Anahtar Kelimeler: Tarım Muhasebesi Veri A ı (FADN), Çiftlik Muhasebe Veri A ı (ÇMVA), letme Kayıtları, Ekonomik Analiz, Maliyet Analizi

Transkript

1 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Konya li Çumra lçesinde Mısır Üretimi Yapan Tarım letmelerinin Avrupa Birli i Tarımsal Muhasebe Veri A ı (FADN) Sistemine Göre Sınıflandırılması Ve letme Ba arı Ölçütlerinin Kar ıla tırılması* Ahmet Sami EROL 1 aserol@selcuk.edu.tr 1Selçuk Üniversitesi Çumra MYO 2Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü Mithat D REK 2 Özet Konya - Çumra ilçesinde mısır üretimi yapılan tarım i letmelerinin AB tarımsal muhasebe veri a ı (FADN) sistemine göre ekonomik büyüklüklerini tespit etmek için bu çalı ma yapılmı tır. Çalı mada yörede mısır üretimi yapılan tarım i letmelerinden anket yöntemi ile veriler toplanmı tır. Toplam 67 i letmeden alınan veriler 2007 yılı üretim dönemini kapsamaktadır. letmelerde yeti tirilen bitkisel ürünler içinde standart brüt kar yönünden danelik mısır 2. sırada yer almaktadır. ncelenen i letmelerde AB-FADN sistemine göre 4 farklı ekonomik büyüklük grubu tespit edilmi tir. letmelerin %14,92 si çok küçük (0-<4 ESU), %14,92 si küçük (4-<8 ESU), %28,36 sı orta küçük (8-<l6 ESU), %41,79 unun ise orta büyük i letme grubunda (l6-<40 ESU) yer aldı ı görülmü tür. Ekonomik büyüklük grupları itibariyle i letmelerin arazi geni likleri; çok küçük i letmelerde 16,08 ha (%2,58), küçük i letmelerde 39,15 ha (%6,27), orta küçük i letmelerde 158,54 ha (%25,48), orta büyük i letmelerde ise 408,51 ha (%65,65) olarak tespit edilmi tir. ncelenen 67 adet i letmenin 29 u tahıl i letmesi, 5 i ihtisasla mı kök bitkileri yeti tiricili i yapılan ve 33 ü de tahıllar ve kök bitkileri karı ımı yeti tiricilik yapılan i letmelerdir. Anahtar Kelimeler: Tarım Muhasebesi Veri A ı (FADN), Çiftlik Muhasebe Veri A ı (ÇMVA), letme Kayıtları, Ekonomik Analiz, Maliyet Analizi Classification of farms growing maize based on european union farm of agricultural data network system and comparing of farm productivity: a case study Çumra region in konya province Abstract This study was conducted to determine the economical sizes of farms produced maize by considering EU Farm Accountancy Data Network (FADN) of such farms for Konya - Çumra province. The study data were obtained from farms growth maize by survey method. The data obtained from 67 farms were related to 2007 production period. The grain maize was in second in farms in terms of the highest standard gross income. There were 4 different economical size classes in research farms according to the EU FADN system. The 14.92% of farms were very small farms (0-<4 ESU); 14.92% of small farms (4-<8 ESU); 28.36% of medium small farms (8-<l6 ESU); and 41.79% of medium large farms (l6-<40 ESU). The average farm sizes according to the economical size groups were determined as ha (2.58%) in very small farms; ha (6.27%) in small farms; ha (25.48%) in medium small farms and ha (65.65%) in medium large farms. In research farms, total number of farm was 67. The numbers of farm were 29, 5 and 33 for cereals, experienced in root crop, and cereals-root crops producers respectively. Key Words: Farm Accountancy Data Network (FADN), Farm Accounting Data Base (ÇMVA), Farm Records, Economical Analysis, Cost Analysis. 1. Giri Tarım sektörü, nsanların beslenmesi için gerekli olan gıda maddelerini üretmesi gibi stratejik fonksiyonun yanında, milli gelir, istihdam ve ihracattaki payıyla önemli bir sektör olma özelli ine sahiptir. Tarım sektörünün, serbest piyasa artlarında önemini devam ettirebilmesi ancak gelece e yönelik do ru kararların alınmasına ba lıdır. Bu da do ru bilgiler ile mevcut kaynakları daha etkin kullanması ile mümkündür. Türkiye de tarımda do ru bilgiler ve kaynakların etkin kullanımı ile ilgili olarak, birço u ancak uzun vadede çözülebilecek yapısal problemler bulunmaktadır. Bütün bu problemlerin çözümü, planlı ve projeye dayalı çalı maları gerektirmektedir. Bunun içinde öncelikle sa lıklı ve sürekli i leyen bir bilgi a ına ihtiyaç vardır. htiyaç duyulan bilgiler içerisinde yer alan mali bilgiler, en kolay ve sa lıklı olarak i letmelerin yapısına uygun olarak düzenlenmi muhasebe sisteminden sa lanabilmektedir. Dünya literatüründe tarım i letmelerinin sınıflandırma sistemlerinin büyük bir ço unlu u, i letme tipi ve i letmenin ekonomik büyüklü ü olmak üzere iki temel karakteristi e dayalıdır. letmeleri, gelirin elde edildi i üretim kollarına göre sınıflandırma, en iyi sınıflandırma biçimi olarak de erlendirilmektedir (Açıl ve Demirci 1984, Erku ve ark. 1995, Karagölge 1996,). Avrupa Birli i bünyesinde kurulan FADN sisteminin açılımı, Farm Accountancy Data Network tür. Dilimize, Çiftlik Muhasebesi Veri A ı olarak çevrilmi tir. FADN sistemi, tarım sektörü hakkında verileri toplayan ve çıktı olarak tekrar toplulu a sunan bir sistemdir. FADN sisteminin toplulu a sundu u çıktılar analiz edilerek, tarım sektöründe * Yüksek lisans tezinden alınmı tır. 703

2 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya gelecekte meydana gelebilecek de i imler tahmin edilebilir. AB Tarımsal Muhasebe Veri A ı (FADN) sisteminde aynı terminoloji ile ülkeler arası heterojenlikler ortadan kaldırılmı ve ortak bir kar ıla tırılabilirlik zemini olu turulmu tur (Kıral ve Tatlıdil 1996). 2. Materyal ve Metot 2.1.Materyal letmelerin muhasebe kayıtları tarımsal i letmecilikle ilgili ara tırma ve uygulamalarda en önemli veri kayna ını olu turmaktadır. Ancak Türkiye de tarım i letmelerinin hemen hemen hiçbirinde muhasebe kayıtları tutulmamaktadır. Bu nedenle tarımsal i letmecilik ile ilgili ara tırma ve uygulamalar genellikle anket verilerine dayandırılmaktadır. Türkiye genelinde oldu u gibi, Konya ili Çumra ilçesinde bulunan mısır tarımı yapan i letmelerde de muhasebe kayıtları tutulmamaktadır. Bu nedenle çalı ma için gerekli olan veriler i letmelerden anket yoluyla toplanmı tır. 2.2.Metot Konya ilinde Çumra ilçesinin tarımsal potansiyelinin yüksek olması ve i letmelerin oransal, yapısal ve sayısal olarak büyüklü ü göz önüne alınarak çalı manın daha verimli geçmesi için çalı ma alanı olarak Çumra ilçesi seçilmi tir. Çumra ilçesi aynı zamanda Konya ilini temsil kabiliyeti yüksek bir bölgedir. Çumra tarım ilçe müdürlü ünden alınan verilere göre örne e seçilen köylerde 10 dekar ve üzerinde mısır üretimi yapılan 427 adet i letmenin 2007 yılı mısır ekim alanları tespit edilmi tir. Bu i letmeler ana kitle olarak alınarak, buradan, anket yapılacak i letme sayısı basit tesadüfî örnekleme yöntemine göre a a ıdaki formülle tespit edilmi tir (Güne ve Arıkan, 1988). AB de FADN ın gözlem alanına giren i letmeler ticari karakterde i letmelerdir. Türkiye deki i letmelerin genel yapıları dikkate alınarak, i letmelerde 1 ha ve üzeri mısır üretimi yapılan i letmeler ticari i letme olarak algılanmı ve buna göre örnekleme yapılmı tır. Ara tırmada anket uygulanacak i letme sayısının belirlenmesinde basit tesadüfi örnekleme yöntemi uygulanmı, %10 hata payı ve %90 güvenilirlik sınırları içerisinde çalı ılmı tır. Formülde, n = Anket yapılacak i letme sayısını, N= Popülasyondaki i letme sayısını 2 = Popülasyonu olu turan i letmelerin varyansını, D = (d 2 /z 2 ) de eri olup; d = Örnek ortalaması ile popülasyon ortalaması arasındaki farkın hata payını, Z = Hata oranına göre Standart Normal Da ılım tablosundaki z de erini göstermektedir Bu formüle göre yapılan hesaplamalar sonucu 67 adet i letme ile anket yapılması gerekti ine karar verilmi tir. Anketler yörede tesadüfi olarak seçilen i letmelerde, bizzat ara tırıcı tarafından yüz yüze görü me tekni i uygulanarak doldurulmu tur. Çizelge 1. Avrupa Büyüklük Birimine (ESU) Göre Ekonomik Büyüklük Sınıfları Gruplar Büyüklük (ESU) Çok küçük < 4 ESU Küçük 4 - < 8 ESU Ortalamanın altıda 8 - < 16 ESU Ortalamanın üstünde 16 - < 40 ESU Büyük 40 - < 100 ESU Çok büyük >= 100 ESU letmelerde YTL cinsinden elde edilen SBK lar, ara tırma dönemi olan 2007 yılındaki, Euro döviz kuru ortalamasına göre, Euro/YTL kuru (1,800 e i i temel alınmı tır) cinsinden ifade edilmi tir. Ekonomik sınıflandırmanın tespitinde, 1ESU=1.200 Euro kriteri temel alınmı tır. Bu kritere göre 1 ESU, 1200 Euro ya e it olmaktadır. ncelenen tarım i letmelerinin her birinden elde edilen YTL cinsinden SBM lar, Euro ya kar ılık gelen YTL de erine bölünmek suretiyle incelenen i letmelerin ESU de erleri tespit edilmi tir. ESU de erlerine göre i letmelerin büyüklük sınıfları Çizelge 1 de gösterilmi tir. FADN a göre i letmeler ekonomik büyüklüklerine göre ES ve ESU olmak üzere iki ekilde sınıflandırılmaktadır. Genel istatistiklerde ES6 gruplandırma ekli uygulanmaktadır. letmeler arasındaki farkı daha iyi görebilmek açısından yapılan bu ara tırmada i letmeler, ES büyüklük sınıfına göre gruplandırılmı tır 704

3 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 3. Ara tırma Sonuçları ve Tartı ma 3.1. ncelenen letmelerde Ürünler tibariyle Standart Brüt Kar (SBK) Katsayıları ECU, ESU ve brüt üretim de erleri ncelenen i letmelerde tahıllardan bu day ve mısır, endüstri bitkilerinden ekerpancarı ve baklagillerden kuru fasulye üretimi yapıldı ı belirlenmi tir. Bu ürünlerin standart brüt karları ayrı ayrı hesaplanmı tır. ncelenen i letmelerde 1 hektardan elde edilen her bir ürünün üretim miktarlarının ve özel de i en masraf kalemlerinin ortalama de erleri alınmı tır. Böylece bu de erlendirmelerin sonucu ECU (Avrupa Para Birimi) ve ESU (Avrupa Büyüklük Birimi) de erleri bulunmu tur. Ara tırmada SBK katsayıları hesaplanırken bitkisel üretimde GSÜD den özel de i en masraflar çıkartılarak hektara bölünmesi ile SBK katsayısı hesaplanmı tır. Özel masraflar içerinde tohum ve fide giderleri, gübre giderleri, bitki koruma giderleri ve özel bitki maliyet giderleri yer almaktadır. Özel bitki maliyetleri içerisinde sulama için kullanılan enerji giderleri yer almı tır. Elde edilen de erlere göre bitkisel ürünler içinde en yüksek brüt üretim de erine sahip ürün, 5.637,30 YTL/ha ile ekerpancarıdır. Bunu sırasıyla 3.731,00 YTL/ha ile danelik mısır, 3.452,00 YTL/ha ile kuru fasulye ve 1.597,80 YTL/ha ile bu day takip etmi tir yılı Euro de erinin yıllık ortalaması YTL ye kar ılık gelmektedir. Bulunan brüt üretim de erleri 1,800 e bölünerek ECU de erleri bulunmu tur. Buna göre hektara mısır brüt karı; ECU, bu day brüt karı; 887 ECU, kuru fasulye brüt karı ECU ve ekerpancarının brüt karı ise ECU olarak hesaplanmı tır. AB muhasebe veri a ı sisteminde ESU de erlerinin hesaplanmasında 1 ESU=1200 EURO kriteri esas alınmaktadır. ncelenen i letmeler ortalamasında bulunan ECU de erlerinin 1200 e bölünmesi ile ESU de erleri bulunmu tur. Buna göre en yüksek de er olarak ekerpancarı 2,610 ESU olarak hesaplanmı, bunu 1,728 ESU ile mısır, 1,598 ESU ile kuru fasulye, 0,739 ESU ile bu day takip etmi tir. ncelenen i letmelerin ESU de erleri mısırda ortalama 4,10 ESU, bu day da 2,62 ESU, kuru fasulye de 1,89 ESU, ekerpancarında 5,69 ESU olarak bulunmu tur. Çizelge 2. Standart Brüt Kar, ECU ve ESU De erlerinin Hesaplanması Ürün çe idi Mısır Bu day Kuru Fasulye ekerpancarı Üretim miktarı(kg/ha) Ürün fiyatı(ytl/kg) 0,43 0,40 1,33 0,09 Üretim de eri (YTL/ha) 4.214, , , ,00 ( + ) Sübvansiyonlar(YTL) 720,00 162,00 192,00 132,00 Özel Maliyetler (YTL) 1.203,25 900, , ,70 Tohum ve Fideler 297,12 140,00 160,00 240,00 Gübre 456,00 385,50 586,00 957,50 Bitki Koruma ( laçlama) 42,60 54,70 62,00 38,20 Özel Bitki Maliyetleri (su) 407,50 320,00 480,00 468,20 Brüt Üretim De eri (YTL) 3.731, , , ,30 ECU ESU 1,728 0,739 1,598 2, ncelenen i letmelerin AB muhasebe veri a ı sistemine (FADN) göre sınıflandırılması ncelenen i letmelerin üretim miktarları; ekerpancarı kg, danelik mısır kg, bu day kg ve kuru fasulye kg olarak belirlenirken verim olarak en yüksek ekerpancarı Kg/ha olarak bulunmu tur. Bunu sırasıyla danelik mısır 9800 Kg/ha, bu day 5840 Kg/ha ve kuru fasulye 3420 Kg/ha olarak takip etmektedir. Görüldü ü üzere mısır üretimi yapılan 67 i letmenin % 41,79 unu olu turan 28 adet i letme, 16-<40 ESU büyüklük grubundaki orta büyük i letmeler grubuna girmektedir. %28,36 sını olu turan 19 i letme ise, 8-<16 ESU büyüklük grubundaki orta küçük i letmeler grubuna girmektedir. 8-<40 ESU ile orta küçük ve orta büyük i letmeler toplam popülasyonun % 70 ini olu turmaktadır. 0-<4 ESU ile 4-<8 ESU sınırlarında yani çok küçük ve küçük i letme sınıfına giren i letmeler 10 ar adet olup %14,92 er paya sahip ve ikisinin toplamı ise tüm i letmelerin %29,84 ünü olu turmaktadır. 705

4 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 3. ncelenen Mısır Yeti tiren letmelerin Avrupa Büyüklük Birimine Göre Da ılımları letme büyüklük grupları Sınırlar (ESU)* Büyüklük sınıfı (ES 6) letmeler ortalaması letme sayısı 0-<4 Çok küçük 10 14,92 4-<8 Küçük 10 14,92 8-<16 Orta küçük 19 28,36 16-<40 Orta büyük 28 41,79 40-<100 Büyük - - >100 Çok büyük - - Toplam , ncelenen i letmelerde büyüklük gruplarına göre ECU ve ESU da ılımları Çizelge 4. de i letmelerin büyüklük grupları itibariyle toplam i letme brüt karı içinde her ürünün payı, ECU ve ESU de erleri verilmi tir. Görüldü ü üzere i letme grupları büyüdükçe mısır üretim payı o i letme içinde azalmaktadır. Buna kar ılık bu day ve ekerpancarının payı artmaktadır. Çizelge 4. letmelerin Büyüklük Grupları tibariyle Toplam letme Brüt Karı çinde Her Ürünün Oranı, ECU ve ESU De erleri Ölçek 0-<4 ESU 4-<8 ESU 8-<16 ESU 16-<40 ESU De eri Mısır Bu day Fasulye.Pancar Toplam ECU 2836, , ,16 ESU 2,36 1, ,54 Oran 93,02 6, ,00 ECU 3140, , , , ,24 ESU 2,62 1,33 3,12 2,79 6,13 Oran 42,70 15,19 10,17 31,94 100,00 ECU 4807, , , , ,80 ESU 4,01 4,19 4,44 6,02 12,67 Oran 31,62 17,41 18,44 32,53 100,00 ECU 6390, , , , ,80 ESU 5,32 5,11 5,08 11,8 22,54 Oran 23,62 19,45 12,06 44,86 100,00 Çok küçük (0-<4 ESU) i letmelerde ölçek içerisinde mısırın üretim payı %93,02, bu dayın üretim payı %6,98 olup kuru fasulye ve ekerpancarı bulunmamaktadır. Küçük (4-<8 ESU) i letmelerde mısır üretim payı %42,70, bu day üretim payı %15,19, kuru fasulye üretim payı %10,17 ve ekerpancarı üretim payı %31,94 tür. Orta küçük (8-<16 ESU) i letmelerde mısır üretim payı %31,62, bu day üretim payı %17,41, kuru fasulye üretim payı %18,44 ve ekerpancarı üretim payı %32,53 tür. Orta büyük (16-<40 ESU) i letmelerde mısır üretim payı %23,62, bu day üretim payı %19,45, kuru fasulye üretim payı %12,06 ve ekerpancarı üretim payı ise %44,86 olarak tespit edilmi tir ncelenen i letmelerin AB muhasebe veri a ı (FADN) sistemine göre tipolojileri Bölgedeki tarımsal i letmelerinin AB muhasebe veri a ı sistemine göre tiplendirilmesinde htisasla mı Tarla Bitkileri Yeti tiricili i genel tipi en uygun i letmecilik tipidir. letme sayılarının gruplara göre, temel ve özel i letme tiplerine da ılımı Çizelge 5. de görülmektedir. Çizelge 6. de incelenen i letmelerin Avrupa büyüklük grupları itibariyle tipolojilerinin adet ve oran da ılımı verilmi tir. Buna göre htisasla mı Tarla Bitkileri Yeti tiricili i genel tip sınıfında bulunan 67 i letmenin 10 u çok küçük (0-<4 ESU) i letme grubunda 10 u küçük (4-<8 ESU) i letme grubunda 19 u orta küçük (8-<16 ESU) i letme grubunda ve 28 i orta büyük (18-<40 ESU ) i letme grubunda yer almaktadır. Çok küçük (0-<4 ESU) i letme grubunda bulunan 10 i letmenin tamamı htisasla mı COP (Tahıl) özel tip sınıfındadır. Dolayısıyla htisasla mı Tahıl, Ya lı Tohum ve Protein Bitkileri temel tip sınıfında bulunmaktadır. Küçük (4-<8 ESU) i letme grubunda bulunan 10 i letmenin 5 i (%50). htisasla mı COP (Tahıl), 5 i (%50) ise Genel Tarla Bitkileri temel tip sınıfı içerinde yer alan Tahıl ve Kök bitkileri kombinasyonu özel tip sınıfında bulunmaktadır. 706

5 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Orta küçük (8-<16 ESU) i letme grubunda bulunan 19 i letmenin 8 i (%42,1) htisasla mı Tahıl, Ya lı Tohum ve Protein Bitkileri temel tip sınıfında bulunmakta olup 8 ide htisasla mı COP (Tahıl) özel tip sınıfı içerisindedir. 11 i (%57,9) ise temel tarla bitkileri genel tip sınıfı içinde bulunmakta ve ihtisasla mı tarla bitkileri özel tip sınıfına 3 ü (%15,7) girmekte olup 8 i de (%42,2) Tahıl ve Kök bitkileri kombinasyonu özel tip sınıfı içinde bulunmaktadır. Orta büyük (16-<40 ESU) i letme gurubunda bulunan 28 adet i letmenin 6 sı (%21,4) htisasla mı Tahıl, Ya lı Tohum ve Protein Bitkileri temel tip sınıfında bulunmakta olup 6 sıda htisasla mı COP (Tahıl) özel tip sınıfı içerisindedir. 22 si (%78,6) ise temel tarla bitkileri genel tip sınıfı içinde bulunmakta ve ihtisasla mı tarla bitkileri özel tip sınıfına 2 si (%7,1) girmekte olup 20 si de (%71,5) Tahıl ve Kök bitkileri kombinasyonu özel tip sınıfı içinde bulunmaktadır. Genel olarak; ncelenen 67 adet i letmenin 29 u tahıl i letmesi, 5 i ihtisasla mı kök bitkileri yeti tiricili i ve 33 ü de tahıllar ve kök bitkileri karı ımı yeti tiricilik yapmaktadır. Çizelge 5. ncelenen letmelerin Avrupa Birli i Muhasebe Veri A ı (FADN) Sistemine Göre Tiplendirilmesi letme Tipleri Toplam Tanım Kodu Genel, temel, özel Adet % 1. htisasla mı Tarla Bitkileri Yeti tiricili i 11. htisasla mı Tahıl, Ya lı Tohum ve Protein Bitkileri 111. htisasla mı COP (Tahıl) Genel yeti tiricilik (yani tahıllar, baklagiller,. pancarı, kök bitkileri ve lahanalar, sanayi bitkileri, taze sebzeler, kavun- karpuz, çilek (açıkta), yiyecek bitkileri, di er tarla bitkileri ve yiyecek bitkisi dı ında ikinci ürün ve bo bırakma te vikleri ile ekonomik kullanımda olmayan nadas alanları) 29 43,3 Tahıllar, ya lı tohumlular, baklagiller ve bo bırakma projesi ile ekonomik kullanımda olmayan nadas alanları > 2/ ,3 (tahıllar, ya lı tohumlular, baklagiller ve bo bırakma projesi ile ekonomik kullanımda olmayan nadas alanları > 2/3 (çeltik hariç) P1>2/3 P11>2/3 P111>2/ htisasla mı Çeltik - - (çeltik >2/3) D07 >2/ COP (Tahıl) ve çeltik kom. - - (11.sınıfa dahil olup 111 ve 112 ye dahil olmayan i letmeler) 38 56,7 Genel tarla bitkileri > 2/3;tahıllar, ya lı tohumlar, baklagiller P11<2/3 12. Genel Tarla Bitkileri ve bo bırakma projesi ile ekonomik kullanımda olmayan nadas alanları 2/ htisasla mı kök bitkileri 5 7,5 (patates,.pancarı ve kök bitkileri ve lahanalar > 2/3) P11<2/3: P121>2/ Tahıl ve Kök bitkileri kom ,3 Tahıllar >1/3; kök bitkileri >1/3 P11>1/3; P121>1/ htisasla mı Tarla - - (taze sebzeler, kavun-karpuz > 2/3) D14a>2/3 Sebzecili i 124.Çe itli tarla bitkileri 10 14,9 (12. sınıfa dahil olup 121, 122 ve 123 e dahil olmayan i letmeler htisasla mı Tütün - - > 2/3 D13a>2/ htisasla mı Pamuk - - > 2/3 D13c>2/ Çe itli tarla bitkileri kom 10 14,9 (124. tipe dahil olmayan i letmeler 707

6 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 6. ncelenen letmelerin Avrupa Büyüklük Grupları tibariyle Tipolojilerinin Adet ve Oran Da ılımı letme Tipleri Toplam 0 4 ESU 4 8 ESU 8 16 ESU ESU Genel temel özel Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % 1. htisasla mı Tarla Bitkileri Yeti tiricili i htisasla mı Tahıl, Ya lı Tohum ve Protein Bitkileri 29 43, ,0 8 42,1 6 21, htisasla mı COP (Tahıl) 29 43, ,0 8 42,1 6 21, htisasla mı Çeltik COP (Tahıl) ve çeltik kombinasyonu Genel Tarla Bitkileri 38 56, , , , htisasla mı kök bitkileri 5 7, ,7 2 7, Tahıl ve Kök bitkileri kombinasyonu 123. htisasla mı Tarla Sebzecili i 23 34, ,0 4 21, , Çe itli tarla bitkileri 10 14, ,1 6 21, htisasla mı Tütün htisasla mı Pamuk 1243.Çe itli tarla bitkileri kombinasyon , ,1 6 21, ncelenen letmelerin FADN Sistemi Çıktılarının Düzenlenmesi ncelenen i letmelerin gelir boyutu (Gelir tablosu) Gelir boyutu, çiftliklerin elde ettikleri toplam satı geliri, sübvansiyonlar, ara tüketim, vergi ve katma de er dengesi, brüt çiftlik geliri, amortismanlar, çiftlik net katma de eri, yatırım ba ı ları ve sübvansiyonlar, dı faktörler ile aile çiftlik geliri kalemlerinden olu maktadır. letmelerin FADN sistemine göre düzenlenmi aile çiftlik geliri tablolarında görüldü ü üzere çok küçük (0-<4 ESU) ölçekli i letmelerin aile çiftlik geliri 3.032,44 YTL dir. Bu i letmelerin ortalama kullandıkları alan16,02 hektar dır. Çok küçük i letmelerin hektara aile çiftlik gelirleri ise 1892,90 YTL bulunmaktadır. Küçük (4-<8 ESU) i letmelerin aile çiftlik geliri, 6.943,09 YTL, kullandıkları alan 39,15 hektar ve hektara aile çiftlik gelirleri ise 1.773,46 YTL olmaktadır. Buna göre küçük i letmelerin geliri çok küçük i letmelerden daha fazladır. Orta küçük (8-<16 ESU) i letmelerin aile çiftlik geliri ,15 YTL, kullandıkları toplam alan 158,54 hektar, alan ortalaması ise 8,34 hektar etmektedir. Sonuçta hektara aile çiftlik geliri 1.698,22 YTL etmektedir. Bu day tarımının daha fazla olması aile çiftlik geliri ortalamasının dü ü üne sebep olmaktadır. Orta büyük (16-<40 ESU) i letmelerin aile çiftlik geliri; ,60 YTL, kullandıkları alan 408,51 hektar ve alan ortalamaları 14,59 hektardır. Hektara aile çiftlik geliri 1.770,82 YTL olmaktadır. Mısır üretim alanının dü mesi aile çiftlik gelirinin de dü mesine sebep olmaktadır 708

7 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma Çizelge yılı Dönemine Ait, Toplam letmeler Ortalamasının FADN Sistemine Göre Düzenlenmi Ortalama Aile Çiftlik Geliri Tablosu ve Oran Da ılımı 2007 YILI letmeler Oran Ortalaması TOPLAM SATI GEL R VE SÜBVANS YONLAR TOPLAMI ,27 100,00 Sübvansiyonlar 2.800,64 6,64 Toplam Satı Geliri ,63 93,36 LETME Ç D REKT ÜRET M G DERLER ( - ) ,36 40,76 Ara Tüketim ,39 38,46 a. Özel Maliyetler ,91 25,01 Tohum ve Fideler 1.497,46 3,55 Gübre 5.231,57 12,40 Bitki Koruma ( laçlama vb. ) 451,98 1,07 Di er Özel Bitki Maliyetleri (SU) 3.372,90 7,99 Otlak Canlı Stoklarını Besinleri - Domuz ve Kümes Hayvanları Besinleri - Di er Canlı Stoklarla lgili Özel - b. Genel Giderler 5.673,48 13,45 Makine ve Bina Maliyetleri 614,44 1,46 Enerji (YAKIT) 3.354,40 7,95 Götürü ( Contract Work ) 1.239,74 2,94 Di er Direkt Girdiler 464,90 1,10 Vergiler 971,97 2,30 BRÜT Ç FTL K GEL R ,91 59,24 LETME Ç END REKT ÜRET M G DER ( - ) 4.433,77 10,51 Amortismanlar 4.433,77 10,51 Ç FTL K NET KATMA DE ER ,14 48,73 LETME DI I ÜRET M G DERLER ( - ) 3.813,03 9,04 Dı Faktörler 3.813,03 9,04 Ödenen Ücretler 1.665,05 3,95 Ödenen Kiralar 751,18 1,78 Ödenen Faizler 1.396,80 3,31 YATIRIM BA I LARI VE SÜBVANS YONLARI ( + ) A LE Ç FTL K GEL R ,11 39, ncelenen i letmelerin ba arı ölçütleri letmeler büyüdükçe bina, makine yatırımı artırmakta ve bu da yüksek amortismana sebep olmaktadır. Birim miktardan elde edilen üretim miktarı artmasına kar ılık i letme giderleri de artmaktadır. letme büyüklü ü arttıkça gübre kullanımının bilinçli ve daha az kullanımı söz konusudur. Yakıt girdisinde de dü me görülmektedir. Eldeki imkanları optimum derecede verimli kullanan i letmeler her zaman daha çok gelir elde etmektedirler. letmelerin FADN sistemine göre düzenlenmi aile çiftlik geliri tablosu ve oran da ılımı çizelge 3 de verilmi tir. Görüldü ü üzere çok küçük (0-<4 ESU) ölçekli i letmelerin aile çiftlik geliri (%38,62) 3.032,44 YTL, Küçük (4-<8 ESU) i letmelerin aile çiftlik geliri (%37,85) 6.943,09 YTL, Orta küçük (8-<16 ESU) i letmelerin aile çiftlik geliri (%38,83) ,15 YTL, Orta büyük (16-<40 ESU) i letmelerin aile çiftlik geliri (%39,69) ,60 YTL olarak tespit edilmi tir. En büyük aile çiftlik geliri oranına Orta Büyük (16-<40 ESU) i letmeler sahiptir. letme büyüdükçe aile çiftlik gelirinin arttı ı görülmektedir. letme büyüdükçe bu day yeti tiricili inin arttı ı ve mısır yeti tiricili inin azaldı ı oldu u görülmektedir. Bu day yeti tiricili inin i çilik maliyeti daha az ve mısır yeti tiricili inin ise standart brüt karı fazladır. Büyüyen i letmelerin standart brüt karı yüksek olan ekerpancarı ve mısır yeti tiri çili ine daha fazla yer vermeleri aile çiftlik gelirlerinin artmasını sa layacaktır. Ara tüketim giderlerinin (%40,60), küçük (4-<8 ESU) i letmelerde, Amortisman giderlerinin (%10,66) ve dı sal masrafların (%9,10) ise orta küçük (8-<16 ESU) i letmelerde daha fazla oldu u görülmektedir. 709

8 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Çizelge 3. ncelenen letmelerin FADN Sistemine Göre Düzenlenmi Aile Çiftlik Geliri Tablosu ve Oran Da ılımı TOPLAM SATI GEL R VE SÜBVANS YONLAR TOPLAMI letmeler Ortalaması Oran Çok Küçük Oran Küçük Oran Orta Küçük Oran Orta Büyük ,27 100, ,23 100, ,84 100, ,68 100, ,66 100,00 ( + ) Sübvansiyonlar 2.800,64 13, ,84 8, ,80 7, ,23 6, ,37 6,64 Toplam Satı Geliri ,63 86, ,39 91, ,04 92, ,45 93, ,29 93,36 Oran LETME Ç D REKT ÜRET M G DERLER ( - ) ,36 41, ,77 42, ,21 42, ,56 41, ,83 40,76 Ara Tüketim ,39 39, ,30 39, ,13 40, ,68 39, ,33 38,46 a. Özel Maliyetler ,91 25, ,44 26, ,47 26, ,13 25, ,25 25,01 Tohum ve Fideler 1.497,46 5,99 440,06 4,83 868,94 4, ,68 3, ,38 3,55 Gübre 5.231,57 9,73 714,85 11, ,33 12, ,47 12, ,82 12,40 Bitki Koruma ( laçlama vb. ) 451,98 0,97 71,27 1,04 186,29 1,10 412,99 1,07 709,25 1,07 Di er Özel Bitki Maliyetleri (SU) Otlak Canlı Stoklarını Besinleri Domuz ve Kümes Hayvanları Besinleri Di er Canlı Stoklarla lgili Özel 3.372,90 8,63 634,26 8, ,91 8, ,99 8, ,80 7, b. Genel Giderler 5.673,48 14, ,86 13, ,66 13, ,55 13, ,08 13,45 Makine ve Bina Maliyetleri 614,44 1,66 122,22 1,51 271,36 1,50 560,13 1,43 950,56 1,46 Enerji (YAKIT) 3.354,40 9,33 685,87 8, ,06 8, ,71 7, ,26 7,95 Götürü ( Contract Work ) 1.239,74 2,76 203,05 2,90 520,92 3, ,67 2, ,87 2,94 Di er Direkt Girdiler 464,90 0,24 17,72 0,94 168,32 0,95 356,04 1,21 804,39 1,10 Vergi ve Sübvansiyon Dengesi ,97 2,07 152,47 2,26 407,08 2,24 839,88 2, ,50 2,30 BRÜT Ç FTL K GEL R ,91 58, ,46 57, ,63 57, ,12 58, ,00 59,24 LETME Ç END REKT ÜRET M G DER ( - ) 4.433,77 8,96 658,18 10, ,63 10, ,67 10, ,63 10,51 Amortismanlar 4.433,77 8,96 658,18 10, ,63 10, ,67 10, ,63 10,51 Ç FTL K NET KATMA DE ER LETME DI I ÜRET M G DERLER ( - ) ,14 49, ,28 47, ,00 46, ,45 47, ,37 48, ,03 8,39 616,84 8, ,91 8, ,30 9, ,77 9,04 Dı Faktörler 3.813,03 8,39 616,84 8, ,91 8, ,30 9, ,77 9,04 Ödenen Ücretler 1.665,05 3,17 233,33 3,79 681,90 3, ,06 3, ,05 3,95 Ödenen Kiralar 751,18 1,62 118,99 1,76 316,74 1,74 652,22 1, ,28 1,78 Ödenen Faizler 1.396,80 3,60 264,52 3,40 611,27 3, ,02 3, ,44 3,31 YATIRIM BA I LARI VE SÜBVANS YONLARI ( + ) A LE Ç FTL K GEL R ,11 41, ,44 38, ,09 37, ,15 38, ,60 39,69 710

9 Tarım, Yoksulluk ve Kalkınma 4. Sonuç ve Öneriler FADN sisteminin, kendine has özellikleri, özellikleri, çevresi, belli bir organizasyon eması, i leyi i ve hukuki düzenlemeleri olan kapsamlı bir sistem oldu udur. Bu sistem hata kabul etmeyen, yapılan i lemlerin birkaç yoldan denetlenmesini sa layıp hatayı dı a vuran ve kendi içerisinde, bitkisel ve bölgesel düzeyde yapılan bütün standart sonuçların kar ıla tırılması oldukça kolay olan bir sistemdir. Ekonomik büyüklüklere göre i letmelerin AB muhasebe veri a ı (FADN) sistemine göre sınıflandırılmasında 4 grup belirlenmi tir. I. Grup çok küçük i letmeler (0-< 4 ESU), II. Grup küçük i letmeler (4 <8 ESU), III. Grup orta küçük i letmeler (8 <16 ESU) ve IV. Grup orta büyük i letmeler (16 <40 ESU) eklindedir. Bu sınıflamada yıllık gelir miktarları esas alınarak yapılmaktadır. Ara tırma bölgesinde, büyük ve çok büyük i leme sınıfı bulunmamaktadır. ncelenen i letmelerin ekonomik büyüklük gruplarına göre sınıflandırıldı ında ilk 4 büyüklük grubunda yer aldıkları belirlenmi tir. Bu sınıflamaya göre incelenen 67 i letmenin 10 u çok küçük ölçekli (0-<4 ESU) i letme grubuna,10 u küçük ölçekli (8-<16 ESU) i letme grubuna, 19 u orta küçük ölçekli (8-<16 ESU) i letme grubuna, 28 i ise orta büyük ölçekli (16-<40 ESU) i letme grubuna girmektedir. Ekonomik büyüklük olarak 16-<40 ESU de erine sahip orta büyük i letmeler tüm i letmeler içerisinde %65,65 lik orana sahiptir. Bunu sırasıyla %25,48 ile 8-<16 ESU de erine sahip orta küçük i letmeler, %6,27 ile 4-<8 ESU de erine sahip küçük i letmeler ve %2,58 ile 0-<4 ESU de erine sahip çok küçük i letmeler takip etmekte olup incelenen i letmelerin geneli orta küçük ve orta büyük seviyesindedir. ncelenen 67 adet i letmenin 29 u tahıl i letmesi, 5 i ihtisasla mı kök bitkileri yeti tiricili i ve 33 ü de tahıllar ve kök bitkileri karı ımı yeti tiricilik yapmaktadır. Bitkisel ürünler içinde en yüksek brüt üretim de erine sahip ürün, ekerpancarıdır. Bunu danelik mısır, kuru fasulye ve bu day izlemektedir. Brüt üretim de eri her ne kadar en yüksek ekerpancarı olsa da, bu day ekim alanı itibariyle ilk sırayı almaktadır. Bu dayı mısır takip etmekte olup tahılların toplam ekim oranı %63,80 e ula maktadır. ekerpancarının 3. sırada yer almasında ekerpancarına uygulanan kota etkili oldu u kadar, mısır bitkisinin alternatif bir yeti tiricilik olarak yaygınla masının da etkisi vardır. letmeler büyüdükçe bina, makine yatırımı artırmakta ve bu da yüksek amortismana sebep olmaktadır. Birim miktardan elde edilen üretim miktarı artmasına kar ılık i letme giderleri de artmaktadır. Eldeki imkanları optimum derecede verimli kullanan i letmeler her zaman daha çok gelir elde etmektedirler. letmelerde en fazla gideri gübre, sulama ve yakıt olu turmaktadır. Özellikle bu üç kalem en verimli hale getirilirse i letmelerin gelir düzeyleri artacaktır. letmelerin ekonomik büyüklü ü arttıkça i letme ba ına dü en kullanılabilir arazi geni li i de artmaktadır. ncelenen i letmelerde büyüklük grupları itibariyle nüfus varlı ında fazla bir de i iklik görülmemekle birlikte, i gücü varlı ının i letme büyüdükçe arttı ı saptanmı tır. Kırsal kesimlerde bulunan tarım i letmelerinde çiftçi ailelerin e itim düzeyi genel olarak dü ük seviyededir. Bu nedenle kırsal kesimde e itime daha fazla te vik edici çalı malar yapılmalıdır. FADN sisteminin Türkiye de ba arılı bir ekilde uygulanabilmesi için, bir takım düzenlemelerin yapılması gerekmektir. FADN sistemi içinde bir takım zorluklar olmakla birlikte, Türkiye de uygulanabilirli inde de birçok zorluklar bulunmaktadır. Bu nedenle, Türkiye de FADN sisteminin uygulamaya geçilmesinden önce, veri temini konusu ile birlikte tarım i letmesi kurumlarının geli tirilmesi ve standartla tırılması gerekmektedir. Zira Türkiye de makro ve mikro düzeyde veri ve bilgiler bulunmamaktadır. Özellikle i letme düzeyinde, i letmelerin yapısı ve faaliyet sonuçlarını ortaya koyan kapsamlı çalı malar yoktur. FADN sistemi oldukça karı ık bir sistemdir. Dolayısıyla çiftçilerin bu sistem dahilinde kayıtlarını tutabilmeleri imdilik mümkün görünmemektedir. Ancak çiftçilere yaptıkları bütün i lemleri kolayca kayıt altına alabilecekleri kayıt defterleri hazırlanmalı ve e itime tabii tutulup temel düzeyde kayıt tutma ilkeleri ö retilmelidir. Gerekirse tarım ilçe müdürlüklerinde çitçi kayıtlarını tutacak birimler olu turulmalıdır. Tarım i letmelerinin ço unlukla e itim düzeyinin dü ük olması veri toplamadaki en büyük güçlüklerden birisidir. Çiftçinin kendi envanteri hakkında gerçek bilgiye sahip olmaması neticesinde sorulara cevap verememekte hesaplarını kayıt altında tutmamaktadır. Ülkemizde bu sistemin olu turulması yalnızca AB ne uyum açısından de il özellikle uygulanan tarım politikalarına yön vermek, tarımsal yapının genel durumunu ortaya koymak ve yapılan bilimsel ara tırmalara ı ık tutmak açısından do ru ve güvenilir veri deste ini sa lamı olacaktır. Türkiye de tarımsal faaliyetlerin geli iminin ve de i iminin takip edebilmesi, bölgesel ve ülkesel bazda tarım politikasına yön verebilmesi bakımından tarımsal i letmelerin ekonomik yapılarını ortaya koyacak, i letmelerin analizini sa layacak ve i letmelerin ba arı ölçütlerini kar ıla tırabilecek bir sistem olan AB muhasebe veri a ı (FADN) sistemini kullanılabilmelidir. 711

10 10. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 5-7 Eylül 2012 Konya Kaynaklar Açıl, A.F., Demirci, R Tarım Ekonomisi. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayın No:880. Ankara. Erku, A., Demirci, R, Tarımsal letmecilik ve Planlama (Geni letilmi ve Gözden Geçirilmi 2. Baskı). AÜZF Yayın No: 1435, Ders Kitabı:4l7. Ankara. Güne, T. ve Arıkan. R , Tarım Ekonomisi statisti i, A.Ü.Z.F. Yayın No: Ders Kitabı: 305, Ankara. Karagölge. C Tarımsal letmecilik. Tarım letmelerinin Analizi ve Planlanması. Atatürk Ü. Yayın No:827, Erzurum. Kıral, T., Tatlıdil, F.F., Avrupa Birli inde Tarım letmelerinin Sınıflandırılması Büyüklük ve Gelir ile Bazı Ba arı Ölçütlerinin Saptanmasında Yeni Kavram ve Yakla ımlar. Türkiye II. Tarım Ekonomisi Kongresi Cilt 1, 4-6 Eylül 1996, Adana, Sf