MESUT BARZANİ NİN TÜRKİYE ZİYARETİNİN ANALİZİ

Transkript

1 8 Barzani nin Türkiye ziyaretinin etkisiyle Türkiye ile Bölgesel Yönetim arasındaki ilişkilerin daha hızlı bir şekilde gelişme göstermesi kuvvetle muhtemel. Yrd. Doç. Dr. Veysel AYHAN ORSAM Ortadoğu Danışmanı Abant İzzet Baysal Üniversitesi U.İ.B. veyselayhan.com.tr MESUT BARZANİ NİN TÜRKİYE ZİYARETİNİN ANALİZİ Abstract Analysis of Massoud Barzani s Visit to Turkey It is needed to stress that an important pillar of Turkey s policy towards Iraq has entered a normalization process after the President of Iraq Kurdish Regional Government, Massoud Barzani s visit to Ankara. In this context, both sides have demonstrated their will towards normalizing the relations through Barzani s visit to Turkey after a long time. as Foreign Minister Davutoglu stated, Turkey will adopt an active policy on starting a complete integration process with the Kurdish administration. Barzani explained in his visit to Ankara that developing commercial, political and diplomatic dialogue with Turkey is among their priorities.

2 9 Rasyonalite, bir anlamda var olan aktörleri kendi çıkarların doğrultusunda yönlendirecek etki ve politikayı başarılı bir şekilde uygulamaya koymaktan geçmektedir. Dolayısıyla Barzani nin ziyaretini de Türkiye nin tüm Iraklı gruplarla ilişki kurma politikasının bir sonucu olarak görmek mümkündür. Türkiye nin Irak Politikası Bağlamında Mesut Barzani nin Ziyaretinin Anlamı Mesut Barzani nin 2003 Irak Savaşı sonrası dönemde Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun özel davetiyle Türkiye ye gerçekleştirdiği resmi ziyaret bazı çevrelerce tarihi bir değerde görülmesine karşın, söz konusu ziyaretin öncelikli olarak Türkiye nin tüm Iraklı gruplarla işbirliği kurma politikasından bağımsız olmadığını ifade etmek gerekir. Nitekim söz konusu ziyaret öncesi hem Şii hem Sünni liderlerin önemli bir kısmı Türkiye ye resmi ziyaretler düzenlediği dikkate alınırsa Barzani nin ziyaretinin de bu kapsamda normal bir ziyaret olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Son dönemde Türkiye yi ziyaret eden Iraklı liderlerin başında Başbakan Nuri El Maliki, Cumhurbaşkanı Celal Talabani, Cumhurbaşkanı Yardımcıları Tarık El Haşimi ve Adil Abdül Mehdi, Irakiye Listesi lideri Iyad Allavi, Mukteda El Sadr, Ammar El Hakim, Musul Valisi Esil Nuceyfi, Irak Milli Güvenlik Bakanı Şirvan El Vaili ve Irak Savunma Bakanı Abdülkadir Muhammed Casim gibi birçok isim bulunduğuna dikkat çekmek gerekir. Bu liderlerin önemli bir kısmı yalnızca kendi partilerinin veya Irak devletinin birer temsilcisi olarak değil aynı zamanda Irak taki farklı mezhepsel veya etnik grupların temsilcileri olarak da Türkiye ye davet edilmişlerdir. Nitekim Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) de söz konusu liderlerin önemli bir kısmıyla ortak konferanslar düzenlemiştir. Dolayısıyla Mesut Barzani nin Türkiye ye gelişini de söz konusu ziyaretlerin bir parçası olarak görmek mümkündür. Bununla birlikte Mesut Barzani nin ziyaretini farklı şekilde algılamak ve nitelendirmek de mümkündür Irak işgali sonrası söylem düzeyinde Türkiye ile Irak Bölgesel Kürt Yönetimi (IBKY) arasında yaşanan sorunların siyasal işbirliğini ve ilişkileri sekteye uğrattığı açıktır öncesi dönemde KDP Başkanı olarak Mesut Barzani nin birçok kez Türkiye yi ziyaret ettiği ve hatta bir dönem yurtdışındaki faaliyetlerini Türkiye den diplomatik pasaport alarak sürdürdüğü bilinmektedir. Ancak, 2003 savaşı öncesi ve savaştan hemen sonra yaşanan olaylar, taraflar arasında ciddi bir güven bunalımını yaşanmasına yol açmıştır. Temel sorun alanlarının başında Mesut Barzani nin bağımsız bir Kürt devleti kurma söylemi, Kerkük ün Kürt bölgesine bağlanması konusundaki açık politikası, PKK soruna yaklaşım farklılığı, Türkmenlerin konumu ve petrol kaynaklarının işletilmesi gibi meseleler gelmekteydi. Bu dönemde ayrıca Türkiye nin Bağdat taki merkezi yönetimi muhatap alması, federal sistemi tanıma konusundaki isteksizliği, basın üzerinden Kürt yönetimini suçlayan açıklamalarda bulunması da ilişkilerin gelişmesini engelleyen olaylar arasında yer almaktadır. Esasında 2003 savaşı sonrası dönemde ABD nin Irak politikası konusunda yaşanan belirsizlikler de Türkiye nin yalnızca Kürt bölgesi ile değil aynı zaman da tüm Iraklı gruplarla olan ilişkilerinde savunmacı bir politikayı sürdürmesine yol açmıştı. Dolayısıyla veya Irak Stratejik Araştırmalar Merkezi nden Dr. Basıl El Gureyri nin belirttiği üzere 2007 sonrası dönemde Türkiye tüm Iraklı gruplarla ilişki kurma politikasını hayata geçirmeye başlamasından sonra Türkiye ve Iraklı gruplar arasındaki ilişkiler de büsbütün değişmeye başlamıştır. 1 Bu çerçevede özellikle belirtilmesi gereken bir olgu Iraklı liderlerin Türkiye ziyaretleri ise bir diğer unsur da Türkiye nin Osmanlı döneminde olduğu gibi Irak ın farklı gruplardan oluş-

3 10 Mesut Barzani, ORSAM ın Sheraton Otel de düzenlediği özel toplantıda Türkiye ile ilişkilere verdiği önemi anlattı. tuğunu dikkate alarak tümüyle ayrı ayrı işbirliği kurma yönünde attığı somut adımlar olmuştur. Musul Konsolosluğu nun ardından Basra da konsolosluk açılmasına karar verilmesi ve hemen ardından da 2009 yılında Erbil de bir konsolosluk açılması konusunda Iraklı yetkilerle resmi düzeyde görüşmeler başlatılması yeni Irak politikasının hayata geçirilmesi olarak somutlaşmış girişimler olmuştu. Türkiye nin Kürt bölgesinde yoğunlaşan ekonomik çıkarları düşünüldüğünde konsolosluk açılmasının önemi daha iyi anlaşılmasına karşın, Kürt tarafı konsolosluk açılmasını Türkiye nin resmi düzeyde de Irak Bölgesel Kürt Yönetimi ni tanıma yolunda attığı önemli bir adım olarak görmüştür. Bilindiği üzere ekonomik anlamda Türkiye 2003 öncesi ve sonrası dönemde Kürt bölgesindeki çıkarlarını genişletme politikasını desteklemiş ve bunun sonucu olarak da 2010 yılına gelindiğinde petrol sahalarını işletmek de dahil olmak üzere birçok alanda yaklaşık 3200 Türk firması önemli projeler üstlenmişlerdir. Türkiye nin Erbil, Süleymaniye ve Duhok tan oluşan Kürt bölgesindeki yatırımlarının ve karşılıklı mal alışverişinin 5 milyar doları aştığı ifade edilmektedir. Toplam 3 vilayet ile 5 milyar dolarlık bir ticari işbirliğinin olması Türkiye nin ekonomik anlamda Kürt bölgesiyle ilişkilerinin ne kadar yoğun olduğunu göstermektedir. 2 Bununla birlikte ekonomik işbirliğinin Türkiye ile Kürt Yönetimi arasında var alan siyasal ve

4 11 Barzani nin danışmanlarının ifadesine göre Kürt bölgesinin geleceği kaçınılmaz olarak Araplardan ziyade Türklerle kurulacak siyasi ve ekonomik işbirliğindedir. Onlara göre, tarihsel olarak Kürt bölgesi ve halkı Araplarla bir birliktelik yerine Türklerle bir birliktelik kurmuştur. diplomatik sorunların giderilmesinde doğrudan bir rol oynayamadığı, geçen süre içerisinde görülmüştü. Özellikle Barzani nin Bölgesel Kürt Yönetimi Başkanı seçilmesinden sonra da bağımsız Kürt devleti söylemi, Kerkük sorununa yaklaşımı ve PKK ya bakışı, karşılıklı güvensizliğin ve kuşkuların sürmesine yol açmıştır. Nitekim bir dönemler Türkiye nin Kerkük sorununu gündeme taşıması üzerine Barzani nin biz de Diyarbakır a karışırız söylemi ilişkilerin çatışmacı yönünü bir kez daha göstermişti. Türkiye nin Kuzey Irak ta düzenlediği hava ve kara operasyonları Kürt yönetimin tepkisine yol açmış ve bu tepki karşılıklı açıklamalarla gerginliğin daha da tırmanmasına neden olmuştu. Dolayısıyla Türkiye nin 2005 sonrası dönemde tüm Iraklı gruplarla ilişki kurma politikasını hayata geçirmesinden sonra da Barzani yle ilişki kurma konusunda hem karar vericilerde, hem basın ve akademik çevrelerde, hem de kamuoyunda önemli engeller varlığını sürdürmeye devam etmişti. Ancak söz konusu çekinceler aynı zamanda Türkiye nin Irak politikasında istenilen başarıyı getirmesini de engelleyecek sorunların oluşmasını beraberinde getirmekteydi. Çünkü, Barzani bir yandan Irak siyasetinde önemli bir lider olarak konumunu güçlendirirken diğer yandan da ABD başta olmak üzere Arap ülkeleri ve Avrupa başkentlerinde Kürt bölgesinin temsilcisi olarak resmi ziyaretlerde bulunacak düzeyde bir ilişki ağı kurmayı başarmıştı. Bir bütün olarak Kürtleri dışlayarak Irak siyasetinde etkili bir aktör olmanın zorlaştığı bir dönemde İran gibi bölge ülkeleri de ABD sonrası dönemde Irak ı kendi etki alanı içine alma konusunda daha agresif bir açılım içerisinde olmuştu. Nüfusunun yaklaşık yüzde inin Şii olduğu bir Irak ta İran ın etkili bir aktör olması başta Arap rejimleri olmak üzere birçok kesim üzerinde rahatsızlıklara yol açmaktaydı. Çünkü Irak ın petrol kaynaklarının yaklaşık yüzde 90 ı zaten Şii bölgesinde bulunmaktaydı. İran ın Iraklı Şiiler üzerinde kuracağı etki ve kontrol kısa sürede Irak ın ABD sonrası dönemde İran ın bölgedeki politikalarını savunan bir ülke olmasıyla sonuçlanabilirdi. Bu durum da başta Türkiye olmak üzere birçok ülkenin Ortadoğu da etkili bir rol oynamasını engelleyecek gelişmelerin yaşanmasına yol açabilirdi. Dolayısıyla Kürt bölgesini dışlayarak Irak siyasetinde etkili bir aktör olmak oldukça güçtü. Diğer yandan Kürt Bölgesel Yönetimi de hem Iraklı gruplar hem de bazı bölge ülkelerinin Irak politikası karşılığında varlığını sürdürmek için Türkiye gibi güçlü bir ülkeyle işbirliğine gitmek gibi bir zorunluluğa sahipti. Aksi durumda Irak siyasetindeki kazanımlarını korumak konusunda ciddi sorunlar yaşaması muhtemeldi. Sonuç olarak Türkiye son yıllarda başta Irak olmak üzere tüm Ortadoğu siyasetinde belirleyici bir aktör olarak rol alma politikasını benimsedikten sonra Kürt Yönetimi ile ilişkiler konusunda daha aktif bir politikaya yönelmiş ancak bunu gerçekleştirirken de başta Kerkük olmak üzere Irak siyasetindeki çekincelerini korumuştur. Nitekim Barzani nin ziyareti öncesi ve hemen sonrasında Kandil e düzenlenen hava operasyonları da Türkiye nin Irak konusundaki temel politikalarını koruduğunu açık bir şekilde göstermektedir. Toparlayacak olursak Türkiye nin son yıllarda özelde Irak genelde de tüm Ortadoğu da etkin bir aktör olma politikasını hayata geçirmesinden sonra küresel bir güç gibi uluslararası ilişkilerde aktör konumunda olan birimlerle ilişki kurmaya yöneldiği görülmektedir. Eskiden Türkiye yalnızca resmi düzeyde hükümetler üzerinden bir dış politikaya yürütmekteydi. Ancak bu politika bazen söz konusu ülkelerin realitesinin görmezden gelinmesine yol açmıştır. Örneğin, Lübnan da yalnızca hükümet düzeyinde ilişki kurulduğu

5 12 Mesut Barzani, Türkiye ye Bölgesel Yönetimin Milli Eğitim Bakanı Sefin Dizayi ve Dr. Abdüsselam gibi Türkiye yi yakından bazı yetkililerle birlikte geldi. takdirde askeri ve siyasal olarak Lübnan daki en önemli aktörlerin başında gelen Hizbullah Partisi nin görmezden gelinmesine yol açacaktı. Böyle bir durumda Türkiye nin Lübnan da etkin bir güç olması ihtimali hemen hemen yok denecek kadar azalmaktaydı. Aynı durum Irak için de geçerlidir. Örneğin yalnızca hükümetler düzeyinde bir ilişki kurulduğu zaman Başbakan Maliki nin temsil ettiği Şii gruplarla ilişki kurulmuş olunacak ve Sünni ile Kürt partilerin Maliki hükümetine yönelik eleştirileri görmezden gelinecektir. Bu durumda Türkiye nin Irak siyasetini kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmesi de mümkün olmayacaktır. Rasyonalite, bir anlamda var olan aktörleri kendi çıkarların doğrultusunda yönlendirecek etki ve politikayı başarılı bir şekilde hayata geçirmekten geçmektedir. Dolayısıyla Barzani nin ziyaretini de Türkiye nin Şii, Sünni, Arap, Türkmen, Kürt, Hıristiyan vs. gibi tüm Iraklı gruplarla ilişki kurma politikasının bir sonucu olarak görmek mümkündür. Kürt Tarafının Barzani nin Ziyaretine Bakışı Mesut Barzani nin Türkiye ye Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı sıfatıyla gerçekleştirdiği resmi ziyaret, Türkiye de olduğu kadar Kürt bölgesinde de önemli bir tartışmanın yaşanmasına yol açmıştır. Erbil de ziyaretten bir hafta önce Bölgesel Yönetim Başkanı Mesut Barzani ve

6 13 Sorunu tanımlama noktasında bir ayrışma olsa da Barzani nin Kürt sorunun çözümünde BDP başta olmak Türkiye deki Kürt kesimlerden farklılaştığı dikkat çekmektedir. Açılım sürecini desteklediğini belirtmesi Barzani ile PKK ve BDP arasındaki görüş farklılığının olduğunu göstermektedir. yakın çevresiyle yaptığımız görüşmelerde Kürt tarafının ziyarete olağanüstü bir önem verdiği dikkati çekmiştir. Kürt tarafına göre Barzani nin Türkiye ziyaretinin en önemli noktası, Bölgesel Kürt Yönetimi ile Türkiye arasında var olan ticari ve siyasi işbirliğinin geliştirilmesinden öteye, ilişkilerin normal seyrinde yürütülmesini sınırlayan psikolojik bariyerin aşılması olacaktır. Her ne kadar psikolojik bariyer Dışişleri Bakanı Ahmed Davutoğlu nun Erbil e gerçekleştirdiği tarihi ziyaret ile aşılmış gibi görünse de, aslında ilişkilerin çok boyutlu anlamda tam olarak normalleşmesi sağlanabilmiş değildir. Bununla birlikte Kürt tarafına göre Dışişleri Bakanı Davutoğlu nun ziyareti, ilişkilerin geliştirilmesinde dönüm noktası olmuştur. Normalleşme sürecinde yaşanan Erbil ziyareti ve burada Dışişleri Bakanı Davutoğlu tarafından doğrudan yapılan kardeşlik ve ortak yazgı vurguları hem Irak Kürtlerinde hem de Türkiye kamuoyunda aşılması oldukça zor bir hal almaya başlayan birtakım önyargıların aşılması açısından hayati bir rol oynamıştır. Ardından, Türkiye nin Erbil Konsolosluğu nun açılması kararı, karşılıklı şüphelerin giderilmesine yardımcı olmuştur. Erbil de görüştüğümüz yetkililer, Türk tarafının bir konsolosluk binasının yapımını beklemeden doğrudan konsolos atamasını oldukça önemli bir adım olarak gördüklerini ifade etmişlerdir. Nisan ayı içerisinde Irak Kürdistan Demokrat Partisi Genel Başkan Yardımcısı ve Bölgesel Kürt hükümeti eski Başbakanı Neçirvan Barzani nin Türkiye ziyareti sırasında Mesut Barzani nin Türkiye ye gelmesi konusunda taraflar arasında bir kez daha fikir alış verişi olmuştur. Neçirvan Barzani Ankara da Türk firmaları tarafından Erbil de inşa edilen ve dünyada en uzun yedinci, Ortadoğu da ise en uzun piste sahip havaalanı olma özelliğini taşıyan Erbil Uluslararası Havaalanı nın Türk yetkililer tarafından açılmasını bir kez daha dile getirdi ve Türkiye ile kurulan işbirliğinden duyduğu memnuniyeti ifade etti. Erbil de Necirvan Barzani nin danışmanlarıyla yaptığımız görüşmede de ziyaretin olumlu bir havada geçtiği ve Necirvan Barzani nin özellikle Türkiye ile ticari, politik ve kültürel alanda işbirliğini geliştirme konusunda aktif bir çaba sergilemek istediği ifade edildi. 3 Danışmanlarının ifadesine göre Kürt bölgesinin geleceği kaçınılmaz olarak Araplardan ziyade Türklerle kurulacak siyasi ve ekonomik işbirliğindedir. Onlara göre tarihsel olarak bakıldığında da Kürt bölgesi ve halkı Araplarla bir birliktelik yerine Türklerle bir birliktelik kurmuştur. Gelecekte de bunun kaçınılmaz olarak Fars veya Arap ülkeleri yerine Türkiye ile ortak bir gelecek şeklinde olacağını ifade etmektedirler. Bu kapsamda Mesut Barzani nin Ankara ziyaretinin Türkiye kamuoyunda Barzani nin şahsına yönelik oluşan olumsuz algılamaların giderilmesinde önemli bir kırılma yaratacağı belirtilmektedir. Nitekim Mesut Barzani nin kendisi de, resmi konutunda sorularımıza yanıt verirken, Türkiye ziyaretini önemsediğini ifade ettikten sonra bu ziyaretin normalleşme sürecine giren ilişkilerin daha da hızlı bir şekilde gelişmesine katkı yapacağını ifade etmiştir. Barzani, Türkiye ziyareti konusundaki soruya Türkiye nin komşu bir ülke olduğunu ve komşular arasında bazı sorunlar yaşansa da bunun halklar arasında bir sorun olmamasına dikkat ettiklerini ve komşular arasında diyalog ve işbirliğinin olmasının gerekli ve doğal bir süreç olduğunu ifade etmiştir. 4 Kürt tarafıyla yaptığımız görüşmelerde Türkiye ile Kürt Yönetimi arasındaki ilişkilerin yakın tarihteki arka planına özel bir önem verdikleri görülmektedir. Buna göre, 1991 sonrası dönem-

7 14 de Türkiye nin dönem dönem Mesut Barzani ye verdiği destek gerek kendisi gerek partisi KDP için oldukça önemli avantajlar sağlamıştır. Ancak bazı analistlere göre, 2003 savaşı sonrası ortaya çıkan yeni durum, Türkiye nin Kürt Yönetimi ile ilişkilerinin yeni bir kalıba girmesine yol açmıştır. İlişkilerin 2003 savaşı sonrası değiştiğini ile süren kesimlere göre bu tarihten itibaren Türkiye ile ilişkiler salt askeri düzeyde sürdürülmeye başlanmıştır. Görüştüğümüz birçok Kürt siyasetçisine göre ilişkilerin sorunlu olduğu yıllarda her iki tarafta da diyalog için ortak bir dil geliştirme iradesi mevcut olmakla birlikte sonuçta başarılı olunamamıştır. Kerkük dahil birçok konuda taraflar birbirilerinin tutumuna şüpheyle yaklaşmış, güvensizlik ilişkilere hakim olan temel parametre haline gelmiştir. Bölgesel Yönetim yetkililerine göre ticari alanda sürekli gelişen işbirliğine rağmen Türkiye farklı nedenlerden dolayı siyasi ve diplomatik alanda işbirliğini geliştirmekten kaçınmıştır. 5 Kürt tarafına göre siyasal ve diplomatik alandaki ilişkilerin değişmesinde Türkiye nin Irak realitesini tanıyan yeni bir dış politikayı hayata geçirmesiyle mümkün olmuştur. Özellikle Türkiye nin komşularla sıfır problem politikasını hayata geçirmesinin ardından Bölgesel Yönetim de yeni politikayı aktif bir şekilde desteklemiş ve bunun sonucunda ilk etapta Kürtler Bağdat Büyükelçiliği ile Musul Başkonsolosluğu nezdinde iyi ilişkiler kurmuş, ardından da Dışişleri Bakanı Davutoğlu nun tarihi Erbil ziyareti gerçekleşmiştir. Kürt Yönetimi yetkililerinin Sayın Davutoğlu siyaseti olarak adlandırdıkları yeni dönemde, güvensizlik ve kuşkular ciddi oranda giderilmiş ve her iki taraf da Bakan Davutoğlu nun belirtmiş olduğu üzere ortak bir tarih yaratmak amacıyla birlikte çalışmak için çaba sarf etmeye başlamıştır. Mesut Barzani yle gerçekleştirdiğimiz görüşmede de kendisi ziyareti büyük bir adım olarak gördüğünü belirterek bu ziyaretin iki toplum arasında var olan dostluğu güçlendireceğini kaydetmiştir. Barzani ye göre Türkiye ile olan sorunlar aile içi sorunlar olarak görülmelidir. Barzani ye yakın kaynaklar da, aile içinde yaşanan sorunlar tabirini ele alırken, Barzani nin Türkiye ile yakın dönemde yaşanan sorunları iki kardeş arasında yaşanan sorunlar olarak gördüğünü ve bunun giderilmesinin doğal bir zorunluluk olarak değerlendirdiğini anlatmışlardır. Bölgesel Yönetim Parlamento Başkanı Kemal Kerküki de aynı konuya değinirken, ayrımların siyasi olduğunu, her iki toplumun tarih boyunca beraber hareket ettiğini söylemiş ve I. Dünya Savaşı sırasında eğer savaş hattı bizim bulunduğumuz yerin güneyinde bitseydi bugün bu topraklar Türkiye olarak bilinecekti ifadelerini kullanmıştır. 6 Mesut Barzani nin Ankara dan Kürdistan Bölgesel Yönetimi Başkanı sıfatıyla davet almış olması, Kürt tarafında var olan Türkiye bizi yasal ve meşru statümüzle tanımak istemiyor algısının büyük ölçüde aşılmasına yol açacaktır. Bu bağlamda Türkiye ile Bölgesel Kürt Yönetimi nin her şeyin üstünde, Türklerin ve Kürtlerin birbirine komşu iki toplum olduğunu vurgulaması ve karşılıklı saygı temelinde ilişkilerini geliştirme yönünde ciddi adımlar atmaları Kürt bölgesinde büyük bir yankı bulmaktadır. Kürt yönetimine göre iki toplum arasındaki ilişkiler yeni olmayıp asırlar öncesine dayanmaktadır. Birtakım nedenlerle dönemsel olarak ilişkilerde meydana gelen sorunların AK Parti Hükümeti döneminde atılan olumlu adımlarla diyalog yoluyla ve karşılıklı anlayış temelinde giderilmeye başlandığını düşünen Kürt siyasetçiler, yönetimler ve yöneticiler arasındaki sorunların halklar arasındaki sorunlar olarak algılanamayacağı görüşündedir. Kürt yetkililer, kendilerinin Saddam döneminde kimyasal silah dâhil olmak üzere her türlü saldırıya maruz kalmalarına rağmen 2003 sonrası dönemde Araplarla dahi büyük bir düşmanlık ve çatışma yaşamadıklarına işaret etmektedir. Bu noktadan hareketle de Irak Kürtlerinin tarih boyunca Türkiye ile iyi ilişkiler kurmayı öncelikleri arasında gördüğünü üstü kapalı bir şekilde ifade etmişlerdir. Sonuç olarak Erbil de görüştüğümüz Kürt yönetimi yetkilileri, siyasetçiler ve kanaat önderleri, Mesut Barzani nin Ankara ziyaretinin, toplumlar ve kamuoyları arasında yakın bir diyalog tesis edilmesi çabalarına ivme kazandırmasını umut

8 15 Kürt bölgesinde kendi güvenliklerini sağlama için Kürt Yönetimi nin Türk-Kürt diyaloğunu yönelmesi gerektiğini ileri süren bir kesimin varlığına karşın güvenlik ve varlığını sürdürmek için Kürt-Kürt diyaloğunun öncelikli olarak kurulmasında ısrar eden güçlü bir kesim bulunmaktadır. etmektedir. Gözlemlerimizden, Kürt yönetiminin tarihsel nedenler, bölgesel konjonktür ve Irak ın yeni siyasi dengelerini de dikkate alarak, Türkiye nin bölgesel politikalarını ciddi şekilde önemsediği ve Irak ın geleceği konusunda Ankara ile ortak bir politika oluşturmaya gayret sarf ettiği anlaşılmaktadır. Mesut Barzani nin Ankara Ziyaretinin Analizi Irak Bölgesel Kürt Yönetimi Başkanı Mesut Barzani, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun özel davetiyle Türkiye ye bir çalışma ziyareti kapsamında gelmesine karşın, ziyaretin 5 gün gibi uzun bir süreye yayılması, Cumhurbaşkanı Gül, Başbakan Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Davutoğlu ile üst düzeyde görüşmeler gerçekleştirilmesi ve TUSİAD ile ORSAM da toplantılara katılması esasında Barzani nin ziyaretinin her iki taraf açısından da önemsendiği göstermektedir. Bununla birlikte aynı protokol ve görüşmelerin Iraklı liderlerden Ammar El Hakim veya Iyad Allavi nin Türkiye ziyaretlerinde de uygulandığı düşünüldüğünde Türkiye nin tüm Iraklı gruplara eşit yaklaşım politikasını sürdürdüğü görülmektedir. Bu bağlamda ziyaret sırasında yapılan açıklamalardan ve görüşmelerden Barzani nin Türkiye ziyaretinde güvenlik, ekonomi, siyasi işbirliği ve seçim sonrası dönemde Irak ın istikrarı gibi konuların gündeme geldiği anlaşılmaktadır. Bu konular arasında ekonomik, siyasal ve toplumsal düzeyde işbirliğinin geliştirilmesi konusunda ortak bir tutum birliği ortaya çıkmasına karşın güvenlik konusunda tarafların henüz tam bir görüş birlikteliğinde olmadığı görülmektedir. Nitekim Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ile Barzani arasında yapılan görüşmenin ardından düzenlenen ortak basın toplantısında Bakan Davutoğlu, Ziyaret öyle bir dönemde yapılmaktadır ki, Ortadoğu yeniden kuruluyor. Kardeş, dost Irak yeniden yapılanıyor kelimelerine yer vermiş ve konuşmasının devamında da Türkiye ile Irak arasındaki bu yakın ilişkilerin bir köprüsü olarak, Türkiye ile Kuzey Irak arasında da tam bir ekonomik entegrasyon çalışması yürütülecek ifadelerini kullanmıştır. 7 Bu bağlamda Barzani nin Türkiye ziyareti kapsamında öncelikli gündem maddeleri arasında ekonomik işbirliğini güçlendirmek olduğu görülmektedir. Nitekim, THY nin Erbil e düzenli uçuşlar başlatması, Türk bankalarının Erbil de şubeler açması ve Barzani nin beraberindeki heyetle, TÜSİAD Başkanı Ümit Boyner başkanlığındaki heyet ile bir görüşme gerçekleştirmesi önemlidir. ORSAM daki konuşmasına da Barzani Türk şirketlerinin Kürt bölgesindeki faaliyetlerinden duyduğu memnuniyeti dile getirmiş ve kendi bölgelerinin Türkiye ile Irak ve Körfez ülkeleri arasında bir köprü görevi göreceğini belirtmiştir. Ekonomik alanda işbirliği çerçevesinde enerji alanındaki ortak projeler de gündeme gelmiş ve Barzani Kürt bölgesinin Nabucco projesi de dâhil olmak üzere Ortadoğu daki enerji kaynaklarının Batı ya taşınmasında bir köprü görevini yerine getirmeye hazır olduğunu ve güvenlik açısından kendilerinin her türlü önlemi almaya muktedir olduklarını ifade etmiştir. 3 bin 200 Türk şirketinin Kürt bölgesinde faaliyette bulunduğuna dikkat çeken Kürt tarafına göre ticari alandaki işbirliği toplumlar arasındaki diyalogun geliştirilmesinde önemli bir rol oynayacaktır. TUSİAD toplantısında Barzani ekonomik ve ticari ilişkilerin güçlendirilmesinin her iki halkın çıkarına olduğunu ve ayrıca karşılıklı ticari işbirliğinin taraflar arasında ortaya çıkan gerilimlerin azaltılmasına ve politik ilişkilerin geliştirilmesine de katkı sağlayacağını ileri sürmüştür. 8

9 16 Barzani nin Türkiye ziyareti kapsamında öne çıkan bir diğer konu da siyasi işbirliğinin geliştirilmesi olmuştur. Bu konuda da tarafların işbirliğinin geliştirilmesi yönünde ortak bir iradeye sahip oldukları görülmektedir. Dışişleri Bakanı Davutoğlu nun ortak basın toplantısında ifade ettiği sözler siyasal alandaki işbirliğinin çerçevesini belirgin bir şekilde ortaya koymaktadır: Bütün Iraklılar bizim kardeşimizdir. Bütün Iraklı grupların bir arada güçlü, müreffeh ve istikrarlı bir Irak inşa etmesini istiyoruz. Erbil de oturan kardeşlerimiz bir gözleriyle Bağdat ta diğer gözleriyle Ankara da, bir elleriyle Basra da diğer elleriyle İstanbul da olacaklar. Körfez den Avrupa ya, Bağdat tan İstanbul a uzanan kuşakta barış ve istikrar içinde bir dünya kuracağız. Ve bu yollar Erbil den, Kerkük ten, Musul dan geçecek. Buralarda kurulan kardeşlikler bütün dünyaya örnek teşkil edecek. Araplar, Türkmenler, Kürtler, Şiiler, Sünniler bu ortak dünyanın parçaları olarak bir arada yaşayacaklar 9 Barzani de ORSAM daki konuşmasında Türkiye ziyaretinin, Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu nun Erbil temaslarının devamı niteliğinde olduğu belirtmiş ve Türkiye ziyaretiyle birlikte ilişkilerde yeni bir dönemin başladığını ifade etmiştir. Barzani ayrıca ziyaretin iki taraf arasındaki ilişkileri sağlamlaştırmak ve güçlendirmek amacına yönelik olduğunu da sözlerine eklemiştir. Esasında siyasi işbirliği güçlendirmek konusunda hem Türkiye hem de Kürt Yönetimi arasında bir fikir birlikteliği olduğu Barzani nin ziyaretiyle bir kez daha ortaya konmuş oldu. Bu bağlamda Mesut Barzani nin ziyaretinin en önemli gündem maddeleri arasında yer alan konunun güvenlik alanında işbirliği olduğu ileri sürülebilir. Özellikle Barzani nin Türkiye ziyaretine karşı çıkan kesimler temel olarak PKK, Türkmenler ve Kerkük sorununu gündeme getirmiş ve konularda ilişkilerin geliştirilmesinin ön şartı olarak da Barzani den doğrudan somut adımlar atması beklemişlerdir. Dışişleri Bakanlığı tarafından ziyaret öncesine yapılan resmi açıklamada da ziyareti sırasında beraberinde bazı IKBY Bakan ve yetkilileri de bulunan Sayın Barzani nin ülkemizde gerçekleştireceği temaslarda, başta terör örgütüyle mücadele olmak üzere, Irak ve IKBY ile ilişkilerimizin daha da geliştirilmesine yönelik olarak atılması gereken adımların ele alınması öngörülmektedir ifadesi kullanılmıştır. 10 Bu çerçevede en önemli sorun hiç şüphesiz PKK nın Kuzey Irak taki varlığıdır. Başbakan Erdoğan la yapılan görüşmenin ardından Barzani her ne kadar Türkiye nin güvenliğini de kendi güvenliğimizden ayrı görmüyoruz ifadesini kullanmasına ve güvenlik alanında daha fazla işbirliği yapacaklarını belirtmesine karşın PKK eylemlerini doğrudan hedef alan açıklamalarda bulunmaması ve Kürt bölgesindeki PKK varlığının ortadan kaldırılmasına dönük somut adımlardan bahsetmemesi, Türkiye de bazı kesimlerin eleştirisine yol açmıştır. Esasında Barzani hem ORSAM daki konuşmasında hem de diğer görüşmelerinde PKK konusunda çok açık bir mesaj vermiştir. Barzani ye göre sorun askeri yöntemlerle çözülecek bir sorun değildir. Nitekim, gazetecilerle yaptığı görüşmede de konunun bir kez daha gündeme gelmesi üzerine çatışmalara ve şiddete karşı olduğunu dile getirdikten sonra şu ifadeleri kullanmıştır, Türkiye nin içinde ya da PKK içinde savaşla bir çözüme gidileceğini düşünenler varsa, neden bugüne kadar savaşla bir çözüme götüremediler? Bu zihniyet artık bitsin diyorum. 11 Dolayısıyla Barzani nin sözlerinden anlaşıldığı üzere PKK konusunda Kürt yönetimi bazı kesimlerin beklentilerinin aksine 2003 sonrası dönemde kullanmaya başladığı söylemi sürdürmüştür. Söylem temelde PKK nın Türkiye nin bir iç sorunu olduğu, PKK nın ortaya çıkartılmasında kendilerinin hiçbir sorumluluklarının bulunmadığı, askeri olarak 1990 lı yıllarda PKK karşı Türk ordusuyla birlikte mücadele etmelerine rağmen bir başarı elde edemedikleri yönündedir. Kürt yönetimi bir anlamda sürekli bir şekilde PKK ile çatışmayı Kürt-Kürt çatışması olarak nitelendirmekte ve böyle bir sürecin içerisinde yer almayacaklarını açık bir şekilde deklare etmektedir. Bununla birlikte sorunu tanımlama noktasında bir ayrışma olsa da Barzani nin Kürt sorunun çözümünde de BDP başta olmak Türkiye deki Kürt kesimlerden farklılaştığı da dikkat çekmektedir. Öncelikli olarak Mesut Barzani nin BDP Genel Başkanı Selahattin Demirtaş ve ka-

10 17 Barzani, milliyetçilik politikasıyla etki alanını genişletmeye çalışırken, Kürt-Kürt e kırdırtan bir lider olma ünvanını üzerine almak istememektedir. Nitekim PKK ile Barzani arasında son yıllarda Kerkük ve milliyetçilik üzerine yaşanan söylem çatışmasının da etki genişletme rekabetinden kaynaklandığı bilinmektedir. patılan DTP nin Genel Başkanı Ahmet Türk le yaptığı görüşmede kendilerinden demokratik açılım çalışmalarına destek vermelerini istemesi ve bu talebini TRT-6 da Kürtçe olarak gündeme taşıması üzerinde durulması gerekilen bir konudur. Barzani, TRT 6 da katıldığı TV programında açık bir şekilde Selahattin Demirtaş ve Ahmet Türk le yaptığı görüşmede, Bu projeye destek verin. Her ne kadar bugüne kadar gereken adımlar atılamamışsa da bu proje Kürt milleti için önemli bir proje, sizin bu projeyi desteklemeniz savunmanız gerekiyor. Buna kesinlikle karşı çıkmamanız gerekiyor 12 ifadelerini kullandığını açıklamıştır. Nitekim Barzani nin hem ORSAM hem de diğer görüşmelerinde kendisinin açılım sürecini desteklediğini sürekli gündeme taşıması ve açılım siyasetiyle sorunun çözüleceğini belirtmesi Barzani ile PKK ve BDP arasındaki görüş farklılığının olduğunu göstermektedir. Üstüne üstlük Barzani nin TRT-6 da Kürtçe olarak Türkiye deki Kürt kamuoyuna şiddetle sorunların çözülemeyeceği ve açılım sürecinin desteklemeleri yönündeki çağrılarda bulunması Türkiye deki Kürt siyasetçilerin söylem ve politikalarına aykırı bir durum ortaya çıkartmaktadır. Barzani nin Başbakan Erdoğan ve ekibinin siyasetini desteklediğini ifade ettiğinin ileri sürülmesi ise BDP tabanında yeni bir tartışmanın yaşanmasına yol açabilir. Barzani nin TRT-6 da Başbakan ve onun grubunun başlattığı bu açılım siyaseti, bu sorunun çözümü için en iyi yoldur. Bu mesele kavga ile asla çözülemez. Bu mesele, ancak barışçıl ve demokratik bir yol ile çözülebilir. Yani Başbakan ve onunla birlikte olanların başlattığı bu yolu, Kürt milletinin desteklemesini diliyorum dediği aktarılmaktadır. 13 Barzani TRT nin Demirtaş ve Türk le görüşmesi hakkındaki soruya yönelik olarak da kendilerine açılım sürecini desteklemelerini ve kesinlikle karşı çıkmamaları gerektiğini ifade ettiğini ileri sürmüştür. Barzani tarafından yapılan açıklamalardan anlaşıldığı üzere Irak Bölgesel Kürt Yönetimi nin Kürt sorunun çözümünde BDP ve PKK den oldukça farklı bir siyasete sahip olduğu ve Barzani nin Türkiye deki Kürt toplumuna ve siyasetçilere doğrudan hükümeti desteklemeleri çağrısında bulunduğu görülmektedir. Söz konusu açıklamaların etkisi gelecek günlerde Kürt siyaseti içinde farklı tartışmaların yaşanmasına yol açacak düzeyde net ve açık olmuştur. Dolayısıyla bazı kesimlerce ileri sürülenin aksine Barzani nin politikaları ile BDP nin politikaları arasında tam bir karşıtlık olduğu görülmektedir. Diğer yandan PKK yla doğrudan askeri yöntemlerle mücadele edeceğini ifade etmesini bekleyen kesimlerin aksine Barzani nin yalnızca söylem düzeyinde farklı bir dil kullanması eleştirileri de beraberinde getirmiştir. Ancak, Kürt bölgesindeki kesimlerin sorunlara bakışı ile Türk kamuoyun beklentileri arasında bir paralellik olmadığını belirtmek gerekir. Kürt bölgesinde iki önemli tartışma günümüzde de etkili bir şekilde sürmektedir. Kendi güvenliklerini sağlama için Kürt Yönetiminin Türk-Kürt diyaloğunu yönelmesi gerektiğini ileri süren bir kesimin varlığına karşın güvenlik ve varlığını sürdürmek için Kürt- Kürt diyaloğunun öncelikli olarak kurulmasında ısrar eden güçlü bir kesim bulunmaktadır. Birinci grupta yer alanların başında Kürt Bölgesel Yönetiminde yer alan politikacılar ile Türk şirketleriyle ortak projeler yürüten Kürt iş adamları gelmektedir. İkinci grupta ise üniversite gençliği, basın ve akademideki seçkinler ve ağırlıklı olarak milliyetçi Kürt kesimler gelmektedir. Türkiye ile işbirliği sürecini ciddi şekilde önemsemelerine rağmen Ankara nın Kerkük sorunu başta olmak üzere Türkmenler ve Sünni Araplarla kurduğu

11 18 işbirliğine kuşku ile yaklaşmaktadırlar. Bölgesel Yönetiminin öncelikli olarak dünyanın birçok bölgesine yayılmış Kürt nüfusu ile iyi bir diyalog kurmasını savunan bu kesimler Irak Kürt toplu içinde önemli bir destek görmektedirler. Bunların yanı sıra bir de Avrupa da yaşayan önemli bir kısım Kürt nüfusu da Kürt-Kürt diyalogunun önemi üzerinde durmaktadır. Tüm bunların yanı sıra Barzani nin doğrudan PKK yı hedef alması durumunda hem Kürt bölgesinde hem de Avrupa ve diğer Kürt nüfusu üzerindeki etkisi azalacak ve bu durum gelecekte Barzani hareketinin Erbil başta olmak üzere tüm Kürt bölgesinde zayıflamasına yol açacaktır. Barzani nin tarihsel olarak güçlü olduğu bölgelerin başında Dohuk, Musul ve sınırlı düzeyde de Erbil gelmektedir. Behdinan bölgesi olarak bilinen bu sınırlar aynı zamanda Barzani hareketinin yaşam alanını oluşturmaktadır. Diğer yandan Erbil, Süleymaniye ve Kerkük te Barzani ailesine verilen destek sınırlıdır. Barzani milliyetçilik politikasıyla etki alanını genişletmeye çalışırken, Kürt-Kürt e kırdırtan bir lider olma ünvanını üzerine almak istememektedir. Nitekim PKK ile Barzani arasında son yıllarda Kerkük ve milliyetçilik üzerine yaşanan söylem çatışmasının da etki genişletme rekabetinden kaynaklandığı bilinmektedir. 14 Sonuç olarak Barzani nin güvenlik alanında işbirliği konusunda Türkiye deki açıklamaları Türk kamuoyunu tatmin etmemiş olmakla birlikte Kürt toplumu üzerindeki etkisi farklı olabilir. Barzani en son aşamada Irak içindeki konumunu koruma ve olası bir parçalanma veya Iraklı gruplar arasında yaşanacak bir iç savaş durumuna hazırlı olmayı öncelikli güvenlik politikaları arasında görmektedir. Sonuç Yerine Irak Kürt Bölgesel Yönetimi (IKBY) Başkanı Mesut Barzani nin Ankara ziyaretinin ardında Türkiye nin Irak politikasındaki önemli bir saç ayağının da normalleşme sürecine girdiğini belirtmek gerekir. Irak ın geleceğinin belirlendiği şu günlerde Kürt aktörleri dışlayarak bir Irak politikası belirlemeye veya Irak siyasetinde etkili olmaya çalışmak oldukça zordur. Şii, Sünni, Arap ve Türkmenler gibi Kürtler de Irak siyasetinin bir realitesi ve bu realiteyi yok sayarak Irak ın geleceği üzerine söz söylemek oldukça güçtür. Bu bağlamda Barzani nin uzun bir aradan sonra gerçekleştirdiği Türkiye ziyaretiyle her iki taraf da ilişkileri normalleştirme iradelerini açık bir şekilde ortaya koymuş oldular. Dışişleri Bakanı Davutoğlu nun ifade ettiği üzere Türkiye Kürt Yönetimiyle tam bir entegrasyon süreci içerisinde girme konusunda aktif bir politikayı hayata geçirecektir. Barzani yönetimi de Ankara ziyareti sırasında önceliklerinin Türkiye ile ticari, siyasi ve diplomatik diyalogu güçlendirmek olduğunu açıklamıştır. Sonuç olarak uzunca bir aradan sonra Barzani nin Türkiye ziyaretinin etkisiyle Türkiye ile Bölgesel Yönetim arasındaki ilişkilerin daha hızlı bir şekilde gelişme göstermesi kuvvetle muhtemeldir. DİPNOTLAR 1 Basıl El Gureyri nin 9-10 Haziran 2010 tarihlerinde Ankara da gerçekleşen Türkiye-Irak İlişkileri Tarihi ve Geleceğe Yönelik Açılımlar adlı konferansta yaptığı sunuş Mayıs 2010 arası Erbil de gerçekleşen gözlem ve mülakatlar. 3 S., Mülakat, , Erbil. 4 Mesut Barzani, Mülakat, , Selahaddin. 5 Erbil de Mayıs 2010 arası yapılan mülakatlar. 6 Kemal Kerküki, Mülakat, , Erbil 7 Star Gazetesi, Ahmet Davutoğlu Barzani yle görüştü, , davutoglu-barzani-yle-gorustu-haber htm 8 KRG Resmi Sitesi, President Barzani: I see a bright future in our relations and cooperation with Turkey, , 9 Ibid. 10 Dışişleri Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi, IKBY Başkanı Mesut Barzani nin Ülkemizi Ziyareti Hk.,, No: 117, , 11 Bürokratik Haber, Barzani yi kızdıran soru neydi, , barzaniyi_kizdiran_soru_neydi Zaman Gazetesi, Barzani, Demirtaş ve Türk ten açılım konusunda Erdoğan a destek olmalarını istedi, , 13 TRT Haber, Barzani den Önemli Mesajlar, , aspx?haberkodu=492d9c9b-cdc5-4b08-8e3e-fc fa8 14 Erbil gözlemleri.