Karar Verme Stilleri ve Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Bağlanma Stilleri Açısından İncelenmesi

Transkript

1 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(1) Kış/Winter Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Karar Verme Stilleri ve Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Bağlanma Stilleri Açısından İncelenmesi M. Engin DENİZ a Selçuk Üniversitesi Öz Bu araştırmanın amacı, üniversite öğrencilerinin bağlanma stillerinin karar vermede öz saygı, karar verme stilleri ve beş faktör kişilik özelliklerini anlamlı düzeyde yordayıp yordamadığını saptamaktır. Araştırmaya Selçuk Üniversitesinin farklı fakültelerinde öğrenim görmekte olan 313 ü kız ve 254 ü erkek olmak üzere toplam 567 öğrenci katılmıştır. Araştırma sonuçları öğrencilerin bağlanma stillerinin bütün olarak karar vermede özsaygı, karar verme stilleri ve beş faktör kişilik özellikleri puanlarını anlamlı düzeyde yordadığını göstermektedir. Karar vermede öz saygı, karar verme stillerinden dikkatli, kaçıngan ve erteleyici puanlarının en önemli yordayıcısı güvenli bağlanma stili iken panik karar verme stilinin en önemli yordayıcısının ise korkulu bağlanma stilinin olduğu görülmüştür. Beş faktör kişilik özellikleri ile ilgili olarak ise nevrotizm, dışadönüklük, deneyime açıklık ve yumuşak başlılık puanlarının en önemli yordayıcısı güvenli bağlanma stili iken sorumluluk alt boyutunun en önemli yordayıcısı saplantılı bağlanma stilidir. Anahtar Kelimeler Bağlanma Stilleri, Beş Faktör Kişilik Özellikleri, Karar Verme Stilleri. a Dr. M. Engin DENİZ. Rehberlik ve Psikolojik Danışmalık alanında Doçenttir. Çalışma alanları arasında bağlanma stilleri, sosyal beceri eğitimi, karar verme, duygusal zeka ve stresle başa çıkma yer almaktadır. İletişim: Selçuk Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Eğitim Bölümü, Alaeddin Keykubat Kampüsü / Konya. Elektronik Posta: engindeniz@selcuk.edu.tr. Tel: Fax: Bireyin kişilik gelişimi yaşamının ilk yıllarından itibaren çevresi ile kurmuş olduğu ilişkiler yumağı içerisinde şekillenir (Hamarta, 2004). Bireyin anne veya bakımını üstlenen (caregiver) kişi ile kurmuş olduğu ilişki önceleri sadece çocuğun biyolojik varlığının devamına hizmet ederken daha sonra bu iletişim biçimi içselleştirilerek bireyin hayatının tüm yönlerini etkileyen bir etkileşim biçimi haline gelir. Bebek ve anne arasında oluşan bağ, annenin bebeğin gösterdiği rahatsızlık ya da korku belirtilerini fark etmesine ve bebeğin rahatlığı, korunması ve çevreyi keşfedebilmesi için güvenli üs görevi sağlamasına yardım eder (Cooper, Shaver ve Collins, 1998). Bowlby (1973, 1982), anne ve çocuk arasında oluşan bağı ve bu bağın ortaya koyduğu işlevleri bir model olarak ileri süren ilk kişidir. Bowlby (1982) e göre bağlanma, bir kişinin korktuğunda, yorulduğunda veya hasta olduğunda bir figürle ilişki kurmak ya da yakınlık aramak için duyduğu güçlü bir istektir ve duygusal bir bağdır. Bu bağ, rahatlığı, güvenliği ve desteği içermektedir. Ayrıca bağlanma, iki insan arasındaki sevgi ilişkisine dayalı yakınlık olarak da tanımlanmaktadır (Ainsworth, Blehar, Waters ve Wall, 1978). Bağlanma teorisine göre insanlar; bebeklik, çocukluk ve yetişkinlik dönemleri boyunca diğer bireylerle olan ilişkileri ile ilgili, kendileri ve diğer insanlar hakkında içsel çalışma modelleri (Internal Working Models) geliştirirler. Bowlby (1973) e göre; zaman içerisinde çocuklar bakıcılarıyla olan yaşantılarını öyle içselleştirirler ki, bu ilk bağlanma yaşantıları çocuğun daha sonraki sosyal ilişkileri için de bir model oluşturur. İçsel çalışma modelleri birbirleriyle ilişkili olan iki farklı boyuttan oluşmaktadır. Benlik modeli, bireyin kendisini ne kadar değerli gördüğüne ve başkaları tarafından da ne oranda sevildiğine ilişkin algılarını, diğerleri modeli ise, bireyin ihtiyacı olduğunda yakın çevresindeki insanlardan ne oranda yardım isteyebileceğine ve bu kişilerin güven vericiliğine ilişkin değerlendirmelerini yansıtmaktadır (Bartholomew ve Horowitz, 97

2 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ 1991; Bowlby, 1973; VanIjzendoorn ve Bakermans- Kranenburg, 1996). Bağlanma üzerine son yıllarda yapılan çalışmalar (Bartholomew, 1990; Bartholomew ve Horowitz, 1991) dörtlü bağlanma modeli üzerinde yoğunlaşmaktadır. Bu model ilişkilerde kendi ve diğer kişilere yönelik pozitif ve negatif görüşler temelinde dört bağlanma stilinden oluşmaktadır. Hem kendi hem de diğer kişilere yönelik olumlu görüşe sahip insanlar güvenlidirler. bağlanan kişi, kendisinin sevilmeye değer olduğunu başkalarını da genellikle kabul edici ve destekleyici olarak düşünür. bağlanan kişi, kendisi hakkında olumsuz; ancak diğer insanlar hakkında olumlu düşünceye sahiptir. Kendisini sevilmeye değer görmezken, başkalarını sevilmeye değer bulur. bağlanan kişinin, benlik modeli olumludur; ancak diğerleri modeli olumsuzdur ve özerkliğe aşırı önem verir. Her iki modelin de olumsuz olduğu bağlanma stili ise korkulu bağlanma stildir. Kişi kendini başkalarının sevgisine ve desteğine layık görmez, başkalarını da reddedici ve güvenilmez olarak görür (Bartholomew ve Shaver, 1998). Bartholomew bağlanma stillerini diğer yetişkin bağlanma kuramcılarından farklı olarak isimlendirse de benzer şekilde tanımlamıştır (Griffin ve Bartholomew, 1994; Hazan ve Shaver, 1987; Simpson, 1990). bağlanma, Hazan ve Shaver (1987) in kuramındaki kaygılı-kararsız bağlanma stilini, kayıtsız bağlanma stili de kaçıngan bağlanma stilini andırmaktadır. bağlanma stili yetişkin bağlanma kuramlarında tutarlı olarak aynı şekilde tanımlanmaktadır. Kobak ve Sceery (1988), bağlanmanın zihinsel modellerinin (working models), stresli durumlara ilişkin bireylerin vermiş oldukları farklı duygusal tepkileri yönlendiren kurallar bütünü olarak anlaşılabileceğini ifade ederler. İçsel çalışma modelleri duyguların düzenlediği ve davranışın yönlendirildiği karakteristik stratejiler bütünüdür. Bu açıdan ele alındığında bireyin yaşamıyla ilgili kararlar alırken düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını şekillendiren önemli faktörlerden birisinin de bağlanma stilleri olduğu düşünülebilir. Bireylerin problemlerinin üstesinden gelebilmesinde etkili karar verme becerilerine sahip olması ve karar verme konusunda kendilerine güvenmeleri önemlidir. Verilecek karardan duyulan hoşnutsuzluk bireylerde pek çok olumsuz psikolojik sonuçlara neden olabilir. Karar verme bireyin çok sayıda eylem alternatifi belirlediği, değerlendirdiği ve bu alternatiflerden birisini uygulamak için seçtiği karmaşık bir aşamalar bütünü olarak tanımlanır (Phillips, Pazienza ve Ferrin, 1984). Karar almanın tanımında, bu aşamanın, bir kişinin bilgi edinme yoluna rehberlik eden stratejilerin kullanımından etkilendiği düşünülür. Bu stratejiler kişinin karar verme stilinde gözlenebilir. Karar verme stili; bir karar alma durumunda bir kişinin yaklaşım, tepki ve eylemlerde bulunduğu duruma denir (Phillips ve ark., 1984). Kuzgun (1992) ye göre de karar verme bir ihtiyacı gidereceği düşünülen bir objeye götürecek birden fazla yol olduğu zaman, yaşanan sıkıntıyı giderici bir yöneliş olarak tanımlanabilir. Çok seçenekli kararlar bireyler açısından daha fazla güçlük ortaya çıkarmaktadır. Bu durum bireyde strese yol açar. Aynı zamanda bu karar karmaşıklığı bireyi karar vermede olumsuz etkiler (Shiloh, Koren ve Zakay, 2001). Bireysel farklılıkların yanında, kültürlerin farklı değer yargıları, toplumsal özellikleri ve tutumları da karar verme ve problem çözme davranışı üzerinde etkili olabilir (Yi ve Park, 2003). Ancak, temel bazı ihtiyaçlar dikkate alındığında karar verme aktivitelerinin evrensel bir süreç olup, kullanılan stratejiler farklılık gösterebilir (Mann ve ark., 1998). Kneeland (2001) yararlı ya da etkin bir karar verebilmek için zamanlama ve sürecin doğru uygulanması gerektiğini belirtmektedir. Adair (2000) de karar verme sürecinde öncelikle amacın ortaya konulması gerektiğini vurgulamaktadır. Kişinin birçok seçenek arasından birine yönelmesi bilişsel ve kompleks bir süreçtir. Etkili ve sağlıklı karar vermek için bu bilişsel süreçlerin işlemesi gerekmektedir. Karar vermeden önce seçenekler çok iyi değerlendirilmelidir (Eldeleklioğlu, 1996; Kuzgun, 2000; Yeşilyaprak, 2003). Kişiler ve sosyal ortamlar karşılıklı etkileşim içinde olan sistemlerdir. Sosyokültürel çevreler kişilik yapılarının gelişimine katkıda bulunurlar. İçsel çalışma modellerindeki farklılıklar ve bağlanma ilişkileri kişilerin kendileri ve diğerleri ile ilişkilerine dayanarak kişilik gelişimini ve psikososyal uyumu etkilerler (Cervone, Shadel ve Jencius, 2001; Waters, Vaughn, Posada ve Kondo- Ikemura, 1995). Bir kişilik gelişim kuramı olarak geliştirilen bağlanma kuramı (Bowlby, 1982) ile kişilik yapıları konusunda kapsamlı araştırmalar sonucunda ortaya konulan beş faktör kişilik kuramı arasındaki ilişkilerin belirlenmesi, bu yapıların anlaşılmasında önemli katkılar sağlayabilir. Kişilik ile ilgili birçok görüş ortaya atılmıştır. Konu üzerinde tam bir uyum olmasa da araştırmacılar, faktör analizi çalışmalarında tutarlı bulgulara varmışlardır. Araştırmacılar farklı kişilik verilerini kullanarak kişiliğin beş boyutuna dönük ka- 98

3 DENİZ / Karar Verme Stilleri ve Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Bağlanma Stilleri Açısından İncelenmesi nıtlar bulmuşlardır (Costa, McCrae ve Dye, 1991; Digman, 1990; Goldberg, 1990; McCrae ve Costa, 1987; McCrae ve John, 1992). Beş faktör kişilik kuramı bu farklı görüşleri bir çatı altında bütünleştirmiş görünmektedir (Bacanlı, İlhan ve Aslan, 2009; Burger, 2006). Burger (2006) kişiliği, bireyin kendisinden kaynaklanan tutarlı davranış kalıpları ve kişilik içi süreçler olarak tanımlamıştır. Tutarlı davranış kalıbı ile her zaman ve her durum için benzer davranışların gözlenmesi anlaşılırken, kişilik içi süreçlerden maksat ise, nasıl davranacağımızı ve hissedeceğimizi etkileyen ve içimizde gelişen bütün duygusal, bilişsel ve güdüsel süreçleri ifade eder. Bir bireyin özgün davranış ve düşünme biçimini tayin eden dinamik sistemlerin organizasyonu (Ekşi ve Otrar, 2001) olarak da tanımlanabilen kişiliğin bu beş boyutu duygusal denge/ nevrotizm, dışadönüklük, deneyime açıklık/kültür, yumuşak başlılık ve sorumluluk olarak birçok kültürler arası çalışmada da doğrulanmıştır (Bacanlı ve ark., 2009). Nevrotizm boyutu, bireylerin kaygılı, sıkıntılı, tedirgin, güvensiz özellikleriyle tanımlanmaktadır. Duygusal sıkıntı yaşayan ve duyguları aşırı değişiklik gösteren insanlar nevrotizm boyutundan yüksek puan alacaklardır. Nevrotiklik düzeyi yüksek insanlar, düşük olan insanlara göre günlük olaylar karşısında daha sık stres yaşarlar. Dışa dönük bireyler sosyal, canlı, neşeli, coşkulu, iyimser ve girişkendirler. Ayrıca sosyallik ve insanlarla birlikte olmayı sevme, eğlenceyi sevme, liderlik, güç, istekli olma ve arkadaşça davranma gibi özellikler de bu faktörü temsil etmektedirler. Deneyime açıklık boyutunu oluşturan özellikler arasında güçlü bir hayal gücü, yeni görüşleri kabul etme isteği, çok yönlü düşünme ve zihinsel merak vardır. Yumuşak başlılık boyutu affedici, yardımsever, alçakgönüllü, uysal, merhametli ve uzlaşmacı özelliklerle tanımlanmaktadır. Yumuşak başlılık faktöründe yüksek olan kişiler başkalarını seven, verici olan, sosyal insanlardır. Ayrıca diğer insanlarla duygusal yakınlık kurabilirler. Sorumluluk boyutu ise düzenli, sorumluluk sahibi, hırslı, dikkatli ve disiplinli özellikleri kapsamaktadır (Bacanlı ve ark., 2009; Burger, 2006; McCrae ve John, 1992; Shaver ve Brennan, 1992; Somer, Korkmaz ve Tatar, 2002). Bireyin bağlanma biçimi kişilik gelişimi üzerinde çok büyük bir öneme sahiptir. Çocuğun çevresiyle kurmuş olduğu ilk ilişkilerle şekillenmeye başlayan bağlanma stillerinin ergenlik döneminde de devam ettiğine ve bireyin kişilik gelişimi ve insanlarla ilişkileri üzerinde etkili olduğuna ilişkin kanıtlar vardır (Ainsworth, 1989; Hamilton, 2000, Sroufe,1979). Dolayısıyla güvenli yetişkin ilişkilerinin gelişimi anne-çocuk arasındaki bağın kalitesiyle ilişkilidir (Ceyhan, 2006). Bu açıklamalar doğrultusunda ilk çocukluk yaşantılarıyla şekillenen bağlanma stilleri bireylerin karar vermede özsaygıları, karar verme stilleri ve kişilik özelliklerinin anlaşılmasında önemli katkılar sağlayabilir. Bu araştırmanın temel amacı bağlanma stillerinin karar vermede öz saygı, karar verme stilleri ve kişilik özelliklerini anlamlı düzeyde yordayıp yordamadığını belirlemektir. Özellikle bağlanma stillerinin karar vermede öz saygı, karar verme stilleri ve kişilik özellikleri üzerindeki etkisini belirlemeye yönelik çalışmaların sayısı oldukça azdır. Bu açıdan da araştırma sonuçlarının literatüre önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Evren ve Örneklem Yöntem Araştırma ilişkisel tarama modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın veri toplama grubunu, Selçuk Üniversitesi nde öğrenim görmekte olan üniversite öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini; Teknik Eğitim Fakültesi (n=103, %18.2), Eğitim Fakültesi (n=125, %22), Fen- Edebiyat Fakültesi (n=36, %6.3), İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi (n=78, %13.8), Mesleki Eğitim Fakültesi (n=92, %16.2) ve Mühendislik-Mimarlık Fakültesi nde (n=133, %23.5) öğrenim görmekte olan öğrenciler arasından tesadüfi küme örnekleme yoluyla seçilen toplam 567 üniversite öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmaya katılan öğrencilerden 313 ü kız ve 254 ü erkek öğrenci olup, öğrencilerin yaş ortalaması (Ss:2.13) dır. Katılımcıların yaşları 17 ve 28 arasında değişmektedir. Öğrencilerin %26.1 i (n=148) birinci sınıf, %29.5 i (n=167) ikinci sınıf, %17.8 i (n=101) üçüncü sınıf ve %26.6 sı (n=151) dördüncü sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır. Veri Toplama Araçları Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT): Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi, Bacanlı ve arkadaşları (2009) tarafından geliştirilmiştir. SDKT beş alt boyuttan oluşmaktadır (duygusal dengesizlik/nevrotizm, dışadönüklük, deneyime açıklık, yumuşak başlılık, sorumluluk). SDKT nin yapı geçerliğini test etmek için 285 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde Temel Bileşenler Faktör Analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda beş faktörün SDKT ye ait varyansın % ünü açıkladığı görülmüştür. SDKT nin uyum 99

4 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ geçerliğini sınamak için Sosyotropi Ölçeği, Çatışmalara Tepki Ölçeği, Negatif-Pozitif Duygu Ölçeği, Sürekli Kaygı Envanteri kullanılmıştır. Genel olarak incelendiğinde, SDKT nin boyutlarının uyum geçerliği için kullanılan ölçeklerle orta düzeyde ve anlamlı bir yapı ortaya koyduğu ve bu sonuçların uyum geçerliği açısından önemli olduğu bulgusuna ulaşılmıştır. SDKT nin güvenirlik çalışmaları kapsamında 285 katılımcıdan elde edilen veriler üzerinde aracın iç tutarlık katsayıları hesaplanmış ve 90 katılımcıya ise iki hafta arayla SDKT uygulanmıştır. SDKT nin boyutlarının iç tutarlık katsayılarının.73 ile.89 aralığında değiştiği görülmüştür. SDKT test tekrarına ilişkin bulgular incelendiğinde en yüksek ilişkiyi Yumuşak Başlılık (r=.86, p<.01), en düşük ilişkiyi ise Deneyime Açıklık Boyutunun (r=.68, p<.01) ortaya koyduğu görülmüştür. Melbourne Karar Verme Ölçeği I-II (MKVÖ I-II): Melbourne Karar Verme Ölçeği Mann, Burnett, Radford ve Ford (1997) tarafından, Flinders Karar Verme Ölçeği I-II temel alınarak hazırlanmıştır. Mann ve arkadaşları (1998) de altı ülkeyi kapsayan kültürler arası bir araştırmada, üniversite öğrencilerinin karar vermede öz-saygı ve karar verme stillerini karşılaştırmak amacıyla Melbourne Karar Verme Ölçeği I-II (MKVÖ I-II) yi kullanmıştır. MKVÖ I karar vermede öz saygıyı belirlemeyi amaçlayan bir ölçektir. Altı maddeden oluşmaktadır. Puanlama maddelere verilen Doğru yanıtı 2 puan, Bazen Doğru yanıtı 1 puan, Doğru Değil yanıtı 0 puan şeklinde yapılmaktadır. Ölçekten alınabilecek maksimum puan 12 dir. Yüksek puanlar karar vermede öz-saygının yüksek olduğunun göstergesidir. Kültürler arası yapılan bu çalışmada ölçeğin Cronbach Alpha katsayısı.74 olarak bulunmuştur. MKVÖ II 22 maddeden oluşmaktadır. Ölçek karar verme stillerini ölçmektedir. Dört alt ölçeği bulunmaktadır. Bunlar; dikkatli (6 madde), kaçıngan (6 madde), erteleyici (5 madde) ve panik (5 madde) karar verme stilleri. Bu ölçekte MKVÖ I gibi yanıtlanmaktadır. Puanların yüksekliği ilgili karar verme stilinin kullanıldığına işaret etmektedir. Alt ölçeklerin güvenirlik katsayıları sırasıyla dikkatli.80, kaçıngan.87, erteleyici.81 ve panik.74 olarak hesaplanmıştır (Mann ve ark., 1998). MKVÖ I-II nin Türkçeye uyarlama çalışmaları Deniz (2004) tarafından yapılmıştır. Üniversite öğrencileri üzerinde yapılan güvenirlik çalışmasında, MKVÖ I-II nin güvenirliği testin tekrarı ve iç tutarlık yöntemleriyle ayrı ayrı hesaplanmıştır. Testin tekrarı yöntemi ile alt ölçeklerden elde edilen güvenirlik katsayıları r =.68 ile r =.87 arasında değişmektedir. MKVÖ I-II nin iç tutarlılık katsayıları ise Alpha=.65 ile Alpha=.80 arasında değişmektedir. MKVÖ I-II nin benzer ölçek geçerlik çalışması Kuzgun (1992) tarafından geliştirilen Karar Stratejileri Ölçeği ile yapılmıştır. MKVÖ I-II ile KSÖ alt ölçekleri arasındaki korelasyon katsayıları r=.15 ile r=.71 arasında değişen anlamlı ilişkiler bulunmuştur (Deniz, 2004). İlişki Ölçekleri Anketi: Çalışmada öğrencilerin bağlanma stillerinin belirlenmesinde, Griffin ve Bartholomew (1994) tarafından geliştirilip Sümer ve Güngör (1999a) tarafından Türkçeye uyarlanan İlişki Ölçekleri Anketi kullanılmıştır. İlişki Ölçekleri Anketi on yedi maddeden oluşmaktadır. İlişki Ölçekleri Anketi saplantılı, kayıtsız, korkulu ve güvenli bağlanma stili olmak üzere dört alt boyuttan oluşmaktadır. Ölçek maddeleri Likert tipine uygun olarak (1) beni hiç tanımlamıyor ile (7) tamamıyla beni tanımlıyor arasında puanlanmaktadır. ve kayıtsız bağlanma stilleri beşer maddeyle ölçülürken, saplantılı ve korkulu bağlanma stilleri dörder madde ile ölçülmektedir. Benzer ölçek geçerliğine ilişkin bulgularda bağlanma stillerinin belirlenmesinde kullanılan ilişki anketi (Relationship Questionnaire).47 ile.61 arasında korelasyon olduğu bulunmuştur. Ayrıca ölçeğin test- tekrar test yöntemi ile tüm boyutlarda güvenirlik katsayılarını.54 ile.78 arasında bulmuştur (Sümer ve Güngör, 1999a). İşlem Araştırma verilerini toplamak amacıyla öğrencilere uygulamanın yapılacağı saatler önceden duyurulmuştur. Veri toplama araçları araştırmacılar tarafından sınıf ortamında, araştırmaya gönüllü olarak katılan öğrencilere uygulanmıştır. Uygulamadan önce öğrencilere veri toplama araçları hakkında bilgi verilmiştir. Veri toplama süreci tek oturumda gerçekleşmiş ve öğrencilerin veri toplama araçlarını tamamlamaları yaklaşık kırk dakika sürmüştür. Verilerin istatistiksel analizinde bağlanma stilleri ile karar vermede öz saygı, karar verme stilleri ve beş faktör kişilik özellikleri arasındaki ilişkinin belirlenmesinde Pearson momentler çarpım korelasyon katsayısı kullanılmıştır. Bağlanma stillerinin karar vermede öz saygı, karar verme stilleri ve beş faktör kişilik özelliklerini yordayıp yordamadığının belirlenmesinde ise çoklu regresyon analizi tekniği kullanılmıştır. 100

5 DENİZ / Karar Verme Stilleri ve Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Bağlanma Stilleri Açısından İncelenmesi Tablo 1. Bağlanma Stilleri ile Karar Vermede Özsaygı ve Karar Verme Stilleri Arasındaki İlişkiler Karar vermede özsaygı Dikkatli Kaçıngan Erteleyici Panik -.11 * ***.17 ***.29 *** * *.14 **.21 ***.09 * -.20 *** -.19 *** -.20 *** -.20 *** -.09 *.17 ***.14 **.16 *** * p <.05 ** p <.01 *** p <.001 Bulgular Bu bölümde araştırmanın amacına bağlı olarak uygulanan istatistiksel sonuçlara yer verilmiştir. Tablo 1 de bağlanma stilleri ile karar vermede özsaygı ve karar verme stilleri arasındaki ilişkiler verilmiştir. bağlanma stili ile dikkatli karar verme stili arasında ve kayıtsız bağlanma stili ile karar vermede özsaygı ve dikkatli bağlanma stili arasında anlamlı bir ilişki bulunmamasına karşın, diğer analizlerde düşük düzeyde anlamlı ilişkilerin olduğu görülmüştür. Bağlanma stillerinin karar vermede özsaygı ve karar verme stillerini anlamlı düzeyde yordayıp yordamadığına ilişkin yapılan regresyon analizi sonuçları Tablo 2 de yer almaktadır. Tablo 2 incelendiğinde öğrencilerin bağlanma stillerinin bütün olarak karar vermede özsaygı puanlarını yordadığı görülmektedir (R 2 =.085, F=12.973, p<.001). Bağlanma stilleri (,, ve ) karar vermede özsaygıdaki toplam varyansın %8.5 ini açıklamaktadır. Regresyon katsayılarının anlamlılığına ilişkin t testi sonuçları incelendiğinde en önemli yordayıcının güvenli bağlanma stili olduğu görülmüştür. Araştırmanın diğer bulgusunda ise öğrencilerin bağlanma stillerinin bütün olarak dikkatli karar verme stili (R 2 =.034, F=4.871, p<.01), kaçıngan stili (R 2 =.083, F=12.728, p<.001), erteleyici stili (R 2 =.069, F=10.339, p<.001) ve panik karar verme stili puanlarını (R 2 =.119, F=19.047, p<.001) anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür. Bağlanma stilleri (,, ve ) dikkatli karar verme stilindeki toplam varyansın %3.4 ünü, kaçıngan karar verme stilindeki toplam varyansın %8.3 ünü, erteleyici karar verme stilindeki toplam varyansın %6.9 unu ve panik karar verme stilindeki toplam varyansın %11.9 unu açıklamaktadır. Tablo 3 de bağlanma stilleri ile kişilik alt boyutları arasındaki ilişkiler verilmiştir. bağlanma stili ile dışadönüklük arasında negatif yönlü; kayıtsız bağlanma stili ile deneyime açıklık arasında pozitif yönlü, yumuşak başlılık arasında negatif yönlü; güvenli bağlanma stili ile duygusal dengesizlik/nevrotizm arasında negatif yönlü, dışadönüklük, deneyime açıklık, yumuşak başlılık ve sorumluluk arasında pozitif yönlü; saplantılı bağlanma stili ile sorumluluk arasında ise negatif yönlü anlamlı ilişkiler bulunmuştur. Bağlanma stillerinin kişilik özelliklerini anlamlı düzeyde yordayıp yordamadığına ilişkin yapılan regresyon analizi sonuçları Tablo 4 de verilmiştir. Tablo 4 incelendiğinde bağlanma stillerinin bütün olarak kişilik özelliklerinden duygusal dengesizlik/nevrotizm (R 2 =.036, F=5.322, p<.001), dışadönüklük (R 2 =.049, F=7.240, p<.001), deneyime açıklık (R 2 =.069, F=10.467, p<.001), yumuşakbaşlılık (R 2 =.048, F=7.155, p<.001) ve sorumluluk (R 2 =.036, F=5.243, p<.001) alt boyutlarını anlamlı düzeyde yordadığı görülmüştür. Bağlanma stilleri (,, ve ) duygusal dengesizlik/nevrotizm kişilik özelliğindeki toplam varyansın %3.6 sını, dışadönüklükteki toplam varyansın %4.9 unu, deneyime açıklıktaki toplam varyansın %6.9 unu, yumuşak başlılıktaki toplam varyansın %4.8 ini ve kişilik özelliklerinden sorumluluk alt boyutundaki toplam varyansın %3.6 sını açıklamaktadır. Tartışma Araştırma bulguları bağlanma stilleri ile karar vermede öz saygı ve karar verme stilleri arasında anlamlı ilişkiler olduğunu ve bağlanma stillerinin bütün olarak karar vermede özsaygı ve karar verme stilleri puanlarını yordadığını göstermektedir. Karar vermede öz saygı, karar verme stillerinden dikkatli, kaçıngan ve erteleyici puanlarının en önemli yordayıcısı güvenli bağlanma stili iken panik karar verme stilinin en önemli yordayıcısının ise korkulu bağlanma stilinin olduğu görülmüştür. bağlanma stiline sahip bireyler karar verme yeteneklerine güvenmekte aynı zamanda karar vermeden önce alternatifleri dikkatlice değerlendirebilmektedir. Diğer taraftan ilk çocukluk yıllarında geliştirmiş olduğu güvenli bağlanma karar verme sorumluluğunu üstlenmesine de olumlu katkı yap- 101

6 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ Tablo 2. Bağlanma Stillerinin Karar Vermede Özsaygı ve Karar Verme Stillerini Yordama Gücü Bağımlı Değişkenler R 2 F Bağımsız Değişkenler t Karar vermede özsaygı *** *** *** Dikkatli ** * * * Kaçıngan *** Erteleyici *** *** *** *** 3.304** Panik *** 4.182*** 2.146* ** 3.505*** * p <.05 ** p <.01 *** p <.001 maktadır. Ergenlerin anne-baba ile bağlanma ilişkisini inceleyen araştırmalar, ergenlik döneminde ailesi ile güvenli bağlanma ilişkisi içinde olan gençlerin sosyal açıdan kendilerini daha yetkin hissettiklerini daha yüksek düzeyde özsaygılarının olduğunu (Sümer ve Güngör, 1999b), güvensiz bağlanma stiline sahip ergenlerde ise düşük özsaygı ve yakın ilişki kurmada güçlük çekmek gibi duyguların yoğun olarak yaşandığına (Cooper ve ark., 1998) ilişkin araştırma bulguları bu araştırmanın bulgularını destekler niteliktedir. Wells ve Hansen (2003) in yapmış olduğu araştırmalarında güvenli bağlanma stiline sahip bireylerde utanç duygusunun düşük, buna karşılık korkulu ve kaçınan bağlanma stiline sahip bireylerde ise utanç duygusunun anlamlı düzeyde daha yüksek olduğunu saptamışlardır. Dolayısıyla bu bulgudan yola çıkarak korkulu ve kaçıngan bağlanma stiline sahip bireylerin utanç duygusunu yoğun yaşadıklarından dolayı karar verme sürecinde, kaçıngan ve erteleyici karar verme stilini kullanabilirler. Brown ve Mann (1990), ergenlerin ailedeki karar- Tablo 3. Bağlanma Stilleri ile Kişilik Alt Boyutları Arasındaki İlişkiler Duygusal Nevrotizm Dengesizlik/ Dışadönüklük D e n e y i m e Açıklık Yumuşakbaşlılık * * -.09* ***.22***.24***.19***.09* ** * p <.05 ** p <.01 *** p <.001 Sorumluluk 102

7 DENİZ / Karar Verme Stilleri ve Beş Faktör Kişilik Özelliklerinin Bağlanma Stilleri Açısından İncelenmesi Tablo 4. Bağlanma Stillerinin Kişilik Özelliklerini Yordama Gücü Bağımlı Değişkenler R 2 F Bağımsız Değişkenler t Duygusal Dengesizlik/Nevrotizm *** *** Dışadönüklük *** Deneyime Açıklık *** Yumuşakbaşlılık *** Sorumluluk *** * p <.05 *** p < *** *** * 4.602*** * * *** lara katılımı ve dikkatli karar vermesiyle bazı değişkenler arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Olumlu aile ortamının ergenin dikkatli karar vermesinde etkili olduğunu ve bu ortama ergenin daha olumlu katkı sağladığı ve yaşına uygun tercihler yapabildiği görülmüştür. Eldeleklioğlu (1996) tarafından yapılan araştırmada da, anne baba tutumları ile karar verme stratejileri arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırma sonucu elde edilen bulgulara göre, demokratik ana-baba tutumuyla mantıklı ve bağımsız karar verme arasında olumlu ilişki, kararsız olma arasında olumsuz ilişki bulunmuştur. Ayrıca koruyucu- istekçi ve otoriter ana-baba tutumuyla mantıklı karar verme arasında olumsuz bir ilişki olduğu görülmüştür. Olumlu aile ortamında yetişen bireylerin güvenli bağlanma stiline sahip olduğu dikkate alındığında, bu araştırma sonucunda elde edilen bağlanma stilleri ile karar verme stilleri arasında ortaya çıkan ilişki yukarıdaki araştırma bulgularıyla da desteklenmektedir. Diğer taraftan literatür incelendiğinde bu konuda yeterli çalışmanın olmadığı görülmüştür. Farklı örneklem gruplarıyla benzer çalışmaların yapılmasının alana önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Araştırmanın diğer bulgusunda güvenli bağlanma stili ile kişilik özellikleri arasında anlamlı ilişkiler saptanmıştır. Ayrıca bağlanma stilleri bütün olarak kişilik özeliklerini yordamaktadır. bağlanma stili dışadönüklükle negatif yönlü; kayıtsız bağlanma deneyime açıklıkla pozitif, yumuşak başlılıkla negatif; güvenli bağlanma nevrotizmle negatif, dışadönüklük, deneyime açıklık, yumuşak başlılık ve sorumlulukla pozitif; saplantılı bağlanma stili ise sorumlulukla negatif yönde anlamlı düzeyde ilişkilidir. Kişilik özelliklerinden nevrotizm, dışadönüklük, deneyime açıklık ve yumuşak başlılık puanlarının en önemli yordayıcısı güvenli bağlanma stili iken sorumluluk alt boyutunun en önemli yordayıcısının ise saplantılı bağlanma stilinin olduğu görülmüştür. Bowlby (1982) e göre yetişkin anksiyetesinin kökeni çocukluk yaşantılarına dayanmakta ve kaygının anlaşılmasında bağlanma süreçleri önemli yer tutmaktadır. Bağlanma stilleri depresyon ve kaygının altında yatan bilişsel, duygusal ve uyarım süreçlerinin temeli ve hareket noktası olabilir (Simonelli, Ray ve Pincus, 2004). Bağlanma ile ilgili alanyazın incelendiğinde, güvenli olmayan bağlanma stilleri patolojik belirtiler için risk faktörü taşımaktadır (Brumariu ve Kerns, 2008). Ayrıca yapılan bazı araştırmalar, güvensiz bağlanan bireylerin güvenli bağlanan bireylere oranla daha yüksek düzeyde anksiyete ve depresif belirtilere sahip olduğunu göstermektedir (Bifulco, Moran, Ball ve Bernazzani, 2002; Cassidy, Lichtenstein-Phelps, Sibrava, Thomas, Borkovec, 2009; Ceyhan, 2006; Hamarta, 2004; Mitchell ve Doumas, 2004; Muris, Meesters, Van Melick ve Zwambag, 2001; Warren, Huston, Egeland ve Sroufe, 1997; Weems, Ber- 103

8 K U R A M V E U Y G U L A M A D A E Ğ İ T İ M B İ L İ M L E R İ man, Silverman ve Rodriguez, 2002). Bu araştırmanın sonuçları da bu bulguları destekler niteliktedir. Shaver ve Brennan (1992) üniversite öğrencileri üzerinde yaptıkları bir çalışmada, bağlanma biçiminin bireyin kişiliği üzerindeki etkilerine yönelik önemli sonuçlar elde etmişlerdir. Araştırmanın sonuçlarına göre; güvenli bağlanma stiline sahip bireyler güvensiz bağlananlara oranla daha az nörotik, daha dışa dönük, daha az kaygılı ve daha sıcak oldukları, kaçınmalı bağlanma geliştirenlerin daha depresif, daha uyumsuz oldukları, ilişkilerinde daha doyumsuz oldukları ve ilişkilerinin daha kısa sürdüğü, korkulu bağlananların ise sosyal ilişkilerden kaçınan, duygusal ilişki kuramayan yetişkinler oldukları saptanmıştır. Demirkan da (2006) bağlanma stilleri ile beş faktör kişilik özellikleri arasında anlamlı ilişkiler saptamıştır. Bu araştırmaların sonuçları, araştırma bulgularıyla benzerlik göstermektedir. Griffin ve Bartholomew (1994) beş faktör kişilik özelliklerinden nevrotiklik ve dışadönüklük boyutlarının bağlanma stilleriyle ilişkili olduğunu belirtmektedirler. Nevrotiklikle kendine saygı arasında olumsuz bir ilişkili vardır, dışadönüklük boyutu sosyal, neşeli, coşkulu, iyimser ve girişken olma özellikleriyle tanımlanmaktadır ki, bu özellikler de güvenli bağlanan bireylerin özellikleriyle ilişkilidir. bağlanma stiline sahip bireylerin sosyal beceri düzeyleri ile aralarında olumlu bir ilişki olduğuna yönelik araştırma sonuçları (Anders ve Tuckers, 2000; Deniz, Hamarta ve Arı, 2005; DiTommaso, Brannen-McNulty, Ross ve Burgess, 2003) da, bağlanma ve dışa dönüklük arasındaki ilişkinin olduğuna yönelik varsayımları desteklemektedir. Yapılan diğer araştırmalarda da içsel kontrol odağına sahip bireyler güvenli bağlanma stili sergilerken, dışsal kontrol odağına sahip bireylerse güvensiz bağlanma stili sergilemektedirler (Dilmaç, Hamarta ve Arslan, 2009; Hexel, 2003; McMahon, 2007). Kişilik bozukluklarının temelinde bireyin çevresindeki insanlara bağımlı kişilik özellikleri geliştirmesi (sosyotropi), özgüven eksikliği, yaptığı her iş için diğer insanların onayını alması gerektiği yönünde geliştirdiği inanç etkilidir (Durmuşoğlu, Hamarta, Deniz ve Öztürk, 2006), dolayısıyla bu davranışların temelinin ilk çocukluk yaşantılarında geliştirmiş olduğu güvensiz bağlanma ile ilişkili olabilir. Sonuçlar bağlanma stillerinin karar vermede öz saygı, karar verme stilleri ve kişilik özellikleri üzerinde etkili olduğunu göstermektedir. Bu açıdan ilk çocukluk yaşantılarında bireylerin güvenli bağlanma stilinin gelişimi, onların ileriki yaşantılarında sağlıklı kararlar vermeleri üzerinde etkili olacaktır. Verdiği kararlardan memnun olan bireyler, toplumsal yaşamın her alanında kendisini daha iyi hissedip yaşamından da doyum sağlayacaktır. Bu bulgular özellikle ilk çocukluk yıllarında şekillenen bağlanma stillerinin bireylerin ileriki yaşantılarında karar verme ve kişilik özellikleri üzerinde etkili olduğunu ortaya koymaktadır. Dolayısıyla çocuğun bakımını üstlenen bireylerin çocuğun gelişimini dikkate alarak daha özenli davranmaları gerekmektedir. 104

9 Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Educational Sciences: Theory & Practice - 11(1) Winter Eğitim Danışmanlığı ve Araştırmaları İletişim Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. An Investigation of Decision Making Styles and the Five-Factor Personality Traits With Respect To Attachment Styles M. Engin DENİZ a Selçuk University Abstract The aim of this research is to investigate if the attachment styles significantly predict the decision self-esteem, decision making styles and five-factor personality traits. Subjects of the study were 567 students in total from different faculties of Selçuk University. The results of the study showed that the attachment styles of the students significantly predict decision self-esteem, decision making styles and personality traits. It was seen that secure attachment style is the most significant predictor of decision self-esteem and vigilance, buck-passing, procrastination scores of decision making styles, whereas the most significant predictor of hypervigilance decision making style is fearful attachment style. attachment style is the most significant predictor of neuroticism, extraversion, agreeableness, openness to experience sub-dimensions of personality traits and the most significant predictor of conscientiousness is preoccupied attachment style. Key Words Attachment Styles, Decision Making Styles, Five Factor Personality Traits. A person s identity is shaped by the relationships with the environment starting from the early years of one s life (Hamarta, 2004). However the relationship between the child and his/her mother or caregiver(s) at the beginning of the childhood was only for the physical existence of the child, afterwards this relationship style is internalized and becomes a relationship style that affects all aspects of life. The bond established between the infant and mother helps the mother to be sensitive to the infant s signals of distress or fear and provides a secure base which offers infant comfort, protection and help to explore the environment (Cooper, Shaver, & Collins, 1998). Bowlby (1973, 1982) was the first researcher to suggest a bond between mother and child and he formulated a model that exhibits the functions of this bond. According to Bowlby attachment is an affectional bond and a strong desire of establishing a relationship or seeking a Correspondence: Assoc. Prof. Selcuk University, Faculty of Technical Education, Campus-Konya/ Turkey. engindeniz@selcuk.edu.tr. Phone: Fax: for closer proximity with a specific figure when she/ he is sick, tired or frightened. This bond comprises comfort, safety and support. In addition, attachment has been defined as an intimate and affectionate relationship between two people (Ainsworth, Blehar, Waters, & Wall, 1978). According to attachment theory, people develop internal working models which are related to their relationships with other individuals during infancy, childhood, and adulthood. According to Bowlby (1973) an individual s initial attachment is established early in the development with his/her primary caregiver(s), and this provides a cognitive framework for his/her later social relationships. Internal working models are composed of two patterns that are associated with each other. Self model is the representation of perception about the degree to which a person internalized a sense of his or her self-worth and the self lovability whereas the others model reflects the degree to which others are expected to be available and supportive when needed (Bowlby, 1973; Bartholomew & Horowitz, 1991; VanIjzendoorn & Bakermans-Kranenburg, 1996). 105

10 E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E Recent studies (Bartholomew, 1990; Bartholomew & Horowitz, 1991) on attachment focused on a four-category classification model. Four attachment patterns are constructed in terms of positivity or negativity of a person s self and others in relationships. Individuals who are characterized as secure have a positive self model and a positive model of others. These individuals indicate a sense of lovability and an expectation that other people are generally supportive and accepting. Individuals who are characterized as preoccupied have a negative self model and a positive model of others. These individuals indicate a sense of unworthiness (unlovability) about the self and a sense of worthiness (lovability) about others. Individuals who are classified as dismissing have a positive self model, but a negative model of others and give excessive importance to independence. style is another attachment style, in which there are negative feelings about the self and others. Individuals who have fearful attachment style indicate a sense of unworthiness (unlovability) and perceive others as untrustworthy and rejecting (Bartholomew & Shaver, 1998). Bartholomew s attachment styles are similar to those described by other adult attachment researchers, although the terms used are different (Griffin & Bartholomew, 1994; Hazan & Shaver, 1987; Simpson, 1990). In Hazan and Shaver s (1987) model preoccupied attachment style matches anxious-ambivalent, and the dismissing style matches avoidant (Hazan, & Shaver, 1987; Simpson, 1990). Kobak and Sceery (1988) state that internal working models of attachment can be defined as the entire rules that orients an individual s emotional reactions to stressful situations. Internal working models are entire characteristics strategies in which emotions are regulated and behaviors are oriented. From this point of view, attachment style can be considered as one of the most important factors that shape individual s thoughts, feelings and behavior when making decisions regarding their life. It is very important for an individual to have effective decision-making skills and self-confidence in decision-making in order to overcome his/her problems. The discontent from the decision that individual made can cause several adverse psychological consequences. Decision making is defined as the entire sophisticated stages in which individuals determine alternative actions, evaluate them and choose one of these alternatives to apply. In the definition of decision making, it is thought that these stages are influenced by the strategies used for obtaining information. Decision making style is called a situation which includes the approach, reaction and action of the individual who is about to make a decision (Phillips, Pazienza, & Ferrin, 1984). According to Kuzgun (1992), decision-making can be defined as an inclination to overcome the current problem when more than one way exists to lead us to an object that is thought to be the satisfier of a requirement. Decisions that have several alternatives reveal more difficulties for individuals and this situation causes stress. At the same time this decision chaos affects individuals negatively (Shiloh, Koren, & Zakay, 2001). In addition to individual differences, different cultural values, social facilities and attitudes may also influence decision making and problem-solving behaviors (Yi & Park, 2003). However, some basic requirements are taken into consideration, decision-making activities are universal processes and the strategies used may vary (Mann et. al., 1998). Kneeland (2001) states that in order to make a useful or effective decision, timing and decision making processes must be implemented correctly. Adair (2000) emphasizes that the purpose should be determined first during the decision making process. Inclination to one of the several choices is a cognitive and complex process for individuals. In order to make an effective and healthy decision, this cognitive process should be carried out. Choices should be evaluated effectively before making a decision (Eldeleklioğlu, 1996; Kuzgun, 2000; Yeşilyaprak, 2003). Individuals and social settings are reciprocally interacting systems. Socio-cultural environments contribute to the development of personality structures. Individual differences in working models and attachment relationships influence personality development and psychosocial adjustment by virtue of their influences on expectations about the self and about the self in relation to others (Cervone, Shadel, & Jencius, 2001; Waters, Vaughn, Posada, & Kondo- Ikemura, 1995). Personality structure has been concerned in the researches of personality. Several views about personality have been expressed. However, there was not a certain compliance about this issue, researchers have found consistent results with factor analysis studies. Researchers have also found evidences which addressed five dimensions of personality by means of using different personality data (Costa, McCrae & Dye, 1991; Digman, 1990; Goldberg, 1990; McCrae & Costa, 1987; McCrae & John, 1992). The fivefactor personality trait seems to integrate different 106

11 DENİZ / An Investigation of Decision Making Styles and the Five-Factor Personality Traits With Respect To Attachment Styles views under an umbrella of terminology (Bacanlı, İlhan, & Aslan, 2009; Burger, 2006). Burger (2006) defines personality as consistent behavior patterns of the person and intra-personal processes. What is implied by consistent behavioral pattern is, performing the same acts in any time for any situation, while intra-personal processes mean all the emotional, cognitive and motivational processes developing inside us that have an influence over our acts and feelings. Dimensions, composing the five-factor model; neuroticism, extraversion, openness to experience, agreeableness and conscientiousness confirmed by many cross-cultural studies (Bacanlı et al., 2009), can be defined as an organization of dynamic systems which assess an individual s authentic behavior and thinking style (Ekşi & Otrar, 2001). Each of the five factors is said to give rise to an average, overall dispositional tendency in the individual s thoughts, feelings and actions (Cervone et al., 2001). Neuroticism is defined as the propensity to experience a variety of negative effects, such as anxiety, embarrassment, personal insecurity, irritability, fear and depression. Individuals, who experience unpleasant and disturbing emotions and emotional instability, score high on neuroticism. Individuals who have high level of neuroticism are more likely to experience stress in daily life than those who have low level of neuroticism. Extraverted individuals are social, lively, cheerful, enthusiastic, optimistic and energetic. Also facets such as sociability, being friendly, fun-loving, leadership, power and willingness represent this factor. Openness to experiences refers to willingness to be receptive to new ideas and approaches, a powerful imagination, intellectual curiosity and multidimensional thinking. Agreeableness is defined as the tendency to be helpful, modest, forgiving, easy going and merciful. Individuals high on agreeableness factor concern for and love others and they are social and also they may establish emotional closeness with other people. Conscientiousness is defined as the tendency to be responsible, ambitious, careful, disciplined and regular (Bacanlı et al., 2009; Burger, 2006; McCrae & John, 1992; Shaver & Brennan, 1992; Somer, Korkmaz, & Tatar, 2002). The attachment style of an individual has a great importance on the development of personality. There are several evidences showing that the attachment styles are shaped by the first relationships the child establishes with his or her environment, also they continue during the adolescence and have an influence on individual s personality development and interpersonal relationships (Ainsworth, 1989; Hamilton, 2000; Sroufe, 1979). Therefore, the development of secure adult relationships is related to the quality of the bond between mother and child (Ceyhan, 2006). In the light of these explanations attachment styles shaped by early childhood experiences, can provide important contributions to understanding individuals decision self-esteem, decision making styles and personality traits. The basic goal of this study is to determine the relationships between attachment styles and decision self-esteem, decision making styles and personality traits, and to understand whether the attachment styles explain decision self-esteem, decision making styles and personality traits or not. Since there aren t enough studies targeted to determine the relationship among attachment, decision self-esteem, decision making styles, explaining this relationship is very important in terms of contribution to the literature. Participants Method The sample set of the research was composed of the students studying at Faculty of Technical Education (n=103, %18.2), Faculty of Education (n=125, %22), Faculty of Economy (n=78, %13.8), Faculty of Vocational Education (n=92, %16.2), and Faculty of Engineering and Architecture (n=133, %23.5) and were chosen by random set sampling method. The participants were 567 University students in total, 313 of whom were female and the mean age of the students were (Ss:2.13). The age range of the participants was between17 to % (n= 148) of the students were freshman, 29.5 (n=167) of the students were sophomore, 17.8% (n=101) of the students were on the third year and 26.6% (n=151) were on the fourth year of their departments. Instruments Adjective Based Personality Scale: Adjective Based Personality Scale (ABPT) was developed by Bacanlı et. al. (2009). ABPT is composed of five sub-dimensions (extroversion, emotional stability/neuroticism, agreeableness, conscientiousness). Principle Component Analysis has been applied on the data collected from 285 participants in order to determine the construct validity of ABPT. Analyses have showed that five-factor model explains 52.63% of the variance in ABPT. Sociotropy Scale, 107

12 E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E Table 1. The Relationships among Attachment Styles, Decision Self-Esteem and Decision Making Styles Decision Self-Esteem Vigilance Buck-passing Procrastination Hypervigilance -.11 * ***.17 ***.29 *** * *.14 **.21 ***.09 * -.20 *** -.19 *** -.20 *** -.20 *** -.09 *.17 ***.14 **.16 *** * p <.05 ** p <.01 *** p <.001 Reaction to Conflicts Scale, Negative-Positive Emotion Scale, and Trait Anxiety Inventory has been used to determine the concurrent validity of ABPT. Test-retest was conducted within a two weeks time and the Cronbach Alpha internal consistency coefficients were calculated. Internal consistency coefficients of the dimensions of ABPT varied between.89 to.73. As a result of test-retest analysis, Agreeableness was found to have the highest relationship (r=.86, p<.01) and Openness to Experiences was found to have the lowest relationship (r=.68, p<.01). Melbourne Decision-Making Questionnaire I-II (DMQ I-II): The Melbourne Decision-Making Questionnaire was developed by Mann, Burnett, Radford, and Ford (1997) based on Flinder s Decision-Making Scale I-II. Mann et al. (1998) used the DMQ in cross-cultural research that included six countries with the aim of comparing decision self-esteem and the decision-making styles of university students. The DMQ-I is a scale that aims to determine decision self-esteem level. It consists of 6 items. Grading is done by giving numerical values to items according to the answers below: true for me: score 2, sometimes true: score 1, not true for me: score 0. Higher scores are the indicators of a higher level of decision self-esteem. In this cross-cultural research, Cronbach alpha coefficient of the scale was found to be.74. The DMQ-II consists of 22 items and measures decision-making styles. The scale has 4 sub-scales, that are vigilance (6 items), buck-passing (6 items), procrastination (5 items) and hypervigilance (5 items) decisionmaking styles. This scale used the same answer style and was graded in the same way as the DMQ- I. Reliability coefficients of the sub-scales were calculated as follows: vigilance.80, buckpassing.87, procrastination.81 and hypervigilance.74 (Mann et al., 1998). The adaptations of the DMQ-I and DMQ-II to Turkish were performed by Deniz (2004). The reliability coefficients obtained from sub-scales calculated by the test-retest method varied between r=.68 and r=.87. Cronbach alpha coefficients of the DMQ I and DMQ-II varied between alpha=.65 and alpha=.80. Scale validity similar to those of the DMQ-I and DMQ-II, was performed with the Decision Strategy Scale (DSQ) of Kuzgun (1992). Significant relationships between r=.15 and r=.71 were found between correlation coefficients of the DMQ I-II and DSQ (Deniz, 2004). Relationships Scales Questionnaire (RSQ): The RSQ developed by Griffin and Bartholomew (1994) and adapted to Turkish participants by Sümer and Güngör (1999a) was used to determine the attachment styles of students. This inventory is a 17-item, Likert-type scale to measure four different attachment styles (secure, dismissing, fearful, and preoccupied). The reliability coefficients of the scale were calculated by the Retest Method and varied between.54 and.78. The parallel form validity of this scale was tested with the Relationship Questionnaire (Bartholomew & Horowitz, 1991) and the correlation coefficients varied between.49 and.61. Procedures The exact time for data collection of the research had been announced before. The measures were applied to the students who voluntarily participated into the study and they were collected in the classroom environment. Before collecting the data, the students had been informed about the measures. The process of data collection was done in one session which took approximately forty minutes. Pearson correlation coefficient was applied to determine the relationship among decision self-esteem, decision making styles and personality traits. Multiple regression analysis was employed to determine if attachment styles predict decision self-esteem, decision making styles and personality traits. 108

13 DENİZ / An Investigation of Decision Making Styles and the Five-Factor Personality Traits With Respect To Attachment Styles Results Results related with the study are given below: The relationships among attachment styles, decision self-esteem and decision making styles were given in Table 1. The results of the regression analysis determining if attachment styles predict decision self-esteem and decision making styles were given in Table 2. Results given in Table 2 show that fearful, dismissing, secure, and preoccupied attachment styles significantly predict decision self esteem (R 2 =.085, F=12.973, p<.001). The attachment styles explain 8.5% of the decision self-esteem variance. The results of the t test related with the significance of the regression coefficients show that the most significant predictor was the secure attachment style. Another finding of the study was that the attachment styles of the students significantly predict all of the decision making styles including vigilance decision making style(r 2 =.034, F=4.871, p<.01), buckpassing style (R 2 =.083, F=12.728, p<.001), Procrastination style (R 2 =.069, F=10.339, p<.001) and hypervigilance style (R 2 =.119, F=19.047, p<.001). Attachment styles (fearful, dismissing, secure, and preoccupied) explain 3.4% of vigilance decision making total variance, 8.3% of buck-passing decision making total variance, 6.9% of procrastination decision making total variance and 11.9% of hypervigilance decision making total variance. The relationships between attachment styles and sub-dimensions of personality traits were given in Table 3. Results of the regression analysis performed to determine if attachment styles significantly predict personality traits were given in Table 4. As shown in Table 4, attachment styles significantly predict neuroticism (R 2 =.036, F=5.322, p<.001), extraversion (R 2 =.049, F=7.240, p<.001), openness to experiences (R 2 =.069, F=10.467, p<.001), agreeableness (R 2 =.048, F=7.155, p<.001) and conscientiousness (R 2 =.036, F=5.243, p<.001) sub-dimensions of personality traits. Attachment styles (fearful, dismissing, secure, and preoccupied) explain 3.6% of neuroticism total variance, 4.9% of extraversion total variance, 6.9% of openness to experiences total variance, 4.8% of agreeableness total variance and 3.6% of conscientiousness total variance. Discussion The findings of the research show that there are significant relationships among attachment styles, decision self-esteem and decision making styles. Moreover, all of the attachment styles significantly predict decision self-esteem and decision making styles scores. attachment style was Table 2. Results of Predictive and Explanatory Level of Attachment Styles on Decision Self-Esteem and Decision Making Styles Dependent Variables R 2 F Independent Variables t Decision Self-Esteem *** Vigilance ** Buck-passing *** *** *** 2.378* * * *** 3.976*** Procrastination *** *** 3.304* * Hypervigilance *** * p <.05 ** p <.01 *** p < *** 2.146* ** 3.505*** 109

14 E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E Table 3. The Relationships between Attachment Styles and Personality Sub-Dimensions Neuroticism Extraversion Openness to Experience Agreeableness Conscientiousness * * -.09* ***.22***.24***.19***.09* ** * p <.05 ** p <.01 *** p <.001 found to be the most significant predictor of vigilance, buck-passing and procrastination decision making styles and decision self-esteem. However, fearful attachment style was found to be the most significant predictor of hypervigilance decision making style. Researches investigating the attachment relationships indicate that young people, who had secure attachment relationships with their parents in the adolescence period, feel more socially competent and have high levels of self-esteem (Sümer & Güngör, 1999b). However, adolescents with insecure attachment styles have low levels of self-esteem and experience emotions, such as having difficulty to establish close relationships, intensively (Cooper et al., 1998). These findings are supporting the findings of the current research. Wells and Hansen (2003) stated in their research that individuals with secure attachment styles have low levels of shyness whereas individuals who have fearful and buck-passing attachment styles have significantly higher levels of shyness. Therefore in the light of this finding, individuals who have fearful and buck-passing attachment styles may use vigilance and procrastination decision making styles because they experience shyness intensively. Brown and Mann (1990) investigated the relationships among family structures, process variables and adolescent decision making. Findings confirmed that positive family environment is influential on adolescents in making careful decisions. These adolescents have positive contributions to their environments and can make age-appropriate choices. Eldeleklioğlu (1996) investigated the relationship between parental attitudes and decision making strategies. There was a positive correlation between democratic parental attitudes and reasonable and independent decision making styles and also a negative correlation with instability. In addition to this, there was also a negative correlation between protective parental attitudes and reasonable decision making. Keeping in mind that individuals who grew up in a positive family environments have secure attachment styles, the relationships between attachment styles and decision-making styles obtained as a result of the current study are also supported by the above research findings. On the other hand, the results of the related literature review showed that there weren t many studies on this subject. Similar studies with different sample groups will provide an important contribution to the field. Another finding of this research showed that, there were significant relationships between secure attachment style and personality traits. In short, attachment styles predict the personality traits. attachment style was negatively correlated with extraversion; dismissing attachment style was positively correlated with openness to experiences and negatively correlated with agreeableness; secure attachment style was negatively correlated with neuroticism, positively correlated with extroversion, openness to experiences, agreeableness and conscientiousness; preoccupied attachment style was negatively correlated with conscientiousness. According to Bowlby (1982), adult anxiety which stems from childhood experiences and attachment styles have a great importance to understand the anxiety. Attachment styles can be the basis and starting point of the underlying cognitive, emotional and stimulation processes of depression and anxiety (Simonelli, Ray, & Pincus, 2004). Based on the literature review on attachment, it was understood that insecure attachment styles are carrying a risk factor for pathological symptoms (Brumariu & Kerns, 2008). In addition to this, the results of the studies which indicated that individuals with insecure attachment styles have higher levels of anxiety and depressive symptoms than the individuals with secure attachment styles (Bifulco, Moran, Ball & Bernazzani, 2002; Cassidy, Lichtenstein-Phelps, Sibrava, Thomas, Borkovec, 2009; Ceyhan, 2006; Hamarta, 2004; Muris, Meesters, Van Melick & Zwambag, 2001; Warren, Huston, Egeland & Sroufe, 1997; Weems, Berman, Silverman & Rodriguez, 2002), support the results of current research. 110

15 DENİZ / An Investigation of Decision Making Styles and the Five-Factor Personality Traits With Respect To Attachment Styles Shaver and Brennan (1992) obtained significant results from their study on university students about the influence of attachment styles on the individual s personality. As a result, they found that secure subjects were less neurotic and more extraverted than insecure subjects and they were also more agreeable than avoidant subjects. Persons scoring high on avoidance were less open to feelings and avoidance was also associated with shorter relationships, depression, lower levels of satisfaction and commitment. People with fearful attachment styles have difficulty in maintaining a relationship. Demirkan (2006) has determined significant relationships between attachment styles and five-personality traits. The results of this study are compatible with the current research. Griffin and Bartholomew (1994) stated that neuroticism and extraversion sub-dimension of big five personality traits was related with attachment styles. There was a negative correlation between neuroticism and self-esteem, extraversion subdimension was defined as being social, optimistic, cheerful, enterprising and enthusiastic and these traits also related to secure individuals traits. The results of the studies which indicate that there is a positive correlation between the secure attachment style and social skills level (Anders & Tuckers, 2000; Deniz, Hamarta, & Arı, 2005; DiTommaso, Brannen-McNulty, Ross, & Burgess, 2003) also support the assumptions that there is a relationship between attachment and extraversion. Other researches also indicated that individuals with internal locus of control, have secure attachment styles; while individuals with external locus of control have insecure attachment styles (Dilmaç, Hamarta, & Arslan, 2009; Hexel, 2003; McMahon, 2007). Individuals irrational beliefs such as giving excessive importance to approval of other people and developing a dependent personality (sociotropy) or lack of self confidence are effective on the formation of personality disorders (Durmuşoğlu, Hamarta, Deniz, & Öztürk, 2006). These kinds of beliefs may be related with insecure attachment styles developed in early childhood experiences. Consequently, results show that attachment styles are effective on decision self-esteem, decision making styles and personality traits. In the light of these explanations, individuals early childhood experiences may have a significant effect on their capacity to develop secure attachment styles and to make reasonable decisions in their future lives. Individuals satisfied with their decisions may feel better in all aspects of their social lives and will also be satisfied with life itself. Table 4. Results of Predictive and Explanatory Level of Attachment Styles on Personality Traits Dependent Variables R 2 F Emotional Instability/Neuroticism *** Independent Variables t *** Extraversion *** Openness to Experiences *** Agreeableness *** Conscientiousness *** * p <.05 *** p < *** *** * 4.602*** * * *** 111

16 E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E References/Kaynakça Adair, J. (2000). Karar verme ve problem çözme (çev. N. Kalaycı). Ankara: Gazi Kitapevi. Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of the strange situation. Hillsdale, NJ: Erlbaum. Ainsworth, M. D. S. (1989). Attachments beyond infancy. American Psychologist, 44, Anders, S. L., & Tucker, J. S. (2000). Adult attachment style, interpersonal communication competence, and social support. Personal Relationships, 7, Bacanlı, H., İlhan, T. ve Aslan, S. (2009). Beş faktör kuramına dayalı bir kişilik ölçeğinin geliştirilmesi: sıfatlara dayalı kişilik testi (SDKT). Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7 (2), Bartholomew, K. (1990). Adult avoidance of intimacy: An attachment perspective. Journal of Social and Personal Relationships, 7, Bartholomew, K., & Horowitz, L. M. (1991). Attachment styles among young adults: A test of a four category model. Journal of Personality and Social Psychology, 61, Bartholomew, K., & Shaver P. R. (1998). Methods of assessing adult attachment: Do they converge? In J. A. Simpson, & W. S. Rholes (Eds.), Attachment theory and close relationships (pp ). New York: The Guilford Press. Bifulco, A., Moran, P. M., Ball, C., & Bernazzani, O. (2002). Adult attachment style I: Its relationship to clinical depression. Social Psychiatry and Psychiatric Epidemiology, 37, Bowlby, J. (1973). Attachment and loss: Vol. 2. Separation: Anxiety and anger. New York: Basic Books. Bowlby, J. (1982). Attachment and loss: Vol. 1. Attachment (2nd ed). New York: Basic Books. Brown, J. E. & Mann, L. (1990). The relationship between family structure and process variables and adolescent decision making. Journal of Adolescence, 13, Brumariu, L. E., & Kerns, K. A. (2008). Mother-child attachment and social anxiety symptoms in middle childhood. Journal of Applied Developmental Psychology, 29, Burger, J. M. (2006). Kişilik (çev. İ. D. Erguvan Sarıoğlu). İstanbul: Kaknüs Yayıncılık. Cassidy, J., Lichtenstein-Phelps, J., Sibrava, N. J., Thomas, C. L. Jr., & Borkovec, T. D. (2009). Generalized anxiety disorder: Connections with self-reported attachment. Behavior Therapy, 40, Cervone, D., Shadel, W. G., & Jencius, S. (2001). Social-cognitive theory of personality assessment. Personality and Social Psychology Review, 5 (1), Ceyhan, A. A. (2006). Üniversite öğrencilerinin geçmişte yaşadıkları ayrılık kaygısının öğrenilmiş güçlük, kaygı ve psikolojik belirtileri yordama düzeyi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6, Costa, P. T., McCrae, R. R., & Dye, D. A. (1991). Facet scales for agreeableness and conscientiousness: A revision of the NEO personality inventory. Personality and Individual Differences, 12, Cooper, M. L., Shaver, P. R., & Collins N. L. (1998). Attachment styles, emotion regulation, and adjustment in adolescence. Journal of Personality and Social Psychology, 74, Demirkan, S. (2006). Özel sektördeki yöneticilerin ve çalışanların bağlanma stilleri, kontrol odağı, iş doyumu ve beş faktör kişilik özelliklerinin araştırılması. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Deniz, M. E. (2004). Investigation of the relation between decision-making self-esteem, decisionmaking styles and problem solving skills of university students. Eurasian Journal of Educational Research, 4 (15), Deniz, M. E., Hamarta, E. & Arı, R. (2005). An investigation of social skills and loneliness levels of university students with respect to their attachment styles in a sample of Turkish students. Social Behavior and Personality, 33 (1), Digman, J. M. (1990). Personality structure: Emergence of the five-factor model. Annual Review of Psychology, 41, Dilmaç, B., Hamarta, E., & Arslan, C. (2009). Analyzing the trait anxiety and locus of control of undergraduates in terms of attachment styles. Educational Sciences: Theory & Practice, 9 (1), DiTommaso, E., Brannen-McNulty, C., Ross, L., & Burgess M. (2003). Attachment styles, social skills and loneliness in young adults. Personality and Individual Differences, 35 (2), Durmuşoğlu, N., Hamarta, E., Deniz, M. E. ve Öztürk, A. (2006, Eylül). Üniversite öğrencilerinin bağımlı kişilik özelliklerinin bağlanma stilleri açısından incelenmesi. 15. Eğitim Bilimleri Kongresi nde sunulan bildiri, Muğla Üniversitesi, Muğla. Ekşi, H. ve Otrar, M. (2001). Lise türleri ile kişilik özellikleri arasındaki ilişki üzerine bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 1, Eldeleklioğlu, J. (1996). Karar stratejileri ile ana baba tutumlari arasindaki ilişki. Yayımlanmamış doktora tezi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. Griffin, D., & Bartholomew, K. (1994). Models of self and other: Fundamental dimensions underlying measures of adult attachment. Journal of Personality and Social Psychology, 67, Goldberg, L. R. (1990). An alternative description of personality : The big-five factor structure. Journal of Personality and Social Psychology, 59, Hamarta, E. (2004). Üniversite öğrencilerinin yakın ilişkilerindeki bazı değişkenlerin (benlik saygısı, depresyon ve saplantılı düşünme) bağlanma stilleri açısından incelenmesi. Yayımlanmamış doktora tezi, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya. Hamilton, C. E. (2000). Continuity and discontinuity of attachment from infancy through adolescence. Child Development, 71, Hazan, C., & Shaver, P. (1987). Romantic love conceptualized as an attachment process. Journal of Personality and Social Psychology, 52, Hexel, M. (2003). Alexithymia and attachment style in relation to locus of control. Personality and Individual Differences, 35, Kneeland, S. (2001). Problem çözme (çev. N. Kalaycı). Ankara: Gazi Kitapevi. Kobak, R. R., & Sceery, A. (1988). Attachment in late adolescence: Working models, affect regulation, and representations of self and others. Child Development, 59, Kuzgun, Y. (1992). Karar stratejileri ölçeği: Geliştirilmesi ve standardizasyonu. VII. Ulusal Psikoloji Kongresi Bilimsel Çalışmaları içinde (s ). Ankara: Türk Psikologlar Derneği. Kuzgun, Y. (2000). Meslek danışmanlığı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Mann, L., Burnett. P., Radford, M., & Ford, S. (1997). The Melbourne Decision-Making Questionnaire: An instrument for measuring patterns for coping with decisional conflict. Journal of Behavioral Decision Making, 10,

17 DENİZ / An Investigation of Decision Making Styles and the Five-Factor Personality Traits With Respect To Attachment Styles Mann, L., Radford, M., Burnett, P., Ford, S., Bond, M., Leung, K. et al. (1998). Cross-Cultural differences in self-reported decision-making style and confidence. International Journal of Psychology, 33 (5), McCrae, R. R., & Costa, P. T. (1987). Validation of the fivefactor model of personality across instruments and observers. Journal of Personality and Social Psychology, 52 (1), McCrae, R. R., & John, O.P. (1992). An introduction to the five factor model and its applications. Journal of Personality, 60, McMahon, B. (2007). Organizational commitment, relationship commitment and their association with attachment style and locus of control. Unpublished master s thesis, Master of Science in Psychology, Georgia Institute of Technology, Atlanta. Mitchell, S., & Doumas, D. M. (2004, April). The relationship between adult attachment style and depression, anxiety, and self-esteem. Poster presented at the annual meeting of the Rocky Mountain Psychological Association, Reno, NV. Muris, P., Meesters, C., Van Melick, M., & Zwambag, L. (2001). Self-reported attachment style, attachment quality, and symptoms of anxiety and depression in young adolescents. Personality and Individual Differences, 30, Phillips, S. D., Pazienza, N. J., & Ferrin, H. H. (1984). Decisionmaking styles and problem-solving appraisal. Journal of Counseling Psychology, 31 (4), Shiloh, S., Koren, S., & Zakay, D. (2001). Individual differences in compensatory decision-making style and need for closure as correlates of subjective decision complexity and difficulty. Personality and Individual Differences, 30, Shaver, P. R., & Brennan, A. K. (1992). Attachment styles and the big five personality traits: Their connections with each other and with romantic relationship outcomes. Personality and Social Psychology Bulletin, 18 (5), Simonelli, L. E., Ray, W. J., & Pincus, A.L. (2004). Attachment models and their relationships with anxiety, worry, and depression. Clinical and Counseling Psychology Journal, 1 (3), Simpson, J. A. (1990). Influence of attachment styles on romantic relationships. Journal of Personality and Social Psychology, 59, Somer, O., Korkmaz, M., & Tatar, A. (2002). Beş faktör kişilik envanterinin geliştirilmesi-i: Ölçek ve alt ölçeklerin oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), Sroufe, L. A. (1979). The coherence of individual development: Early care, attachment and subsequent developmental issues. American Psychologist, 34, Sümer, N. ve Güngör, D. (1999a). Yetişkin bağlanma stilleri ölçeklerinin Türk örneklemi üzerinde psikometrik değerlendirmesi ve kültürlerarası bir karşılaştırma. Türk Psikoloji Dergisi, 14 (43), Sümer, N. ve Güngör, D. (1999b). Çocuk yetiştirme stillerinin bağlanma stilleri, benlik değerlendirmeleri ve yakın ilişkiler üzerindeki etkisi. Türk Psikoloji Dergisi, 14 (44), VanIjzendoorn, M. H. & Bakermans-Kranenburg, M.J. (1996) Attachment representations in mothers, fathers, adolescents, and clinical groups: A meta-analytic search for normative data. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 64, Warren, S. L., Huston, L., Egeland, B., & Sroufe, L. A. (1997). Child and adolescent anxiety disorders and early attachment. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 36, Waters, E., Vaughn, B., Posada, G., & Kondo-Ikemura, K. (1995). (Eds.). Caregiving, cultural, and cognitive perspectives on secure-base behavior and working models. New growing points of attachment theory and research. Monographs of the Society for Research in Child Development, 60 (2-3, Serial No. 244). Chicago: University of Chicago Press. Weems, C. F., Berman, S. L., Silverman, W. K., & Rodriguez, E. T. (2002). The relation between anxiety sensitivity and attachment style in adolescence and early adulthood. Journal of Psychopathology and Behavioral Assessment, 24, Wells, B. G., & Hansen, N. D. (2003). Lesbian shame: Its relationship to identity integration and attachment. Journal of Homosexuality, 45 (1) Yeşilyaprak, B. (2003). Eğitimde rehberlik hizmetleri gelişimsel yaklaşım. Ankara: Nobel. Yi, J. S., & Park, S. (2003). Cross-cultural differences in decision-making styles: A study of college students in five countries. Social Behavior and Personality: An international journal, 31 (1),

18 E D U C A T I O N A L S C I E N C E S : T H E O R Y & P R A C T I C E 114