Efendi nin sürgün yıllarında bile hanedanın geleneksel protokolünü ısrarla uygulamaya devam ettiği, Cuma namazlarını Paris Cami nde kıldığı, evlenen sultan ve şehzadelerin nikahlarını kıyarak, kendi tuğrasını taşıyan belgeler dağıttığı belirtilmiştir. Hanedanın Irak Petrolleri üzerindeki haklarının korunması yolundaki Vahdettin ile ortak hareket etmeleri ile ilgili girişim sonuçsuz kalmıştı. Büyük bir mali sıkıntı çekmediği belirtilen Son Halife Abdülmecit Efendi 1944 de Paris te kalp krizi sonucu 76 yaşında hayatını kaybetmiş, Paris Camisi nde bekletilen cenazesi yıllar sonra Medine ye nakledilerek Baki Mezarlığı na defnedilmiştir. ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ 119

8 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ BÖREKÇİZADE M. RIFAT BÖREKÇİ 1860 yılında Ankara nın Beynam Köyünde doğmuş, İlk ve Orta Öğrenimini Ankara da tamamlayan Rıfat (Börekçi) Yüksek Öğrenim amacı ile İstanbul a gitmiş Beyazıt Medresesi nde öğrenim görmüştür. 5. TBMM nin dış işlerinde güven esasına dayalı ilişkiler kurmasını engellemesi. TBMM, 3 Mart 1924 de Halifeliğin kaldırılması hakkındaki kanunu kabul ettiği gibi, Osmanlı ailesi üyelerinin, ileride Saltanat ve Halifelik iddiasında bulunabileceklerini dikkate alarak Tüm Osmanlı ailesi üyelerinin yurtdışına çıkarılmalarını da kararlaştırmıştı. Böylece, Halifenin varlığından doğan sakıncalarda giderilmiş oldu. 5 Mart 1924 de ülkemizden ayrılan Osmanlı ailesi üyeleri ile ilgili yasaklamaların bir bölümünün 1961, kalan bölümünün ise 1974 genel af yasaları ile kaldırıldığını, artık ülkemize gelip, gitme veya yerleşme gibi konularda herhangi bir yasağın kalmadığını Türk Milli Eğitimin temel amacı, milli değerlere sahip, çağdaş düşünceli nesiller yetiştirmektir. Ülkemizin geleceği bu değerlere sahip iyi yetişmiş gençlerle ancak Atatürk ün hedef gösterdiği çağdaş uluslar düzeyine çıkmak mümkün olabilecektir. C) Yeni Devlet Kurumları ; Diyanet İşleri Başkanlığı nın Kurulması (3 Mart 1924) : TBMM, Halifeliği kaldırdığı gün Tevhid-i Tedrisat Kanunu nu çıkarmasından başka vakıfların, medreselerin ve ibadethanelerin denetim ve yönetimini yapan Şer iye ve Evkaf Vekaleti ni de kaldırmış, görevlerini Başbakanlığa bağlı Vakıflar Genel Müdürlüğü ne B) Tevhidi Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924): vermişti. Ayrıca, halkın dini ihtiyaçlarını kar- İlk görevi Ankara Fazliye Medresesi Öğretim üyeliği olmuş, 1908 de Ankara Müftüsü olmuştur. 23 Nisan 1920 de açılan I. TBMM ne Muğla (Menteşe) Milletvekili olarak girmiş ise de Müftülük görevini tercih ettiğinden milletvekilliğinden istifa etmiştir. Mustafa Sabri Efendi nin Kuvay-ı Milliyecilerin katline yönelik fetvasına karşı fetva yazarak Milli Mücadeleyi desteklemiştir. Ayrıca, Milli Mücadelede, Şeyhülislam Dürri Zade nin fetvasına karşı 153 Anadolu müftüsü tarafından imzalanan Ankara Fetvasını yayımlamıştı. Bunun üzerine, Padişah Vahdettin in imzası ile Ankara müftülüğünden alınan Rıfat Börekçi, Divan-ı Harb-ı Örf i tarafından Kuvay-ı Milliyecilere katılmaktan dolayı ölüme mahkum edilmişti. Cumhuriyetimizin ilk Diyanet İşleri Başkanı olan Rıfat Börekçi, 1941 de vefat edene kadar da bu görevde kalmıştır. Osmanlılarda temel eğitim kurumu, Şer iye ve Evkaf Vekaleti ne bağlı olan Medreselerdi. Medreseler varlığını sürdürürken 18. yüzyılda askeri amaçlı Mühendishaneler, 19. yüzyılda ise sivil ve askeri Rüştiyeler, İdadiler, Sultaniler, Kız ve Erkek Öğretmen Okulları açılmıştı. Ayrıca azınlıkların ve yabancı devletlerinde kendi eğitim kurumları bulunmaktaydı ve çoğu devlet denetiminden uzaktı. Eğitim kurumlarının bu çeşitliliği farklı dünya görüşlerine sahip insanların yetişmesine ve fikir çatışmalarına yol açmaktaydı. TBMM, Halifeliğin kaldırıldığı gün laik devlet düzenine geçiş konusunda en önemli adımlarından olan Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi Kanunu denilen Tevhid-i Tedrisat Kanununu nu kabul etmiş, tüm eğitim kurumlarını Milli Eğitim (Maarif) Bakanlığı na bağlamıştı. Medrese den şılamak, ibadet yerlerini düzenlemek, din görevlilerini atamak gibi görevler için Başbakanlığa bağlı Diyanet İşleri Başkanlığı nın kurulmasını kararlaştırmıştı. Cumhuriyetimizin ilk Diyanet İşleri Başkanı nın Ankara Müftüsü Rıfat Börekçi olduğunu Genelkurmay Başkanlığı nın Kurulması (3 Mart 1924) : TBMM, 3 Mart 1924 de Laiklik yolunda çok önemli adımlar attığı gibi, Lozan Antlaşması nın imzalanması ile savaşlar döneminin kapanması üzerine Erkan-ı Harbiye Vekaleti denilen Savaş Bakanlığı nı kaldırmış, yerine en yüksek askeri makam olan Türk Silahlı Kuvvetlerine komuta eden Genelkurmay Başkanlığını kurmuştur. Anayasalarımıza göre, Başkomutan Cumhurbaşkanı tarafından atanan Genel Kurmay Başkanları görevlerinden dolayı Başbakana bağlı olup, Savaşta ve Barışta Başkomutan adına ordunun her türlü sevk ve idaresini yürütmekle görevlidirler. Üniversite ye 120

9 Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş Çalışmaları ve Sonuçları : 1 Demokrasi; Herkesin düşüncelerini rahatça ifade edebildiği, kendi düşüncesinden başka düşüncelerin de varlığını kabul eden ve bunlara saygı gösterilmesini esas alan bir sistemdir. 1 Halkın kendi kendini yönetme hakkına sahip olmasıdır. ( Demos=Halk, Kratos=Yönetim) 1 Bir ülkede demokratik bir ortamın oluşabilmesi ve demokrasinin gelişebilmesi için öncelikle o ülkenin bağımsız olması, aynı zamanda kişisel egemenliğe dayalı kurumların yerine ulus egemenliğine dayalı kurum ve kuruluşların hakim olması gerekir. 1 Demokrasilerde, birbirinden farklı düşüncelerin örgütlendiği siyasi partilerin varlığı vazgeçilmez unsurlardan biridir. Halk yönetime katılma hakkını, kendi istek ve düşüncesine yakın bulduğu siyasi partiyi oylarıyla destekleyerek kullanır. Cumhuriyet Halk Fırkası (9 Eylül 1923) : 23 Nisan 1920 de açılan I. BMM, yurdun kurtarılması amacında birleşmiş farklı siyasi görüş ve düşüncelere sahip milletvekillerinden oluşmuştu Mustafa Kemal, zaferden sonra düşündüğü yenilikleri ancak bir siyasi parti yolu ile gerçekleştirebileceğine inandığından 9 Eylül 1923 de milli egemenlik düşüncesinde birleşen, farklı görüşleri içinde barındıran Halk Fırkası adı ile bir siyasi parti kurmuştu. Halk Fırkası, 1924 de Cumhuriyet Halk Fırkası 1935 de de Cumhuriyet Halk Partisi adını almıştı Amaç, halkın istek ve görüşlerinin meclise daha kolay yansımasını sağlamak, demokrasiyi tüm kurum ve kuruluşlarıyla işletmekti. Cumhuriyet Halk Partisi nin, kuruluş tarihinin, ordularımızın İzmir e giriş günü olan 9 Eylül tarihi olarak benimsendiğini Terakkiperver (İlerici) Cumhuriyet Fırkası ( ) Kazım Karabekir Ali Fuat Cebesoy Rauf Orbay Genel Başkanlığını Kazım Karabekir Paşa nın yaptığı, Rauf Orbay, Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Adnan Adıvar gibi Mustafa Kemal in yakın silah arkadaşlarının Cumhuriyet Halk Fırkası ndan ayrılarak 17 Kasım 1924 de kurdukları ilk muhalefet partisidir. Cumhuriyet Halk Fırkası na muhalefet ettiği konu laikliktir. Ekonomik modeli liberalizmdir. Bu partinin kuruluşu aşamasında Askerlerin aynı zamanda milletvekili olamayacakları, birinden birini seçmeleri konusunda çıkarılan kanun çerçevesinde, komutanlar, milletvekilliğini tercih ederek ordudan ayrılmışlardı. Bu yasa ile ordunun siyasetten ayrılması da sağlanmıştı. Bu parti, Şeyh Sait Ayaklanması ile ilişkili olduğu gerekçesiyle Takrir-i Sükun Kanunu uyarınca 5 Haziran 1925 de kapatılmıştı. Serbest Cumhuriyet Fırkası (1930) : Mustafa Kemal in teşvik ve desteği ile Ali Fethi Okyar tarafından 12 Ağustos 1930 da kurulmuş, Cumhuriyetimizin ikinci muhalefet partisidir. Partinin kuruluşunda 1929 da CUMHURBAŞKANLARIMIZ 1. Mustafa Kemal Atatürk ( ) 2. Mustafa İsmet İnönü ( ) 3. Mahmut Celal Bayar ( ) 4. Cemal Gürsel ( ) 5. Cevdet Sunay ( ) 6. Fahri Korutürk ( ) 7. Kenan Evren ( ) 8. Turgut Özal ( ) 9. Süleyman Demirel ( ) 10. Ahmet Necdet Sezer ( ) 11. Abdullah Gül ( 2007 Görevde) ] 1961 Anayasası na kadar Cumhurbaşkanlarının TBMM tarafından seçilme süreleri 4 yıl iken 1961 Anayasası nda bu süre 7 yıla çıkarılmış, 2012 yılında yapılan son değişiklikle ise hem süre 5 yıla indirilmiş hem de TBMM tarafından değil halk tarafından seçilmeleri esası getirilmiştir. ] Mustafa Kemal Atatürk, tüm Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde TBMM ne katılan milletvekillerinin %100 oyunu alan tek Cumhurbaşkanımız olduğu gibi, aralıksız 15 sene görevde kalarak en uzun süre görev yapan Cumhurbaşkanımız olmuştur. 11 Cumhurbaşkanımızdan: Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü, Cemal Gürsel, Cevdet Sunay, Fahri Korutürk ve Kenan Evren asker kökenli Celal Bayar, Turgut Özal, Süleyman Demirel, Ahmet Necdet Sezer ve Abdullah Gül sivil kökenlidirler Siyasetçi olmayan tek sivil kökenli cumhurbaşkanımız, Ahmet Necdet Sezer dir. Cemal Gürsel 27 Mayıs 1960, Kenan Evren ise 12 Eylül 1980 darbeleriyle gelen Cumhurbaşkanlarımızdır. ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ ABD de başlayan ve tüm dünyayı etkileyen ekonomik bunalım etken olmuştur. 121

10 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ MUSTAFA KEMAL E KARŞI SEÇİM OYUNU 1 Nisan 1923 de seçimlerin yenilenmesi kararı alınmıştı. Saltanat yanlısı, Mustafa Kemal karşıtı bazı milletvekilleri, O nun milletvekili seçilmesini önlemek amacı ile meclise verdikleri kanun tasarısında, bir kişinin milletvekili seçilebilmesi için; a) Türkiye nin bu günkü sınırları içinde doğmak, b) Sınır dışında doğup bugünkü sınırlar içine göç edenlerin ise, belli bir yerde en az beş yıl süreli oturmaları gerektiğini ileri sürmüşlerdi. Mustafa Kemal bu art niyetl i ö n e r g e ü z e r i n e s ö z a l a r a k ; Ne yazık ki benim doğduğum yer, bugünkü sınırlar dışında kalmış bulunuyor, ikincisi herhangi bir seçim bölgesinde b e ş y ı l o t u r m u ş d a d e ğ i l i m. Doğduğum yerin sınırlarımız dışında kalmasını ben istemiş değilim ve bunda hiçbir suçum yoktur. Bu, bütün yurdumuzu, ulusumuzu dağıtıp yok etmek isteyen düşmanların önlenemeyişinden ileri gelmiştir. Eğer düşmanlar amaçlarına tam olarak ulaşmış olsalardı, Tan- Ali Fethi Okyar İktidardaki Cumhuriyet Halk Partisi nin izlediği ekonomik politikaya karşı yeni liberal ekonomik politikalar üretmek, hükümeti denetlemek, halkın sesini meclise yansıtmak amacı ile kurulmuştu. Ancak Cumhuriyet karşıtı gericilerin partiye sızması üzerine gidişattan endişe duyan Ali Fethi Okyar 18 Aralık 1930 da partisini kapatmıştı. Terakkiperver ve Serbest Cumhuriyet Partisi denemelerinin başarısızlıkla sonuçlanmasının, ülkemizde henüz demokrasi fikrinin, Şeyh Sait ve Menemen İsyanları ise laikliğin benimsenemediğini ortaya çıkardığını Partinin kapatılmasından sonra Cumhuriyetimizin varlığına yönelik ayaklanmalar, II. Dünya Savaşı gibi nedenlerle 1946 yılına kadar çok partili yaşama geçme konusunda bir daha deneme yapılmamıştır. II. Dünya Savaşı ndan sonra Cumhuriyet Halk Partisi nden ayrılan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü, Refik Koraltan ve arkadaşları tarafından 7 Ocak 1946 da Demokrat Parti nin kurulması ile çok partili yaşama geçilmiştir. ilkelerini temel alan cumhuriyet yönetiminin yaygınlaşmasından rahatsız olmuşlardı. Bunlar halkın dini duygularını kullanarak yer yer isyan çıkarmışlar hatta Mustafa Kemal e karşı suikast girişiminde dahi bulunmuşlardı. Bu hareketleri ile ülkemizde demokrasinin gelişmesine, çok partili yaşama geçişin gecikmesine neden olmuşlardı. Şeyh Sait İsyanı (1925) : Mustafa Kemal in kurduğu Cumhuriyet Halk Partisi nin karşısında Terakkiperver Cumhuriyet Partisi nin kurulmasından, Mustafa Kemal ve Cumhuriyet karşıtı eski düzen yanlıları cesaret almaya başlamışlardı. Bu durumdan yararlanan İngilizler, Lozan da çözüme kavuşmayan Musul ve Kerkük teki zengin petrol kaynaklarına sahip olmak için Halifeliğin kaldırılmasını bahane ederek ajanlarıyla, casuslarıyla halkın dini duygularını kışkırtmaya başlamışlardı. Şeyh Sait, İngilizlerin kışkırtması ile Cumhuriyetimize karşı ilk isyanı, günümüzde Bingöl iline bağlı Genç ilçesinin Piran köyünde 13 Şubat 1925 de başlatmış, isyan kısa sürede Elazığ, Bitlis Muş a yayılmış, Erzurum ve Diyarbakır a kadar uzanmıştı. İsyanı bastıramayan Fethi Okyar istifa etmiş Başbakanlığa getirilen İsmet İnönü; a) Bölgede kısmı sıkıyönetim ilan etmiş, b) İsyanı bastırma görevini orduya vermiş, c) Huzur ve güvenliği sağlamak amacı ile 4 Mart 1925 de Takrir-i Sükun Kanunu nu çıkarmıştır. Alınan bu önlemler sonucu isyan bastırılmış, isyancılar İstiklal Mahkemeleri nde cezalandırılırken isyanla ilişkili görülen Terakkiperver Cumhuriyet Partisi de kapatılmıştı. rı korusun, bu tasarıya imza atan bayların doğum yerler i d e s ı n ı r d ı ş ı n d a k a l a b i l i r d i. Beş yıl sürekli olarak bir seçim bölgesinde oturmamış isem, o da bu yurt uğrunda yaptığım Cumhuriyete Yönelik Tehditler ve Sonuçları: Osmanlı Devleti nin son zamanlarında ki otorite boşluğundan ve kurtuluş savaşımızın olağanüstü durumundan yararlanarak başlarına buyruk hareket eden bazı nüfuzlu kişiler, milli egemenlik, özgürlük ve eşitlik Takrir-i Sükun Kanunu na göre, Cumhuriyetimize, sözle, yazıyla veya eylemle her türlü karşı çıkışın vatana ihanet suçu sayıldığını 122

11 Mustafa Kemal e Suikast Girişimi (15 Haziran 1926) : Cumhuriyet e ve bu dönemde yapılan devrimlere karşı olanlar, Cumhuriyet rejimi ile bütünleşen Mustafa Kemal i ortadan kaldırmak için İzmir de suikast hazırlığına girişmişlerdi. I. Dönem TBMM ne Mustafa Kemal in önerisi ile giren daha sonra muhalif gruba geçen Trabzon eski Milletvekili Ziya Hurşit ve arkadaşları, (İzmir Milletvekili Şükrü, Eskişehir Milletvekili Arif, Laz İsmail, Gürcü Yusuf, Çopur Hilmi) 15 Haziran 1926 da İzmir de suikast hazırlığına girişmişlerdi. Mustafa Kemal in İzmir e gelişinin bir gün gecikmesi suikastçıları Sakız Adası na kaçırmakla görevlendirilen Giritli Şevki nin olayı İzmir Valisi ne bildirmesi ile ortaya çıkmış, suikastçılar silahları ile birlikte yakalanmışlar, İstiklal Mahkemesi nde gerekli cezaya çarptırılmışlardır. Suikast olayı ile ilişkili görülen bazı İttihat ve Terakkiciler ile Terakkiperver Cumhuriyet Partisi üyeleri de tutuklanmışlardı. Bu çirkin olay Türk halkının Cumhuriyete ve Cumhuriyetin kurucusu Mustafa Kemal e olan bağlılığını daha da artırmıştır. Mustafa Kemal, Cumhuriyetimize ve kendisine yönelik bu alçakça saldırı üzerine, yaptığı konuşmada;.alçak girişimin benim kişiliğimden çok, kutsal Cumhuriyet imize ve onun dayandığı yüksek ilkelere yönelik bulunduğuna şüphe yoktur.benim naçiz vücudum bir gün elbet toprak olacaktır; fakat Türkiye Cumhuriyeti ilelebed payidar kalacaktır (sonsuza kadar yaşayacaktır). demiştir. Terakkiperver denemesinin başarısızlıkla sonuçlanması, Şeyh Sait İsyanı ve suikast girişimin ortaya çıkmasından sonra 1930 yılına kadar çok partili yaşama geçme konusunda bir daha deneme yapılmamıştır. Kubilay Olayı (Menemen İsyanı) (23 Aralık 1930) karmışlar, kendilerine engel olmak isteyen küçük bir birliğin komutanı Öğretmen Asteğmen Kubilay ı şehit etmişlerdi. İsyancılar silahları ile birlikte yakalanmış ve gerekli cezalara çarptırılmışlardı. Öğretmen Asteğmen Mustafa Fehmi Kubilay ( ) Bu olay, halkımızın Cumhuriyet e bağlılığını daha da pekiştirmiş, çok partili yaşama geçişi geciktiren olaylardan biri olmuştu. Türk Halkının Cumhuriyete Bağlılığı: Cumhuriyet in varlığına yönelik Şeyh Sait ve Menemen İsyanları ile Mustafa Kemal e yönelik suikast girişimine Türk halkının gösterdiği büyük tepki, hem Cumhuriyetimize ve hem de Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal e olan bağlılığının açık göstergeleri olmuştur. Türk halkı, bağımsızlığının, sosyal, siyasal ve ekonomik özgürlüklerinin, insan haklarının güvencesi olarak gördükleri, binlerce şehit vererek kazanılan bağımsızlığa ve Cumhuriyete bağlılıklarını her ortamda ortaya koymuş, Saltanata geri dönme veya başka düzenlere geçme arayışına yönelmemişlerdir. MEDENİ KANUNU NUN KABULÜ ve HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR : Hukuk : İnsanların birbirleriyle veya devletle olan ilişkilerini belirleyen yazılı kurallardır. Devlet, hukuk kurallarını koymak ve uygulanmasını sağlamakla görevli otoritedir. Devletin varlığı doğrudan doğruya hukuk düzenine bağlıdır. Serbest Cumhuriyet Partisi nin kapanmasından kısa bir süre (5 gün) sonra Cumhuriyet karşıtı gericiler Nakşibendi Tarikatı ndan Derviş Mehmet öncülüğünde, halkın dini duygularını kullanarak İzmir Menemen de Cumhuriyetimize karşı ikinci isyanı çıödevler yüzündendir. Eğer bu maddenin istediği niteliği kazanmaya çalışsaydım, Anafartalar ve Arıburnu savunmalarını yapmamam, Bitlis i ve Muş u aldıktan sonra Diyarbakır a doğru yayılan düşmanın karşısına çıkmamam gerekiyordu. Sanırım ondan sonraki çalışmalarımı herkes bilir. Ben sanıyordum ki, bu çalışmalarımdan dolayı ulusumun sevgisini ve yakınlığını kazandım Bu sevgi yakınlıklara karşılık yurttaşlık haklarından yoksun bırakılacağımı hiç aklıma getirmezdim. Sanıyorum ve sanıyordum ki, dış düşmanlar canıma kıyarak benim yurdumdaki işimden ayırmaya çalışacaklardır. Ama hiçbir zaman düşünüp düşleyemezdim ki, yüce Mecliste 2-3 kişi bile olsa düşmanlar gibi düşünen üyeler bulunabilsin. Bu baylar seçim bölgeleri halkının düşünce ve duygularını mı yansıtıyorlar? Ulusun kendileri gibi düşündüğünü söyleyebilirler mi? Beni yurttaşlık haklarından yoksun etmek yetkisi bu baylara nereden verilmiştir? Bu kürsüden açıkça yüce kurulunuza ve bu bayların seçim bölgeleri halkına ve bütün ulusa soruyorum ve yanıt istiyorum. S ö y l e v ( N u t u k ) ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ 123

12 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ I. ULUSAL DEVLETİN KURULMASI: A) Ulusal Egemenliğe Geçiş: 1. Amasya Genelgesi (1919), 2. Kongreler (Erzurum, Sivas) (1919 ) 3. TBMM nin açılması (1920) Anayasası nın kabul edilmesi (1921), B) Ulusal Egemenliğin Pekiştirilmesi 1. Saltanat ın Kaldırılması (1922), 2. Cumhuriyet in İlanı (1923), 3. Halifeliğin Kaldırılması (1924), 4. Türk Kadınlarına Seçme ve Seçilme Haklarının Tanınması ( ) II. LAİKLİK: 1. Saltanat ın Kaldırılması (1922), 2. Halifeliğin Kaldırılması (1924), 3. Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun Kabulü (1924 ), 4. Şer iye ve Evkaf Vekaleti nin Kaldırılması (1924), 5. Tarikat, Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması, (1925) 6. Medeni Kanunu nun Kabulü (1926), 7. Anayasa dan Devletin dini İslam dır maddesinin çıkarılması (1928), 8. Laikliğinde yer aldığı Atatürk ün 6 Temel ilkesinin Anayasa ya konması (1937). Osmanlı Devleti nde ve Cumhuriyetimizin ilk yıllarından 1926 ya kadar Hukuk Birliği yoktu; a) Türk- Müslümanlar, İslam hukuk kurallarının geçerli olduğu (Şer i) mahkemeler ile 19. yüzyılda İslam hukukunun dışında kalan alanlarda kurulan batı tipi mahkemelere bağlıyken, b) Azınlıkların cemaat mahkemeleri, c) Kapitülasyon ayrıcalığı elde etmiş devletlerin elçiliklerin de kendi mahkemeleri bulunmaktaydı. Çoklu hukuk sistemi, halklar alanında eşitsizliklere neden olmakta ve ulusal egemenlik anlayışına ters düşmekteydi. Bu nedenle başta Medeni Hukuk alanında olmak üzere hukuk sistemimizde köklü yenilikler yapmaya ihtiyaç duyulmuştu. Medeni Kanun : Evlenme, boşanma, çocuklar üzerinde hak sahipliği, borçlanma, kiralama, mülkiyet, miras gibi insanların birbirleriyle veya eşyalarla olan ilişkilerini belirleyen kanunlardır. Hukuk düzenin temelidir. Osmanlı Devleti nde 19. yüzyılın sonlarına doğru Ahmet Cevdet Paşa tarafından İslam hukuk kurallarına göre hazırlanmış olan Mecelle denilen bir Medeni Kanun un protatipi bulunmaktaydı. Bu kanun; kadınerkek eşitliğini sağlayamadığı gibi ticaret, borçlar ve ceza yasaları bakımından da yetersizdi, toplumun ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktı. Ayrıca laik özelliklerde taşımamaktaydı. Bu nedenlerle, toplumun ihtiyaçlarını karşılayabilecek, tüm vatandaşlar arasında eşitliği sağlayacak yeni bir Medeni Kanun un varlığına ihtiyaç duyulmuştu. Yapılan araştırmalar sonucunda; a) Avrupa Medeni Kanunlarının en yenisi olması, b) Demokratik ve laik özellikler taşıması, c) Kadın-Erkek eşitliğine öncelikle yer vermesi gerekçeleriyle İsviçre Medeni Kanunu alınmış, Türk toplumunun ihtiyaçlarına göre düzenlenerek Türk Medeni Kanunu na dönüştürülmüştür. 17 Şubat 1926 TBMM tarafından kabul edilen Türk Medeni Kanunu 4 Ekim 1926 da yürürlüğe girmiştir. Türk Medeni Kanunu ile; 1. Tek eşlilik ve resmi nikah zorunluluğu getirilmiş, 2. Evlenmede, boşanma da, çocuklar üzerinde hak sahipliliğinde kadın-erkek eşitliği sağlanmış, 3. Miras ta, tanıklıkta, çalışma yaşamında, meslek seçmede ve her alanda kadın-erkek eşit hale getirilmiş, 4. Patrikhanelerin dünya işleriyle ilgili yetkileri ellerinden alınmış, 5. Hukuk kurallarında batı uygarlığına geçiş sağlanmış, 6. Türkiye Cumhuriyeti nde hukuk birliği sağlanmış, 7. Batılı devletlerin azınlık haklarını bahane ederek iç işlerimize karışmaları önlenmiş, 8. Türk vatandaşları din, mezhep, cinsiyet, hak ve ödevler yönünden eşit duruma getirilmiştir. Önemi : Medeni Kanun un kabulü ile laik devlet düzeninin korunması konusunda önemli bir adım atılmıştır. Kadın Hakimimiz Duruşma da 124

13 Hukuk alanındaki yenilikler, Medeni Hukuk ile sınırlı kalmamıştı. Hukuk alanında; 1924 de Şeriye ve Evkaf Vekaleti kaldırılmış, Şeriye mahkemeleri kapatılmış, 1924 Anayasa sı yürürlüğe girmiş, 1925 de Ankara Hukuk Mektebi açılmış, 1926 yılında Türk Medeni Kanunu (İsviçre den), Ceza Kanunu (İtalya dan) Borçlar Kanunu (Almanya dan) alınarak yeniden düzenlenmiş, 1928 de 1924 Anayasa sında yer alan Devletin dini İslamdır maddesi çıkartılarak Anayasamız laik hale getirilmiş, 1929 da İdare Hukuku Fransa dan alınmış, 1930 da Kadınlara, Belediye seçimlerine ve yerel yönetimlere girme hakkı 1934 de ise Milletvekili seçme ve seçilme hakkı tanınmış, ( Siyasal bir hak olan seçme ve seçilme hakkı Anayasamıza yapılan eklemelerle sağlanmıştır.) 1937 de Laiklik ilkesinin de yer aldığı Atatürk ün 6 Temel İlkesi Anayasamıza konmuştur da Tanzimat Fermanı nın ilanı ile anayasal sisteme doğru ilk adım atılmış, 23 Aralık 1876 da Kanun-i Esasi nin ilanı ile ilk kez anayasal düzene geçilmişti. Kurtuluş Savaşı mızın devam ettiği günlerde, Egemenliğin kayıtsız şartsız ulusa ait olduğu ilkesini getiren, Kuvvetler Birliği İlkesini benimseyen, acil ihtiyaçları karşılamak için 23 Ana 1 geçici toplam 24 maddeden oluşan 1921 Anayasası kabul edilmişti. Cumhuriyet in ilanından sonra TBMM tarafından hazırlanan ve 20 Nisan 1924 de yürürlüğe giren Anayasamız, bazı değişiklikleri ile 1961 e kadar yürürlükte kalmakla en uzun süre yürürlükte kalan anayasa özelliği göstermişti Anayasa sında; a) Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir, b) Devletin rejimi Cumhuriyet, dili Türkçe, başkenti Ankara dır. c) Devletin dini İslam dır. (Bu madde 1928 de anayasadan çıkarılmıştır.) d) Meclis Hükümeti sistemi yerine Kabine Hükümeti sistemi benimsenmiştir. III. HUKUK SİSTEMİ 1. Saltanat ın Kaldırılması (1922), 2. Cumhuriyet in İlanı (1923), 3. Halifeliğin Kaldırılması (1924), 4. Türk Medeni Kanunu nun Kabulü (1926 ), 5. Türk Kadınlarına Siyasal Hakların Tanınması (1930 ve 1934), IV. EĞİTİM ve KÜLTÜR: 1. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ( 1924 ), 2. Harf Devrimi (1928), 3. Türk Tarih Kurumu nun açılması (1931), 4. Türk Dil Kurumu nun açılması (1932). V. TOPLUMSAL YAŞAYIŞIN ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ Azınlıklar kendi mahkemelerini kapatmışlar, kapitülasyonların kaldırılması ile Avrupa devletlerinin mahkemeleri de kapanmıştır. d) Kadınlar, 1930 da Belediye, 1933 de Muhtarlık, 1934 de Milletvekili seçme ve seçilme hakkına kavuşmuştur. DÜZENLENMESİ 1. Şapka Kanunu (1925), 2. Uluslar arası Saat ve Takvimin kabulü Anayasa Hareketleri : e) 1937 de Atatürk ün 6 Temel İlkesi Anayasa ya konmuştur. (1926), 3. Türk Medeni Kanunu nun Kabulü (1926 ), 4. Uluslar arası Rakamla- Maddelerinin değiştirilmesi usulünün, herhangi bir kanunun değiştirilmesi usulünden rın kabulü (1928 ), 5. Uzunluk ve Ağırlık Ölçülerinin kabulü (1931) farklı olmayan anayasalara Yumuşak Ana- 6. Soyadı Kanunu (1934 ) yasa, değiştirilemez maddeleri içeren, değiştirilmesi için gerekli çoğunluğu arayan, VI. EKONOMİK HAYAT 1. Ulusal Ekonomi İlkesi Anayasa: Devletin temel yapısını, işleyişini, kişilerin hak ve sorumluluklarını içeren yasaların bütünüdür. Türkler, İslamiyeti kabul edene kadar kaynağını, örf, adet, gelenek ve göreneklerden alan yazılı olmayan Töre denilen Örf i Hukuk kurallarıyla yönetilmişlerdi. Türk-İslam devletlerinde Törelerin yanında, kaynağını dinden alan Şer i kurallar egemen olmaya halk oylaması ilkesini benimseyen anayasalara ise Katı (Sert) Anayasa denildiğini 5 Anayasamızdan yalnızca 1961 ve 1982 Anayasalarının Halk oyuna sunularak kabul edildiklerini (Misak-ı İktisadi)(1923) 2. Aşar Vergisi nin kaldırılması (1925), 3. Kabotaj Yasası nın kabulü (1926), 4. Teşvik-i Sanayi Yasası (1926), 5. I. 5 Yıllık Kalkınma Planı (1933). başlamıştı. 125

14 ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ KÖY ENSTİTÜLERİ Öğrenciler okul çıkışında İlkokul Öğretmeni yetiştirmek amacı ile 17 Nisan 1940 tarihinde açılmışlardır. Tamamen ülkemize özgü olan bu sistem Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile İsmail Hakkı Tonguç un çabalarıyla hayata geçi- Günümüze kadar 1876 Kanuni Esasi, 1921, 1924, 1961 ve 1982 Anayasaları olmak üzere 5 Anayasa yapıldığını, Bunlardan 1876 Kanuni Esasi yi komisyon, 1921 ve 1924 Anayasalarını TBMM, 1961 Anayasasını Kurucu Meclis, 1982 Anayasasını ise Danışma Meclisi nin yaptığını EĞİTİM ve KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILAPLAR : Çok başlı eğitim sistemine son vermek Eğitimde cinsiyet ayrımına son vermek Eğitim kurumlarını birleştirerek ortak, ulusal bir kültür oluşturmak Dinsel eğitimden çağdaş ve laik eğitime geçmek 3 Mart 1924 de kabul edilen Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile (Eğitim ve Öğretimin Birleştirilmesi Kanunu) ülkemizdeki medreseler, Rüştiyeler, İdadiler, Öğretmen okulları gibi tüm eğitim kurumları yanında azınlık ve yabancı okullarında Milli Eğitim Bakanlığı na (Maarif Vekaleti) bağlanması sağlanmış, aynı zamanda Türk Milli Eğitiminin amaçları doğrultusunda yapılandırılmışlardı. Böylece, bağımsızlığımızı koruyacak, Cumhuriyetimizi çağdaş uluslar düzeyine çıkaracak milli ve laik değerlere sahip genç nesillerin yetişmesi yolunda çok önemli bir adım atılmıştı. *Temmuz 1921 de planlanan Eğitim Kongresi nin, Eskişehir-Kütahya Savaşları nın şiddetlenmesi nedeniyle, ertelenmesi önerisi üzerine Mustafa Kemal in Hayır ertelemeyin cahillikle, ilkellikle savaş düşmanla savaştan daha az rilmiştir. Köylerden zeki ve yetenekli ilkokul mezunu öğrencilerin Köy Enstitüleri nde yetiştirilerek, yeniden köye öğretmen olarak dönmeleri düşüncesiyle açılmışlardır. Nüfusun %80 nin köylerde yaşadığı, okuma yazma oranının %5 bile olmadığı bir dönemde köye gidecek, o ortamda yaşamış ve o ortamları çok iyi bilen özverili öğretmenl e r e d u y u l a n i h t i y a c ı n ü r ü n ü d ü r yılından kapatıldıkları 1954 yılına kadar kadın ve erkek öğretmen yetişmiş, okulların amaçları doğrultusunda gittikleri köylere ışık olmuşlardı. Köy Enstitüleri nin, geniş tarım 1. Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar: Osmanlılarda temel eğitim kurumu Medreselerdi. Kuruluş ve Yükselme dönemlerinde çağın ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyde iken 17. yüzyıldan itibaren diğer kurumlar gibi pozitif bilimlerden uzaklaşarak gerilemeye başlamıştı. Devletin çöküşünü önlemek amacıyla eğitim alanında atılan adımlar iç karışıklıklar ve uzun süren savaşlar yüzünden başarılı olamamıştı. 20. yüzyıl başlarında girilen savaşlar özellikle Çanakkale Savaşı eğitimli birçok genç insanın kaybına neden olmuştu.(çanakkale ye önemli değildir. Sözleri ile eğitim ve öğretime ne kadar önem vermiş olduğunu Medreselerin kapatılmasından sonra bazı kişilerin Atatürk ten medreselerin yeniden açılmasını istemeleri üzerine, Atatürk ün; Okul istemiyorsunuz, halbuki millet onu istiyor. Bırakınız artık bu zavallı millet, bu ülke evladı yetişsin. Medreseler açılmayacaktır. Millete okul gerektir. Sözleri ile medreseler ve okul konusundaki kararlılığını açıkça ortaya koyduğunu arazisi olan köylerde veya yakınlarında açılmasına özen gösterildiği gibi, şehirlerden uzak, ancak demiryollarına yakın yerler seçilmişti. 21 Bölgede açılan bu okullardan yetişenler bir yandan öğretmen olarak gittikleri yerlerde hem okuma yazma gibi temel bilgileri öğretmişler hem de modern tarım teknikleri ve öğrendikleri meslekler (Ziraatçılık, bağcılık, arıcılık, terzilik, marangozluk, duvarcılık, demircilik gibi) ile öğrencilerine ve köy- bir Üniversite gömdük sözü, eğitimli genç nüfus kaybının büyüklüğünü gözler önüne sermektedir.) Devletin merkezi otoritesinin sarsılması sonucu ise azınlık ve yabancı okullar devletin denetimi dışında kalmışlardı. Eğitim ve Öğretim Birliğinin olmaması, farklı dünya görüşlerine sahip insanların yetişmesine ülkede yoğun fikir çatışmalarının yaşanmasına neden olmaktaydı. Çağ- Tevhid-i Tedrisat Kanunu nun kabulünden kısa bir süre sonra 11 Mart 1924 de Medreselerin kapatılmasının, Eğitim ve Öğretimin ulusallaştırılmasını kolaylaştırdığını deki halka rehber olmuşlardı. Fakir Baykurt, Talip Apaydın, Mahmut Makal, Dursun Akçam, Ümit Kaftancıoğlu gibi bir çok yazar ve düşünür bu okullardan yetişmişlerdi. daşlıktan, Millilikten, Demokratik ve Laik anlayıştan uzak bu eğitim-öğretim anlayışı Tevhid-i Tedrisat Kanunu n kabulü ile ortadan kaldırılmıştı. Atatürk derste öğrencilerle 126

15 Maarif Teşkilatı Kanunu (2 Mart 1926): Eğitim, öğretimde milliliği, laikliği ve çağdaşlığı ilke edinen Milli Eğitim Bakanlığı bu amaç doğrultusunda toplumun ihtiyaçlarını da göz önüne alarak ilk ve orta öğretimin esaslarını saptadı ilk öğretim de de karma eğitime geçildi hızla okullaşmaya başlamıştı. Cumhuriyetimizin ilk yıllarından itibaren başta İlkokullar olmak üzere Orta Okullar, Liseler, Meslek Okulları ve Üniversitelerin açılması için büyük çaba gösterildi. Ayrıca Harf ve Dil devrimlerini gerçekleştirecek bir kurul oluşturuldu. Meslek Lisesi İlkokul Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928) Arap alfabesinin; a) Dil yapımıza uygun olmaması nedeniyle dilimizin gelişmesinin engelleyicisi olarak görülmesi, ayrıca batı kültürü ile yakınlaşmanın sağlanmak istenmesi b) Okunması ve yazılmasındaki zorluğun, okur yazar oranının düşük olmasına yol açtığı gerekçeleriyle Latin Alfabesi ne geçilmesi kararlaştırılmıştı. TBMM, bazı çevrelerin karşı çıkmalarını dikkate almayarak 1 Kasım 1928 de yeni Türk Harflerini kabul etmiştir. Harf inkılabı sırasında Latin alfabesinde bulunan bazı harfler alınmadığı gibi Türkçeye özgü bazı harflerde üretilmiştir. Bu yolla Latin alfabesi Türkçeye uyarlanarak benimsenmiştir. Aynı yıl bir başka değişiklik ise Uluslar arası rakamların kabulü olmuştur. Yeni Türk harfleri ile ilk gazetenin 20 Ağustos 1928 yılında Mardin adı ile Mardin ilimizde basıldığını Millet Mektepleri (1928) : MİLLET MEKTEPLERİ Millet Mekteplerine devam eden vatandaşlarımız 1 Kasım 1928 de Yeni Türk Harflerinin kabulünden sonra, ülke genelinde okuma çağını aşmış yurttaşlarımıza en kısa zamanda yeni Türk harflerini öğretmek amacı ile açılmışlardır. 4 ay süreli eğitim veren halk eğitim kurumlarıdır. Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey tarafından hazırlanan Millet Mektepleri Talimatnamesi 24 Kasım 1928 de yürürlüğe girmiştir. Millet Mekteplerinin resmi açılışı ise 1 Ocak 1929 da gerçekleşmiştir. Yönetmeliğe göre yaş arasındaki her Türk vatandaşının katılmaları zorunlu kılınmıştı. Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, bu okulların Genel Başkanlığını ve Başöğretmenliğini üstlenmişti. Bu yüzden 24 Kasım tarihi 1981 den itibaren Öğretmenler Günü olarak kutlanmaktadır. ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ Arap alfabesinden Yeni Türk alfabesine Türkler, İslamiyetin kabulüne kadar yaygın olarak kendi milli dil yapılarının ürünü olan Göktürk (Orhun) ve Uygur Alfabelerini, İslamiyetin kabulü ile de Arap Alfabesini kullanmışlardır. Yeni Türk Harflerinin kabulünden sonra okul çağını aşmış vatandaşlarımıza yeni harfleri öğretmek ve ülkedeki okur yazar sayısını artırmak amacı ile Millet Mektepleri açılmıştı. Gönüllü Öğretmenler, askerde okur yazarlığı öğrenmiş eğitmenler, halkı eğitmek için büyük çaba harcayarak okuryazar sayısının artmasına katkı sağlamışlardı. Köy Öğretmen okullarının açılması ile bir yandan temel eğitim verilirken diğer yandan meslek eğitimine de önem verilmiş, 1 Kasım da eğitime başlayan bu kurumlarda hafta da üç gün en az altı saat eğitim yapılırdı ve devam zorunluluğu bulunmaktaydı. Dörder aylık iki dönemde uygulanırdı. Eğitim seferberliğinin başladığı ilk yılda derslik açılmış, yurttaşımız bu okullara devam etmiş, u okuma-yazma belgesi almıştı ekonomik bunalımı bu çalışmaları da olumsuz etkilemiş ancak yurttaşımız okur-yazar hale getirilebilmişti yıllarında Millet Mektepleri adı ile eğitim yapan bu kurumlar arası Ulus Okulları adı ile eğitimini sürdürmüştür. 127

16 ÜNİTE 4 toplumun çağdaş yapıya kavuşması yolun- ve tek üniversitemiz olarak eğitim-öğre- da önemli adımlar gerçekleştirilmiştir. time başlamıştı. 24 Kasım 1928 tarihli Millet Mektebi Tali- matnamesi yle Mustafa Kemal e Başöğ- TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ retmen unvanının verildiğini, bu tarihin yıldönümü olan 24 Kasım 1981 tarihinden itibaren her yıl Öğretmenler Günü olarak BOĞAZLAR SORUNU kutlandığını Karadeniz i Akdeniz e, Asya yı Avrupa ya bağlayan dünyanın İlk Üniversitemiz İstanbul Üniversitesi birçok devletinin dikkatlerini üzerinde toplayan İstanbul ve Çanakkale Boğazları çağlar bo- Üniversite Reformu (31 Mayıs 1933): yunca çeşitli devletler için sorun olmuştu. Yıldırım Bayezıd ın Anadolu Siyasal ler Fakültesi Arması Hisarı nı yaptırması ile boğazlarda başlayan denetim, Fatih Sultan Mehmet in Rumeli Hisarı nı de hazırlanan Üniversite reformu, üni- yaptırması ve İstanbul u fethederek Doğu Roma (Bizans) versite eğitimimizin şekillenmesinde çok İmparatorluğu na son vermesiyle önemli etkiler yapmıştı.1943 de İstanbul daki İstanbul ve Çanakkale Boğazları Mülkiye Mektebi Siyasal ler Fakültesi tamamen Türklerin denetimine adı ile Ankara ya taşınmış, 1925de açılan geçmişti. Rus Çarı I. Petro nun Hukuk Mektebi 1927 de Hukuk Fakültesi ne (Deli), boğazlar üzerinden sıcak dönüştürülmüş, 1936 da Dil ve Tarih Coğraf- denizlere inme politikası dikkatlerin boğazlar üzerine çekilmesine neden olmuştu. Ruslar İstanbul Tıp Fakültesi ya Fakültesi açılmıştı. İstanbul Darülfünün dan İstanbul Üniversitesi ne 1774 Küçük Kaynarca ve 1829 Edirne Antlaşmaları ile ticaret gemilerinin boğazlardan serbest geçiş hakkını elde etmiş iseler de denetim tamamen Türklere aitti. Mısır Valisi Mehmet Ali Paşa nın isyanı üzerine çaresiz kalan II. Mahmut un Rusya nın yardımını kabul etmesi üzerine 1833 Hünkar İskelesi Antlaşması imzalanmıştı. Bu antlaşma ile Rusların boğazlara yerleşmesini çıkarlarına aykırı bulan Avrupa devletlerinin harekete geçmeleriyle ilk kez Boğazlar Sorunu adı ile tarihe geçen konu gündeme gelmişti. Bu sorun 1841 Londra Boğazlar Sözleşmesi nde ele alınmış Boğazlar Osmanlı Devleti nin Atatürk, Türk ulusuna hedef gösterdiği Çağdaş uluslar düzeyine ulaşmanın ancak bilim ve teknoloji alanında gelişmekle mümkün olabileceğine inanmıştı. Bunun mekteydi. Bu gerçekten yola çıkan Atatürk, ünlü İsviçreli Pedogoji Profesörü Albert Marş ın önerileri doğrultusunda köklü bir üniversite reformuna girişmişti. Bu doğrul- Ankara Hukuk Fakültesi tuda; 1. O dönemde tek yüksek öğretim kuru- Atatürk Dönemi Kültür, Dil ve Tarih Alanında mu olan Darülfünun ve ona bağlı olan Yapılan Çalışmalar; bütün kurumlar, TBMM nin 1933 de çı- kardığı yasa gereği kadrolarıyla birlikte ortaya çıkmıştır. En genel anlamı ile kültür, bir toplumun yaşam biçimidir. 2. Milli Eğitim Bakanlığı nın İstanbul da yeni bir Üniversite kurması kararlaştırılmış, 18 Kasım 1933 de yeni kadrosu Kültür, uluslara özgü olan yaşam tarzlarının, ulusal kimlik ve karakterlerinin ürünü olarak kaldırıldı. ve yapısıyla İstanbul Üniversitesi ilk 128 Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi için de çağdaş Üniversiteler kurmak gerek- Türkiye Cumhuriyeti nin temeli kültürdür diyen Atatürk için kültür ve medeniyet ayrılığı yoktur; Kültür ve medeniyet birdir.

17 Kendi ulusal kimliğine ve kültürüne saygı göstermeyen ulusların, başka uluslardan saygı beklemeye hakkı yoktur. Kendi kültürüne sahip çıkmayan milletler, başka milletlerin sömürgesi durumuna düşmüşlerdir. Dünyada söz sahibi olan devletlerin, güçlü kültürel değerlere sahip oldukları görülmüştür. Türk milleti, kültürüne sahip çıktığı dönemlerde büyük devletler kurmuşlardır. Atatürk, yeni Türk Devleti ni ve toplumumuzu, ulusal kültürümüz ve değerlerimiz ışığında birlik ve berberlik ruhu içinde geliştirmeyi amaçlamıştı. Bunun içinde Türk kültürünün iki önemli kaynağı olan; a) Türk Dili ile, b) Türk Tarihi ni araştırmaya büyük önem vermiş, kurduğu Türk Tarih Kurumu (1931) ve Türk Dil Kurumu nun (1932) çalışmaları ile yakından ilgilenmiş, yer yer katılmış ve mirasının önemli bir bölümünü bu kurumlara bırakmıştır. Bu anlayış İslamiyet öncesi Türk Tarihi nin unutulmasına yol açmıştı. Tarih, bir ulus için o ulusun geçmişi, bugünü ve yarını için en önemli dayanaklardan biridir. Uluslaşamamış, toplulukların tarih yaratmak için çaba gösterdikleri, kendilerini bir geçmişe bağlamak istedikleri bir çağda Türkler gibi dünyanın en eski, en köklü bir ulusunun, uygarlıklar yaratmış bir halkın gerçek tarihini bilmemesi, bu tarihi özel amaç güden yabancılardan öğrenmeye kalkışması kabul edilebilir görülmemiştir. Mustafa Kemal in tarih araştırmalarına yönelmesinde Fransız okullarında okutulan bir coğrafya kitabında Türkleri, Sarı Irk tan olan ikinci derecede bir topluluk olarak göstermesi etken olmuş ve tarih çalışmalarını hızla başlatmıştır. Türk Tarih Kurumu; 1. Türkler için, ulus ve vatan bilinci yaratmak, 2. Türk ulusu hakkındaki, yanlış görüşlere ce- egemenliğinde olacak, boğazlardan hiçbir savaş gemisi geçmeyecek. kararı ile ilk kez devletlerarası bir nitelik kazanmıştı Kırım Savaşı sonunda imzalanan Paris Antlaşması nda Boğazlarda Osmanlı egemenliği tanınmış ise de Karadeniz in tarafsızlığı maddesi ile Osmanlı Devleti Karadeniz üzerindeki üstünlüğünü kaybetmişti. Rusların Avrupa daki siyasi gelişmelerden yararlanarak 1870 de yeniden Karadeniz ve Boğazlara yönelmesi üzerine 1871 Londra Sözleşmesi yapılmıştı. Bu sözleşme Osmanlı Devleti nin 1841 ve 1856 antlaşmalarındaki ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ vap vermek, haklarını koruyucu nitelikteydi. Türk Tarih Kurumu nun Açılması (12 Nisan 1931) : 3. Türklerin, çok sayıda devlet ve uygarlık kurduklarını göstermek, 4. Dünya nın, eski bir ulusu olduğunu ortaya koymak, Yürürlüğe girmeyen Sevr Antlaşması nda ise Osmanlı Devleti Boğazlar üzerindeki tüm haklarını uluslar arası bir komisyona bırakmak zorunda bırakılmış, boğazlar 5. Türklerin, çoğu kez tarihin akışına yön ver- tüm devletlerin savaş ve ticaret diklerini göstermek, gemilerine açık hale getirilmişti. Atatürk, Türk Tarih Kurumu na başkanlık ederken (1931) Osmanlı Dönemi boyunca Türkler, ulusal bir tarih anlayışı ve öğretiminden yoksun bırakılmışlardı. Osmanlı Devleti nin başlangıcından Cumhuriyet e kadar; a) Kuruluştan, Tanzimat a kadar İslam Tarihi, b) Tanzimat tan I. Meşrutiyet e kadar İslam Tarihi nin yanında yeni açılan okullarda Osmanlı Hanedanı Tarihi, c) I. Meşrutiyet ten sonra, ulusçuluk akımının etkisi ile Türk Tarihi ne yönelme başlamış 6. Asya uygarlığını yaratanlar arasında Türklerin de yer aldığını, bilimsel bir şekilde araştırıp kanıtlamak, 7. Ulusal bilinci ve ulusal kültürümüzü geliştirmek amacı ile kurulmuştur de Türk Tarihini Tetkik Cemiyeti adı ile kurulmuş daha sonra Türk Tarih Kurumu adını almıştır. Görevleri; a) Türk tarihini araştırmak, bilimsel çalışmalar yapmak, sonuçlarını makalelerle, kitaplarla yayımlamak b) Türk tarihinin, kaynaklarını ortaya çıkarmak için yapılan bilimsel çalışmaları desteklemek, Lozan Antlaşması nda ise Boğazların denetimi Başkanı Türk olan uluslar arası bir komisyona bırakılmış, bununla birlikte savaş veya barış durumunda bazı kısıtlamalar getirilmişti. Ayrıca Boğazların iki yakasının askersiz bölge olması da kararlaştırılmıştı. Egemenlik hakkımıza gölge düşüren (Boğazlar Komisyonu) ve güvenliğimizi tehlikeye sokan (Boğazların askersiz bölge kabul edilmesi) Lozan kararı Türkiye Cumhuriyeti nin girişimleri sonucu halen yürürlükte olan 29 maddeden oluşan 1936 Montrö Sözleşmesi ile giderilmişti. ancak yabancıların Türkler hakkında yaz- c) Tarih bilincini ve sevgisini geliştirecek çalış- dıklarından öteye gidilmemişti. maları özendirmek ve desteklemektir. 129

18 ÜNİTE 4 b) Dilde sadeleşme ve ulusallaşmayı sağ de toplanan I. Türk Tarih Kongre sinde lamak, ortaya atılan Türk Tarih Tezi 1937 de toplanan II. Türk Tarih Kongre sinde yabancı c) Dilimizin gelişmesi ve zenginleşmesi tarih bilim adamları ve uzmanlarınca ince- amacı ile 1932 de Türk Dili Tetkik Cemi- TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ lenerek araştırmalar yapılmıştır. Boğazlar Komisyonu kaldırılarak tüm egemenlik hakkı Türkiye Cumhuriyeti ne bırakıldığı gibi, boğazların savunulması hakkı da Türkiye Cumhuriyeti ne verilmiştir. Ticaret gemilerinin geçişine tam bir serbestlik tanınmış ise de savaş gemilerine (uçak gemilerinin geçişi yasaktır) savaş veya barış durumuna göre bazı kısıtlamalar getirilmiş, böylece yalnız Türkiye nin değil Karadeniz e kıyısı bulunan devletlerin de güvenliği sağlanmıştır. Ne var ki Hazar Petrollerini denetim altına almak isteyen güçler Montrö Sözleşmesi ile giremedikleri Karadeniz e girmek için sözleşmeyi yeniden masaya yatırmak için fırsat kollamaktadırlar. yeti ni kurmuş ve çalışmalarına öncülük Atatürk, tarih çalışmalarında gerçeğe sadık kalınmasına büyük önem verdiğini, Tarih yazmak, tarih yapmak kadar önemlidir. Yazan yapana bağlı kalmazsa değişmeyen gerçek, insanlığı şaşırtacak bir nitelik alır sözleriyle açıklamıştır. Mustafa Kemal in, Büyük devlet kuran atalarımız büyük ve kapsamlı uygarlıklara sahip olmuştur. Bunu aramak, incelemek Türklüğe, dünyaya bildirmek bizler için bir borçtur. Türk çocuğu atalarını tanıdıkça, daha büyük işler yapmak için kendinde güç bulacaktır. Her şeyden önce, kendinizin dikkat ve özenle seçeceğiniz belgelere dayanınız. Bu belgeler üzerinde yapacağınız incelemelerde her şeyden ve herkesten önce kendi karar verme inisiyatifinizi (yeteneğiniz) ve ulusal süzgeci kullanınız. Biz daima gerçeği arayan ve buldukça, bulduğumuza inandıkça onu açıklama yürekliliğini gösteren adamlarız. sözleri, Türk Tarihi ve bu tarihin öğrenilmesi ile ilgili arzusu, uyarısı tarih çalışmalarında tarihçiler için de, yeni kuşaklar için de unutulmaması gereken sözlerdir. Atatürk, değişik dönemlerde yaptığı açıklamalarla, Milletimize karşı ileri sürülen iddiaları tarihimizden örnekler vererek cevaplandırmış, tarihçilere de bu tür iddialara tarih araştırmaları ile cevap vermelerini önermiştir. Atatürk, tarih eğitiminin, günümüzü anlamamıza ve geleceği inşa etmemize yönelik olmasını amaçlamıştır. etmişti. Cemiyet 1936 da Türk Dil Kurumu adını almıştır. Semih Rıfat (Horozcu) Başkan(1932) Gazi Mustafa Kemal Kurucu ve Koruyucu (Hami)Başkan ( ) Celal Sahir (Erozan) (Veznedar) ( ) Ruşen Eşref (Ünaydın) Umumi Katip (Genel Yazman) ( ) Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) Üye(1932) Atatürk ve Türk Dil Kurumu üyeleri Atatürk ün dil konusuna gösterdiği ilgi, onun Türk kültürüne verdiği önemin bir göstergesidir. Atatürk ün; Türk Tarih Kurumu nun araştırma yayınlarına Belleten adını Atatürk ün verdiğini Türk Dil Kurumu nun Açılması (12 Temmuz 1932 ) Atatürk, milli kültürün temel unsurlarından ve toplumun vazgeçilmez değeri olan, a) Dilimizi yabancı dillerin etki ve baskısından kurtarmak, 130 sözü, Türk Dil Kurumu nun temel ilkelerinden biri olmuştur.

19 Milletleri millet yapan en önemli öğelerden biri olan dil, toplumların ortak iletişim aracıdır. Eğer bugün tüm devlet yazışmalarında, öğretim kurumlarındaki ders kitaplarında; özel veya devletin yayımladığı kitaplar, gazeteler, dergilerdeki dil tüm vatandaşlar tarafından anlaşılabiliyorsa bu Türk Dil Kurumu nun çalışmalarının sonucudur. Birlik ve beraberliğin sağlanmasında dilin önemini kavrayan Karamanoğlu Mehmet Bey in 13 Mayıs 1277 de Türkçeyi resmi dil ilan ettiğini Türk Tarih ve Türk Dil Kurumları nın kurulmasının Atatürk ün Milliyetçilik İlkesi ile doğrudan ilişkili olduğunu Türk Tarih ve Türk Dil Kurumları nın 1982 Anayasa sında tüzel kişiliklerine son verilerek yapılarının değiştirilip, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altında devletleştirildiğini TOPLUMSAL ALANDA YAPILAN İNKILAPLAR Devlet, eğitim ve hukuk sistemimiz çağdaş, ulusal ve laik yapıya kavuşturulurken, toplumsal yaşayışı düzenleyen kurum ve kuruluşlarında çağdaş, ulusal ve laik yapıya dönüştürülmesi kaçınılmaz hale gelmişti. Bu düşünceler doğrultusunda, kılık kıyafetten, tekke, zaviye, tarikatlar ve türbelerin kapatılmasına, takvim, ölçü birimleri saat ve tatil günlerinden soyadına kadar bir çok alanda değişiklikler yapılmıştı. Amacı; Ümmet toplumundan, çağdaş laik ve ulusal kültüre dayalı topluma geçmek, kanun önünde eşit ayrıcalıksız kaynaşmış bir toplum oluşturmaktır. (Halkçılık ve Laiklik ilkeleri) Kılık-Kıyafetde Değişiklik (Şapka Kanunu) (1925): Türk toplumu eğitim ve hukuk sistemlerindeki değişikliklerle çağdaş bir yapıya yönelirken dış görünüşü yansıtan kılık-kıyafetinde de çağdaş bir görüntüye sahip olması gerektiğine inanılmıştı. Osmanlılar döneminde özellikle başa giyilen sarık, II. Mahmut tan itibaren Tunus tan örnek alınan fes, inançların sembolleri haline gelmişlerdi. Mustafa Kemal in 25 Ağustos 1925 de Kastamonu da Şemsiperli Serpuş adı da verilen Şapka giymesinden kısa bir süre sonra 25 Kasım 1925 de Şapka Giyilmesi Hakkındaki Kanun kabul edilerek inançların sembolleri haline gelmiş olan sarık, fes ve kavuk giyilmesi yasaklanmıştı. Sarık Fes Şapka 1934 yılında çıkarılan bir yasa ile de Diyanet İşleri Başkanı, Patrik (Hıristiyan), Hahambaşı (Yahudi) gibi dinlerin en yetkili kişilerinin dini kıyafetleri her alanda kullanmaları serbest bırakılırken diğer din görevlilerinin yalnızca ibadet yerlerinde dini kıyafetlerini giyebilecekleri ilkesi getirilmişti. Bunun dışındaki konularda bir yasa çıkarılmamış, Ulu önder, Türk kadın ve erkeğinin çağdaş bir görünüme kavuşması yolunda yaptığı konuşmalarıyla, örnek giysileri ile toplumumuza bu alanda da öncülük etmişti. Tekke, Zaviye, Tarikat ve Türbelerin kapatılması (1925) : Tarikat mensuplarının bir araya geldikleri, dinsel tören, toplantı, veya eğitim verilen yerlerin büyüğüne Tekke veya Dergah, küçüğüne ise Zaviye denirdi. Osmanlı Devleti nin son dönemlerinde dinsel sömürü yerleri haline gelen tekke ve zaviyeler aynı zamanda yeniliklere karşı çıkanların odaklandığı yerler haline gelmişlerdi. Atatürk ün Türkiye Cumhuriyeti, şeyhler, dervişler ve müritler memleketi olamaz.. sözleri ışığında, 30 Kasım 1925 de çıkarılan bir yasa ile tekke, zaviye, tarikat ve türbelerin kapatılması kararlaştırılmıştı. Aynı kanunla, vatandaşlar arasında ayrıcalık yaratan türbedanlık, şeyhlik, dervişlik, müritlik, dedelik, seyyitlik ve çelebilik gibi bir takım unvanlar yasaklanmış vatandaşlar arasında eşitlik sağlanmıştır. Tekke ve Zaviyelerin Kapatılması Hakkında; Atatürk, Yaptığımız ve yapmakta olduğumuz devrimin amacı, Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen çağdaş ve bütün anlam ve biçimi ile uygar bir toplum haline ulaştırmaktır. Devrimimizin temel ilkesi budur. Bu gerçeği kabul edemeyen düşünüşleri yok etmek zorunludur. Şimdiye kadar ulusun beynini paslandıran, uyuşturan bu düşünüşte bulunanlar olmuştur. Herhalde düşüncelerde yer alan boş inançlar tamamen atılacaktır. Onlar çıkarılmadıkça beyne gerçeği, ışıkları yerleştirmek olanaksızdır. Türbelerden, yalancı evliyalardan, ölülerden yardım istemek medeni bir sosyal toplum için lekedir. Baylar ve ey Ulus, biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler ülkesi olamaz. En doğru, en geniş tarikat, uygarlık tarikatıdır. Tarikat başkanları, bu dediğim gerçeği bütün açıklığıyla anlayacak ve kendiliklerinden hemen tekkelerini kapatacak; müritlerinin artık rüşte kavuştuklarını kabul edeceklerdir. Biz uygarlıktan, bilim ve fenden güç alıyoruz ve ona göre yürüyoruz. Başka bir şey tanımıyoruz. sözleriyle tekke, zaviye ve tarikatların kapatılma gerekçesini açıkça ortaya koymuştur. ÜNİTE 4 TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ 131

20 ÜNİTE 4 Bizi geçmişe bağlayan tarihi önemleri olan Fatih Sultan Mehmet, Yavuz Sultan Selim, larında kullanılan Hicri ve Rumi Takvimden Kanuni Sultan Süleyman gibi büyük işler 1 Ocak 1926 dan itibaren dünyada yaygın başarmış Padişahlar ile Mevlâna, Hacı olarak kullanılan Miladi Takvime geçiş karar- TÜRK İNKILABININ GENEL ÖZELLİKLERİ Bektaşi Veli gibi bilgelerin türbelerinin ka- Notlar Osmanlılar da ve Cumhuriyetimizin ilk yıl- laştırıldığı gibi Alaturka saat sistemi de de- patılmadığını, onlarla ilgili bir yasaklama ğiştirilmiş çağdaş Avrupa ülkeleriyle takvim olmadığını ve saat birliği sağlanmıştır de uluslar arası rakam sistemi kabul edilmiştir. Bu değişiklikler Avrupa ile ticari ve siyasi ilişkilerimizi kolaylaştırıcı değişiklikler olmuştur. Fatih Sultan Mehmet Türbesi Ölçü Birimlerinde Değişiklik (1931) Kanuni Sultan Süleyman Türbesi Hacı Bektaş Türbesi Ağırlık Ölçüsü Kilogram Mevlana Türbesi Takvim ve Saatte Değişiklik (1925) : 1931 yılında kabul edilen bir yasa ile Endaze, Arşın adı ile kullanılan uzunluk ölçüleri yerine çağdaş ulusların kullandığı metre sistemine geçildiği gibi Okka denilen ağırlık ölçüsü yerine de Kilogram kabul edilmiştir. Uzunluk Ölçüsü Birimi Metre Ölçüler de yapılan bu değişiklikler uluslar 12 Hayvanlı Takvim arası alanda ticari ilişkilerimizi de kolaylaştırmıştır. Soyadı Kanunu (1934): 1934 yılına kadar insanların ön adları yanında onları birbirinden ayıracak soyadları yok- tu. Aynı adı taşıyan insanları doğdukları yer, baba adları veya lakapları ayırt edici olarak kullanılmaktaydı. Yer yer bu da yeterli olmu- yordu. Toplumsal yaşamda, tapu, miras ilişki- Hicri Takvim lerinde toplu halde yaşanılan okul ve askerlikte çıkabilecek karışıklıkları önlemek amacı ile 1934 yılında Soyadı Kanunu çıkarılmıştı. Soyadlarının Türkçe olması yanında, gülünç veya genel ahlaka aykırı olmaması da kabul edilmişti. 132 Aynı yasa ile toplumda ayrıcalık ve üstünlük ifade eden, ağa, beyzade, paşa, beyefendi, Miladi Takvim hanımefendi, molla gibi unvanların kullanılmasının yasaklanmasıyla toplumdaki tüm