İN SAN G Ü C Ü VE EĞİTİM VERİMLİLİĞİ

Transkript

1 İN SAN G Ü C Ü VE EĞİTİM VERİMLİLİĞİ 1. GİRİŞ Dç- Dr. Mahmut ÂDEM Planlı kalkınma döneminde Türk eğitiminin verimliliği knusu, döneminde mesleki ve teknik öğretimin nicel ve nitel gelişimi çerçevesinde tartışılacaktır. Dlayısıyle bu yazının amacı çk az da lsa, IV. Beş Yıllık Kalkınma Planı Çalışmalarına ışık tutmaktır. Burada, mesleki ve teknik öğretim; rtaöğretimin ikinci devresi larak düşünülmemiştir. Çünkü 1730 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu ile sekiz yıllık temel eğitim düzeni kabul edilmiş, başka bir deyişle rtaöğretimin birinci devresi tümüyle temel eğitim içinde düşünülmüştür. 1960'lardan beri hemen hemen bütün ülkelerde bu arada Türkiye'de büyüme, eğitim dizgesinin en başta gelen özelliği lmuştur. Eğitimde büyüme başlıca üç amaca ulaşılmasını hedef almıştır. A. Herkese sunulan eğitim lanaklarını artırmak, B. Eğitim sürecine kabulde fırsat eşitliğini sağlamak, C. Ülkenin gereksinme duyduğu nitelikli insan gücünü yetiştirmek. Bu hedeflere ulaşmak için çğu ülkelerde: a. Zrunlu öğrenim süresi uzatılmıştır. b. Yüksek öğretim geliştirilmiştir. c. Öğrencilere sunulan burs, kredi, yurt, medik-ssyal vb. hizmetler büyük ölçüde artırılmıştır. d. Eğitim hedefleri, eknminin nitelikli insangücü gereksinmelerine yönelik bir biçimde planlanmaya başlanmıştır. Eğitimde büyüme hedefine az çk ulaşılmıştır. Birçk ülkede, bu arada Türkiye de rta ve yüksek öğretim düzeyinde öğrenci sayıları beklenenden daha hızlı bir artış kaydetmiştir. Ancak Batı ülkeleri içinde planlama uygulamalarının ileri lduğu Fransa'da bile eğl- 4

2 timde görülen bu hızlı gelişme, önceden gerçeğe yakın larak kestirilememiştir. Beklenmedik ölçüde büyüme ve 1968 deki üniversite layları snucu tarihi "Srbnne Üniversitesi, kuruluşundan 700 yıl snra nüç ayrı üniversiteye bölünmüş, Fransa büyük bir tplumsa! ve siyasal bunalım geçirmiştir. Türkiye'de devlet gençlerin öğrenim, özellikle yüksek öğrenim isteğini karşılayamaz lmuştur. Büyük kentlerde birbiri ardınca açılan özel yüksek kullara, her öğretim yılı yenileri eklenmeye başlamıştır. Niteliğin esas lduğu yüksek öğretim kesiminde kula, sahibini kısa zamanda zengin eden kârlı bir işletme gözüyle bakılır lmuştur. Anayasa Mahkemesi tarafından özel yüksek kullarla çk ağır bir mali yükümlülük altına giren devlet, 1750 sayılı Üniversiteler Kanunu ile yüksek öğretimi paralı yapma ylunu seçmiş ama uygulayamamıştır. Türk eğitim düzeninde büyüme yalnız yüksek öğretimde değil, her düzey öğretimde kendini göstermiştir. ÇİZELGE: 1 EĞİTİMDE ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ SAYISI GELİŞİMİ (Bin larak) İlköğretim rta öğretim Yüksek öğretim Öğrenci Öğretmen Öğrenci Öğretmen Öğrenci Öğretmen ,5 62,5 475,1 24,6 65,3 4, ,1 75,6 595,7 31,4 77, ,9 97,2 816,8 35,0 108,6 6, ,0 127,3 1133,2 45,4 147,2 8, ,1 155,3 1489,7 53,8 172, ,6 167,8 1953,8 69,5 264,0 12,2 Artış ranı (%) Yıllık Artış ranı (%) 4, ,6 7,7 10,5 82, ğrenci/öğretmen ranı (%) ( ) ğrenci/öğretmen ranı (%) ( )

3 6 Grafik. 1 Çizelge 1 ve Grafik 1'e göre / döneminde rta ve yüksek öğretimde öğrenci sayısı, öğretmen sayısından daha hızlı artmıştır öğretim yılında öğrenci/öğretmen ranı, başka bir anlatımla bir öğretmene düşen öğrenci sayısı rtaöğretimde 19 ve yüksek öğretimde 16 iken, ndört yıl snra bu ran sırasıyle 28 ve 21 lmuştur. İlköğretimde ise dönem başında bir öğretmene düşen öğrenci sayısı 46 iken, dönem snunda bu ran 33 öğrenciye düşmüştür. Öyleyse döneminde rta ve yüksek öğretimde nicelik niteliğe yeğlenmiştir. ysa kalkınma planlarında eğitimde niceliğe lduğu denli niteliğe de ağırlık verilmiştir. Örneğin Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planında eğitimin temel ilkeleri belirlenirken nitelik knusu üzerinde durulmuştur.

4 2. KALKINMA PLANLARI VE EĞİTİM 1960 yılında kabul edilen 91 sayılı Devlet Planlama Teşkilatı Kuruluş Yasası ve 1961 Anayasası ile Türkiye Planlı kalkınma plitikasını benimsemiştir. Birinci. İkinci ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planlarında Türk eğitiminin temel ilkeleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Eğitimin Tplumsal Hedefi Eğitim, eknmik ve tplumsal kalkınmanın en etkili araçlarından biri kabul edilmiştir. Bu nedenle "ssyal strateji larak, zrunlu ve devlet kullarında parasız lan ilköğretimin, İkinci Beş Yıllık Plan dönemi snunda (1972), tüm yaş kümesi nüfusa genelleştirilmesi hedef alınmıştır. Gerçekleşmeyen bu hedef, Üçüncü Plan dönemi snunda gerçekleşmek üzere yinelenmiştir. Eğitimin Eknmik Hedefi Eğitim, eknmik ve tplumsal kalkınmanın gerçekleştirilmesi için gerekli nitelik ve sayıda insangücünü yetiştirme süreci larak kabul edilmiştir. Böylece eğitim dizgesinin Türk eknmisinin gereksinmelerine uygun insan yetiştirilmesine yöneltilmesi ilkesi benimsenmiştir. İnsana bir nitelik kazandıran mesleksel, özellikle teknik öğretime öncelik tanınmıştır. Başka bir anlatımla kesimler itibariyle nitelik ve sayıca yetersiz lan insangücünün yetiştirilmesi temel hedef seçilmiştir. Ancak Türk eğitiminde büyüme ya da sayısal gelişme hedefine bazı kesimlerde ulaşılmasına karşın, tplumsal istem, bir başka deyişle eğitime kabul lanaklarının eşit kılınması hedefine ulaşılmasının daha güç lduğu anlaşılmaktadır. Çünkü tplumsal kşulların snuçları birikimseldir. Örneğin eğitimde başarısızlık yüksek öğrenime girişi tehlikeye düşürmekte, fakülte kapılarını aralamak daha güç lmaktadır. Girişin sınırlı ya da öğretimin başarısız lması öğrenciyi ikinci derecede bir mesleksel etkinliğe yöneltmektedir. Öte yandan Türkiye de bazı mesleklerdeki görev dağılışında birçk dengesizlikler bulunmaktadır. Örneğin mühendis-teknisyen, dktr-yardımcı sağlık persneli ranı vb. Eğitim planının temel hedeflerinden biri de, bu dengesizliklerin düzeltilmesidir. Öyleyse nitelikli insangücü gereksinmeleri açısından Türk eğitimi, başlıca iki bölümde incelenebilir: rtaöğretim, yüksek öğretim. Bu yazıda daha çk rtaöğretim üzerinde durulacaktır. 7

5 rtaöğretim: Türk eğitim dizgesinde rtaöğretimin başlıca iki temel amacı vardır: 1 Eknmik kalkınmanın gerektirdiği rta öğrenim düzeyli insangücünü yetiştirmek, 2 öğrencileri yüksek öğrenime hazırlamak. Birinci, İkinci ve Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planlarında, hiç değilse ilke larak mesleki ve teknik öğretime öncelik verilmiştir. "Eğitim sistemimiz, Türk tplumunun ihtiyaçlarına ve şartlarına uygun insanların yetiştirilmesine dğru yönelecektir. Eğitim planında teknik öğretime verilen önem, bunun başlıca belirtisidir. 12 "İnsangücü gereklerine göre mesleki ve teknik liselerde kapasite artışını sağlamak için bu kulların nitelikleri yükseltilecek, öğrencilere kendi alanlarında yüksek öğrenime devam etme lanağı sağlanacaktır. 1 Ancak kalkınma planlarında çk açık ve kesin bir biçimde mesleksel ve teknik öğretime öncelik verilmesine karşın, bu öğretim türü istenildiği ölçüde gelişememiştir. Çizelge 2 den şu snuçlar çıkarılabilir: A Planlı dönemde en yüksek artış, % 1818 ya da yıllık r talama. 35 lik bir ranla Imam-Hatip liselerinde gerçekleşmiştir öğretim yılında Imam-Hatip lisesi öğrencileri, tplam rta öğretim öğrenci sayısının %1.2 sini luştururken, nbir yıi snra bu ran %4.7'ye yükselmiştir. Başka bir anlatımla öğretim yılında 1200 dlayında bulunan anılan lise öğrenci sayısı nbir yıl snra e yükselmiştir. Öte yandan Imam-Hatip liselerinin temel amacı köylere "aydın din adamı yetiştirmektir. ysa gerçek, planlarda yazılanın tam tersine lmaktadır. Köy imamlığı görevini beğenmeyen mezunlar, ilkkul öğretmenliği, plislik vb. görevleri istemektedirler. Dlayısıyle köy imamlığının önemli bir bölümü Kur an Kursu mezunlarınca yürütülmektedir. Bunun başlıca iki nedeni labilir: Birincisi Imam- Hatip lisesi mezunları köylerde öğretmenin tplumsal saygınlığını imamınkinden üstün görebilirler. İkincisi, daha kul sıralarında iken imam-hatip mesleği kendilerine sevdirilmemiş, bu amaçla yeterince yetiştirilmemiş labilirler. (1) DPT, Kalkınma Planı, Birinci Beş Yıl, , Ankara 1964, S (2) DPT Yeni Strateji ve Kalkınma Planı, ÜÇÜNCÜ BEŞ YIL, , Ankara. 1973, S

6 PLANLI DNEMDE LİSELERİN ÖĞRENCİ SAYILARINDA KAYDEDİLEN GELİŞMELER (BİN LARAK) > < r * a c c C C CM h * E S ıh r - c Ö C* c ı n M <Ac E c cm" CM t r CM ( C f 0 0 c CM > < r - B «T r» T C 05 r** CM r>. c 0 0 C en r*- > 9 - e n C in C CM 0 5 c" CM* d <T ö r» T î Pv 0 5 c ı ı n CM CM c * ın *7 CM 2 a t 9 ~ 33, CM r - 05 h - m c CM 9 «05 c ıh *7 0 5 r - 05 ın CM *7 ** r*» 0 5 ın ) a < d 05* c* r - a t m r <- M - r - c CM ı n CM i % r- ) ıh r 0 3 ( «ın CM ^ r c C * c c r -" $ V * c C S c * 7 m CM r^- «T r - T t ) 9 b * m > IE a t 9~ c 0 5 m ıh * 7 c 7 C CM < q cm" c C* ın CM* S r C 8 C < q f < 0 5 c c ın m " t " 0 5 C* c c* ( c t ) r * S 2 CM m CP * 7 c r^_ m 00 C s) > CM * f"" 3 CM CM <3- ı n C ıh ^7 CM* 05" S CM r- \P s* w (Ö 0/ / 05 w «w> 0 C/3 _ C _ m W 0) C/5 C 1 w. w c _ c C C -J i- a J k- 05 C D 0 k_ 0 C 0) 05 a 1 İ/f 0 E E X 1 E C 05 E 0 E E Su. E t_ c a a a N a t \ a m a a J î f E I- * h* i- I H 0 } ILI c Tplama ranı (%) Mes ve Tek Liseler 74, , , , Tplama ranı (%) 42, Lise ,9 111,2 132, , ,7 271, , Tplama ranı (%) 58,

7 Grafik 2 PLANLI DNEMDE MESLEKİ VE TEKNİK LİSELERDE ÖĞRENCİ SAYISI EVRİMİ ( / ) ; 1- İmam - Hatip Lisesi 2- Teknik Lise 3 - T ıcaret Lisesi 4 - Kız Meslek Lisesi 5- Endüstri Meslek Lisesi 6- Öğretmen Lisesi 10

8 Üçüncü tartışılan bir neden de, Imam-Hatip lisesi öğrencileri öyle çevrelerden geliyrlar ki, daha kulun birinci sınıfına başlar başlamaz" siyasileşiyrlar, gerek ailelerince, gerek ailelerin bilinçli ya da bilinçsiz larak inandıkları siyasal çevrelerce kşullandırılıyrlar. Böylece kendi siyasal emellerine araç edinmek isteyen çevreler, imam-hatip adaylarını kendi meslekleri dışında, öğretmen, plis belki de subay larak çalıştırarak uzun dönemde kendi görüşlerini yayabilecekleri ileri sürülmektedir. Öyleyse kendi alanında çalışmayan ya da iş bulamayan nitelikli bir insangücünün verimliliği nedir? Buna göre İmam-Hatip liselerinin gelişmesi ile ülke eknmisinin gereksinme duyduğu nitelikli insangücü arasında ciddî bir ilişki kurmak biraz güç görünmektedir. B Planlı kalkınma döneminde ikinci büyük gelişme ticaret lisesinde gerçekleşmiştir. İnceleme knusu dönem başında ticaret lisesi öğrenci sayısı, tplam rtaöğretim öğrencisinin %5'i iken, dönem snunda bu ran 1. 8 e yükselmiştir. Başka bir deyişle öğretim yılında 9100 dlayındaki öğrenci sayısı nbir yıllık dönemde %363 ya da yıllık rtalama larak %16.6'lık bir artış kaydederek dönem snunda lmuştur. Çizelge 3'den anlaşıldığı gibi, Ticaret Lisesi öğrenci sayısı İkinci Beş Yıllık Plan döneminden itibaren belirlenen hedeflerden daha fazla gerçekleşmiştir, örneğin öğretim yılında bu kullar için plan hedefi öğrenci iken 7.800, te 7800 iken ve de iken ve öğretim yılında iken larak gerçekleşmiştir. Öyleyse mesleksel öğretimin bu kesiminde de kapasite artırılırken istihdam lanaklarının ya da ülkenin nitelikli insangücü gereksinmelerinin dikkate alınmadığı açık seçik rtaya çıkmaktadır. Öte yandan Ticaret Lisesi mezunlarının büyük ölçüde girebildikleri İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi ve Yüksek kulları mezunlarının da, ülke gereksinmesinden fazla lmasından, çğuna ticaret lisesi mezunu yerine bir üst öğrenim görenler çalıştırılmakta dlayısıyle bu liselere gereğinden fazla öğrenci alınmasıyla "aydın işsiz" sayısı günden güne arttırılmaktadır. Bu tür bir eğitim düzeninin verimliliğinden kuşkulanmamak lanaksızdır. C Öğretmen liselerindeki gelişmelere gelince, öğretim yılında bu liselerde tplam öğrenci öğrenim görürken yılında bu sayı lmuştur. Böylece bu kesim öğrenci sayısı, nbir yıllık dönemde % 113 ya da yıllık rtalama larak '/Ğ7.8 - lik bir artış göstermiştir. Ancak tüm rtaöğretim öğrenci sayısı içindeki evrim lumsuz lmuştur. Dönem başında tplam rtaöğretim öğrenci sayısının % 14.1 'ini luşturan öğretmen liseleri, dönem snunda %10.3'ünü luşturuyrdu. 11

9 .. s 5 5 I J) t- r~ J CM* ( eri c' CM»- C < ö I I i_ ) p». eri «- e «3 T r - r - ir i ps p»; J r~* 5 00 C 03 r - t C ' p- ın i- Tf ö c I c r~... > u 03 c f r CM M r - t - İĞ cc < İğ < 0 s _ < fi ( s ^CM I'-' t-* C0 CM. r - c P~' r- ö CM T - T - ö d. cm. p* c. P) r r 00 UJ i > p z y> c U ^ >03 î ^ c r J3 r u u 3 i E i r* c ı c d) c/> QJ **- d) 0) } - T J I ü u l p> cm c V uy J - S) T3 >- 0 1 ü İ L I rf CM CM ı** iri 1 X c u> JC - -,n LL C (A- 3C **- <n 7İ a) v I C X C3 LL CM r -.. If l i n d d d cm* t-* d "D X e 0) c/> 0) d) -s LL e V uy -5C e * LL C ay S ^ -* n (D LL ııı w c LU w LU cc < c LU C0 z LU 2 > LU CC >> UJ >5) Î2 w - 1 c 1 5 Ş S 2 s _JC c e U J j* c _ı t_ ı İ * UJ - J İğ < e C UJ C/) * z İĞ LU 12

10 İlkkul öğretmeni yetiştirmek amacıyla İkinci Beş Yıllık Kalkınma planında belirlenen hedeflerin çk gerisinde kalınmıştr. Çizelge 3'e göre öğretim yılında hedef öğrenci iken gerçekleşme , 1972 öğretim yılında hedef iken gerçekleşme lmuştur. Öyleyse eğitmen, vekil öğretmen, muvakkat öğretmen vb. öğretmenlerin yerine daha nitelikli öğretmenler yetiştirmek gerekirken, mevcut öğretmen açığının dahi kapatılamamış lduğu anlaşılmaktadır. D Teknik Lise. Bu liselerin iki temel özelliği bulunmaktadır: Birincisi, teknik liseyi bitiren öğrenciler üniversiteye girişte lise fen klu mezunları ile aynı haklara sahiptir. İkincisi, bu liseler, rtaöğretim düzeyli en nitelikli insangücünü özellikle sanayinin gereksinme duyduğu insangücünü yetiştiren kurumlardır. Bu nedenle planlarda teknik öğretime öncelik ve ağırlık verilmiştir. Ancak bu alandaki sayısal gelişmeler, belirlenen hedeflere ters düşmektedirler. Planlı dönemin başında, 'te teknik lise öğrencileri, tplam rtaöğretim öğrenci sayısının %2.4 ünü luştururken, nbir yıl snra bu ran %0,8'e düşmüştür. Başka bir deyişle öğretim yılında lan teknik lise öğrenci sayısı, öğretim yılında lmuştur. Öte yandan, Çizelge 3 de de görüldüğü gibi, planda öğretim yılı için öğrenci larak belirlenen Teknik Lise hedefi 1.700, yılında öğrencilik hedef larak gerçekleşmiştir. Böylece kalkınma planlarında açık bir biçimde belirtilen mesleki ve teknik öğretime öncelik verilmesi ilkesi uygulanmamıştır. Örneğin öğretim yılında mesleki ve teknik liseler tplam öğrenci sayısı iken yıllık rtalama larak %11 ranında bir artış kaydederek öğretim yılında e yükselmiş; buna karşılık anılan öğretim yıllarında sırasıyle ve lan lise öğrenci sayısı rtalama larak % 11.5 ranında bir artış kaydetmiştir. Başka bir anlatımla öğretim yılında lise öğrencileri, tplam rtaöğretim öğrencisinin %58 ini luştururken, plan hedeflerine göre nbir yıl snra düşmesi beklenen bu ran, %59 a yükselmiştir. Snuç larak Planlı Kalkınma döneminde rtaöğretim öğrenci sayısı evriminde iki temel nicel dengesizlik gözlenmektedir: Birincisi, genel lise ile mesleki ve teknik lise öğrenci sayılarında görülen ve plan hedeflerine taban tabana ters düşen bir gelişme. İkinci dengesizlik, mesleki ve teknik öğretimde görülmektedir. Gerçekten bu kesimdeki gelişme, istihdama, tplumsal ve eknmik kalkınmanın gerektirdiği nitelikli insangücünü karşılamaya yönelik lmamıştır. Çünkü en çk gereksinme duyulan Teknik lise en az gelişmiş, en 13

11 ÇİZELGE: 4 BAZI ÜLKELERDE RTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİN GENEL. MESLEKİ VE TEKNİK ÖĞRETİM İTİBARİYLE DAĞILIMI 1968 ['<) ÜLKE ÖĞRETİM TÜRÜ ÖĞRENCİ SAYISI Vc Genel ,8 Türkiye Mesleki - Teknik ,2 Tplam Genel ,8 İran Mesleki - Teknik Tplam Genel ,5 Meksika Mesleki - Teknik ,5 Tplam ,0 Genel ,3 Fransa Mesleki - Teknik ,7 Tplam Genel ,7 İtalya Mesleki - Teknik ,3 Tplam ,0 Genel ,0 B. Almanya Mesleki - Teknik ,0 Tplam ,0 Genel ,0 SSCB Mesleki - Teknik ,0 Tplam ,0 Genel ,5 Yugslavya Mesleki - Teknik ,5 Tplam ,0 KAYNAK: T C. Başbakanlık, Ön Veri S

12 15 az gereksinme duyulan Imam-Hatip ve Ticaret Liseleri en çk gelişmiştir. ysa Çizelge 4'te de görüleceği gibi öteki bazı ülkelerde öğrencilerin genel ve mesleki teknik öğretim itibariyle dağılımı Türkiye'den farklı lmuştur yılında Türkiye'de mesleki ve teknik öğretim gören öğrenciler, tplam rtaöğretim öğrenci sayısının %20.2'sini luşturuyr, du. Bu ran İran'da V(3.2, Meksika'da % 17.5 lmasına karşın; Fransa'da %25.7, İtalya da %32.3, Svyetler Birliğinde %49, Batı Almanya'da 'A 54 ve Yugslavya'da %73.5 idi. Buna göre Türkiye, kendisinden eknmik ve tplumsal kalkınma yönünden geri durumlarda lan ülkelerin biraz Mersinde, ileri ülkelerin de çk gerisinde bulunmaktadır. Öyleyse Türkiye de mesleki ve teknik rtaöğretimin istenildiği ölçüde gelişememesinin nedenleri üzerinde durulması büyük önem taşımaktadır. Bu nedenler şöyle özetlenebilir. 1 Mesleki ve teknik öğretim, genel öğretime göre daha p halıya mal lan bir öğretim türüdür. Örneğin 1973 yılında bir öğrenci Genel rtaöğretim : 1339 rta dereceli erkek teknik öğretim : 7050 rta dereceli kız teknik öğretim : 5517 Ticaret ve Turizm öğretimi : 2430 Din Eğitimi : 2600 TL. mal lmuştur. Öyleyse mesleki ve teknik öğretimin gelişmesi parasal lanaklarla sınırlıdır. Bu nedenle, planların kesin ve açık hükmüne karşın devlet mesleki ve teknik öğretim önceliğini gereği gibi uygulamamıştır. 2 Mesleki ve teknik öğretimin önünün yüksek öğretime kapalı lması. 3 Mesleki ve teknik öğretimde yetişen elemanların ücret, yetki ve srumluluklarının açıklıkla tespit edilmemiş bulunması. 4 Teknik öğretimde öğrenciler çeşitli alanlara ayrılırken, istihdam lanaklarının temel alınmamış bulunması. 5 Çeşitli nedenlerle mesleki ve teknik öğretimin hiçbir zaman genel öğretimle eşdeğerde düşünülmemiş lması. 6 Mesleki ve teknik kulların ülkeye dengeli bir biçimde dağıtılmamış bulunması. Örneğin, öğretim yılında teknik kul öğrencilerinin %40.6 sı ve meslek kulu öğrencilerinin %38.9 i Türkiye nüfusunun CA 27.6 sını luşturan ilk yedi büyük kentte öğrenim görüyrlardı. Böylece rtaöğretim düzeyinde planlarda öngörüldüğü gibi insangücü gereksinmesi yöntemi değil, tplumsal istem ya da halkın eğitim istemi yöntemi uygulanmıştır.

13 16 Eknmik anlamda eğitimin etkinliğini artırmak için yeterince çaba harcanılmamıştır. Eğitim planlamasında tplumsal istem yöntemi izlemekle birlikte çeşitli öğrenim tür ve düzeylerinde köy-kent, kız-erkek, dar gelirli ve zengin çcukları arasındaki mevcut eşitsizlikler azaltılamamıştır. rtaöğretim düzeyinde, genel öğretim daha hızlı gelişmiştir. Bir yandan lise mezunu işsiz sayısı, öte yandan üniversite kapısında yığılmalar giderek artmıştır. Uzun dönemli planlama açısından eğitim planlamasına ilişkin srunlar aşağıdaki gibi sıralanabilir. 1. Eğitimin gelişmesi gelecekte de büyük ölçüde tplumsal istem ölçütüne dayalı kalacak mıdır? 2. Eğitimin etkiliğini artırmak için geçmişte lduğundan daha fazla bir çaba harcanılacak mıdır? 3. Eğitime girişte şans eşitliği eğitim plitikasının kurumsal bir hedefi larak kalmak yerine gerçekleşebilecekmidir? 4. rtaöğretimde genel öğretimin daha hızlı gelişmesi de dikkate alınarak yüksek öğretimde tplumsal bilimleıden mezun lanların işsizliği giderek artacak mıdır? 5. Eğitimin bireysel verim ranının tplumsal verim ranına yaklaştırmayı hedef alan önlemler alınacak mıdır? 6. Eğitim kesimine ayrılan ödenek miktarının artırılması için ulusal bütçeden başka finansman kaynakları aranarak yeni önlemler düşünülecek midir? Teknik açıdan eğitim planlamasının gelecekteki gelişmesini hedef alan dört öneride bulunulabilir: 1. Eğitim sisteminin iyi işlemesi, özellikle öğrencilerin istekleri ve alınan kararlar karşısındaki tutumları knusunda daha çk araştırmalar yapılmalıdır. 2. Hedeflerin ve gerçek durumun zamanla değişeceği dikkate alınarak tahminler sık sık gözden geçirilmelidir. 3. Çeşitli seçeneklerin kestirilmesine çaba gösterilmesi ve her birinin, hiç değilse genel çizgileriyle maliyet ve üstünlükleri hesaplanmalıdır. 4. Sn larak bir yandan tplum, öte yandan birey için eğitimin maliyet ve yararları daha iyi kararlaştırılabilecek bir biçimde eğitim sistemlerinin yenileştirilmesi denenmelidir. Eğitimin hedeflerinin çk ve çeşitli lması bu çabayı güçleştirmektedir. Dlayısıyle bugüne değin uygulanagelmiş landan çk daha karmaşık planlama örneklerinin belirlenmesini zrunlu kılacaktır.