IDnSIÛM3HDW 1BSIS31. ısepo uaısjpudijnııı eu^euı

Transkript

1 ınnaa-soısnov NIAVA paans >i!n»3i >IRAV IDnSIÛM3HDW 1BSIS31 ısepo uaısjpudijnııı eu^euı

2 TANKLA A Y G A Z M E R K N E R J l B A N Y O D A M U T F A K T A I S I N M A D A Şimdi yaşama kolaylık ve konfor getiren doğa dostu bir enerji kaynağı var... Aygaz Merkezi Enerji... Aygaz Merkezi Enerji konutların ısınma, mutfak ve sıcak su ihtiyaçlarını tek bir kaynaktan sağlıyor. Doğaya zarar vermeyen tek bir yakıtla (LPG-Sıvılaştırılmış Petrol Gazı) dolu Aygaz LPG tankı mekanlara ekonomikliği, kullanım kolaylığını ve güvenliği birlikte getiriyor. Mimarlar, mühendisler, doğayla ilgili, sorumluluk taşıyanlar, mekanlara doğa dostu bu enerji kaynağını kazandırın. Daha çok yeşil ve daha güzel bir yaşam için elele. Aygaz Büyükdere Cad. No: 145/1 Aygaz Han Zincirlikuyu-istanbul Tel: Fax:

3 in içinde.. Alarko, dalgıç pompa işinin öylesine içindedir ki bugüne dek kullanıma sunulan 20 bin adet Alarko dalgıç pompanın yer üstüne çıkardığı sular bir yerde toplansaydı, Van gölünden sonra Türkiye'nin ikinci büyük gölünü oluştururdu. Ve bu gölün hacmi tam 22 milyar m 3 'ü bulurdu. Bir pınar kadar doğal çalışan, her ihtiyaca uygun Alarko dalgıç pompaları, yurdun dört bir yanında temiz ve sağlıklı suları bahçelere, tarlalara, fabrikalara ve hatta evlere ulaştırmakta,.üstün teknolojisi ve uzmanlığı, yurt çapındaki servis ve yedek parça garantisiyle bu konudaki tüm ihtiyaçlan karşılamaktadır. İşte bu nedenledir ki bugün Türkiye'de dalgıç pompa işinin içinde olanlar, işin içindeki markayı, Alarko'yu seçmektedir. ALARKO SANAYİ VE TİCARET A.Ş. İSTANBUL :Necatibey Cad. No: KaraköyTelefon: PBX Fax: ANKARA: Sedat Simavi Sok. No: Çankaya-Telefon: PBX Fax: İZMİR: Gazi Bulvarı No: 3/ Telefon: PBX Fas: ADANA: Ziyapaşa Bulvarı Çelik Apl. No: 25/ Teiefon: PBX Fas: ANTALYA: 100. Yıl Bulvarı Evren Apt. No: Telefon: Fax: DALGIÇ POMPA

4 EDİTÖRDEN Değerli Okurlarımız, İlgiyle izlemekte olduğunuzu umduğumuz dergimizin Ağustos-Eylül sayısında tekrar birlikte olmaktan mutluyuz. Uzun bir süredir bazı olanaksızlıklar nedeniyle sizlere zamanında ulaştıramadığımız dergiyi bu sayımızda peryodu içinde gönderebilmekten de ayrıca memnunluk duymaktayız. İster ısıtma ve soğutma, ister kullanım suyu, ister endüstriyel amaçlı olsun, tesisatların vazgeçilmez bir elemanı da pompalardır. Tesisattaki akışkanı hareket ettiren bu çok önemli elemanlara çoğu zarnan gereken önem verilmez ve ancak bozuldukları zaman göndeme gelirler. Enerji eskisi kadar ucuz olmadığı ve ekonominin önem kazandığı günümüzde gelişen teknolojinin daha karmaşık ve işletme şartlarına duyarlı hale getirdiği tesisatlarda pompalar büyük bir ilgi odağı haline gelmiştir. Örneğin pompaların devirleri işletme koşullarına göre değiştirilerek her zaman pompa karekteristik eğrisinin optimum noktasında çalışmaları çağdaş teknolojiyle mümkün olmaktadır. Kullanıldıkları tesisatların amaçlarının çeşitli olması, pompaların da çok çeşitli olmalarına neden olmuştur. Bu bakımdan bu sayımızda tüm konuları kapsamamız mümkün olmamıştır. İlerideki sayılarda tekrar pompalara eğilmek arzusundayız. Bu sayımıza yazıları ve çevirileri ile katkıda bulunan Sayın Hulki Aksoy'a, Sayın Metin Bilgiç'e, Sayın A. Funda Etan'a, Sayın Tayfun Kızıltoprak'a, Sayın Uğur köktürk'e, Sayın Bülent Vural'a ve Sayın Prof. Dr. Kirkor Yalçm4a teşekkür ederiz. 16. sayımızda "Doğalgaz" kapak konusu ile birlikte olmak üzere esenlikler dileriz. Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül 1994

5 »Ç i N D E KIL E R tmmob makina mühendisleri odası 8 Haberler 9 Odadan Ağustos-Eylül Cilt: Sayı: Hidroforlar: Çeşitleri, Seçimi, Gürültü Önleme Çareleri (Metin Bilgiç) MMO Adına Sahibi Murat ÖNDER Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Ercüment ŞEVLE Editör Hasan HEPERKAN Yayın Sekreteri Fatma MAZMANOĞLU Yayın Görevlisi Sevil GÜMRÜKÇÜ Yayın Kurulu Ahmet ARISOY Ayhan GÜLER Kani KORKMAZ Coşkun ÖZBAŞ Macit TOKSOY Reklam Yönetmeni Dilek İĞCİOĞLU Dizgi - Baskı YAPIM TANITIM & YAYINCILIK Tel: Fax: MMO İstanbul Şubesi İstiklal Cad. No: 99 Ankara İşharu Kat: 4 Beyoğlu - İSTANBUL Tel : Fax : Değişken Debili Sirkülasyon Pompaları (M. Bülent Vural) 21 Sıcak Sulu Isıtma Tesisatlarında Sirkülasyon Pompasının Yeri (Hulki Aksoy) 23 Tek Paletli Pompalar ve Seyrek Dişli Pompalar (Prof. Dr. Kirkor Yalçın) 28 Aşınmaya Karşı Dayanıklı Dalgıç Pompalar (A. Funda Etan) 33 Kompansatörler (Tayfun Kızıltoprak) 39 Değişken Hızlı Pompalar (Uğur Köktürk) 45 Tanıtım Baskı Sayısı Fiyatı Yıllık Abone Adet TL TL. 46 Duyuru Tesisat Mühendisliği Dergisinde yayınlanan yazı ve çizimlerin her hakkı saklıdır, izin alınmadan yayınlanamaz.

6 Sirkülasyon pompasında da Demirdöküm 1 numara! Bir pompanın üç ayrı kapasitede kullanımı sağlayan hız kontrolü Elektrik sarfiyatından büyük tasarruf + 15 ile C ısıtıcı akışkan sıcaklıklarında kullanım özelliği Aşırı yüke karşı kendinden korumalı elektrik motoru Geniş mamul gamıyla ihtiyacınız olan debi ve basınca kesin çözüm. Sessiz ve yüksek verimli Demirdöküm-Grundfos sirkülasyon pompaları; ısıtma, soğutma, iklimlendirme sistemlerinde endüstriyel ve domestik yapılar için en ideal çözüm. Mühendislerin aradığı dünya markası şimdi Demirdöküm'ün yaygın satış ve servis güvencesiyle Türkiye'de. OD Demirdöküm GRUNDFOS Genel Müdürlük: Mürbasan Sok. Koza iş Merkezi C Blok Kat: Balmumcu-istanbul Tel: (I) (10 Hat) Faks: (l) Pazarlama ve Satış Grubu:Talat Paşa Cad. Harmanc Sok. Darüşşafaka Tozan iş Hanı No: 3 Levent-lstanbul Tel: (7 Hat) Faks: Ankara Bölge Müdürlüğü: izmir Cad. Koç Han No: 25/3 Yenışehır-Ankara Tel: (4) Faks: (4)

7 Yüksek sıcaklıkların izolasyonunda TAŞYÜNÜ Akilli yatırım f fzocam'/n ülkemizin en gelişmiş teknolojisi ile ürettiği Taşyünü Sanayi Şiltesi, Taşyünü Sanayi Levhası, Taşyünü sağlar.»sanayi tesislerinde ısıtıcı aygıtlar çevresinde güvenli ve daha iyi bir çalışma ortamı yaratır.»konutlarda ve ticari yapılarda üstün konfor sağlar. fzocam Taşyünü'nün İnşaat Levhası ve Taşyünü 'nün avantajları: kalitesi TSE kalite belgeleriyle kanıtlanmıştır. Dökme Taşyünü, Isı geçirmez C'a kadar sıcaklıkla»taşyünü, akıllı bir yatırımdır C'a kadar yüksek sıcaklıklara r m izolasyonu gereken her yerde ihtiyaçlarınıza cevap veriyor. Sanayi tesislerinde, baca ve kazanlarda, dayanıklıdır. Yanmaz. Yangına karşı güvenlidir. Ses geçirmez. Titreşime karşı etkilidir Kolay uygulanır. Mükemmel izolas- yonun kazandırdığı enerji tasarrufu ile kendi yatırımını amorti eder. fırın, egzoz ve Kimyasal maddelerden etkilenmez. Taşyünü'nün kullanım Korozyona uğramaz. ısıtma cihazı üretiminde, kolaylıkları için Danışma Boyut değiştirmez, deforme olmaz. Merkezlerimizden bilgi doğalgaz bacalarında Haşarat ve mikroorganizmalar başarıyla kullanılıyor. alınız. Taşyünü, dünyanın en mükemmel izolasyon malzemesidir. tarafından tahrip edilemez. Ömrü tesisinizin ömrü kadardır.»sanayide, kullanılan enerjiden %8O tasarruf SICAĞA - SOĞUĞA - SESE - YANGINA IZOCA/VV İZOCAM Taşyünü Türk Standartları Enstitüsü Kalite Belgesine sahiptir. AYRINTILI BİLGİ İÇİN AŞAĞIDAKİ DANIŞMA MERKEZLERİMİZİ ARAYINIZ İSTANBUL Tel (21 2) (8 hol) ANKARA Tel (3 l 2) İZMİR Tel 1232] ADANA Tel (322) BURSA Tel (224) ELAZIĞ Tel ( ANTALYA Tel (242)241 l 9 50 SAMSUN Tel (362)

8 TOKAR YAPI ve ENDÜSTRİ TESİSLERİ SAN. ve TİC. A.Ş. Ord. Prof. Dr. F. K. Gökay Cad. No: 60 Altunizade tst. Tel: (8 hat) Faks: YILLIK l YENİ BİR H YÜKSEK BASINÇLI YUVARLAK KESİT TOKAR Yuvarlak Kesitli Spiral Kanallar TOKAR, İsviçreden getirdiği yeni makinalarla düşük ve yüksek (3000 Pa'ya kadar) basınçlarda çalışacak yuvarlak kesitli spiral kenetli havalandırma kanallarının imalatına başlamıştır. Kanallar standart 3 m, 4 m ve 6 m boylarında üretilmektedir. Sipariş üzerine farklı boylarda da temin edilmektedir. TOKAR Spiral Kanalları imalat makinaları Bilgisayar kontrollüdür. Yuvarlak kanalların diğer havalardırma kanallarından en belirgin farkı saç şeritten sürekli bir spiral kenet ile üretilmeleridir. Spiral kenet, kanalın Çaplar ve Malzeme Kalınlıkları: Çaplar (0 mm) Galv. Saç kalınlığı [mm] rijitliğini artırır, yüksek hava hızlarında ses yapmasını önler. Nornic dikdörtgen kesitli kanallara göre birim uzunluktaki basınç kayıplaı daha düşüktür. Aynı kesit alanına sahip dikdörtgen kanallara göre de ha hafiftir, bu da motajı kolaylaştırır ve daha basit askı elemanların ihtiyaç duyulur. Çok zaman, dekoratif mahiyette ve açıkta, görüne çek şekilde de döşenir. Bağlantı Şekilleri: 1. Spiral Kanal-Spiral Kanal arası a) Manşon Bağlantı İki spiral kanal arasına bir manşon yerleştirilir. 10 cm aralıklarl pop perçin veya saç vida ile bağlantı gerçekleştirilir. Yüksek basınç uygulamalarda ısıtılınca büzülen (heat shrinkable) bantlar, norm; basınçlarda soğuk sızdırmazlık bantlar kullanılarak birleşme yerini sızdırmazhğı sağlanır. Manşon Bağlantı 0500 mm'ye kadar kullanılı (Bu bağlantı şekli SMACNA'ya uygundur.) A. ıısr r>

9 CCRUBEDEN MET DAHA TOKAR YAPI ve ENDÜSTRİ TESİSLERİ SAN. ve TİC. A.Ş. Ord. Prof. Dr. F. K. Gökay Cad. No: 60 Altunizade İST. Tel: (8 hat) Faks: SPİRAL HAVALANDIRMA KANALLARI b) Flanşlı Bağlantı Flanşlı bağlantı isteğe bağlı olarak bütün kanal çaplarında kullanılabilir. Flanş kanal üzerine geçirilir. Kanal uçları dışa doğru 12 mm bükülür. Araya conta yerleştirilir ve civatalar sıkılır. (Ö.:S-kenet, Pittsburgh kenet, v.s.), malzeme özellikleri (saç kalınlığı, ölçüleri) hazır ayarlanmıştır. İstenilen form parçasının ölçüleri girildikten sonra'bilgisayar gerekli kenet türünü seçer ve açılım hesaplanır. N C kodu plazma tezgahına gönderilir. Kesimden sonra parçalar birleştirilir. Conta t n-in lif 2. Dirsek ve form parçalın - Spiral kanal arası bağlantı Dirseğin spiral kanala birleştirilecek tarafına l uzunluğunda yaka yapılır. Spiral kanal bu yaka üzerine geçirilir. Yuvarlak form parçalarında ise l ölçüsündeki yakadan sonra kordon çekilir. Form parçası kordona kadar kanal içine yerleştirilir. Belirli aralıklarla 'perçin bağlantı gerçekleştirilir. od- TOKAR YUVARLAK KANAL DİRSEKLERİ ve FORM PARÇALARI Dirsekler galvanizli saçtan standart 2,3,5 parçalı olarak üretilmektedir. Dirsekler ve form parçalar TOKAR Spiral kanallara kolayca monte edilecek şekilde hazırlanmaktadır. Dirsek spiral kanal içine sürülür, saç vida veya pop perçin ile birbirine tutturulur. Dirsekler ve form parçalar bilgisayar ile çizilip açılımı bilgisayarda yapılıyor. Tezgahta en az fire verecek şekilde parçalar saçtan kesiliyor. TOKAR'ın bilgisayarda oluşturduğu standart form parçalar kütüphanesi sayesinde her zaman hatasız ve tam ölçüde parçalar üretilmektedir. Form parçalar kütüphanesinde kullanılan bütün kenet türleri TOKAR YUVARLAK KANAL TEKNOLOJİSİNİ AVANTAJLARI: 1) Yüksek sızdırmazlık Yüksek sızdırmazlık sayesinde enerji kaybı düşük seviyededir. Kaçakların az olması kanal sistemlerinin daha verimli çalışmasını sağlar. 2) Düşük basınç kayıpları Daha küçük vantilatör güçlerine gereksinim vardır. İşletme maliyeti düşüktür. 3) Küçük kesit alanı Yüksek hızlarda çalışabildiğinden daha küçük kesit alanları yeterli olmaktadır. Bu da günümüz modern binalarda yer tasarrufu sağlamaktadır. 4) Mükemmel dizayna sahiptir Dış görünümü ile açıkta döşenmiş kanal sistemleri için uygundur. 5) Kolay montaj Sadece boru ve fittingleri (vida veya perçinle) birleştirmek yeterlidir. 6) Çevre dostudur. t T T l IV G S T JE S

10 HABERLER İSTANBUL'DA EGZOZ GAZI EMİSYON ÖLÇÜMÜ CO, HC, NOx, SOx, Asitler ve inorganik katı maddelerden oluşan emisyon miktarlarının toplam'ı ton /yıl olup ton /yıl kadarı CO (Karbonmonoksit)dir. Şubemiz tarafından bu konuda yapılan araştırmaların sonuçları ve denetleme -kontrol mekanizmaları önerileri tarihinde İstanbul Vali iği'ne dosya olarak sunulmuştur. Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, egzoz emisyonlarının ölçümü ve yapılabilecek her türlü denetleme işlevini "kamu kurumu " olma özelliği taşıması ncdiniylc. her türlü teknik bilgi ve domanımı ile bilimsel olarak yapabilecektir. Taşıtlardan kaynaklanan kirliliğin önlemesine ilişkin olarak Çevre Bakanlığının 22 Ekim 1992 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınladığı "Motorlu Taşıt Egzoz gazlarının yol açtıkları kirlenmenin önlenmesine ilişkin tebliği ile Valiliklere, ilgili kurumlar nczdinde koordinasyon, hızlandırma ve destek çalışmaları görevi verilmiştir. Bu amaca uygun olarak MMO İstanbul Şubesince İstanbul Valiliği'ne yapılan resmi başvuru uygun görülerek, 1.Boğaz Köprüsü Anadolu yakası çıkışında pilot uygulama biçiminde, Ağustos günlerinde egzoz gazları ölçümleri yapıldı. Ölçümün ikinci günü basın ve yayın kuruluşları ölçüm yerine davet edilerek basın açıklaması yapıldı, ve MMO İstanbul Şube Başkanı Mustafa Aral şunları söyledi: " Makina Mühendisleri Odası, Hava kalitesinin Korunması yönetmeliği çerçevesinde baca gazları ve taşıl egzoz gazları konusunda çalışmasını iki yıldır bilimsel tarzda sürdürmektedir. Şube'miz tarafından yapılan araştırma sonucuna göre İstanbul'da yaklaşık adet taşıt bulunmakta olup bu taşıtlardan adedi benzinli, adedi dizel yakıtlıdır. Motorlu taşıtların; yakıt deposu, karbüratör, kartcr ve eğzoz'undan 100'ü aşkın kirleticinin çıktığı saptanmıştır. Kirleticilerin büyük ve tehlikeli bölümünü HC (Hidrokarbon) CO (karbonmonoksit), NOx (Azotoksit) ve Pb (Kurşun) oluşturmaktadır. Motorlu taşıtın üretim teknolojisi ve kalitesi ile bakım-servis hizmetlerindeki hata ve eksiklikler taşıt emisyonlarını artıran en önemli etkenlerdir. Kontrol teknolojileri kullanılmadan önce üretilmiş motorlu taşıtların, emisyon standartlarından 20 kat fazla kirlilik yarattığı, ayrıca gerekli bakım ve servisi de yapılmamış ise 2-3 kat kirliliğe yolaçtığı bilimsel olarak ortaya konulmuştur. Yakın bir tarihte yapılan bir araştırma sonucu taşıtlardan kaynaklanan hava kirliliğinin toplam kirlilikteki payının %70'leri aşlığı tespit edilmiştir. İstanbul'da Ölçüm sonuçlarının değerlendirilmesinden sonra ise Mustafa Aral şu açıklamayı yaptı: "23-24 Ağustos 1994 tarihinde yaptığımı/, pilot çalışmada egzoz emisyonlarını ölçebilecvk yeterli donanıma sahip olduğumuzu ve İstanbul'daki araçların egzoz gazları açısından durumunu ortaya kaymaya çalıştık. Yerli ve yabancı 56 otomobilde yaptığımı/ ölçümde EEC ve Almanya'da 1986 yılındar soma üretilmiş araçlar için üst sınır olan %3.5 CO sınırını asan araçların toplamda %60, İthal araçlarda %32. yerli araçlarda ise %73 olduğunu saptadık. Ortaya çıkan tablo gistermiştir ki, Türkiye'de üretilen araçların çoğu, Avrupa Topluluğu ülkelerinde trafiğe çıkış i/ni alamayacak durumdadır." HİZMETLER: Etüd ve Proje Kontrollük Danışmanlık GÜRDAL MÜHENDİSLİK VE MÜŞAVİRLİK HİZMETLERİ A.Ş. UZMANLIK KONULARI: Havalandırma ve Klima Islıma ve Soğutma Yangın Söndürme Sıhhi Tesisat Yüzme Havuzu Isı Geri Kazanımı Endüstriyel Tesisat Abide-i Hürriyet Cad. No: 12!) K: 1 D: Şişli-İSTANEiUL Tel: (212) Fax: (212) Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül 1994

11 Geçen sayıda Oda üyeliği, Oda'nın ve üyenin karşılıklı yükümlülükleri üzerine söyleşmeye çalışmış, yaşadığımız 10 yıllık sürecin etkisi ile örgütlülüğümüzle ilgili olarak yanlış noktalara gidebildiğimizi dile getirmiştik. Bu sayıda (SMM Serbest Müşavirlik ve Mühendislik) yönetmeliği ve yapılan değişiklik üzerine söyleşmek istiyoruz. Mühendislik ve Mimarlık Yasası, TMMOB yasası, Oda Tüzüğü vs. temelinde hazırlanarak mesleğimizi ve meslektaşlarımızın çalışma alanlarını düzenleyen yönetmelikler vardır. Bunlardan biri de "Serbest Müşavirlik Mühendislik Büroları Tescil ve Mesleki Denetim Yönetmeliği'dir. Yönetmeliğin amacı 01. maddede şöyle tanımlanmaktadır. : "... Makina Mühendisliği hizmetlerinin mesleki bilimsel teknik esaslar., ülke ve meslektaş yararları yönünden gelişmesini, üretilen hizmetlerin MMO standart ve yönetmelikleri ile ülkemizde geçerli diğer standartlara, yönetmeliklere ve esaslara uygunluğunu sağlamak, TMMOB Makina Mühendisleri hizmetleri asgari ücretlerinin uygulanmasıyla meslektaşlar arasında haksız rakabeti önlemek, serbest müşavirlik ve mühendislik hizmeti yapan kişi ve kuruluşların mesleki denetim, kapasite ve yeterlik açısından değerlendirilmelerine esas olan kayıtların tutulmasını sağlamaktır. Diğerlerinin olduğu gibi bu yönetmeliğin çıkış nedenide o alanda çalışan meslektaşlarımızın sorunlarına çözüm bulabilme isteğidir. Yıllarca tüm Oda birimlerinde serbest çalışan meslektaşlarla yapılan toplantı ve görüşmeler sonucunda, alanın ciddi bir düzenlemeye ihtiyacı olduğu tespitinden hareketle önce Tescil ve Liyakat yönetmeliği oluşmuş, zamanla günün koşullarının gerektirdiği değişiklikler yapılarak günümüzde uygulanan Serbest Müşavirlik Mühendislik Büroları Tescil ve Mesleki Denetim Yönetmeliği oluşmuştur. Düzenleme ve denetim sözkonuyu olduğunda, ister istemez bir takım bürokratik işlemler gündeme gelmektedir. Yönetmeliğin uygulanması aşamasında doğan sıkıntılar nedeni ile bazı meslektaşlarımız alanın denetlemesini gereksiz bulmakta, bu belgenin (SMM Belgesi) proje yapan mühendislere ne yararı var ki" diye düşünebilmektedirler. Oysa, üyelerimizin yaşadıkları problemlere çözüm arayışları çerçevesinde oluşmuş yönetmelik gereği verilen bir belge bu. Sanıyoruz ki burada sorgulanması gereken belgenin kendisi değil de bürokrasisi ve işlevini yerine getirebilmesi için yapılması gerekenler olmalıdır. Amaçlanan hedeflere ulaşabilmenin tekyolu ise tescil belgesi olmadan ve yıllık yenilemelerini yapmadan SMM hizmeti vermemekten ve yapılan hizmeti Oda onayına YÖNETMELİK DEĞİŞİKLİĞİ ODADAN il fi» I I sunmaktan geçmektedir. Yaptığımız araştırmalar göstermektedir ki Oda böyle bir denetim yapmadığında, mühendis olmayan kişiler veya başka yerlerde çalışan mühendisler ek iş olarak proje yapmaktadır. Bu durumda ise asıl zararı gerçek işi serbest müşavirlik ve mühendislik olan meslektaşlarımız görmektedir. Çünkü bu durumda hem hizmet bedeli hem de hizmcl kalitesi düşmekte, giderek yapı sektöründeki mühendislik hizmeti, salt formaliteye dönüşmekledir. Yani Tescil Belgesi ile, gerçek işi serbest mühendislik ve müşavirlik olanlarla diğer mühendisleri ayırarak SMM hizmeti veren mühendisler korunmakladır. Sonuç olarak herhangi bir firmada çalışan mühendis yan iş olarak tesisat projesi çizcmcz, çizmemclidir. Öyleyse; Tescil Belgesi ve Oda'nın bu konudaki çalışmalarının üyemizin kendi yararına olduğu bilincine varılmalı ve uygulamalara sahip çıkılmalıdır. Üyemizi ve Oda' yi sıkıntıya sokan bazı bürokratik yanları Şube Genel Kurullarında tartışılarak 35. Oda Genel Kurulu'na taşınmış, Genel Kurul'un Oda Yönetim Kurulu'nu görevlendirmesi sonucu oluşan yeni yönetmelik yürürlüğe girmiştir. Yapılan değişiklikle sıkıntı yaratan bazı noktalarda düzeltmeler yapılabilmiş ise de yürürlükte olan yasaların çizdiği sınırların dışına çıkmak mümkün olamamıştır. Örneğin; tescil işlemi sırasında istenen belgelerden biri ve üyelerimizin en çok şikayetçi oldukları konu olan Bağ-Kur kaydının istenmesi olayı, Bağ-Kur yasası ve ilgili yönetmelikler nedeniyle önerdiğimiz biçimiyle çözümlencmemiş ve islenen evraklar arasında kalmıştır. Ancak, zaman kaybına ve gereksiz yazışmalara neden olan, belgenin Merkcz'den yenilenmesi olayı kaldırlmıştır yılı yenileme işlemleri Tescilli Büro'nun bulunduğu Şube bünyesinde yapılacaktır. Diğer yandan İslanbul Şubesi'nin önerisi ile, Oda üye ilişkilerinin daha düzenli olması, evrak temelinde değil,ilişki temelinde leşçil olayını gerçekleştirmeye hizmel edecek olan "işyerlerinin yılda bir kez ziyareli" yönetmelik maddesi olmuştur. Böylece Odamız, üye adına alanı denetleyerek, üyeden aldığı önerilerle sorunların çözümlerini hayatın içinde bulabilecektir. Üyelerimizi, bu alanda Oda kararlarını eksiksiz uygulamaya çağırıyoruz. ELBİLRİLĞİ GÜÇ BİRLİĞİ İLE DAHA İLERİ HEDEFLERE DOĞRU DÜZELTME Haziran-Temmuz 1994 tarihli 14. sayımızda, 17 sayfada yer alan "SUYUN ÖNEMİ" başlıklı yazının yazan Kimya Yüksek Mühendisi sayın Samim SANER'in soyadı "DEĞER " olarak çıkmıştır. Düzeltir, bu haladan dolayı okurlamızdan ve Kalite Sistem Laboratuarları mensubu sayın Samim SANER'den özür dileriz. Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül 1994

12 HİDROFORLAR: ÇEŞİTLERİ, SEÇİMİ, GÜRÜLTÜ ÖNLEME ÇARELERİ tarafında bulunan basınç şalteri, manometre, emniyet ventili v.s.nin bağlandığı yerler nedeni ile zamanla) azalmaktadır. Eksilen hava miktarının değişik sistemlerden biri ile tamamlanması gerekmektedir. Sistem seçimi hidroforun kapasitesine, kullanım yerine bağlıdır. Metin Bilgiç 1965 yılında Yıldız Teknik Üniversitesi'nden Makina Mühendisi olarak mezun oldu. Öğrencilik yılları dahil 1963 yılından beri tesisat, ısı cihazları üretimi, yakıtlar ve yakmateknikleri konularında çalışmaktadır. Halen U niv er sal firması yöneticiliğini yapmaktadır. Hidrofor nedir? Yüksek binalarda, yaygın binalarda, Endüstriyel tesislerde temiz suyu yeterli basınçta ve miktarda istenilen kulanma yerine çıkarmak için; bir su kaynağından pompa vasıtası ile emilen suyu; basınca dayanıklı kapalı bir kaba basarak ve burada hava ile yasaklayarak havanın suyu bir yay gibi itmesi ile birlikte suyu basınçlandırarak istediğimiz basınca çıkaran cihazlara hidrofor veya paket hidrofor diyoruz. Hidrofor tankının üst bölümünde bulunan yastıklama havası suda eriyerek, kısmen de hava kaçakları (Hava HİDROFOR ÇEŞİTLERİ: Hidrofor tankının üst tarafında toplanan yastıklama havasının temin şekline göre sınıflandırma; 1- Havayı kendisi temin eden (otomatik hava şarjlı) hidoforlar (Şekil 1-2-3). 2- Hava kompresörlü hidroforlar (Şekil 4). 3-Membranlı (tüplü) hidroforlar (Şekil 5). l- HAVAYI KENDİSİ TEMİN EDEN (OTOMATİK HAVA ŞARJLI) HİDROFORLAR: Yastıklama havası pompanın her devreye girişinde bir hava şarj cihazı vasıtası ile temin edilen bir didrofordur. Daha ziyade konutlarda (apartmanlarda ve küçük sanayi tesislerinde kullanılır. İki çeşittir. a)pompa emişi ile hava teinin eden didroforlar. (Şekil 1-2) Bu sistemde su nakli ile birlikte bir miktar havayı da nakleden (emebilen) bazı santrüfuj pompalar ve piston pompalar kullanılabilir. Her tür santrifüj pompa bu sistemde kullanılamaz. Hidrofor pompasının her devreye girişinde emiş borusundan su ile birlikte emilen bir miktar hava, hidrofor tankına basılır. Şekil 1. Santrifüj pompalı, hava şarj cihazlı hidroforlar 10 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül 1994

13 ı ı ı.... ı.nf-^j^ "1? i * - X I 2-1 Şekil 2. Piston pompalı, hava şarj cihazlı hidroforlar Şekil 3. Piston pompalı, hava şarj cihazlı hidroforlar Hidrofor Pompası basma tarafından hava şarjlı hidrofor (bu sistemde hava tüpü (hava şarj cihazı) nün seviyesi su kaymağındaki suyun seviyesinden yukarıda olması gereklidir. Bu hava tank içinde sudan ayrışarak üst tarafta toplanır. Burada önemli olan hava miktarını kontrol etmektir. Bu hidrofor tankı içine yerleştirilen ve tankdaki su seviyesine bağlı olarak hava emiş borusunu açan veya kapayan iğne supaplı şamandıra vasıtası ile veya bir seviye elektroduna bağlı selenoit vana yapılabilir. Son zamanlarda bu şamandıralarda kullanılmamaktadır. Bu sistemlerde mümkün olduğu kadar su kaynağının tabanı ile hidofor tabanı aynı seviyede olmaktadır. Su kaynağı hidrofordan aşağıda olursa bilhassa santrifüj pompalı hidroforlar da su emme problemleri çıkabilmektedir. Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül

14 b)hidrofor pompasının su basma tarafından yastıklama havasını temin eden hidroforlar (Şekil 3). Bu sistemlerde pompanın su basma tarafına bağlı olan bir yardımcı aparat (hava şarj cihazı) vasıtası ile pompanın her devreye girişinde bir miktar hava hidrofor tankı içine basılmaktadır. Hidrofor tankı içine basılan fazla hava yine tank içine yerleştirilen bir iğne supaplı şamandra vasıtası ile tahliye edilebilmektedir. Sistemin avantajları; her tür su pompasında kullanılabilmesi, su emiş problemleri olmamasıdır. 2- HAVA KOMPRESÖRLÜ HİDROFORLAR: Hidrofor tankına alınacak yastıklaına havası bir hava kompresörü vasıtası ile temin edilir. Daha ziyade büyük tesislerde (Hidrofor tank hacm: 2000 it. den fazla olan yerlerde) hava şarj cihazları ile yeterli hava temin edilemeyen yerlerde kullanılır. Daha ziyade endüstriyel tesisler ile büyük sitelerde kullanılmaktadır (Şekil 4). Mahzurları; extra hava kompresör bedeli, kompresör bakım problemleri, hava kompresörü gürültüsüdür. Hidrofor tankı 500 U, 6 Atü Hidrofor pompası: 2 adet (biri yedek)22 T/4, 70 mss Hidrofor tanklarında; P l ve P2 basınçlarına tekabül eden seviyelerin belirlenmesi: PI alt işletme basıncına tekabül eden H3 mesafesi genel olarak 0.8 h 2 olarak alınır. Sabit sıcaklıktaki gazlarda Boyle-Mariotte kanunu gereğince; P!. V[ = P]. V 2 dolayısı ile hidrofor tankının hava tarafında P,.f. h 3 =P 2.h 4 f. P,. h 3 =P 2.h 4 P,. h 3 Şekil 4. Hava kompresörlü hidroforlar 12 Tesisat Mühendisliği Dergisi, A;;ustos-Eylül 1994

15 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül Sistemin Çalışma Prensibi: Su seviye kontrol cihazının (tağdiye cihazı veya seviye elektrodu) seviyesine kadar su basılır. Hava hattı üzerinde bulunan selenoit vanaya kumanda eden basınç otomatiği P, alt işletme basıncının biraz üzerine ayarlanır ve tanka hava basılır. Pompaya su seviye kontrol cihazı yol verir. Hidrofor tankındaki basınç; basınç otomatiğinin ayarlandığı P 2 üst işletme basıncına gelince pompa; basınç otomatiği tarafından devreden çıkartılır. Başka benzer sistemlerde hidrofor tankındaki alt ve üst seviye iki ayrı seviye kontrol cihazı (bu tağdiye cihazı olabilir, seviye kontrol elektrodu olabilir. ) tarafından kontrol edilen hava basıncında bir basınç şalteri (druck şalter, presostat) tarafından kontrol edilir. Bu sistemin mahsurları, hidrofor tankındaki alt-üst su seviyelerinin sabit kalmasından dolayı herhangi bir sebeple işletme basınçları değiştirildiğinde alt ve üst işletme basınçları arasındaki farkın kontrolü elden çıkar. Burada fark sabit sıcakhkltaki gazlarla ilgili BÖYLE MARIOTTE kanunu gereğince P l x VI =P2 x V2 şartlarına tabi olarak değişir. 3-MEMBRANLI (TÜPLÜ) HİDROFORLAR Bu sistemin avantajları : Ucuz oluşu, az yer işgal etmesidir. Mahzurları: Basınç şalteri, salt elemanları, pompanın çok sık devreye girip çıkması neticesi çabuk bozulması, tüpteki lastik membranın zamanla yarılması, tüpde sıkıştırılmış havanın zamanla kaçması, bir musluk açılması ile birlikte hidroforun devreye girmesinin getirdiği rahatsızlıktır. Sistem kademeli pompa guruplu yapılırsa nisbetcn iyi sonuçlar vermektedir. Bu sistemde ufak su sarfiyatında ufak kapasiteli l.ci pompa devreye girmekle, daha fazla su ihtiyacında 2.ci pompa daha fazla su ihtiyacında 3.cü pompa devreye girmektedir. Böylece pompaların salt zamanları da uzamış olmaktadır. (Saatteki devreye giriş-çıkış sayısı azalmış olmakladır. ) Membranlı hidroforlar yangın hidroforu olarak kullanılabilir. 1-2 dairelik konutlar için de ideal bir hidrofordur, mebranlı hidroforlar genellikle konutlarda kullanılmaktadır. HİDROFOR SEÇİMİ: 1-saatlik maksimum su sarfiyatı Qh max (10 Qhmax= Qg-n. k. (it/h) (1) 2- Hidrofor pompa debisi (It/h) Qg= İnsan başına veya sarfiyat yeri başına günlük su sarfiyatı it/gün (Cetvel I) Qp= (2) O, 4^ 0,7 3- Hidrofor alt işletme basıncı P, (kg /cm 2 ) Şekil 5. Membranlı (Tüplü) hidroforlar Yastıklama havasının suda eriyerek gitmesini engellemek için bir lastik membran vasıtası ile su ile havanın teması engellenmekte böylece tekrar heva şarjına ihtiyaç kalmamaktadır. Lastik membran basınçlı bir kabın (tüp ) içine yerleştirmekte bir tarafına bir subap vasıtası ile hava basılmakta; bu tüp hidrofor pompası ile irtibatlandırmaktadır. Sistemin kapasitesi arttıkça hidrofor pompası ile irtibatlı tüp sayısı artmaktadır. Şekil 6. Tüpün çalışma şekli n=suyu kullanacak insan sayısı veya sarfiyat yeri sayısı (adet) k= kullanma faktörü. Bütün insanlar aynı zamanda su kullanmazlar. Keza bütün sarfiyat yerleri aynı anda su sarfetmez (Cetvel II). Hidrofor basıncı P[ değerinde iken su kullanan tesisin en kritik sarf yerine islenilen akma basıncında su basabilmesi gereklidir. (H+ha+hk) l, l P- - (3) 10 H= En, kritik su kullanım yeri ile hidrofor tankı alt su seviyesi arasındaki kot farkı (m) ha= En kritik sarfiyat yerindeki akma basıncı mss. (Cetvel III) hk= Pompa emme ve basma hatları ile, hidrofordan, en kritik su sarfiyat yerine kadar olan boru hattında meydana gelen kayıplar (mss). Not: Boru kayıpları için (dirsek kayıpları dahil) l Om. boru boyu için InıSS. kayıp alınabilir.

16 4- Hidrofor üst işletme basıncı PI (kg/cm 2 ) P 2 = P! + ( ) kg/cm 2 (4) 5- Hidrofor tankı hacmi V (it) V=0,31. P 2.QP f(p 2 -P,) (it) (5) P2= Üst işletme basıncı kg/ cm 2 Qp= Pompa debisi It/h f= Hidroforun l saatteki çalışma sıklığı (Salt sayısı) Qp < 5m 2 /h ise f=10 alınır. 5m 3 /h < 15 m 3 /h ise f= 8 alınır. Qp>15 m 3 /h ise f= 6 alınır. son zamanlarda pompa teknolojisinin de gelişmesi ile birlikte salt sayısı 20 'ye kadar çıkarılmaktadır. 6- Hava kompresörlü hidroforlarda kompresör kapasite seçimi Qk (It/dak). V.(P,-P 0 ) Qk= (It/dak (6) t V = Hidrofor tank hacmi (it) P ı = alt işletme basıncı kg/cm 2 PO= Ön sıkıştırma basıncı kg/cm 2 t = Kompresörün hava verme süresi 20001i. hacimli hidrofor tankına kadar 30 dakika, daha büyük depolarda 45 dakika. Cetvel 2. K KULLANMA KAT SAYISI Apartmanlar Oteller Hastaneler Okullar Kışlalar Garajlar CİNSÎ < 1 20 Yatak Yatak 50<Yatak Cetvel 3. ha AKMA BASINCI Z SARFİYAT YERİ YÜKLEME BİRİMİ Sarfiyat yeri cinsi Rezervuar, bide pisuvar musluğu Lavabo musluğu tahret musluğu, 10 Lt/dak'ya kadar kap su ısıtıcı 15 it /dak kapasiteli gazlı şofbenler Z Y.B K ha mss Cetvel 1: BİRİM BAŞINA GÜNLÜK TEMİZ SU SARFİYATI (TS 1258) 1/2" musluk ve benzeri banyo ve duş batarya, eviye Konut Yapıları It/gün -kişi (şahıs) Bas tipi rezervuarlar 6 13 Banyosuz konutlar Yalnız duşu olan konutlar Küvetli konutlar Yangın muslukları Cetvel 4. SIKIŞTIRILMIŞ HAVA BASINCI Po Konut Dışı Yapılar Fabrikalar Hastahaneler (Çamaşırhane ile birlikte) a- her yatak için b- görev başındakiler için c- hemşireler (lojman gereksinmesiyle birlikte) Duşlu oteller Küvetli oteller Bürolar Lokantalar Okullar a- gündüzlü b- yatılı Bahçe sulama (birkezde) Binek otosu (temizlik) lt/m 2 bahçe alanı 100 lt/1 defa oto yıkama Pı_k/çm Örnek I: 30 Daireli, 15 katlı, her dairede l küvet ve gazlı şofben bulunan bir apartıman için hidrofor hesabı: Yüksek binalarda tek bir hidroforla su beslemesi yaptığınızda alt katlarda su basıncının yüksekliği; kulla- 14 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül 1994

17 nım yerlerinde rahatsızlıklar meydana getirmektedir. Bu durumda 2 çözüm vardır. a- Her katda basınç ayar regülatörü (basınç düşürücü) konulması b- Belirli bir kata (örneğin 7 kata ) kadar l hidrofor ondan sonrası için de l hidrofor kullanılması. Ülkemizde basınç ayar regülatörlü sistemi pek kullanılmamaktadır. Ekonomik olması bakımdan (b) sistemi yani çift hidrofor sistemi tercih edilmektedir. Buna göre: 7 kat (14 daire) için l hidrofor 8 kat (16 daire ) için l hidrofor tahsis edilecektir. l daire (konut) 4 insan kabul edilerek Cetvel I'den küvetli konutlarda insan başına günlük su sarfiyatı Qg=100 it/gün alınarak formül l' e göre: l)q hmax =Qg.n.k. 14 daire için: O hmax, = ,4 = 2240 l l/h 16 daire için O hm ax 2 = ,4 = 2560 H/h 2) Hidrofor pompa debisi formül (2) 14 daire için : Oh,, 2240 Qp,= = = 3200 U/h daire için Qımax = 3657 it/h 3) Hidrofor alt işletme basıncı P! formül 3 (H+ha+hk) 1.1 P p kg/cm 2 10 Apartman kat yükseklikleri 3 m. kabul edilerek 7 kat 14 daire için en kirtik devre 7.ci kat olduğuna göre boru uzunluğu (hidrofordan en kritik kullanım yerine kadar) 30 m. olduğu kabul edilerek; H= 7x3 =21 m. ha= 12mSS. (Cetvel 3 den) hk=30x0.1 = 3mSS. ( ) 1.1 P,= kg/cm kat 16 daire 2'ci hidrofor için en kritik devre boru uzunluğu 55m kabul edilerek; (H+ha+hk) 1.1 P,= kg/cm 2 10 H= 15x3 =45 m ha= 12mSS. hk=55x 1.1 =5.5 mss. ( ) 1.1 PI= =kg/cm 2 4) Hidrofor üst işletme basıncı P 2 kg/cm 2 formül (4) P 2 =P, +(1,5-2) 7 katı besleyen l'ci hidrofor için: p 2= = 5.5 kg/cm 2 5) Hidrofor tankı hacmi (V it) formül (5) P 2.Qp V=0.31 f(p 2 -P,) 7 kat 14 daireyi besleyen inci hidrofor için V,=0.31 =2541t 3001ı hidrofor tankı seçildi. 15 kat 16 daireyi besleyen 2'nci hidrofor için P 2. Qp V 2 =0.31 = f(p 2 -Pı) 10(8.5-7) 500 U hidrofor tank hacmi seçildi. Netice: Bu apartımanın 7 kat 14 dairesi için otomatik hava şarjlı, pompa karakteristikleri 2500 l t/h, 6kg/ cm 2 (60 mss ) olan hidrofor pompalı; 300 it. hacimli 6 atü konstrüksiyon basınçlı daldırma galvanizli hidrofor tanklı, paket hidrofor ile 15 kat 16 daire için otomatik hava şarjlı pompa karakterislikleri 3000 ll/h ; 9 kg/ cm 2 (90 mss ) olan hidrofor pompalı 500 U. hacimli 10 atü dizayn basınçlı daldırma galvanizli hidrofor tanklı paket hidrofor seçildi. ÖRNEK II: 2 katlı (10 m. yüksekliğinde ) bir tekslil fabrikasında Proses için saatlik maksimum su ihtiyacı 10 t/h, ayrıca 10 ad. alaturka hela (rezervuarlı), 5 ad. pisuvar, 10 ad. bataryalı duş, 20 ad. lavabo mevcut olup en kritik su kullanım yerinin hidofordan uzaklığı 200 dir. 10 mss akma basıncı istenmektedir. Ayrıca 10 ad. Yangın dolabı mevcuttur. Hidrofor seçimi? 1) Su sarfiyat yerleri belli olduğuna göre yükleme birimi esasına göre saatlik maksimum su sarfiyat Qı, max bulalım. Q hmax =0.25/ toplam x 3600 (It/h) v yükleme birimi Yükleme birimi değerleri Cetvel (3)den Q hmax = 0.25 V x 3600 = 5228 It/h Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül

18 CİNSİ Rezervuar Tahret musluğu Pisuvar musluğu Duş bataryası Lavabo musluğu YÜKLEME BİRİMİ ADET ,20 TOPLAM , ) İşletme alt basıncı P, ( kg/cm 2 ' H = 10 m bina yüksekliği hk= 200x0.1=20 mss (boru boyu 2ü:)m kahul) ha= 20 mss Cetvel 3'den (H-hk-ha) 1.1 ( ) 1.1 P,= = = 5.5 kg/cm GENEL TOPLAM ) işletme üst basıncı P 2 P 2 = P, +(1.5-2) = =7.5 kg/cm : proses ihtiyacımda ilave edersek toplam Qhmax= = L5228 It/h 2 Hidrofor pompa debisi Qp= = t/h = l t/h Hidrofor işletme alt basıncı (H+ha+ hk ) 1.1 ( ) 1.1 PI=- = 4.4 kg/cm ) Hidrofor işletme üst basıncı P 2 Pf= P ı +(1.5-2) = = 5.9 kg/cm 2 5) Hidrofor tank hacmi V P 2. Qp V=0.31= = = f(p 2 -P,) 6( ) Hidrofor tank hacmi 20001t. den büyük olduğu için hava kompresörü kullanmak gerekli. 6) Hava kompresörü kapasite hesabı Qk (It/dak) formül (6) Po Cetvel 4 den V. (Pl-Po) 5000.( ) Qk = = = It/dak t 45 Piyasadaki kompresörlerden yukarıdaki değerin üstünde debisi olan, basıncıda P, alt işletme basıncının üstünde olan 50 veya 100 it. depolu bir kompresör seçilir. Bu hidroforun sistem şeması ektedir. YANGIN HİDROFORU: 10 Adet Yangın dolabı olduğuna göre: Yükleme birimine göre 1) Q hmax = 0.25 /toplam yükleme birimi x 3600= \ 0.25 / x 3600= it/h V Qhrrmx 2) Qp= = 40 T/h 0.7 5) Membran (tüp ) sayısı Beheri 24 it. hacimli 3 adet tüp seçildi. Hidrofor pompası; biri yedek olmak üzere 40 T/h 85 mss. 2 ad. pompa seçildi. HİDROFORLARDA GÜRÜLTÜ ÖNLEME ÇARELERİ: l-her şeyden evvel mümkün olduğu kadar sessiz çalışan pompa seçiniz. 2-Su deposu (kaynağı) olarak saç depo kullanıyorsanız hidroforu bu deponun yakınına monte etmeyiniz. (Ses rezonans dolayısı ile büyüyebilir). 3-Sesin borular vasıtası ile tesisata taşınmasını engellemek için hidrofor pompasının emme ve basma taraflarındaki bağlantılarında basınca dayanıklı be/li lastik hortum (veya llexıbil hortum) kullanmalı, bunları emniyetli şekilde boru kelepçesi ile bağlayım/,. 4- Pompa titreşimlerinin zeminden bina duvarlarına yayılmasını engellemek için pompa kaidesi allına tekniğine uygun lastik takozlar monte ediniz. 5-Çek valilerin ses yapmaması için klapck-rin lastiklerinin aşınmadığına dikkat ediniz. Ayrıca klapenin altına paslanmaz çelikten yapılmış yumuşak spiral yay yerleştirerek klapenin darbe etkisini yumuşatınız. 6-Pompa -motor gürültüsü çok rahatsız edici seviyede ise (pompa ve motorda herhangi br teknik arı/adan dolayı gürültü varsa giderdiğiniz ha.de pompa-motor grubunu motorun soğutma hava sirkülasyonunu engellemiyecek şekilde içi strapor (beyaz mantar köpük) kaplı bir tahta sandık içine alınız. KAT KALORİFERLERİ BUHAR KAZANLARI BRÜLÖRLER RADYATÖRLER KALORİFER KAZANLARI VE TÜM KALORİFER TESİSATI İŞLERİNİZDE HİZMETİNİZDEYİZ. TESİSAT Mak. Yük. Müh. Halit DEMİREL-Mak. Müh Elif DEMİREL Tel: Fax Yeni Cuma Tahsin Marmara Sok. No.4 İZMİT 16 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağııstos-Eylül 1994

19 DEĞİŞKEN DEBİLİ SİRKÜLASYON POMPALARI M. Bülent Vural 1953 yılında doğdu yılında Berlin Teknik Üniversitesinden Makina Yüksek Mühendisi olarak mezun oldu. Halen Wilo Pompa Sistemleri A.Ş. Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu üyesi olarak çalışan Vural, Yıldız Teknik Ünivesitesi Makina Fakültesinde öğretim görevlisi olarak ta görev yapmaktadır. sin olarak belirleyebilmek her zaman mümkün olamayabilmektedir. Ayrıca tesisatın yarattığı direnç kayıpları, sistemde dolaştırılan debiye de direk olarak bağlıdır. Belli bir tesisatın çeşitli debilerdeki basınç kayıplarını ifade eden eğri parabolik bir karakteristiğe sahiptir ve sistemin karakteristik eğrisi olarak isimlendirilmektedir. (Şekil 1) Isıtma, havalandırma ve klima sistemlerinde kullanılan sirkülasyon pompalarının seçiminde tesisat ve binanın genel şartlarını dikkate alan iki ana değerden hareket edilmektedir. Bunlar; a) birimi genelde mss olarak verilen Basma Yüksekliği ve b) birimi genelde m /saat olarak verilen Debi olmaktadır. Ancak pompa tipinin seçiminde bu iki ana kriterden başka diğer bazı hususların da dikkate alınması gerekmektedir. Bunlardan bazıları; a) Akışkanın cinsi (normal su, damıtılmış su, glikol karışımı vb.) b) Akışkanın sıcaklığı ve çevre sıcaklığı c) Sistemin statik yüksekliği d) Genleşme deposunun ön gaz basıncı e) Pompanın bağlantı şekli (rakorlu veya Flanşlı) O Elektrik Şebeke Şartları (Voltaj ve Frekans değeri vb.) olarak özetlenebilir. Pompa seçiminde rol oynayan iki ana kriterden sirkülasyon debisinin tesbiti sistemin ısı hesabından bağımlıdır. Diğer ana kriter olan basma yüksekliği ise kapalı devre sistemlerde tesisatın toplam direnç kayıplarından, açık devre sistemlerde ise direnç kayıplarına ek olarak ayrıca akışkanın transfer edildiği statik yükseklikten (kod farkından ) bağımlıdır. Özellikle basma yüksekliğinin proje safhasında teorik olarak hesaplanabilmesi oldukça zordur. Tesisatta kullanılacak borular, fitting malzemeleri, radyatör, sayaç, ventil vb. diğer armatürlerin miktar ve nominal ölçülerini ve yerleştirilmiş tarzlarını önceden eksiklik ve ke- Şekil l. Sistem Karakteristik Eğrisi Sistemin karakteristik eğrisinin üzerindeki herhangi iki çalışma noktası arasında H Qı bağlantısı vardır. Q 2 Yani debi yarı yarıya azaltıldığında sistem direnci 4 kat azalmakta, örneğin 2 katına çıkarıldığında ise sistem direnci 4 kat artmaktadır. Debi belirlemesinde baz alınan ısı hesabı da çeşitli teorik faktörler, istatistiki değerler ve emniyet katsayıları kullanılarak gerçekleştirilmektedir ve daha önemlisi de en uç şartlar (en soğuk gün, en sıcak gün vb.) dikkate alınarak yapılmaktadır. İşte yukarıda açıklanan kriterlere göre seçilmiş pompalar açıklanan sebeplerle, kullanım ömürlerinin büyük bir bölümünde esas itibariyle gereğinden daha büyük bir kapasiteyle çalışmakta ve dolayısıyla gereksiz yere fazla enerji sarf etmektedir. Örneğin bir ısıtma-sirkülasyon pompasının debisinin her mevsimde ve günün her saatinde aynı olması gereksizdir. Yine örneğin termostatik vana kullanılan Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağustos-Eylül

20 sistemlerde pompa debisinin sabit olması gereksiz olmasının yanısıra zararlıdır da (ses ve vibrasyon oluşumu). Bütün bu nedenlerden dolayı, yükselen konfor ihtiyacına cevap verebilmek ve enerji tasarrufu gerçekleştirmek için modern sirkülasyon pompaları artık debileri kullanım şartlarına göre ayarlanabilen pompalar olarak üretilmektedirler. Pompa debisinin ayarlanabilmesi, pompayı tahrik eden elektrik motorunun devir hızının değiştirilebilmcsiyle mümkün olabilmektedir. Qı n, = Pompa debisi, devir hızıyla Q 2 rb doğru orantılıdır. rülmesi (n=%69) elektrik sarfiyatını yaklaşık %80 azaltmaktadır (P=%20). Sirkülasyon pompaları ıslak rotorlu ve kuru rotorlu olmak üzere iki ayrı konstrüktif yapıda üretilmektedirler. Küçük ve orta büyüklükteki hidrolik kapasitelere kadar (Q=50 m-ysaal ve H= 15 mss' ye kadar) pompalar ıslak rotorlu olabilirken daha büyük kapasiteler için kuru ratörlü pompalar kullanılmaktadır. Islak rotorlu pompalar direk boruya takılabilen yani "İnline" tipi olurken, kuru rotorlu pompalar da "inline" tipinde veya şaseli norm pompa tipinde olabilmektedir. H, H 2 Pompa bakma yüksekliği devir hızının karasiyle orantılıdır. Islak rolorlu sirkülatörlcrde devir hm ayan kademeli olarak veya tamemen kademesiz olarak gerçekleştirilmektedir tnı/f] P. P, n 2 Gereken elektrik gücü devir hızının 3. dereceden üssü ile orantılıdır. Şekil 3. AO 4C Sû îra'/lıl 3 1? 12 '.a jl/il Şekil 3'de yer alan Pompanın 4 kademeli devir hızı ayarı vardır. Dolayısıyla pompa çalışma şanlarına göre 4 değişik karakteristik eğrisinden her hangi biri seçilerek çalıştırılabilmektedir. ûeoı DN 80 flanş ölçüsündeki böyle bir pompa 1. kademesinde (n= 2700 D/dak) şebekeden l,9 KW güç çekerken 4. devir kademesinde (n D/dak) şebekeden çıktığı güç sadece l,0 KW kadar olmaktadır. tm/ı] Şekil 2 Bu bağıntıların eğriler şeklindeki görsel ifedesi Şekil 2 deki gibi olmaktadır. Örneğin devir hızının %40 düşü- Şekil imvtı) ' f ' 4 ü'»l 18 Tesisat Mühendisliği Dergisi, Ağııstos-Eylül 1994