HUKUKUMUZDA SUÇLULARIN GER VER LMES 1,2

Transkript

1 HUKUKUMUZDA SUÇLULARIN GER VER LMES 1,2 Necati MERCAN I- G R fi Yabanc lar n geri verilmesi, bir devletin ülkesinde bulunan ya da oraya kaçm fl olan bir san k veya hükümlünün, yarg lanmak ya da cezas n n çektirilmesi amac yla yetkili Devlete iadesidir. 3 YTCK n n 18. maddesinin 1. f kras nda yabanc bir ülkede ifllenen veya ifllendi i iddia edilen suç nedeniyle hakk nda ceza kovuflturmas bafl- (1) Necati Meran, Yarg tay Tetkik Hakimi, (2) 5237 say l YTCK Madde 18 (1) Yabanc bir ülkede ifllenen veya ifllendi i iddia edilen bir suç nedeniyle hakk nda ceza kovuflturmas bafllat lan veya mahkûmiyet karar verilmifl olan bir yabanc, talep üzerine, kovuflturman n yap labilmesi veya hükmedilen cezan n infaz amac yla, geri verilebilir. Ancak, geri verme talebine esas teflkil eden fiil; a.türk kanunlar na göre suç de ilse, b.düflünce suçu veya siyasî ya da askerî suç niteli inde ise, c.türkiye Devletinin güvenli ine karfl, Türkiye Devletinin veya bir Türk vatandafl n n ya da Türk kanunlar na göre kurulmufl bir tüzel kiflinin zarar na ifllenmiflse, d.türkiye nin yarg lama yetkisine giren bir suç ise, e.zamanafl m na veya affa u ram fl ise, geri verme talebi kabul edilmez. (2) Uluslararas Ceza Divan na taraf olman n gerektirdi i yükümlülükler hariç olmak üzere, vatandafl suç sebebiyle yabanc bir ülkeye verilemez. (3) Kiflinin, talep eden devlete geri verilmesi hâlinde, rk, dini, vatandafll, belli bir sosyal guruba mensubiyeti veya siyasî görüflleri nedeniyle kovuflturulaca na veya cezaland r laca na ya da iflkence ve kötü muameleye maruz kalaca na dair kuvvetli flüphe sebepleri varsa, talep kabul edilmez. (4) Kiflinin bulundu u yer a r ceza mahkemesi, geri verme talebi hakk nda bu madde ve Türkiye nin taraf oldu u ilgili uluslararas sözleflme hükümlerine göre karar verir. Bu karara karfl temyiz yoluna baflvurulabilir. (5) Mahkeme geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar verirse, bu karar n yerine getirilip getirilmemesi Bakanlar Kurulunun takdirine ba l d r. (6) Geri verilmesi istenen kifli hakk nda koruma tedbirlerine baflvurulmas na, Türkiye nin taraf oldu u ilgili uluslararas sözleflme hükümlerine göre karar verilebilir. (7) Geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar verilmesi hâlinde, ayr ca Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu hükümlerine göre tutuklama karar verilebilir veya di er koruma tedbirlerine baflvurulabilir. (8) Geri verme hâlinde, kifli ancak geri verme karar na dayanak teflkil eden suçlardan dolay yarg lanabilir veya mahkûm oldu u ceza infaz edilebilir. (3) Dönmezer- Erman, III, No 2243,

2 32 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 lat lan veya mahkûmiyet karar verilmifl olan bir yabanc n n, talep üzerine, kovuflturman n yap labilmesi veya hükmedilen cezan n infaz amac yla, geri verilebilmesi öngörülmüfltür. Suç iflledi i yarg karar ile kesin olarak saptan ncaya kadar herkes masumdur. Geri verme kurumu, yaln zca suç ifllemiflleri de il, yarg lanacak olan ve hakk nda ceza kovuflturmas bafllat lm fl olan yabanc kiflileri de kapsam na ald ndan suçlular n geri verilmesi yerine suç iflledi i iddia olunan yabanc n n geri verilmesi ifadesinin kullan lmas daha yerinde olmufltur. 4 II-YABANCILARIN GER VER LMES N N HUKUK ESASI Yabanc lar n geri verilmesi, Uluslararas Ceza Hukukunun karfl l kl yard m vas talar ndan biri ve en önemlisidir. Geri vermenin alt nda yatan amaç, hiçbir devlet ülkesinin suç ifllemifl kifliye s nak oluflturmamas ve suç eylemlerinin cezas z kalmamas d r. Temelinde toplumsal yarar ve adalet vard r. 5 Ceza Kanunlar n n mülkili i ilkesi, bir devlette suç iflledikten veya mahkum olduktan sonra baflka bir Devletin ülkesine kaçan kiflinin, bu ülkede takip ve yarg lanmas na engel oluflturmaktad r. Suçlular n geri verilmesine iliflkin kurumun temelinde mülkilik sisteminin sak ncalar n gidermek bulunmaktad r. Devletlerin karfl l kl yararlar, kendilerinin takip ve kovuflturmas n yapamad klar, suç iflledi i iddia olunan yabanc - lar n, cezas z kalmamalar için cezaland racak olan Devlete teslimi konusunda hukuki iflbirli ini zorunlu k lar. 6 III- TÜRK HUKUKU VE GER VERME KURUMUNUN DAYANDI I KAYNAKLAR Türk iade kurumu, Anayasan n 38/9. maddesi, YTCK n n 18. maddesi, De iflik Devletlerle yap lm fl bulunan suçlular n iadesi sözleflmeleri, gün ve 7376 say l Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesinin Tasdiki Hakk nda Kanun ile Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesi ne dayan r. 7 Anayasan n 38/9. maddesi uyar nca Uluslararas Ceza Divan na taraf olman n gerektirdi i yükümlülükler hariç olmak üzere vatandafl, suç sebebiyle yabanc bir ülkeye verilemez. YTCK n n 18. maddesi Devletleraras iliflkilerde anlaflma hükümlerine ayk r olmad sürece uygulan r. Bir baflka deyiflle, YTCK n n 18. maddesine ayk r bir anlaflma hükmü yürürlükte kald sürece, bu madde hükmünün uygulanmas na engel olur. Bunun yan nda Anayasan n 38/9. maddesi YTCK n n 18. maddesine ayk r olarak bir vatandafl Türk ün bir suç nedeniyle yabanc ülkeye geri ve- (4) Donay, Suçlular n adesinde Yeni Geliflmeler, s.239, (5) Özgen, s.4, (6) Armao lu, Belçika Kaidesi ve Siyasi.. s.1591, (7) Kalabal k, Suçlular n adesi.. s.1351,

3 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 33 rilmesini olanakl k lan bir anlaflma hükmünü onaylamayacakt r. TBMM böyle bir anlaflmay onaylarsa Anayasan n 90. maddesinin son f kras hükmüne göre yöntemine uygun olarak yürürlü e konulmufl anlaflmalar kanun hükmünde bulundu undan ve bunlar hakk nda Anayasaya ayk - r l k iddias yla Anayasa mahkemesine baflvurulamayaca ndan bu metinler yürürlükte kalmaya devam edecektir. 8 Vatandafl n geri verilmesi temel hak ve özgürlükler kapsam nda de erlendirilebilece inden 90. maddenin son f kras na tarihli 5170 Say l Kanunun 7. maddesiyle eklenen Usulüne göre yürürlü e konulmufl temel hak ve özgürlüklere iliflkin milletleraras andlaflmalarla kanunlar n ayn konuda farkl hükümler içermesi nedeniyle ç kabilecek uyuflmazl klarda milletleraras andlaflma hükümleri esas al n r. Hükmü burada da uygulanacakt r. 13 Aral k 1957 tarihinde Avrupa Konseyine üye 11 devlet taraf ndan imzalanan 21 Kas m1959 gün ve 7376 say l Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesinin Tasdiki Hakk nda Kanun ile onaylanarak yürürlü e giren Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesinin 28. maddesi, sözleflmeyi imzalayan devletler aras nda daha önce imzalanan iki tarafl suçlular n iadesine iliflkin her türlü anlaflma hükümlerini ortadan kald rm flt r. Bununla birlikte sözleflmeyi imzalayan devletler, 28. maddenin 2. f kras na göre sözleflme hükümlerini tamamlar nitelikte ve sözleflme prensiplerinin uygulanmas n kolaylaflt rmak üzere iki veya çok tarafl anlaflmalar yapabilirler. YTCK n n 18. maddesi ile suçlular n iadesine iliflkin Avrupa sözleflmesinin hükümleri aras nda geri vermenin temel koflullar bak m ndan bir çeliflki bulunmamaktad r. 9 Sözleflmenin 22. maddesi, suçlunun geri verilmesi usulüne iliflkin olarak geri vermenin istendi i taraf devlet kanununun uygulanaca n 10 öngörmüfltür. YTCK n n 18.maddesinin 5. f kras uyar nca, yetkili a r ceza mahkemesinin geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar vermesinden sonra, bu karar n geri verilmesi istenen kiflinin ifllemifl oldu u suç bak m ndan yerine getirilip getirilmemesine karar verme yetkisi Bakanlar Kurulunundur. IV- GER VERMEN N KOfiULLARI Geri vermeye iliflkin koflullar, Türkiye nin çeflitli devletlerle imzalam fl bulundu u iki tarafl sözleflmeler ile Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesinde belirlenmifltir. Ancak, buna ra men geri vermeye iliflkin asgari koflullar n, iç hukuk düzenlemesi olan kanunla belirlenmesi, uygulamada tek düzeli i sa lama aç s ndan önem tafl maktad r. Geri verme taleplerinin hangi usul ve esaslara göre yerine getirilece i, sözleflmelerde genellikle düzenlenmemekte, taraf devletlerin iç hukukuna b rak lmaktad r. Kifli özgürlü ünün k s tlanmas sonucunu do uran geri vermenin (8) Kalabal k, Suçlular n adesi.. s.1352, (9) Dönmezer-Erman III, s.518, (nak. Kalabal k, Suçlular n adesi.. s.1353) (10) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 22, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.179)

4 34 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 usul ve esas na iliflkin asgari flartlar n kanunla belirlenmesine ihtiyaç vard r. 11 Geri verme talebinin kabulü için ifllendi i iddia olunan eylemde ya da talep edilen kiflide bulunmas gereken ve gerekmeyen koflullar vard r. A- Eyleme iliflkin koflullar Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesinin 2. maddesinin 1. f kras uyar nca gerek geri vermeyi talep eden ve gerekse kendisinden geri verme talebinde bulunulan taraf n kanunlar nca en afla bir y l hürriyeti ba lay c bir cezay veya güvenlik tedbirini veya daha a r bir cezay gerektiren eylemler suçlunun geri verilmesini gerektirir. Ancak, geri vermeyi isteyen taraf ülkesinde bir cezaya mahkumiyet hükmü veya tutuklama karar verilmiflse hükmolunan ceza en az dört ay hürriyeti ba lay c ceza olmal d r. 12 Geri vermeyi gerektiren suçlar n neler oldu unu sayma yerine eylemin gerektirdi i asgari ceza süresini esas alan bu yaklafl m tarz iadeye konu suçlar n say s n n artmas n amaçlamaktad r. 13 Eyleme iliflkin koflullar gerçekleflmifl olsa bile geri verme her zaman olanakl olmayabilir. YTCK n n 118. maddesinin 1. f kras nda geri verme talebine esas olan eyleme iliflkin bir k s m istisnalar öngörülmüfltür. Geri verme talebine esas oluflturan eylem; 1. Türk kanunlar na göre suç de ilse: Eylemin her iki devletçe de cezaland r labilir olmas gerekir. Geri vermeyi talep eden Devlet kanununca eylemin suç oluflturmas gerekti i tart flmas zd r. Çünkü Devlet buna dayanarak geri verme talebinde bulunacakt r. Bunun yan nda geri vermesi talep edilen Devletin kanununa göre de eylemin suç olmas flartt r. Talep edilen san k ya da hükümlünün tutuklanmas ya da yakalan p zorla, geri verme talebinde bulunan tarafa teslim edilmesi ancak yüklenen eylemin o Devlet ülkesinde de suç olmas na ba l d r. Bir Devletin kendi hukukuna göre suç oluflturmayan bir eylemin takibine kat lmas olanaks zd r. 14 Bu nedenle geri verme talebinin kabul edilebilmesi yabanc n n eyleminin Türk kanunlar na göre suç oluflturmas na ba l d r. (11) Madde gerekçesi, (12) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 2/1, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.167), Demirbafl, Ceza Hukuku Genel..s.162, (13) Güngör, Suçlular n adesi..s.367, (14) Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.38,

5 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan Düflünce suçu veya siyasal 15 ya da askerî 16 suç niteli inde ise: Geri vermenin dayana n teflkil eden fiilin, düflünce suçu veya siyasal ya da askerî suç niteli inde olmamas gerekir. 17 Siyasal suçun tam ve aç k tan m n yapmak olanaks zd r. Çünkü siyasi suç kavram yer ve zamana göre de iflkenlik arz etmektedir. Konunun çözümü içtihatlara b rak lm flt r. Doktrinde de siyasal suçun tan mlanmas konusunda birlik yoktur. Bununla birlikte siyasal suçun tayininin hangi ölçütlere göre yap laca geri verme talebinin kabulü ya da reddi aç s ndan önem tafl maktad r. Bu görüfllerin bir bölümü siyasal suçu devlete ve devletin varl na karfl suçlar olarak kabul etmektedir. Bu görüfl siyasal suçu, ihlal edilen hukuki yarar esas alarak tan mlamaktad r y l nda Kopenhag da toplanan Ceza Hukukunu Birlefltirme konferans nda kabul edilen sistem de budur. 19 Baz görüfllere göre ise, kamusal özgürlüklerin kullan lmas - na iliflkin ya da bunlar n ihlal olunmas na yönelik eylemler siyasal suç olarak kabul edilmifltir. 20 Siyasal suç kavram na aç kl k getiren bizim de paylaflabilece imiz görüfl fludur. Siyasal suçlar devletin siyasal düzenine karfl ifllenen suçlard r. Bunun haricinde kalanlar ise hukuku adiye suçlar d r. Devletin ba ms zl, ülkenin bütünlü ü ile devletin di er devletlerle iliflkileri gibi haller devletin d fl düzenine iliflkin bulundu undan bunlara karfl ifllenen suçlar vatana karfl ifllenmifl siyasal suçlard r. Buna karfl l k anayasal düzene, ülkenin siyasal kurumlar na sald r gibi eylemler ile isyan ç karmak, toplumu birbirine karfl mücadeleye teflvik gibi eylemler de devlet güçlerine karfl ifllenmifl siyasal suçlard r. 21 Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin uygulanmas bak m ndan Devlet baflkanlar n n veya ailesinin hayat na karfl ifllenmifl suçlar siyasi suç kabul edilmemifltir. 22 Bunun yan nda, tarihinde imzalanan ve tarihinde yürürlü e giren Genocid (soyk - r m) Suçlar n n Önlenmesi ve Cezaland r lmas hakk nda Birleflmifl Milletler Sözleflmesinde yer alan insanl a karfl suçlar(md 1/a); sivillere, savafl suçlular na, yaral ve hasta askerlere karfl ifllenen suçlar kapsayan 1949 tarihli Cenevre Sözleflmesinin de iflik maddelerinde yer alan suç (15) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 3: ade talebine neden olan suç kendisinden geri verme talep edilen tarafça siyasi bir suç veya böyle bir suç ile ba lant l eylem olarak kabul edildi i takdirde suçlu iade edilemez.(özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.169,) (16) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 4: Ceza hukukuna göre suç oluflturmayan askeri eylemler sözleflmenin uygulama alan d fl ndad r. (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.169,) (17) Madde gerekçesi, (18) Bayraktar, Siyasal Suç, s.71, (19) Kalabal k, Suçlular n adesi.. s.1375, (20) Bayraktar, Siyasal Suç, s.87, (21) Kantar, Siyasal Suçlar, s.1488, (22) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad. 3/3,

6 36 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 tipleri; Savafl zaman nda ifllenen benzer nitelikteki suçlar(md.1/c) siyasi suç olarak kabul edilmemifllerdir. 23 Sivil Ceza Hukukuna göre suç oluflturmayan, ancak askeri kanunlar gere ince cezaland r labilen, askeri suçlar (s rf askeri suçlar) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 4. maddesi uyar nca geri vermeyi gerektirmez. 24 Düflünce suçu da madde metninde geri verme talebine engel hal olarak madde metninde yer alm flt r. Sözleflmede bas n suçlar na iliflkin bir hüküm bulunmamaktad r. Dolay s yla bas n suçlar iadeye engel suçlar aras nda de ildir. Aksi taraflarca kararlaflt r lmad kça kural olarak mali suçlara iliflkin iade mümkündür Türkiye Devletinin güvenli ine karfl, Türkiye Devletinin veya bir Türk vatandafl n n ya da Türk kanunlar na göre kurulmufl bir tüzel kiflinin zarar na ifllenmiflse: Suç, yurt d fl nda ifllenmifl olmakla birlikte, Türk Devletinin güvenli ine karfl, Türk devletinin veya bir Türk vatandafl n n ya da Türk kanunlar na göre kurulmufl bir tüzel kiflinin zarar na ifllenmiflse, geri verme talebi kabul edilmez. 26 Devlet güvenli i geri verme talebinin reddine iliflkin bir neden olarak öngörülmüfltür. Siyasal suçun tan m tam olarak yap lamam fl oldu undan Devlet güvenli inin geri verme ölçütü olarak kabul edilmesi yerinde olmufltur. Yabanc ülkede ifllenmifl olsa bile, Türk Devletinin güvenli ine karfl ifllenmifl suç geri vermeye engel olacakt r. Bunun yan nda Türk vatandafl n n ya da Türk kanunlar na göre kurulmufl bir tüzel kiflinin zarar na suç ifllenmifl olmas durumunda da sonuç ayn d r. 4. Türkiye nin yarg lama yetkisine giren bir suç ise, Her Devlet kendi yarg lama yetkisine öncelik ve üstünlük tan r. Bu nedenle geri verilmesi istenen kifli hakk nda geri verme iste ine konu suç nedeniyle talep edilen ülkede soruflturma yap lmaya bafllanm fl ise, geri verme iste i reddolunur. 27 Bir Devletin yarg lama yetkisi iki flekilde söz konusu olabilir: a) Suç talep edilen Devletin ülkesinde ifllenmifltir. Ceza kanunlar n n mülkili i ilkesi gere ince ülkesinde suç ifllenilen Devlet yarg lama hakk na da sahiptir. Ancak, devletlerin Kanunlar ara- (23) Güngör, Suçlular n adesi s.377, (24) Güngör, Suçlular n adesi s.378, (25) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad: 5, Vergi, resim, kambiyo ve gümrük mevzular nda iflbu sözleflmedeki flartlara tevfikan suçlular n iadesi, ancak her suç veya suç kategorisi için bu hususun Akit Taraflar aras nda kararlaflt r lm fl olmas halinde mümkündür. (26) Madde gerekçesi, (27) Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.173

7 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 37 s ndaki farklar nedeniyle özellikle hava ve denizde ifllenen suçlarda, suçun hangi ülkede ifllenmifl olu u konusunda ç kan anlaflamazl klarda karar verme yetkisi, geri verme talep edilen Devlete aittir. Talep edilen Devletin Kanunlar na göre suç kendi ülkesinde ifllenmifl say l yorsa fail geri verilmez. Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 7/1. maddesi uyar nca Kendisinden iade talep edilen taraf, Kanunlar na göre k smen veya tamamen kendi ülkesinde veya ülkesi kabul olunan yerde ifllenmifl say lan suçtan dolay talep edilen kifliyi geri vermekten kaç nabilir. 28 Ceza Kanunlar n n yer bak m ndan uygulanmas YTCK n n 8. maddesinde hükme ba lanm flt r. YTCK n n 8. maddesi uyar nca: (1) Türkiye de ifllenen suçlar hakk nda Türk kanunlar uygulan r. Fiilin k smen veya tamamen Türkiye de ifllenmesi veya neticenin Türkiye de gerçekleflmesi hâlinde suç, Türkiye de ifllenmifl say l r. (2) Suç; a. Türk kara ve hava sahalar ile Türk karasular nda, b. Aç k denizde ve bunun üzerindeki hava sahas nda, Türk deniz ve hava araçlar nda veya bu araçlarla, c. Türk deniz ve hava savafl araçlar nda veya bu araçlarla, d. Türkiye nin k t a sahanl nda veya münhas r ekonomik bölgesinde tesis edilmifl sabit platformlarda veya bunlara karfl, ifllendi inde Türkiye de ifllenmifl say l r. b) Suç yabanc ülkede ifllenmesine ra men talep edilen devletin yarg lama hakk var ise, geri vermekten kaç nabilir. Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 8. maddesi uyar nca Kendisinden iade talep edilen taraf, iade talebine neden olan bir veya birkaç eylemden dolay kendisi hakk nda kovuflturma yapmakta oldu u kiflinin iadesini ret edebilir. 29 YTCK n n 12. ve 13. maddelerinde yabanc ülkede ifllenmifl olmas na ra men bu maddelerde öngörülen baz suçlar n Türkiye de kovuflturulabilece i hükme ba lanm flt r. 5. Zamanafl m na veya affa u ram fl ise, Geri verme talebinin dayana n oluflturan suçla ilgili olarak gerek talep eden devlet hukukuna göre gerek Türk hukukuna göre dava ve ceza zamanafl m n n dolmam fl olmas gerekir. Bunun gibi suç, her iki devlette affa u ramam fl da olmal d r. 30 Talep eden ve edilen devlet kanunlar ndan birine göre zamanafl m dolmufl ise, suçlu geri verilmeyecektir. Zamanafl m n n dolup dolmad n n belirlenmesinde zamanafl m n kesen ve (28) Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.116, (29) Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.117, (30) Madde gerekçesi,

8 38 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 durduran nedenler de göz önüne al nmal d r. Geri verme talebi adli makamlar taraf ndan da yap lm fl olsa zamanafl m n kesmez. 31 Ancak, geri verme talebi nedeniyle savc huzurunda ifadesinin al nmas veya sorguya çekilmesi ve tutuklanmas halinde zamanafl m kesilmifl say lmal d r. Çünkü YTCK n n dava zamanafl m n n durmas ya da kesilmesine iliflkin 67. maddesinde geri verme talebi zamanafl m n kesen nedenler aras nda say lmam flt r. Bununla birlikte ceza zamanafl m na iliflkin 71. maddesine göre mahkumiyet hükmünün infaz için yetkili merci taraf ndan hükümlüye kanuna göre yap lan tebligat veya bu maksatla hükümlünün yakalanmas ceza zamanafl m n kesecektir. 32 Geri verme talebine iliflkin suça iliflkin talep eden ya da edilen devlette genel af var ise, yabanc geri verilmeyecektir. Çünkü YTCK n n 65. maddesine göre genel af halinde, kamu davas düfler, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar. Buna karfl l k Türk ülkesi d fl nda bir yabanc n n di er bir yabanc ya karfl iflledi i suçtan dolay Türkiye de bir genel aff n yürürlü e girmifl olmas geri verme talebinin reddine yol açmaz. 33 Buna karfl l k tarihli Suçlular n Geri Verilmesi Hakk nda Avrupa Sözleflmesine Ek kinci Protokolün 4. maddesine göre geri verilmesi istenen kiflinin iflledi i suçun, geri vermenin istendi i Devletin Ceza Hukuku bak m ndan genel affa u ram fl bulunmas halinde geri vermeye olanak tan nmam flt r. Sözleflme, geri vermeyi isteyen Devlet ülkesinde ilan olunan af ile ilgili bir hüküm öngörmemifl kendi ülkesinde af ilan eden taraf Devletin geri verme iste inde bulunmayaca varsay lm flt r. 34 Bunun yan nda YTCK n n 18. maddesine al nmam fl ancak Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesinde yer alan baz istisnalar da vard r. Bunlar: a- Vergi resim, kambiyo ve gümrük konular nda geri verme talebinde bulunulabilmesi ancak her suç veya suç kategorisi için bu hususun taraflarca kararlaflt r lmas durumunda olanakl d r. 35 Bu hüküm tarihli Suçlular n Geri Verilmesi Hakk nda Avrupa Sözleflmesine Ek kinci Protokolün 2. maddesi ile eklenen düzenleme ile de ifltirilmifl, taraflar n kararlaflt rmam fl olduklar mali suçlarda da suçlular n geri verilmesi olanakl hale getirilmifltir. 36 b- Talep eden taraf n kanununda geri verme talebine neden olan eylemin ölüm cezas n gerektirmesine karfl l k, kendisinden iade talep edilen taraf n kanunlar nda ölüm cezas n n bulunmamas ya da bu ülkede (31) Kalabal k, Suçlular n adesi..s.1362, (32) Kalabal k, Suçlular n adesi..s.1363, (33) Kalabal k, Suçlular n adesi..s.1363, (34) Güngör, Suçlular n adesi.. s.375, (35) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 5, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.169,) (36) Güngör, Suçlular n adesi..s.377,

9 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 39 geçerli cezan n genellikle uygulanmamas halinde talep eden taraf ölüm cezas n n yerine getirilmeyece ine iliflkin talep edilen tarafa yeterli teminat verdi i takdirde geri verme ifllemi yap labilir. 37 c- Talep edilen kifli hakk nda kendisinden iade talep edilen taraf n yetkili makamlar nca geri verme talebine neden olan bir ya da birkaç eylemden dolay son karar verilmiflse geri verme iflleminin gerçeklefltirilmesine olanak yoktur. Kendisinden iade talep olunan taraf n yetkili makamlar nca ayn eylem ya da eylemler hakk nda kovuflturma yap lmamas na veya yap lan kovuflturmaya son verilmesine karar verilmifl ise geri verme talebi reddolunabilir. 38 d- Kendisinden geri verme talep olunan taraf, geri verme talebine neden olan bir ya da birkaç eylemden dolay kendisi hakk nda kovuflturma yapmakta oldu u kiflinin geri verilmesi talebini reddedebilir. 39 B) Kifliye liflkin Koflullar 1) Vatandafl n geri verilmezli i kural YTCK n n 18/2. maddesi uyar nca Uluslararas Ceza Divan na taraf olman n gerektirdi i yükümlülükler hariç olmak üzere, vatandafl suç sebebiyle yabanc bir ülkeye verilemez. 40 Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 6./1-a maddesinde de sözleflmeye taraf her devletin vatandafl n iade etmeme hakk na sahip bulundu u belirtilmifltir. Geri verme yoluna ancak Türkiye nin egemenlik sahas d fl nda ifllenmifl olan suçlar dolay s yla gidilebilir. Anayasa da hüküm alt na al nd üzere, vatandafl kural olarak geri verilemez. Ancak, Uluslararas Ceza Divan na taraf olman n gerektirdi i yükümlülükler dolay s yla vatandafl da yarg lanmak veya mahkûm oldu u cezas infaz edilmek üzere yabanc bir devlete teslim edilebilecektir. Geri vermenin dayana n teflkil eden fiilin Türk kanunlar na göre de suç oluflturmas gerekir. Bu itibarla, yabanc bir ülkede ifllenen veya ifllendi i iddia edilen bir suç nedeniyle hakk nda ceza kovuflturmas bafllat lan veya mahkûmiyet karar verilmifl olan bir (37) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 11, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.173,) (38) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 9, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.171,) (39) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 8, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.171,) (40) 5237 say l TCK n n 18/1-c ve 18/2. maddelerine göre geri verme talebine esas teflkil eden fiilin Türk vatandafl n n zarar na ifllenmesi halinde geri verme talebinin kabul edilemeyece i ve vatandafl n suç sebebiyle yabanc bir ülkeye verilemeyece i gözetilerek, san n ve san k taraf ndan Türk uyruklu oldu u belirtilen ve iade belgelerinde suçun ma duru oldu u anlafl lan do umlu A.S. n n nüfus kay tlar ve varsa vatandafll ktan ç kar lmalar yla ilgili kararlar n getirtilmesi suretiyle Türk vatandafl olup olmad klar n n kesin olarak aç a kavuflturulmas ndan sonra san n hukuki durumunun tayin ve taktiri yerine eksik araflt rmaya dayan larak yaz l biçimde geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar verilmesi, yasaya ayk r d r. (5.CD, , 2006/13593, 2007/2873),(Yay nlanmam fl karar)

10 40 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 yabanc, talep üzerine, kovuflturman n yap labilmesi veya hükmedilen cezan n infaz amac yla, geri verilebilir. 41 Uluslararas Ceza Divan Statüsü Avrupa Birli i nin bir parças d r. Türkiye AB ye uyum sürecinde bu konuda gerekli düzenlemeleri yapm fl, bu ba lamda, Anayasa n n 38. maddesinin 11. f kras Uluslararas Ceza Divan na taraf olman n gerektirdi i yükümlülükler hariç olmak üzere vatandafl, suç sebebiyle yabanc bir ülkeye verilemez. biçiminde de ifltirilmifltir. YTCK n n 18/2. maddesi hükmü Anayasan n bu hükmüne paralel bir düzenlemedir. Türkiye, henüz Uluslararas Ceza Divan Statüsü imzalanmadan bu yolda bir anayasa de iflikli i gerçeklefltirmifltir. Anayasa koyucu, henüz söz konusu Statü imzalanmadan Anayasa da Uluslararas Ceza Divan na taraf olman n gerektirdi i yükümlülüklere at f yapmakla, bir anlamda siyasi iradeyi, bu Statü yü ileride iç hukukun bir parças haline getirme konusunda ba lamaktad r. 42 Uluslararas Ceza Divan, divan kuran Roma Statüsünde bahsedilen, uluslararas toplumu ilgilendiren çok ciddî suçlar iflleyenler hakk nda yarg yetkisini kullanmak üzere daimî bir mahkeme s fat yla 1 Temmuz 2002 tarihinde kurularak faaliyete geçmifltir. Uluslararas Ceza Divan n n merkezi Hollanda n n Lahey fiehrinde bulunmaktad r ve bu uluslararas kurulufl bir hukukî flahsiyete sahiptir. Uluslararas Ceza Divan, ancak kendisini kuran, Roma Statüsüne taraf olan üye devletlerin s n rlar dahilinde ve özel bir anlaflma olmas flart yla, baflka üye devletlerde görev ve yetkiye sahiptir. Uluslararas Ceza Divan, uluslararas toplumu müflterek olarak ilgilendiren çok ciddî suçlarla s n rl olmak üzere yarg yetkisine sahiptir ve bunlar, insanl a karfl ifllenmifl suçlar, savafl suçlar, soyk r m suçlar ve sald r suçlar d r. Uluslararas Ceza Divan, Roma Statüsünün yürürlü e girmesinden, yani, 1 Temmuz 2002 tarihinden sonraki bir tarihte ifllenen suçlar için yarg yetkisine sahiptir. Uluslararas Ceza Divan statüsüne taraf olan bir devlet, bir olay Divan savc s na soruflturmas için götürebilece i gibi, Divan savc s resen de soruflturma açabilir. Bu amaçla, Divan savc s, devletlerden, Birleflmifl Milletler organlar ndan, uluslararas kurulufllardan, sivil toplum örgütlerinden ve di er güvenilir kaynaklardan bilgi ve belge edinebilir, tan k dinleyebilir. Divan savc s, e er, soruflturma bafllatmak için makul düzeyde dayanak oldu u sonucuna var rsa, soruflturma izni talebiyle, Divan n duruflma öncesi ifllerden sorumlu dairesine baflvuruda bulunur ve baflvurusunda toplad maddî delilleri s ralar. Divan n bu dairesi, talebi ve delilleri inceledikten sonra, e er, soruflturma bafllatmak için makul bir dayanak oldu una ve olay n, Divan n yarg yetkisine girdi ine karar verirse, soruflturma bafllatmas için Divan savc s na yetki verir. Hemen, bu nok- (41) Madde gerekçesi (42) Gönenç, Levent, 2004 Anayasa De ifliklikleri,

11 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 41 tada belirtmek gerekir ki, terörizm ve uyuflturucu kaçakç l suçlar, maalesef, Divan n yarg yetkisine dahil de ildir. Birleflmifl Milletler Güvenlik Konseyi, Birleflmifl Milletler fiart n n yedinci bafll çerçevesinde ald bir kararla, Divandan soruflturma ve kovuflturma ertelemesini istedi i durumlarda, on iki ayl k bir süreyle soruflturma veya kovuflturma dondurulur. Divan n yarg yetkisi, ulusal mahkemelerin yarg yetkisini tamamlay c oldu undan, bir devlet soruflturma açmaya istekli olmad veya kovuflturmay gerekti i gibi yürütme imkân olmad zaman, ancak Divan n yarg yetkisi bulunmaktad r. 43 2) Kiflinin, talep eden devlete geri verilmesi hâlinde, rk, dini, vatandafll, belli bir sosyal guruba mensubiyeti veya siyasî görüflleri nedeniyle kovuflturulaca na veya cezaland r laca na ya da iflkence ve kötü muameleye maruz kalaca na dair kuvvetli flüpheler bulunmas : YTCK n n 18/3. maddesi uyar nca kiflinin, talep eden devlete geri verilmesi hâlinde, rk, dini, vatandafll, belli bir sosyal guruba mensubiyeti veya siyasî görüflleri nedeniyle kovuflturulaca na veya cezaland r laca na ya da iflkence ve kötü muameleye maruz kalaca na dair kuvvetli flüpheler bulunmas sebepleri varsa, talep kabul edilmez. Bu konudaki kuflkunun somut vak alara dayanmas gereklidir. Avrupa insan Haklar Sözleflmesinin 3. maddesine göre Hiç kimseye iflkence veya insanl k d fl veya onur k r c bir muamele yap lamaz veya ceza uygulanamaz. flkence veya kötü davran fl görmeme hakk niteli i itibariyle mutlak bir hakt r ve Avrupa nsan Haklar Sözleflmesinin 15/2. maddesine göre herhangi bir ola anüstü durum nedeniyle dahi olsa ask ya al namaz, s n rlanamaz, çi nenemez. 44 Avrupa nsan Haklar Sözleflmesinde tan mlanmamakla birlikte, Birleflmifl Milletler taraf ndan tarihinde kabul edilen Türkiye nin de tarihinde onaylad flkence ve Di er Zalimce, nsanl k D - fl veya Onur K r c Davran fl veya Cezalara karfl Sözleflme nin 1. maddesinde iflkence kavram tan mlanm flt r. flkence bu maddedeki tan ma göre özetle Bir kimseye, bilgi almak veya bir itiraf sa lamak veya bir eylemden ötürü cezaland rmak gibi bir amaçla, bir resmi görevli veya resmi s - fatla davranan bir baflkas taraf ndan, bilerek, maddi veya manevi a r ac vermek veya eziyette bulunmakt r. Avrupa nsan Haklar Komisyonunun ve Divan n n çeflitli kararlar nda da iflkence, insanl k d fl ve onur k - r c davran fl ceza kavramlar na yer verilmifltir. Kararlara göre, insanl k d fl davran fl, kifliye kasten, belli bir a rl kta maddi (fiziki) ve /veya manevi (psikolojik) ac vermektir. flkence bireye kasten zalimce ve çok ac veren insanl k d fl davran flta bulunmakt r. Onur k r c davran fl ise, ki- (43) Meclis Tutanaklar, 22. Dönem, 1. Yasama Y l, 34. Birleflim, (44) Reiso lu, Uluslar aras Boyutlar yla nsan..s.44,

12 42 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 fliyi baflkalar n n veya kendisinin gözünde afla layan, küçük düflüren davran flt r. Her iflkence eylemi ayn zamanda zorunlu olarak insanl k d - fl ve onur k r c davran flt r. Avrupa nsan Haklar Mahkemesinin rk ayr m na dayanan davran fllar, bir kimsenin r zas al nmaks z n t bbi ve bilimsel deneylere tabi tutulmas n da Sözleflmenin 3. maddesi kapsam nda onur k r c davran fl saym flt r. Komisyon ve Divana göre, 3. madde yabanc lar n geri verilmesinde de dikkate al nmal d r. Bir yabanc n n zorla gönderilece i ülkede kötü davran fl ya da iflkenceye u rama olas l, ülkede mevcut yönetim veya egemen koflullar göz önünde bulunduruldu- unda ciddi ve gerçek bir risk oluflturuyorsa yabanc n n o ülkeye geri verilmesi 3. maddeye ayk r l k oluflturacakt r. 45 flkence ve nsanl k D fl veya Onur K r c Davran fl veya Cezan n Önlenmesine liflkin Avrupa Sözleflmesi kamu kurumlar nca özgürlü ünden yoksun b rak lan kiflilerin iflkence ve kötü davran fl görmelerini engellemek amac yla genel denetime dayanan yarg d fl bir koruma sisteminin oluflturulmas amac yla de Avrupa Konseyi üyesi Devletler aras nda imzaya aç lm fl ve Türkiye bu sözleflmeyi tarihinde bütün üye Devletlerden önce onaylam flt r. Sözleflme gere ince iflkenceye karfl korumay sa lamak üzere flkence ve nsanl k D fl veya Onur K r c Davran fl veya Cezaya Karfl Avrupa Komitesi öngörülmüfltür. Sözleflme gere i komiteye taraf Devletlerde inceleme yapma yetkisi tan nm flt r.(söz. Md. 1-2) Avrupa komitesi yapt incelemelerle ilgili kamu aç klamas yapmaya yetkilidir. 46 Bir devlet ülkesinde iflkence veye di er kötü davran fllarda bulunuldu una iliflkin bu türden aç klamalar ve di er somut kan tlar ya da bu konudaki kuvvetli flüpheler YTCK n n 18/3. maddesinde öngörülen nedenle geri verme iste ine iliflkin engeli oluflturacakt r. YTCK n n 18/3. maddesinde düzenlenen Kiflinin, talep eden devlete geri verilmesi hâlinde, rk, dini, vatandafll, belli bir sosyal guruba mensubiyeti veya siyasî görüflleri nedeniyle kovuflturulaca na veya cezaland r laca na ya da iflkence ve kötü muameleye maruz kalaca na dair kuvvetli flüphe sebepleri varsa, talep kabul edilmez. Hükmü, Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 3/2. maddesinde öngörülen hükümden kaynaklanmaktad r. V-GER VERME YÖNTEM Geri verme iflleminin yap labilmesi, hakk nda ceza kovuflturmas bafllat lan veya mahkûmiyet karar verilmifl olan bir yabanc hakk nda ilgili Devlet taraf ndan bir talepte bulunulmas halinde olanakl d r. Geri verme iflleminin yap labilmesi için bu iste in varl zorunludur. Nitekim YTCK n n 18. maddesinin 1. f kras nda yabanc n n ancak talep üzerine geri verilebilece i hükme ba lanm flt r. (45) Reiso lu, Uluslar aras Boyutlar yla nsan..s.45, (46) Reiso lu, Uluslar aras Boyutlar yla nsan..s.46, 48, 57,

13 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 43 Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 12/1. maddesi uyar nca bu istek yaz l olarak yap lmak zorundad r. stek belgesine yine ayn maddenin 2. f kras nda say lan belgeler eklenecektir. Bunlar: 1- Geri vermeyi isteyen Devletin kanunlar na uygun olarak verilmifl ve infaz yetene i tafl yan bir hükümlülük veya tutuklama karar n n asl veya onayl sureti, 2- Geri verme iste ine konu olan eylemlerin aç klanmas, eylemin ifllendi i yer ve zaman, bu eylemlere uygulanacak hükümlerin aç k bir biçimde gösterilmesi, 3- Uygulanacak Kanuni metinlerin bir sureti veya bu olanakl de ilse uygulanacak hükümlerin aç klanmas ve ayr ca geri istenen yabanc - n n olabildi i kadar aç k eflkali, milliyetini ve kimli ini saptamaya yarayacak di er tüm bilgilerdir. 47 Türkiye geri verme iste inde bulunan Devlet durumunda ise, suçtan ve yabanc suçludan haberdar olan yerel C. Savc s, istek belgesinde bulunmas gereken belgeleri toplayarak Adalet Bakanl na gönderecektir. Ceza flleri Genel Müdürlü ünce incelenen belgeler geri vermeye iliflkin istek yerinde bulunursa D fliflleri Bakanl na gönderilecek Devletler aras ndaki anlaflmalar çerçevesinde belgeler ilgili Devlete diplomatik yollardan sunulacakt r. 48 Suçlular n geri verilmesine dair Avrupa sözleflmesinin 12/1. maddesinde yer alan ve taraflarca baflka türlü kararlaflt r lmam flsa geri verme iste inin diplomatik yoldan yap lmas n öngören hüküm, diplomatik yolun gecikmelere yol aç yor olmas nedeniyle tarihinde kinci Ek Protokolün 5. maddesi ile de iflikli e u ram flt r. Bununla birlikte diplomatik yol kapat lmam flt r. Türkiye tarihinden itibaren geçerli olmak üzere hükme koydu u çekince ile diplomatik yolu kullanma hakk n sakl tutmufltur. 49 VI- STEK BELGES N N LG L DEVLET TARAFINDAN NCELENMES A- Geri Verme Karar n Vermeye Yetkili Makam Türkiye nin geri verme iste inde bulunulan Devlet olmas durumunda Diplomatik yollarla D fliflleri Bakanl na sunulan istek belgesi, Adalet bakanl na gönderilir. Adalet Bakanl istek belgesini, geri verme iste i hakk nda karar vermeye yetkili makama gönderir. Bu makam YTCK n n 18. maddesinin 4. f kras na göre kiflinin bulundu u yer a r ceza mahkemesidir. A r Ceza Mahkemesi, geri verme talebi hakk nda YTCK n n 18. (47) Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.173, (48) Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.122, (49) Güngör, Suçlular n adesi.. s.369,

14 44 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 maddesi ve Türkiye nin taraf oldu u ilgili uluslararas sözleflme hükümlerine göre karar verir. Bu karara karfl temyiz yoluna baflvurulabilir. A r Ceza Mahkemesi geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar verirse, bu karar n yerine getirilip getirilmemesi YTCK n n 18/5. maddesi hükmü uyar nca Bakanlar Kurulunun takdirine ba l d r. Bakanlar Kurulu, mahkemenin, geri verme talebine, siyasî gerekçelerle kiflinin talep eden devlete geri verilmesinden kaç nabilir. 50,51 B- Geri Verilmesi stenen Kifli Hakk nda Koruma Tedbirleri 1) Geri Verme steminin Kabulünden Önce YTCK n n 18/6. maddesi uyar nca geri verilmesi istenen kifli hakk nda koruma tedbirlerine baflvurulmas na, Türkiye nin taraf oldu u ilgili uluslararas sözleflme hükümlerine göre karar verilebilir. Geri verme, Devletleraras ifllemleri gerektirdi inden zamana ve uzun incelemelere gereksinim duyulan bir ifllemdir. Bu süreç içinde bir k s m koruma tedbirlerinin uygulanmas gerekli görülebilir. Bunlar, ceza mahkemesi karar ile bir cezay tamamlayan ya da cezan n yerine geçmek üzere öngörülen özgürlü ü ba lay c her türlü tedbirdir. 52 Geri verme isteminin diplomatik yolla sunulmas gecikebilece inden kaçmaya meydan vermemek amac yla talep eden Devlet, istemin sunulmas ndan önce yabanc kiflinin tutuklanmas n isteyebilir. Geri verme isteminin yerine getirilebilmesi için gereken çaba harcanacak, geri verilmesi istenen kifli bulundu unda, Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 16. maddesi uyar nca geçici olarak tutuklanabilece i gibi, 20. madde uyar nca kendisinden geri verme istenen Devlet, isteyen Devletin talebi üzerine hukukunun izin verdi i ölçüde, delil oluflturabilecek eflya ya da suç sonucunda elde olunmufl, yakalanma an nda yabanc kiflinin üzerinde bulunan veya daha sonra ortaya ç kan eflya hakk nda yabanc n n ölümü veya kaçmas nedeniyle geri verme ifllemi gerçeklefltirilemese bile el koyma tedbirine de baflvurulabilecektir. Burada sözü edilen tutuklama CMK n n 100. maddesinde öngörülen tutuklamadan farkl olup, Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 16. maddesinde öngörülen ya da di er iki tarafl anlaflmalarda kabul edilen geçici tutuklamad r. Tutuklama karar n verecek makam kiflinin bulundu u yer (50) Madde gerekçesi, (51) 5237 say l TCK.nun 18/4-5. maddesiyle geri verme talebinin incelenmesi ve iade karar verilmesi hususlar nda yarg ve idari makamlar ayr ayr görevlendirilerek karma geri verme sisteminin kabul edildi i, mahkemenin bu madde ve Türkiye nin taraf oldu u ilgili uluslararas sözleflmelere göre geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar vermesinden sonra bu karar n yerine getirilip getirilmemesinin Bakanlar Kurulunun taktirine ba l oldu u nazara al narak; tüm deliller topland ktan sonra geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar verilmesiyle yetinilmesi yerine, do rudan iadesine karar verilmesi,bozmay gerektirmifltir. (5.CD, , 2006/12962,2007/853),(Yay nlanmam fl karar) (52) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 25, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.181)

15 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 45 a r ceza mahkemesidir. Geçici tutuklaman n süresi Avrupa Sözleflmesinin 16/4. maddesi hükmüne göre her halde k rk günü geçemez. Geri verme istemine iliflkin belgeler tutuklamay takip eden onsekiz gün içinde istene tarafa sunulamaz ise tutuklama karar kald r lmak ve kifli serbest b rak lmak zorundad r. Bu süreler iki tarafl imzalanan uluslararas sözleflme hükümleri ile ayr ca belirlenmifl olabilir. Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesinin 28/2. maddesi uyar nca Devletler bu sözleflmede yer alan hükümleri tamamlay c nitelikte iki ya da çok tarafl sözleflmeler imzalayabilirler. 53 2) Geri Verme steminin Kabulünden Sonra YTCK n n 18/7. maddesi hükmü uyar nca geri verme talebinin kabul edilebilir oldu una karar verilmesi hâlinde, ayr ca Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu hükümlerine göre tutuklama karar verilebilir veya di er koruma tedbirlerine baflvurulabilir. Geri verme istemine iliflkin belgeleri alan Devlet, bunun kendi hukukunda kabul etti i sisteme göre inceleyecek ve bu konuda olumlu ya da olumsuz bir karar verecektir. Bu karar n verilmesi sürecinde yabanc kiflinin kaçmas n ya da izini kaybettirmesini önleyici tedbirleri de alacakt r. 54 Bunlardan en önemlisi YTCK n n 18/7. maddesi göndermesi ile CMK n n 100. maddesi uyar nca verilecek tutuklama karar ve ayn Kanunda öngörülen di er koruma tedbirleridir. YTCK n n 18/7. maddesinde geri verme talebinin kabul edilebilir oldu u ndan söz edildi ine göre, incelemeyi yapmaya yetkili a r ceza mahkemesi, incelemesi s ras nda istemin kabul edilebilir oldu u yönünde bir düflünceye sahip oldu unda, tutuklama karar verebilece i gibi di er koruma tedbirlerinin uygulanmas na da hükmedebilecektir. CMK n n 100. maddesi uyar nca koflullar bulunmakta ise, tutuklama karar verilebilecektir. Karar vermeye yetkili mahkemenin yabanc n n iflledi i iddia olunan suçu iflleyip ifllemedi ini incelemeye yetkisi bulunmamaktad r. 55 Tutuklanan kifli iki veya çok tarafl sözleflmelerde öngörülen süre ve Avrupa Anlaflmas n n18/ 4. maddesinde belirlenen otuz günlük süre içinde teslim al nmad takdirde serbest b rak lacakt r. VII- ÖZELL K KURALI YTCK n n 18/8. maddesi hükmünde geri vermede özellik kural na yer verilmifltir. Bu hükme göre geri verme hâlinde, kifli ancak geri verme ka- (53) Güngör, Suçlular n adesi..s.361, (54) Özgen, Suçlular n Geri..s.141, (55) Özgen, Suçlular n Geri..s.142,

16 46 STANBUL BAROSU DERG S Cilt: 82 Say : 1 Y l 2008 rar na dayanak teflkil eden suçlardan dolay yarg lanabilir veya mahkûm oldu u ceza infaz edilebilir. 56 Geri vermede özellik kural, isteyen Devletin istenen kifliyi isteminde belirtti i suçun d fl nda kovuflturamayaca ve cezaland r lamayaca konusunda her türlü kötüye kullanmalar engeller niteliktedir. 57 Geri verilen kifli iadeden önce gerçeklefltirdi i ve geri vermeye konu suçtan baflka eylemden dolay takip ve kovuflturulamayaca gibi, bir ceza ya da koruma tedbirinin yerine getirilmesi için tutuklanamaz ve herhangi bir flekilde özgürlü ü k s tlanamaz. 58 VIII- ÖZELL K KURALININ ST SNALARI 59 A) Geri veren Devletin buna r za göstermesi Bu durumda r zan n al nabilmesi için bir istekte bulunulmal ve bu isteme Avrupa Sözleflmesinin 12. maddesinde öngörülen zorunlu belgeler ile geri verilmesi istenen kiflinin suça iliflkin yapt aç klama tutana da eklenmelidir. R za, ancak yabanc n n geri istenmesine neden olan suçun geri vermeyi gerektirmesi durumunda gösterilir. B) Geri verilen yabanc n n, isteyen Devletin ülkesini serbest b - rak ld tarihten itibaren k rkbefl gün içinde terk etmek olana na sahip oldu u halde terk etmemesi ya da terk ettikten sonra geri dönmesi Burada sözü edilen terk etme olana d r. Bu olanak, parasal ya da sa l k veya benzeri konulara iliflkin olabilir. Kiflinin terk etme olana (56) 5237 Say l TCK n n 18/son, Suçlular n iadesine Dair Avrupa Sözleflmesinin 14. ve Türkiye Cumhuriyeti ile ran Devleti Aras nda adei Mücrimin ve Cezai Mevadda Adli Müzaheret Muahedenamesi nin 4. maddesi gere ince iade edilen flahs n, iadeden evvel ika etti i ve geri verme karar na dayanak teflkil eden suçlardan baflka bir fiilden dolay yarg lanamayaca gibi bir ceza veya emniyet tedbirinin infaz için tutuklanamayaca ve herhangi bir surette hürriyetinin k s tlanamayaca nazara al narak, iade eden Devletin egemenlik hakk yla ilgili bu kural n iflletilebilmesi için iade talepnamesinde ve karar nda geri vermeye konu edilen suçlar n ika edildikleri yer, zaman ve hukuki tavsiflerinin aç kça gösterilmesi gerekti i ve geri verme talebinde san n sadece yasal olmayan yollarla halktan para toplamak suretiyle doland r c l k ve sahte pasaport düzenleme suçlar n iflledi i ve bu suçlardan dolay takip alt nda bulundu u bildirildi i halde, iade talebi ve ekindeki izahnamede yer almayan zimmet ve rüflvet suçlar ndan da iadesine karar verilmesi, ayr ca kararda doland r c l k ve sahtecilik suçlar n n ifllenifl biçimleri ve hukuki tavsiflerinin sarih ve iade sonras yap lacak yarg laman n kapsam n belirleyecek flekilde gösterilmemesi, adesi talep edilenin siyasi lider oldu u, at l suçlarla ilgisi bulunmad, ran Devleti Adli Makamlar - n n kendisini eylemci olarak gösterip idam n istedikleri ve bu nedenle ran dan kaçmak zorunda kald, iadesi durumunda idam cezas na çarpt r laca, iflkence ve kötü muameleye maruz kalaca yönündeki savunmas n n reddine iliflkin nedenlerin yasal dayana n n karar yerinde aç klanmamas suretiyle CMK n n 230. maddesine muhalefet edilmesi, bozmay gerektirmifltir. (5.CD, , 2006/12962,2007/853), (Yay nlanmam fl karar) (57) Donay, Suçlular n adesinde..s.261, (58) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 14, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.173,) (59) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 14/1-a-b, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.173,)

17 Hukukumuzda Suçlular n Geri Verilmesi Necati Mercan 47 varken ülkeyi terk etmemesi durumunda özellik kural n n etkisi ortadan kalkar. C) Suç kabul olunan eylemin niteli i yarg lama s ras nda de iflmiflse, geri verilen kifli hakk nda ancak yeniden nitelenen suçun ö eleri geri vermeyi gerektiriyorsa, soruflturma ve kovuflturma yap labilir. 60 KAYNAKÇA Armao lu, Fahir Hadi: Belçika Kaidesi ve Siyasi Suçlular n adesi Meselesi, Adalet Dergisi, 1951, s , Bayraktar, Köksal: Siyasal Suç, Fakülteler Matbaas, stanbul, 1982 Demirbafl, Timur: Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Bask, Ankara, 2005, Donay, Süheyl: Suçlular n adesinde Yeni Geliflmeler, HFM 1984 s , Dönmezer- Erman, Ceza Hukuku III, stanbul, 10. Bas, No 2243, Gönenç, Levent, 2004 Anayasa De ifliklikleri, Güngör, Gülin: Suçlular n adesine Dair Avrupa Sözleflmesi, MHB Aysel Çelikel e Arma an, s , Kalabal k, Halil: Suçlular n adesi Kavram ve Siyasi Suçlarda Suçlunun iade Edilmezli i, Hayri Domaniç e 80. Yafl günü Arma an, s , Kantar, Baha: Siyasal Suçlar, Adalet Dergisi, Y l 1936, Say 21, s , Özgen, Eralp: Suçlular n Geri Verilmesi, Ajans Türk Matbaas, Ankara,1962, Reiso lu, Safa: Uluslararas Boyutlar yla nsan Haklar, Beta Yay nevi, stanbul, 2001, Meclis Tutanaklar, 22. Dönem, 1. Yasama Y l, 34. Birleflim, Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi. (60) Suçlular n Geri Verilmesine Ait Avrupa Sözleflmesi Mad 14/3, (Özgen, Suçlular n Geri Verilmesi, s.175)