Portreler. Çağlar Boyu. Bir Daha Görebilecek Miyiz? En Yüksek Gökdelenler. Sayı 7. Bayramınız Kutlu Olsun TÜRKİYE İŞ BANKASI NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR

Transkript

1 ISSN TÜRKİYE İŞ BANKASI NIN ÇOCUKLARA ARMAĞANIDIR Sayı 7 Bir Daha Görebilecek Miyiz? Çağlar Boyu Portreler En Yüksek Gökdelenler Bayramınız Kutlu Olsun

2 Egitim SIG.ai :19

3 Sunu ş Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. İstiklal Caddesi Meşelik Sok. No: 2 Kat:4 Beyoğlu / İstanbul Telefon: Faks: Kumbara Dergisi Sayı 7 Üç ayda bir yayımlanır Kültür Yayınları İş-Türk Ltd. Şti. adına sahibi Suat E. Sözen Sorumlu Yazıişleri Müdürü Ahmet Salcan Yapım Bilim ve Çocuk Yayıncılık Tic. Ltd. Şti. İnova İletişim, Reklam ve Yay. Hiz. Ltd. Şti. Genel Yayın Yönetmeni Çağlar Sunay caglar.sunay@iskultur.com.tr Yazarlar Cumhur Öztürk cumhur.ozturk@iskultur.com.tr Çağdaş Oğuz cagdas.oguz@iskultur.com.tr Çağlar Sunay caglar.sunay@iskultur.com.tr Ferhat S. Kökdemir ferhat.kokdemir@iskultur.com.tr Muzaffer Özgüleş muzaffer.ozgules@iskultur.com.tr Çizerler Başar Muluk basar.muluk@iskultur.com.tr Korkut Gültekin korkut.gultekin@iskultur.com.tr Görsel Yönetmen Cemal Töngür cemal@inovatasarim.com Merhaba arkadaşlar... Soğuk ve oldukça karlı bir kıştan sonra havalar, ne güzel, yeniden ısınmaya başladı, değil mi? Artık evlere tıkılmaya son; sokaklar, parklar, bahçeler bizleri bekliyor. Arkadaşlarımızla bol bol oyun oynayacağız. Ama tabii ki kitap ve dergi okumayı da ihmal etmek yok! Sizin için yine, dopdolu bir Kumbara hazırladık. Yedinci sayımızın teması resim. Bu sayıda tarih boyunca yapılan ünlü portrelerle ilgili uzunca bir yazımız var. Mini Bilgiler de de renk çarkı ve perspektif konuları işleniyor. Öteki yazılarımız da şöyle: Soyu tehlikede olan hayvanlarla ilgili yazımızla başlıyoruz. Ardından tanrıların dağı Olimpos u ve orada yaşayan mitoloji kahramanlarıyla ilgili yazımız geliyor. Dünyanın en yüksek binalarını ve örümcek ağını anlatan iki küçük yazının dışında çok güzel bir söyleşimiz var. Söyleşiyi geçtiğimiz Ekim ayında Van Erciş te depremi yaşayan ve kendi gazetelerini çıkartan arkadaşlarınızla yaptık. Resimli kısa öykülere devam ediyoruz. Bu sayıdaki öykümüz Anton Çehov dan: Fazla Abarttı Bu güzel öyküyü beğeneceğinizden eminiz... Origami ve Aklınızı Kullanın köşeleri yine becerilerinizi göstermeniz için sizleri bekliyor. Bilim ve Teknoloji Kulübü nün muhteşem üyeleri de tabii ki yeni bir serüvenle karşınızda. Sizden mektup ve e-postalarla gelen resim ve şiirler her sayıda daha da artıyor. İçlerinden seçim yapmakta zorlanıyoruz. Yaptığımız küçük seçkiyi Sizden Gelenler köşemizde görebilirsiniz. Gördüğünüz gibi Kumbara bu sayı da dopdolu... Siz onu okurken biz de bir sonraki sayının hazırlıklarıyla uğraşıyor olacağız. Sekizinci sayıda buluşmak dileğiyle, hoşça kalın... Kumbara Dergisi Danışman Klinik Psikolog Çiğdem Çalkılıç Taylor PUSULA Psikoloji Baskı Bilnet Matbaacılık Biltur Basım Yay. ve Hiz. A.Ş. İletilerinizi e-posta ile kumbara@iskultur.com.tr adresine ya da mektupla posta adresimize gönderebilirsiniz. ISSN Kumbara dergisinin 7. sayısı adet basılmıştır. İş Bankası tarafından ücretsiz olarak dağıtılır. GÖRÜNTÜ KAYNAKÇASI Dergide kullanılan görüntüler ve NASA Images ten alınmıştır. kumba r a 1

4 Kumbaramızda Biliyor muydunuz? 6 İnsanlar dillerinde tat almalarını sağlayan dolayında tat tomurcuğuyla doğar. Ahtapotların tat tomurcuklarının kollarındaki vantuzlarında olduğunu biliyor muydunuz? Mavi balinalar gelmiş geçmiş en büyük hayvanlardır. Dinozorlardan bile büyüktürler. Boyları neredeyse üç otobüs kadardır. Hayvanların büyük bölümü insanlar kadar uzun ömürlü değildir. Bazı kaplumbağa türleri 200 yıl yaşarken fareler yalnızca üç yıl yaşar. 8 Tehlikedeki Hayvanlar Dünya tarihi boyunca sayısız bitki ve hayvan türü yaşam sahnesine çıkmış. Ne var ki, bunların çok büyük bölümü bugün yeryüzünde yok. Günümüzde özellikle birtakım insan etkinlikleri yüzünden son yüzyıllarda soyu tükenen ya da bu tehlikeyle karşı karşıya kalan tür sayısı hızla artıyor. Tahminlere göre her yıl irili ufaklı yaklaşık canlı türü yok oluyor. Bu duruma neden olan etkenlerin başında aşırı avlanma, çevre kirliliği ve türlerin doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi geliyor. Bu uzun ve biraz da hüzünlü öykünün kahramanlarından bazılarıyla tanışmaya ne dersiniz? 12 Mitoloji Yüzlerce yıl öncesinde görkemli Atina kentinin sokaklarındayız. İnsanlar koşuşturup duruyor; telaş içindeler. Korkuyorlar da Çünkü yağmur başladı Atina da. Ege Denizi nde de fırtına kopuyordur şimdi. Belli ki Olimpos Dağı nda ki tanrılar arasında yine bir tartışma çıktı. Olimpos taki tüm tartışmaların faturası, yine Atina halkına kesiliyor. Olimpos un doruğunda on iki büyük tanrı ve öteki tanrılar yaşıyor! Şimdi oraya yavaş yavaş yaklaşabiliriz... 2 kumba r a

5 Portreler Yüzlerce yıl boyunca ressamların nasıl portreler yaptığını merak etmiyor musunuz? Antik çağdan Rönesans a, Barok ressamlardan günümüzün modern sanatçılarına dek portrelerin nasıl değiştiğini en ünlü örneklerle bir çırpıda görmek istemez misiniz? Portre, resim sanatında bir türdür. Bu türde bir kişinin yüzü kâğıt, ahşap ya da tuval üzerinde betimlenir. Geçmişte heykel, seramik, mozaik, fresk gibi yöntemlerle de yapılan portreler, 19. yüzyılda fotoğraf makinesinin icadından beri fotoğraf olarak da oluşturuluyor. Erciş'in Haber Fareleri Geçen yıl sonbaharda iki deprem yaşandı Van da. Çok sayıda insan öldü, çok daha fazlası evsiz kaldı. Ancak hayatta kalanlar için yaşam büyük zorluklara rağmen yine de sürdü. Çocuklar için de öyle! Üstelik Van daki bazı çocuklar yaşama dört elle sarıldı. Yaşadıklarını kendi kalemlerinden anlatmak için gazeteciliğe soyundular. Hem deprem bölgesine dikkatleri çekmek hem de deprem bölgesinde çocuk olmayı anlatmak istediler. Bir gazete çıkardılar, bir de internet sayfası oluşturdular. En Yüksek Gökdelenler İnsanlar tarih boyunca çeşitli dinsel, politik ya da ekonomik nedenlerle büyük binalar inşa etmişlerdir. MÖ 2550 li yıllarda Mısır da Giza da yapılan 146,5 m yüksekliğindeki Büyük Piramit 4500 yılı aşkın bir süre boyunca en yüksek yapı olmuştur. Piramitlerden sonra en yüksek yapı unvanını bir süre Avrupa daki katedraller taşımıştır. 20. yüzyılın başından beri de en yüksek yapılar ekonomik amaçlarla dikilen gökdelenler olmuştur. Son 20 yılda yüksek gökdelen yapımı sanki bir yarış halini aldı. kumba r a 3

6 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramınız Kutlu Olsun Nisanın gelmesiyle soğuk kış günleri sona ererken cıvıl cıvıl bahar ayları da kendini göstermeye başlar. Bu ayın ülkemizde, özellikle de çocuklar açısından bambaşka bir anlamı daha vardır. 23 Nisan günü, dünyada bir benzeri olmayan çocuk bayramını kutlarız. Atatürk, ilk meclisin kurulduğu 23 Nisan 1920 gününü Ulusal Egemenlik Bayramı olarak ilan etmiş, ilerleyen yıllarda da bu bayramı çocuklara armağan etmiştir li yıllar tüm ülkede yeni kurumların, fabrikaların, hastanelerin, okulların, üniversitelerin kurulduğu, devrimlerin yaşama geçirildiği, kısacası ülkenin yeni baştan inşa edildiği yıllardır. Kurulan bu yeni düzenin ve genç Cumhuriyet in varlığını sürdürebilmesi için koruyuculara gereksinimi vardı. Atatürk de bu görevi bugünün küçükleri yarının büyükleri olan çocuklara ve gençlere vermişti. Atatürk ün ülkenin koruyucusu olarak gördüğü genç kuşaklara verdiği önemi anlamak için onun yaptıklarına biraz daha yakından bakmak gerekir. Ülkemizde kutladığımız dört resmi bayramdan ikisi çocuk ve gençlere armağan edilmiştir. Her yıl 23 Nisan da çocuk bayramını, 19 Mayıs ta da gençlik bayramını kutlarız. Ayrıca Atatürk, genç kuşakların eğitimine büyük önem vermiş, eğitim sistemini yeniden düzenlemiş ve çocukların eğitiminden sorumlu 4 kumba r a

7 öğretmenleri de gönlünde ayrı bir yere koymuştur. Atatürk çocuklara duyduğu güveni 1933 teki 23 Nisan kutlamalarında makamını bir süreliğine küçük bir çocuğa devrederek de göstermiştir. Atatürk bu davranışıyla gelecekte o koltuğun sahibinin kimler olacağına dikkat çekmiştir. Bu uygulama bugün de 23 Nisan törenlerinde bir gelenek olarak sürdürülüyor. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı nın en güzel yanlarından biri de bu özel günün tüm dünya çocuklarıyla hep birlikte kutlanmasıdır. Her yıl dünyanın onlarca ülkesinden yüzlerce çocuk ülkemize konuk olarak gelir. 23 Nisan kutlamaları onların katılımıyla daha da renkli ve coşkulu geçer. Paylaştıkça artan bu güzellikleri bizlere yaşatan Atatürk ün çocuklara ve gençlere yönelik bakış açısını özetlemek için onun şu sözleri yeterli olacaktır: Bir gün bu memleketi, sizin gibi beni anlamış bir gençliğe bırakacağımdan dolayı çok memnun ve mutluyum. 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramınız kutlu olsun! kumba r a 5

8 Bili y or muydunuz? Tat Tomurcukları Aynada dilinize yakından bakarsanız, minik tepeciklerle dolu, pütürlü bir yüzeyi olduğunu görürsünüz. Bu minik tepeciklerin içinde birçok hücreden oluşan tat tomurcukları bulunur. Bu tomurcuklar yediğimiz yiyeceklerdeki tatlı, ekşi, acı ve tuzlu tatları alırlar. İnsanlar dillerinde böyle dolayında tat tomurcuğuyla doğar. Arıların tat algılayıcıları ağızlarında değil, bacaklarında ve antenlerindedir. Böylece kondukları çiçeklerin üzerinde yürürken çiçeközünün yerini kolayca bulurlar. Ahtapotların tat algılayıcılarıysa kollarındaki vantuzlarda olur. Tıpkı arılar gibi ahtapotlar da yiyeceklerinin tadına dokunarak bakarlar. Mavi Balina Mavi balinalar gelmiş geçmiş en büyük hayvanlardır. Dinozorlardan bile büyüktürler. Ancak balina avcıları yüzünden 20. yüzyılda sayıları yüz binlerden arasına kadar düşmüştür. Gerçekte birer memeli olan mavi balinaların boyu neredeyse 3 otobüs kadardır (30-32 m). Ağırlıkları da 180 tonu bulur. 6 kumba r a

9 Hayvanlar Ne Kadar Yaşar? Hayvanların büyük bölümü insanlar kadar uzun ömürlü değildir. Birçok gelişmiş ülkede ortalama insan ömrü yaş arasındadır. İnsanlar olarak yaşı orta yaş kabul ederiz; halbuki 14 yaşındaki bir maymun oldukça yaşlı sayılır. Bazı hayvanların ortalama ömürleri hayvanat bahçelerinde doğadakinden daha uzundur. Aşağıda verilen hayvanların doğadaki ortalama ömürleri sizi oldukça şaşırtacak! Galapagos kaplumbağası Gri balina Timsah Şempanze Kambur balina Afrika fili Devekuşu Şişe burunlu yunus Goril At Karga Kaplan Kara ayı Aslan İstakoz Kedi İnek Tarantula Köpek Deve Domuz Sincap Geyik Keçi Kanguru Kunduz Tavşan Kobay Fare İşçi arı Kara sinek yıl 75 yıl 50 yıl 50 yıl 50 yıl 35 yıl 35 yıl 30 yıl 30 yıl 20 yıl 20 yıl 20 yıl 18 yıl 15 yıl 15 yıl 15 yıl 15 yıl 15 yıl 13 yıl 12 yıl 10 yıl 10 yıl 8 yıl 8 yıl 7 yıl 5 yıl 5 yıl 4 yıl 3 yıl 4-5 hafta 3-4 hafta k umba r a 7

10 Bir Daha Görebilecek miyiz? Bilim insanları Dünya nın yaşını yaklaşık 4,5 milyar yıl olarak hesaplıyorlar. İlk canlılar da günümüzden yaklaşık 3 milyar yıl önce ortaya çıkmış. İnsanın tarih sahnesine çıkmasıysa yalnızca 2,5 milyon yıl önce gerçekleşmiş. On yıllarla anlatılan insan yaşamı düşünüldüğünde bu kadar uzun bir süreyi akılda canlandırmak da kolay olmuyor. Gelin isterseniz şöyle yapalım: Dünya nın yaşını 90 dakikalık bir filme benzetelim. Bu durumda ilk canlılar, film başladıktan ancak 30 dakika sonra sahneye gireceklerdir. İnsansa filmin yalnızca son üç saniyesinde rol alacaktır. tükenişler dünya tarihinde birçok kez yaşanmış. Günümüzdeyse özellikle birtakım insan etkinlikleri yüzünden son yüzyıllarda soyu tükenen ya da bu tehlikeyle karşı karşıya kalan tür sayısı hızla artıyor. Tahminlere göre her yıl irili ufaklı yaklaşık canlı türü yok oluyor. Bu duruma neden olan etkenlerin başında aşırı avlanma, çevre kirliliği ve türlerin doğal yaşam alanlarının tahrip edilmesi geliyor. Bu uzun ve biraz da hüzünlü öykünün kahramanlarından bazılarıyla tanışmaya ne dersiniz? Böylesine engin bir zaman diliminde sayısız bitki ve hayvan türü yaşam sahnesine çıkmış. Ne var ki, bunların çok büyük bölümü bugün yeryüzünde yok. Tıpkı 65 milyon yıl önce, Kretase devrinin sonunda olduğu gibi aralarında dinozorların da bulunduğu birçok canlı türünün soyu tükenmiş durumda. Farklı nedenlerden kaynaklanan böylesi kitlesel soy Amur Parsı Dünya da yalnızca dolayında bireyin kaldığı tahmin edilen Amur parsı dağlık ve soğuk iklimli bölgelerde yaşar. Rusya nın en güneydoğu ucundan başlayarak güneydoğu Çin ve Kore yarımadası boyunca uzanan bölge doğal yaşam alanıdır. Adını bu bölgedeki Amur ırmağından alır. 8 kumba r a

11 Kelaynak Bir zamanlar çok geniş bir coğrafyaya yayılmış olan bu kuş türünün soyu resmi olarak tehlike altındadır. Aşırı avlanma, sulak alanların kurutulması ve zararlılarla mücadelede bilinçsizce kullanılan tarım ilaçları, kelaynakların sayılarında çok hızlı bir düşüşe neden olmuştur. Bugün koruma altında olmasına rağmen dünyada ancak 500 kadar birey kalmıştır. Kelaynakların dünyada koruma altında oldukları iki bölgeden biri de ülkemizde Birecik tedir. orangutan Orangutan güneydoğu Asya nın sık ormanlarla kaplı bölgelerinde yaşamını sürdürmeye çalışan büyük bir insansı maymun türüdür. Adını da yaşadığı bu coğrafyanın dillerinden alır. Orangutan, Malay dilinde orman adamı anlamına gelir. Soyunu sürdürebilmek açısından Amur parsı ve dev panda kadar şanssız olmasa da toplam sayıları ancak bin kadardır. Dev Panda Sanki bir kostüm içine girmiş insan izlenimi veren bu sevimli hayvanların soyu ne yazık ki tehlike altında. Doğal yaşam alanı Çin in iç batı kesimleri olan dev panda aslında ayıgillerden bir hayvan. Ana besin kaynağı bambu yaprakları ve dalları. Doğal yaşam alanlarında 3000 kadar bireyin kaldığı tahmin ediliyor. Çoğu Çin de olmak üzere 250 yi aşkın panda da dünyanın çeşitli ülkelerindeki hayvanat bahçelerinde yaşıyor. kumba r a 9

12 Akdeniz Foku Belki de gazete ve televizyondan Badem adlı foku duymuşsunuzdur. Badem, yaşadığımız coğrafyanın yerlisi, soyu tehlikede olan bir Akdeniz fokudur. Akdeniz fokları bugün yalnızca Moritanya, Fas, Yunanistan ve Türkiye kıyılarında yaşıyor. Türün toplam nüfusunun 600 den az olduğu tahmin ediliyor. Tıpkı İzmir in Foça ilçesi gibi Ege Denizi nin karşı kıyısındaki Yunanistan da da adını bu hayvandan alan yerleşim yerleri vardır. Caretta Caretta Daha çok Latince adı Caretta caretta ile bildiğimiz sini kaplumbağası milyonlarca yıldır yaşamını sürdüren bir tür. Ancak bu türün de soyu tehlike altında. Dünyanın orta enlemlerindeki hemen hemen tüm denizlerde yaşıyor. Ülkemizin güney kıyıları Caretta carettaların önemli yumurtlama alanlarındandır. Kaplan Vahşi doğa denince hemen akla gelen birkaç hayvandan biri kuşkusuz kaplandır. Üç metreyi bulan boyu ve 300 kg dolayındaki ağırlığıyla en büyük etçil memelilerden biridir. Bir zamanlar Türkiye den Rusya nın doğusuna kadar çok geniş bir alanın tartışmasız hakimi olan bu etkileyici hayvanın yaşam alanı son yüz yıl içinde %90 oranında daralmıştır. Günümüzde doğada 3-4 bin bireyin kaldığı tahmin ediliyor. Goril Günümüzde yaşayan en büyük primat olan goriller aynı zamanda insanın şempanze ve bonobodan sonraki en yakın akrabasıdır. Afrika nın tropikal ve subtropikal ormanlarında yaşarlar. Yetişkin erkeklerin boyları 1,75 m yi ağırlıkları da 200 kg ı bulur. Doğal yaşam alanlarının tahribatı ve avlanma nedeniyle sayıları e kadar düşen gorillerin soyu tükenme tehlikesi altındadır. 10 kumba r a

13 Telli Turna Türkülere ve şiirlere konu olmuş bu kuş türünün soyu dünyada tehlike altında olmasa da onu Türkiye açısından önemli hale getiren bir durum söz konusu. Türkiye sınırları içinde 2005 verilerine göre yalnızca 11 telli turna yaşıyor. Bu kuşlar Muş ta, kentleşmenin ve tarım etkinliklerinin yaşam alanlarını tahrip etmediği Bulanık Ovası nda yaşıyor. Anadolu Parsı Bir hayvan türünün soyunun tükenmesinin nasıl bir şey olduğunu yakın bir geçmişte yanı başımızda yaşanmış bir olay belki de daha iyi anlatır: Filmlerde, belgesellerde ya da hayvanat bahçelerinde gördüğümüz kedigillerin vahşi türlerinden biri de Anadolu topraklarında yaşardı. Bu hayvan Anadolu parsı ya da bilimsel adıyla Panthera pardus tulliana idi. Anadolu parsı 20. yüzyılın başlarında sayıları çok olmasa da Anadolu nun dağlık ve ulaşılması güç bölgelerinde yaşamını sürdürüyordu. Ne var ki zamanla doğal yaşam alanlarının tahrip olması ve av kaynaklarının azalmasıyla insanlara daha kolay av olmaya başladı. Giderek daha az görülen bu türün Anadolu daki son örneğine 1974 te Ankara nın Beypazarı ilçesinde rastlandı. Bir grup köylü sabah saatlerinde tarlaya gitmek üzere evlerinden çıkmıştı. Kurumuş bir dere yatağı boyunca ilerleyen grubun en sonundaki köylü kadın yerde uzanmış yatan kocaman bir hayvan gördü. Hayvan bir anda saldırıya geçerek köylü kadını yere devirdi. Kadın kendinden geçti. Öteki köylüler hemen olay yerine koştular, ürken hayvan da hızlıca oradan uzaklaştı. Kadın yaralı kurtuldu ancak çevrede vahşi bir hayvanın dolaşması köylüleri rahatsız etmişti. Günlerce süren bir ava çıkıldı. Aradan bir iki hafta geçtikten sonra bu topraklarda yaşadığı bilinen son Anadolu parsı bir dağ geçidinde kıstırıldı ve öldürüldü. Böylece belki de bu türün Anadolu daki son temsilcisi hayatını kaybetmiş oldu. O günden bu yana geçen yaklaşık 40 yıl içinde zaman zaman Anadolu parsının görüldüğü söylense de bu durum henüz kesin olarak kanıtlanamamıştır. Hâlâ varlığını sürdürüyor olsa bile Anadolu parsının soyunun ciddi tehlike altında olduğu kaçınılmaz bir gerçektir. Cumhur Öztürk kumba r a 11

14 Tanrılar Dağı Olimpos a küçük bir geziye davet ediyoruz sizi. Bunun için önce geçmişe, Antik Yunan daki Atina şehrine gideceğiz. Yanımızda Haberci Tanrı Hermes olacak ve bize Yunan mitolojisinin kahramanlarını o tanıtacak. Ancak zamanımız az, tanrıların gazabına uğramamak için çabuk Yıllar, çok uzun yıllar, yüzyıllar öncesine dönüyoruz; milattan da öncesine. Görkemli Atina kentinin sokaklarındayız. İnsanlar üzerlerindeki beyaz giysileriyle oraya buraya koşuşturup duruyor. Telaş içindeler. Korkuyorlar da Çünkü yağmur başladı Atina da. Ege Denizi nde de fırtına kopuyordur şimdi. Nasıl da hızlanıyor yağmur! Ortalıkta hiç kimse kalmadı. Böylesi bir yağmur hiç görülmedi. Belli ki yine tartıştı tanrılar! Yukarılarda, en yukarıda, Olimpos Dağı nda bir tartışma çıktı besbelli! Yoksa niye böyle aniden başlasın yağmur, niye sel götürsün her yeri? Gök gürültüsünü duyuyor musunuz? Bu tanrılar tanrısı Zeus un gürlemesi işte. Şu çakan şimşekler de öfkeli Zeus un fırlattığı oklardan başka bir şey değil. Denizdeki fırtınayı başlatansa ansa kardeşi Poseidon! Belki iki kardeş tanrının kavgası, belki Zeus un karısı Hera yla çekişmesi, belki de 12 kumba r a olmalıyız. Haydi! Deniz Tanrısı Poseidon Mitoloji daha kalabalık bir kavga Sonuçta Olimpos taki tüm tartışmaların faturası, yine Atina halkına kesiliyor. Neyse ki bu kez öfkesi kısa sürüyor Zeus un ve yağmur duruyor Denizdeki fırtınayı başlatan deniz tanrısı Poseidon, altın arabasına binip Ege nin sularının üstünde dolaşmaya başlayınca fırtına da kesiliyor. Tüm Atinalılarla birlikte biz de derin bir soluk alıyoruz. Gökyüzünün rengi yeniden maviye dönüyor ve güneş yeniden parlıyor Atina nın üzerinde. Dağılan bulutların arasından, bütün görkemiyle Olimpos Dağı nı görüyoruz. İşte orada, bulutların üzerinde, Olimpos un Baştanrı doruğunda on iki büyük Zeus tanrı ve öteki tanrılar yaşıyor! Şimdi oraya yavaş yavaş yaklaşabiliriz. Zeus yeniden bir şeylere öfkelenmeden tanrıların dağındaki gezimize başlamalıyız. Adı üzerinde, tanrıların dağı Eh, böylesi bir dağ için sıradan bir kapı düşünelemez! Olimpos a bulutlardan oluşan büyük bir kapıdan giriyoruz. Bu kapıyı koruyanlar da mevsimler. Biz bu kapıdan nasıl girebiliyoruz peki? diyecek olursanız, orası biraz hileye dayanıyor işte! Bize Olimpos tanrılarından Hermes yardımcı oluyor. Laf aramızda, Hermes in hırsızlık

15 ve hileyle arası oldukça iyi! Zeus un un oğlu Hermes, tanrıların en hızlısı. ısı. Elindeki asadan tutun da başındaki başlığa kadar her şeyi kanatlı! Aynı zamanda Zeus un habercisi, bizim Olimpos a girdiğimizi hemen ona iletmeli aslında Çünkü bizler ölümlüleriz. Neyse ki hızlı Hermes le yaptığımız anlaşma a (ve Hermes in hileciliği) sayesinde Zeus un öfkesinden n korunuyoruz. Müziğin ve sanatın tanrısı Apollon İşte, tanrılar karşımızda! Hepsi oturmuş yiyip içiyorlar! Bir yandan da Apollon un altın liriyle le çaldığı güzel ezgileri dinliyorlar. Öyle ki deniz diplerinde büyük bir sarayı olan Poseidon da, göklerin tanrısı Zeus da burada, hep birlikte i Olimpos ta yaşıyorlar Kimi zaman kavga ederek, kimi zaman barış içinde. Tıpkı insanlar gibi. Zaten insanlara o kadar benziyorlar ki Onları bize Hermes tanıtıyor: Bu Hades. Babam Zeus un kardeşi. Yeraltındaki her şey, ölüler de, yeraltı zenginlikleri de ona ait. Çünkü o yeraltı tanrısı. Buraya, Olimpos a pek seyrek uğrar. Acımasızlığı ve korkunçluğu yüzünden hiç de iyi ağırlanmaz burada. O yüzden onu en çok yeraltında, karısı Persephone yle birlikte ölüler ülkesini yönetirken görebilirsiniz. rsiniz. Hades i görmek hiç de kolay olmuyor! O ünlü şapkası başındayken görünmez oluyor çünkü. Biz yine de onu görmemeyi yeğliyoruz ve Hermes e bir kez daha kulak veriyoruz: Şurada, elinde yayıyla duran da savaş tanrısı Ares. O geçtiği yerleri kana bulayan, oldukça sevimsiz bir tanrıdır. Görkemli olmasına görkemli; ama savaşı anımsatınca Hermes de başını öte yana çevirip bize çok güzel bir kadını gösteriyor: Afrodit o, güzellik ve aşk tanrıçası! Görüyorsunuz ya, herkesin gözü onun üzerinde. Hatta siz ölümlüler bile kendinizi ona bakmaktan alamıyorsunuz. Erkekler onun yüzünden birbirine o kadar çok giriyor ki, kinci, kötü bir tanrıça olarak bilinir. Ancak kalbine girdiği herkese alayla gülse de mutluluk ve güzellik yine ondan gelir. Afrodit e bakmamak olanaksız gerçekten de! Ama şuradaki çirkin şey de nesi? Bütün tanrılar içinde en çirkini işte şu Hephaistos tur. Ama çok da iyi kalplidir. Bütün tanrıların silahlarını, zırhlarını o hazırlar. Ölümlüler lüle de çok sever ateş tanrısı Hephaistos u. Hermes i izlemeyi sürdürüyoruz. Savaş Tanrısı Bize Zeus u Ares daha yakından göstereceğini söylediğinde bir an heyecanlanıyoruz. Zaten yakalanma a korkumuz, Olimpos ta kaldığımız süre uzadıkça artıyor. Zeus un tahtına doğru yürüyoruz. yoruz. Göklerin, yağmurların arın tanrısı, tanrıların en güçlüsü üs o. Zeus a yaklaşırken Hermes es kulağımıza fısıldıyor: Öteki tanrılarla sürekli atışır, onlara a gücünü göstermek ister Zeus. Ve biraz da çapkındır. Bu arada Hera ya bin bir yalan söyler. Hera da hıncını kumba r a 13

16 Haberci Tanrı Hermes Zeus un karısı Hera Deniz Tanrısı Poseidon Zeus tan değil, hemcinslerinden, yani kadınlardan alır. Başını bir anda bizim olduğumuz yana çeviren Zeus, öfkeyle kaşlarını çatıyor. Hermes in arkasına saklanmaya çalışsak da görülüyoruz. Yoksa Hayır, olamaz. Zeus, Hermes in söylediklerini duyuyor! Hızla üzerimize yürümeye başladığı anda hızlı Hermes le birlikte kaçmaya başlıyoruz. Hermes in bize taktığı kanatlar sayesinde tanrılar dağından kurtuluyoruz. Ama Hermes, Zeus un elinden kaçamıyor. Olimpos Dağı nın buluttan kapısını geçip yeryüzüne indiğimizde yukarısı görünmez oluyor. Hermes e yapılanları göremiyoruz. Ama tüm Atina nın yeniden bulutlarla kaplanması göklerin tanrısı Zeus un Hermes e ve biz ölümlülere iyi bir ceza vermek istediğini gösteriyor. Muzaffer Özgüleş 14 kumba r a

17 turuncukırmızı kırmızı turuncu Renk çemberinde ana renklerin (kırmızı, mavi, sarı) ikincil renklerle (yeşil, turuncu, mor) ve üçüncül renklerle (kırmızıturuncu, kırmızı-mor, sarı-turuncu, sarı-yeşil, mavi-mor, mavi-yeşil) olan ilişkisi görülür. Tamamlayıcı Renkler sarı mor maviyeşil sarıyeşil Aynı zeminde kullanıldıklarında göze hoş gelen, birbiriyle kontrast oluşturan renklerdir. Renk çemberinde karşılıklı yer alırlar. Örneğin kırmızının tamamlayıcı rengi yeşildir. yeşil turuncusarı kırmızımor mavimor mavi Renk Mini Bi l giler Çemberi Ana Renkler Temel renkler kırmızı, sarı ve mavidir. Bunlar başka renklerin karışımı olarak elde edilemez. Öteki renkleri bu temel renklerin karışımı olarak elde edebilirsiniz. Oklar ana renkleri göstermektedir. İkincil (Ara) Renkler Bunlar, turuncu, yeşil ve mordur. Bunları iki ana rengin karışımından elde edebilirsiniz. Örneğin, turuncu elde etmek için kırmızıyla sarıyı, yeşil elde etmek için de sarıyla maviyi karıştırmanız gerekir. Renk çemberinde ikincil renkler ana renklerin ortasında yer alır. Üçüncül Renkler Bu renkleri elde etmek için de bir ana renkle bir ikincil rengi karıştırmak gerekir. Renklerin insanlar üzerinde psikolojik etkileri olur. Bu etkilere göre renkler sıcak renkler ve soğuk renkler olarak ikiye ayrılır. Sıcak Renkler Ateşi ve sıcaklığı anımsatan renklerdir. Bunlar kırmızı, turuncu ve sarıdır. İnsanların dikkatini çeker, onlarda harekete geçme, coşku, biraz da huzursuzluk ve tedirginlik gibi duyguları uyandırırlar. Soğuk Renkler Soğuğu ve serinliği anımsatan renklerdir. Bunlar yeşil, mavi ve mordur. İnsanlarda su, orman, gökyüzü gibi sakin, iç açıcı, rahatlatıcı ve huzur verici şeyleri çağrıştırırlar. kumba r a 15

18 Çağlar Boyu Portreler Sizi bir resim sergisine davet ediyoruz. Yüzyıllar boyunca ressamların nasıl portreler yaptığını merak ediyorsanız, bu kapıdan içeri girebilirsiniz. Antik çağdan Rönesans a, Barok ressamlardan günümüzün modern sanatçılarına dek portrelerin nasıl değiştiğini en ünlü örneklerle bir çırpıda görmek istemez misiniz? Portre, resim sanatında bir türdür. Bu türde bir kişinin yüzü kâğıt, ahşap ya da tuval üzerinde betimlenir. Geçmişte heykel, seramik, mozaik, fresk gibi yöntemlerle de yapılan portreler, 19. yüzyılda fotoğraf makinesinin icadından beri fotoğraf olarak da oluşturuluyor. Bu sergiyle, sizi MS 1. yüzyıldan 20. yüzyıla kadar iki bin yıllık bir görsel yolculuğa çıkaracağız. Mısır dan Amerika ya, Çin den Avrupa ya kadar Dünya nın farklı coğrafyalarında ve farklı kültürlerinde nasıl portreler yapıldığını hep birlikte göreceğiz. Bu sırada resim sanatının ne gibi dönüşümler geçirdiğini, bunların insanların yaşamlarındaki hangi değişimlere karşılık geldiğini, ünlü ressamların ve tablolarının ilginç öykülerini de öğreneceğiz. Ama şimdiye kadar duymadığınız kavramlar ya da özel adlarla karşılaşmaya da hazırlıklı olun! İnternetiniz ya da kapsamlı bir ansiklopediniz varsa, bunları öğrenmenin tam vakti. Ama öncelikle bu resimlerin tadını çıkarın. İyi seyirler... Genç bir kadını betimleyen Feyyum portresi, 2. yüzyıl, Louvre Müzesi, Paris, Fransa. Feyyum Portreleri Günümüze ulaşan Dünya nın en eski portreleri, Mısır daki Feyyum da mumyaların üzerine yerleştirilen ahşap plakalara çizilmiş Feyyum mumya portreleri dir. Roma İmparatorluğu devrinden kalmadırlar. MS 1. yüzyılın başlarından 3. yüzyılın ortalarına kadarki dönemden kalan 900 dolayında farklı örneği bulunur. Mısır ın sıcak ve kurak iklimi, bu denli çok portrenin günümüze kadar oldukça iyi korunmasını sağlamıştır. Bu ünlü portreler, gerçekçilikleriyle, yani resmedilen kişinin özelliklerini ayrıntılı bir şekilde ve olduğu gibi yansıtmalarıyla dikkat çekerler. Yukarıda gördüğünüz portre 2. yüzyıldan kalmadır ve genç bir kadını betimler. İmparator Iustinianos u gösteren mozaik panodan ayrıntı, 6. yüzyıl, St. Vitale Kilisesi, Ravenna, İtalya. İustinianos Roma İmparatorluğu nun doğudaki mirasçısı olan Bizans İmparatorluğu nun en güçlü olduğu 6. yüzyılın ortalarında tahtta İustinianos vardı. Onun döneminde hem imparatorluğun sınırları genişlemiş hem de ekonomik durumu iyileşmişti. Bu dönemde çok sayıda yapı inşa edilmiş ve bunların içleri gösterişli bir biçimde süslenmişti. İşte yukarıda görülen Iustinianos portresi de İtalya daki St. Vitale Kilisesi nde, 6. yüzyılın ilk yarısından kalan mozaik panolardan bir ayrıntıdır. Birbirinden farklı minik parçaları bir yüzey üzerinde yan yana getirerek resim oluşturma tekniğine mozaik denir ve antik çağlardan günümüze dek pek çok örneği bulunur. İstanbul da Ayasofya Müzesi, Büyük Saray Mozaikleri Müzesi ve Kariye Müzesi ne; Hatay da Mozaik Müzesi ne ve Gaziantep te Zeugma Mozaik Müzesi ne giderseniz, eşsiz mozaiklerle karşılaşırsınız. Mozaikler dışında heykellerde ve eski metal paraların üzerinde de imparator portrelerine rastlanır. 16 kumba r a

19 Ebbo bo İncili nden i nden Aziz Matta portresi, 9. yüzyıl, Epernay Şehir Kütüphanesi, Fransa. Ebbo İncili Ortaçağ Avrupa sına damgasını vuran Hıristiyanlık, sanatı da derinden etkilemişti. Birçok sanat türü antik dönemin sonundaki çeşitliliğini yitirmiş, o çeşitliliğin yerini hep benzer dinsel konuları işleyen bir kilise sanatı almıştı. Dolayısıyla bu dönemin portrelerinde karşımıza sıklıkla Hıristiyanlıkla ilgili kişiler (Hz. İsa, Meryem Ana, havariler, azizler, vd.) çıkar. Bu portrelerse ya ahşap üstüne yapılmış ve kiliselerde sergilenmiştir ya da İncil in elyazması kopyalarını resimlerken oluşturulmuştur. İncil in 9. yüzyılda Fransa da yazılan ve Ebbo İncili olarak bilinen bir kopyasında, yukarıda görülen Aziz Matta portresi de yer alır. Ancak bu portre, dönemi için biraz sıra dışı özellikler taşır. Çünkü ressamın fırçası son derece coşkulu ve enerji doludur. Üstelik arka planda bir manzara, hatta portresi çizilen Matta nın gölgesi bile vardır. İmparatoriçe Renhuai nin portresi, 12. yüzyıl, Çin. Song Hanedanı Portreleri Çin de resim sanatının binlerce yıllık bir geçmişi vardır. Ancak günümüze ulaşan en eski portreler ancak 1000 yılından sonraya tarihlenir. Yine de bu tarihten önce yapılan kimi duvar resimleri insan ve doğa betimlemeleri içermektedir. Örneğin, Qianling Mozolesi nde yer alan ve 706 da yapılmış olan duvar resimlerinde bir grup saray kadınını saray bahçesinde, yabancı elçileri kabul salonunda ya da bir grup erkeği at üstünde polo oynarken gösteren sahneler vardır. Yukarıdaki resimdeyse Song Hanedanı ndan İmparatoriçe Renhuai nin 12. yüzyıla ait bir portresi görülüyor. Ayrıntıların son derece zengin olduğu, imparatoriçenin mümkün olduğunca gerçekçi betimlenmeye çalışıldığı bir portre olarak, o dönem Batı da yapılan dini içerikli resimlerden büyük ölçüde ayrılıyor. Meryem em Ana nın yaşamını amın anlatan fresklerden ayrıntı, 1305, Scrovegni Şapeli, Padova, İtalya. Giotto Di Bondone Ortaçağ Avrupa sına damgasını vuran dini içerikli resimde çoğunlukla Hıristiyanlıkla ilgili konuların işlendiğini söylemiştik. İşte bu klişeleşmiş konulara eşlik eden ve birbirine çok benzeyen, simgeselliğin öne çıktığı, gerçekçilikten uzak resimler, 14. yüzyılda yerini Rönesans resmine bırakmak üzeredir. İlk dikkat çekici adımı atan, Floransalı Giotto di Bondone olur. Yukarıdaki resim, Padova daki Scrovegni Şapeli ne fresk tekniğiyle (ıslak sıva üstüne pigment boyalarla yapılan resim) çizdiği ve Meryem Ana nın hayatından sahneler içeren diziden bir ayrıntıdır. Burada resmedilen kişiler önceki dönemlerle karşılaştırıldığında çok daha gerçekçidir. Bu yüzden Giotto nun resmi, erken Rönesans üslubuna girer. Ve Rönesans la birlikte sanatçılar tanınmaya, adlarıyla anılmaya ve yapıtlarına imza atmaya başlamışlardır. kumba r a 17

20 Arnolfini nin i nin Evlenmesi, esi, 1434, National Gallery, Londra, İngiltere. Jan Van Eyck Gördüğünüz resim, adeta bir evlilik belgesi. Zaten portre de Arnolfini nin Evlenmesi adını taşıyor. Zengin bir tüccar olan Arnolfini ve karısı, evlerinin bir odasında ressam Jan van Eyck a poz vermişler. Ayrıntılar son derece keskin, hatta arkadaki duvara asılı aynada ressam bile seçilebiliyor. Ve resmin öncekiler gibi dini bir konusu yok. Konu, resimde görülen çifte ve onların hayatına odaklanmış. Rönesans la birlikte ortaya çıkan burjuva sınıfı (soylu olmayan, gücünü paradan alan sınıf), eskiden kilisenin ve soyluların (saray çevresi) emrindeki ressamlara, para karşılığında kendi resimlerini yaptırmaya başlamıştı. Bu yüzden resimler de mümkün olduğu kadar gerçeği yansıtacak şekilde yapılıyordu. Yeniden doğuş anlamına gelen Rönesans, bu gerçekçi üslubu 15. yüzyıl boyunca sürdürecekti. Elsbeth Tucher in Portresi, 1499, Hessisches Landesmuseum, Kassel, Almanya. Albrecht Dürer Alman sanatçı Albrecht Dürer, genç yaşta ünlü olmuş bir ressam, ağaç baskıcı, gravürcü ve matematikçiydi. Rönesans sanatının gerçekçiliği eserlerinde hemen dikkati çeker. Yukarıdaki portrede, Nürnbergli Tucher ailesinden Elsbeth Tucher i yüz hatlarındaki en ince ayrıntılara kadar betimlemiştir. Arka planda görülen duvar kâğıdının deseni, duvarda yer alan tablodaki manzaranın ayrıntıları, Elsbeth Tucher in elbisesinin tüm kıvrımları resimde gösterilmiştir. Dürer aynı ayrıntıcılığı ve gerçekçiliği diğer portrelerinde, yalnızca otları çizdiği doğa resimlerinde de gösterir. Almanya da Reform hareketleri de onun döneminde yaşanmış, sanatı bu hareketten etkilenmiştir. 18 kumba r a