M. Necat Şengün Dr. Ziraat Yüksek Mühendisi Ankara, TÜRKİYE

Transkript

1 ARAZİ TOPLULAŞTIRMA VE TARLA İÇİ GELİŞTİRME HİZMETLERİ SULAMA SUYUNUN TASARRUFLU KULLANIMINA ETKİSİ VE ÇALIŞMALARI YÜRÜTMESİ GEREKEN KURUMSAL YAPIDAKİ YANLIŞLIKILAR M. Necat Şengün Dr. Ziraat Yüksek Mühendisi Ankara, TÜRKİYE ÖZET Günümüzde sulamada genel eğilim, suyun asgari kayıplar ile modern sulama tekniklerinin uygulandığı, drenaj, alkalilik ve tuzluluk problemi oluşturmayan boyutta teknolojileri kullanmak,sulama suyunu tasarruflu kullanarak en yüksek verimin alınmasını sağlamaktır. Bugün dünyada kullanılan suyun yaklaşık % 70 i tarımda % 22 si sanayide % 8 de içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır. Ülkemizde kullanılan suyun sektörlere dağılımı ise sırasıyla % 75, %10, %15 tir. Toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla hazırlanan tarımsal altyapı projelerinde amaç; tarımsal üretim değerini artırmak ve sonuçta tarımda çalışanların refahını en üst düzeye çıkarmaktır. Toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi ve daha etkili bir şekilde değerlendirilmesi arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetlerinin uygulanması ile mümkündür. Gerek toprak reformu ve gerekse arazi toplulaştırma ile ana hedef daha ekonomik ve verimli tarımsal faaliyet yapılabilir optimum büyüklüğe getirilmiş ve sahiplendirilmiş tarımsal işletme büyüklüğüne ulaşmaktır. Burada ihmal edilmemsi gereken diğer bir husus ise bu çalışmaların tarla içi geliştirme hizmetleri adını verdiğimiz tarımsal alt yapı çalışmalarıyla desteklenmesidir. Arazi toplulaştırma projelerinin tarım üzerine olan etkisi, toplulaştırma ile beraber uygulanan diğer tarla içi geliştirme hizmetlerinin uygulanması ile artan bir önem arz etmektedir. Bu hizmetlerin etkileri arasında bir pozitif bir ilişki vardır. 1.GİRİŞ Dünyada bugünkü nüfus artışı göz önüne alındığında gıda ihtiyacını karşılanması için tarımsal üretimin arttırılmasına yönelik tedbirlerin alınması son derece önemlidir. Bir çok ülkede tarım arazisi niteliğindeki arazilerin tamamen kullanıldığı veya bu arazilerde limite yaklaşıldığı için temel sorun, araştırıcıları birim alanda verim artışı ile gıda eksikliğinin giderilmesine

2 yöneltmiştir. Bu hedefe ulaşmak için temel girdilerden birisi sulamadır. Ancak sulama doğru teknoloji kullanılmadığı durumlarda ve tarla içi geliştirme hizmetlerinin uygulanmadığı arazilerde drenaj, tuzluluk, alkalik gibi problemleri de beraberinde getirmektedir. Günümüzde sulamada genel eğilim, suyun asgari kayıplar ile modern sulama tekniklerinin uygulandığı, drenaj, alkalilik ve tuzluluk problemi oluşturmayan boyutta teknolojileri kullanmaktır. Gelişmekte olan ülkelerde nüfus artış hızı ortalama %2 olarak hesaplanmaktadır yılı hesaplarına göre dünya nüfusu 6,3 milyar olduğu 2025 yılında ise 8,5 milyar olacağı tahmin edilmektedir. Artan dünya nüfusunun gıda ihtiyacının güven altına alınması tarımsal üretimin arttırılması mümkündür. Yurtseven (2004) in bildirdiğine göre; yıl içerisinde dünya tarımsal üretiminde %40-50 civarında artış olması gerektiğini ve bu artışın %60 nın ise gelişmekte olan ülkelerde olacağını, ihtiyaç olan bu artışın ancak; tarım alanlarının genişletilmesi, ekim yoğunluğunun (sıklığının) arttırılması veya verimliliğin arttırılması ile mümkün olabileceğini belirtmiştir. Tarımsal üretimde kalitenin artırılması teknolojik faktörlerin tarımda kullanılmasına bağlıdır. Tarımsal üretimin en yüksek seviyede yapılabilmesi için tarımsal altyapıda düzenleme yapmaya ihtiyaç vardır. Türkiye de mevcut tarım arazilerinin sahip oldukları topoğrafik yapı ve parsellerin geometrik yapısı ve büyüklükleri modern tarım tekniklerinin uygulanmasını engellemektedir. Bu bakımdan tarım arazilerinde tarımsal altyapıyı düzenlemek kaçınılmaz bir sonuç olarak görülmektedir. Tarım işletmelerinde toprak ve su kaynaklarından en verimli ve en ekonomik şekilde yararlanmayı amaçlayan bu kaynakların geliştirilmesine, muhafazasına yönelik çalışmalara kültürteknik ve bu çalışmalar için gerekli kültürel tedbirlere ise kültürteknik önlemler denir (Oğuzer 1995). Sulama, drenaj ve arazi toplulaştırma kültürteknik önlemlerdendir. Toprak ve su kaynaklarının planlanmasında en önemli konularından birisi olan ve kırsal düzenlemenin temelini oluşturan arazi toplulaştırması (AT); diğer tarımsal altyapı hizmetleri olan tarla grup yollarının yapılması, sulama ve drenaj şebekesinin tesisi, arazi ıslahı, arazi tesviyesi, toprak ve su kaynaklarını muhafaza ve geliştirmesinin uygulanmasına imkan sağlar (Yılmaz ve Çiftçi 2005) Arazi toplulaştırma projelerinin tarım üzerine olan etkisi, toplulaştırma ile beraber uygulanan diğer tarla içi geliştirme hizmetlerinin uygulanması ile artan bir önem arz etmektedir. Bu hizmetlerin etkileri arasında bir pozitif bir ilişki vardır. Tarımsal altyapı hizmetlerinin eşzamanlı uygulandığı tarım alanlarında, tarımsal üretimde ve arazi değerinde sinerjik etki görülmektedir. Arazi parçalanmasının fazla olduğu yerlerde kültürteknik hizmetlerin uygulanması güçleşmekte, inşaat masrafları artmakta parsellerin bu hizmetlerden yararlanma oranı azalmaktadır. Tekinel ve Çevik (1972) in yaptığı bir araştırmada bu konuda tüm sulama geliştirme hizmetleri için maliyetin proje keşif giderleri üzerinden %12 oranında azalabileceği ve arazi tesviyesi çalışmaları dikkate alınmadığı takdirde bu oranın %20 olacağını belirtmiştir. Toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla hazırlanan tarımsal altyapı projelerinde amaç; tarımsal üretim değerini artırmak ve sonuçta tarımda çalışanların refahını en üst düzeye çıkarmaktır. Toprak ve su kaynaklarının geliştirilmesi ve daha etkili bir şekilde

3 değerlendirilmesi arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetlerinin uygulanması ile gerçekleştirilebilir. 2.ÜLKE TARIMINDA AT VE TİGH NEDEN ÖNEMLİDİR? Türkiye de ortalama işletme büyüklüğü 5,9 hektardır (Tablo 1). Arazi parçalılığı bölgeler arasında farklı olmakla beraber ortalama işletme başına düşen parsel sayısı 5,4 olmaktadır. Türkiye de işletme büyüklükleri, 1950 yılında 10 hektar iken, 1980 yılında 6,8 hektara 2001 yılında ise 5,9 hektara düşmüştür. İşletme sayıları da aynı yıllarda sırasıyla 2,2 milyon, 3,5 milyon ve 3,9 milyon olarak tespit edilmiştir Hâlbuki aynı süreçte AB ülkelerinde duruma bakılacak olursa; 1950 yılında 15 milyon olan işletme sayısı 1980 de 8,7, 1990 yılında ise giren ülke sayısı artmasına rağmen 7,8 milyon olmuştur. Aynı şekilde ortalama işletme büyüklüklerine bakılacak olursa; 1950 yılında 6,8 ha, 1980 yılında 16 ha ve 1990 yılında ise 16,5 ha olmuştur. Aynı şekilde ülkemizde tarım nüfusu %40 lar düzeyinde iken AB de bu oran % 5,4 düzeyindedir. Bu durum şunu göstermektedir; ülkemizde tarımsal işletmeler hızla küçülürken AB de işletmeler büyümektedir. Tablo 1. Türkiye de İşletme Sayısı, Arazi Parçalılığı ve Ortalama Parsel Büyüklüğü Ortalama. İşletme Büyüklüğü (da) Toplam İşletme adedi Toplam Parça adedi Toplam Arazi (da) Parça / İşletme adedi Ortalama Parsel büyüklüğü (da) ,4 10,9 Ülkemizdeki tarım işletmelerinin kullandıkları arazi alanları oldukça küçük ve parseller birbirinden uzak ve çok sayıda parçalardan meydana gelmiştir. Arazi parçalılığı da Medeni Kanundaki miras hükümleri, satış, sulama kanalı, yol yapımı ve diğer kamu kurumlarının yatırımları nedeniyle sürekli parçalanmaktadır. Bu ve benzeri nedenlerle parçalılık her geçen gün biraz daha artmakta ve tarımsal işletmeler, ekonomik işletme büyüklüklerini koruyamamaktadır. Bu durum tarımsal faaliyetleri engellemekte ve verimliliği artırıcı tedbirlerin alınmasını da güçleştirmektedir. Türkiye de, kurak ve yarı kurak iklim kuşağında yer alması nedeniyle, tuzlu ve sodyumlu topraklar olarak tanımladığımız çorak topraklara rastlamak mümkündür. Bununla beraber yeterli drenajı bulunmayan ıslak arazilerin oranı sulanabilen arazi potansiyelimiz içinde önem arz etmektedir. Türkiye de sodyumlu ve tuzlu toprakların alanı hektar ile yüzölçümümüzün %2 sini, drenajı yetersiz alanlar ise, hektar ile yüzölçümümüzün %3,7 sini kaplamaktadır. Drenaj sorunu teşkil eden bu alanların sulanabilir arazi potansiyelimizin %32,5 gibi yüksek bir oranını ve ekilen alanlarımızın ise %16 sını meydana getirmektedir

4 Tablo 2: Türkiye'de Arazi Islahı İhtiyacı Olan Alanlar TMMOB Su Politikaları Kongresi Problem Tipi Tuzlu ve Sodyumlu Topraklar Drenaj Sorunu Olan Alanlar Türkiye Topraklarındaki Problemli Alanlar (Ha) Toplam Alan İçindeki Oran Sulanabilir Alan İçindeki Oran %2 % %3,7 %32,5 Tablo 2 de görüldüğü gibi ülkemizde hâlihazırda ha alanda drenaj, ha alanda alkalilik ve tuzluluk problemi vardır. Söz konusu alanlarda üretim yapılamadığı gibi bu alanlar tarım dışı bırakılmaktadır. Hâlbuki AT ve TİGH projeleriyle bu alanlarda tüm bu sorunlar tespit edilmekte ve bu alanların ıslahı için gerekli çalışmalar yapılarak bu alanlar tarıma kazanılmaktadır. Gerek ekilebilen alanlarda ve gerekse sulanabilir alanlarda drenaj ihtiyacı gösteren arazilerde uygulanan kapalı ve açık drenaj projeleri ile bu sorunlar giderilmekte ve daha önce tarımsal faaliyet yapılamayan bu alanlar tarıma kazandırılmaktadır. Bu yönüyle drenaj, arazi ıslahı ile beraber bitkilerde hem kaliteyi hem de kantiteyi yükselten önemli bir faktör olmaktadır. Ülkemizde tarla içi geliştirme hizmetleri çerçevesinde yapılan arazi ıslah uygulaması ile 338,000 ha alan tarıma yapılabilir hale getirilmiştir. (KHGM 2005) 2.1. Kamulaştırma Tarımsal verimliliği arttırmanın en önemli unsurlardan birisi sulamadır. Sulama; bitki gelişimi için gerekli olan fakat doğal yollarla karşılanamayan suyun dengeli ve kontrollü bir şekilde tarım arazisine verilmesidir (Kara 1983). Bu gün gelinen noktada sulama yatırımlarının önü; kamulaştırma ödeneklerindeki yetersizlik ve çiftçilerin sulama imkanına kavuşacak alanlarda kamulaştırmaya karşı olmaları, kamulaştırma ile istimlak edilecek arazilerine karşılık yeni arazi talepleri nedeniyle tıkanmaktadır. Bu proje sahalarında Arazi toplulaştırma yapılarak belirtilen sorunlar giderilebilir. Sulama ve drenaj projeleri eş zamanlı yapılma zorunluluğu gerektirir. Tarım alanlarında sulama ve drenaj kanallarının yapılmasında büyük alan kayıpları meydana gelmektedir. Ortak kullanıma esas alanların istimlak ile çözülmesinde büyük kaynak israfları görülmektedir. Bu bakımdan Sulama ve drenaj projelerinin beraber uygulandığı alanlarda arazi toplulaştırması yapılarak proje kapsamında yapılan yol, sulama ve drenaj kanallarının kapladığı alanlar Düzenleme Ortaklık Payı (DOP) ndan karşılanarak kaynak israfı önlenir Çiftçi ve Yılmaz (2000)

5 Tarımsal kamu yatırımlarında; kamulaştırma bedelinin %56sı ile aynı sahada AT ve TİGH nin tamamı yapılarak kaynak tasarrufu sağlanarak hizmetlerin eşzamanlı yapılması mümkündür ( Şengün 1998) 2.2. Verimlilik Artışı Ve Maliyet AT ve TİGH çalışmaları tamamlanmış proje sahalarında birim alandan elde edilen net gelirde önemli oranda artış sağlanmaktadır. Bir tarım alanında arazi parçalılığının artması diğer bir ifade ile birim alandaki parsel sayısının çoğalması sonucunda üzerinde doğrudan üretim yapılan net tarım alanı azalır. Arazi toplulaştırması bu projelerin uygulanmasına olanak sağlarken, diğer yandan tarım işletmelerinde parçalılığı gidermek suretiyle tarımsal işletmeciliği kolaylaştırmaktadır. Bunun sonucunda arazi parçalanmasının ve dağılımının olumsuz sonuçları ortadan kalkar, geometrik şekli ve büyüklüğü makineli tarıma uygun, tarımda üretim ve iş verimini arttıran uygun parseller meydana gelir ve kamu yatırımlarında tasarruf sağlanır (tablo 3). Tablo3: Karaman Gödet Barajı sahasında uygulanan AT Projesi ile Sağlanan Tasarruf(Sipahi ve Taka 1998) Yapı Toplulaştırmasız Toplulaştırmalı Azalma Cinsi Planlama Uygulama Oranı (%) Kanalet m m Dirsek ve Şut 200 Ad. 55 Ad Q80 mm Büzlü Geçişi 1753 Ad. 808 Ad Çevik ve Küsek (1988) in bildirdiğine göre arazi toplulaştırması ile parsel içi iş veriminin arttığını işletme-parsel arasındaki taşıma uzaklığı azaldığını ve bu bakımdan arazi toplulaştırmasının sulama projeleri ile birlikte eş zamanlı yapılmasının gerekli olduğunu belirtmiştir. Yılmaz [2001] Konya Ovası KOS 6 sahasında; arazi toplulaştırması ve kapalı drenaj yapılan sahada yaptığı araştırmada; drenaj sisteminin çalışması ile tuzlu arazilerin yıkandığını ve drenaj bozukluğunun giderildiğini belirterek buna bağlı olarak 5740 hektar sahada ağırlıklı ortalamaya göre arazi değerinde %11,7 oranında değer artışı meydana geldiğini tespit etmiştir AT dan önce işletmelere ait araziler oldukça küçük ve parseller birbirinden uzak ve çok sayıda parçalardan oluşan bir kompozisyon göstermektedir. Arazilerin parçalı olması ve şekillerinin de tarımsal faaliyetleri zorlaştırması birim alanda tarımsal üretim maliyetini arttırdığı gibi alınan ürünün kalite ve kantitesini de düşürmektedir. Arazi toplulaştırma ve TİGH nin uygulanması ile bu alanlarda tam tersi durum gerçekleşmektedir. Tarımsal altyapı uygulamaları sonucunda İşlenebilir, geometrik şekiller düzgün, topografik yapısı düzeltilmiş, arazi ıslah çalışmaları tamamlanmış tarım alanları meydana gelmektedir. Bunun sonucunda;

6 a. Parsel içi iş verimi artmaktadır. b. Makineli iş gücünde tasarruf sağlanmaktadır c. Arazi değerinde artış sağlanmaktadır. d. Sınır alan kayıpları azalmaktadır. e. Birim alanda verim artışı sağlanmaktadır. f. Sosyal huzur sağlanmaktadır. 2.3 Sulama Suyu Tasarrufu Ve Çevresel Etki Tarımda verimin arttırılmasında sulamanın etkisi tartışılmaz. Ancak bitkinin ihtiyacı olan sulama suyundan fazlası bitki kök bölgesine verilirse, bu fazla suyun boşa giden bir kaynak olmasının yanında toprakta oluşturduğu tuzlanma, drenaj bozukluğu ile de çevre kirlililiğine neden olmaktadır. Toprakta taban suyunu oluşturan fazla su, bünyesinde bulundurduğu tuz ve pestisit ve tarımsal gübre artıkları ile zamanla yer altı sularını kirleterek insan sağlığını da tehdit etmektedir. Özellikle Türkiye deki sulama sistemlerinin yüzey sulama yöntemlerinin uygulanacağı sistemler halinde tesis edilmesi nedeniyle, bozuk olan topoğrafyadan dolayı sulama sezonunda çiftçiler ihtiyaçtan fazla sulama suyu kullanmakta ve bunun sonucunda a. arazide drenaj bozukluğu b. verim düşüklüğü c. toprak tuzluluğu ve alkaliliği d. yer altı suyu kirliliği e. insan ve çevre sağlığını tehdit eden faktörle ortaya çıkmaktadır. Bu gün sulanan tarım alanlarının; - % 92 si salma sulama, - %7 si yağmurlama sulama ve - %1 i ise damla sulama ile sulanmaktadır (Uzunlu 2003). Bu sorunun giderilmesi için öncelikle sulama sistemlerinin kapalı sistem olan yağmurlama veya damla sulama yöntemlerinin uygulanmasına imkan sağlayacak şekilde planlanması ana hedef olmalıdır. Yüzey sulama yapılacak şekilde tamamlanan proje sahalarında; bilinen salma sulama yöntemleri kullanılmaktadır. Ancak bu arazilerde sulama oranının arttırılması yüzey sulama dezavantajlarının giderilmesi için arazi toplulaştırma çalışmaları ile birlikte TİGH ni de uygulamak suretiyle salma suyunun arazi yüzeyine üniform dağılımını sağlayacak ölçüde topğrafyanın da tesviye edilerek düzeltilmesi gerekir.tablo 4 te AT ve TİGH lerinin beraber uygulandığı Şanlıurfa Harran ovasında yıllar itibarı ile sağlanan su tasarrufu görülmektedir. DSİ sulama şebekelerinin bulunduğu ve TİGH nin uygulanmadığı tarım alanlarında DSİ

7 kontrolünde olan sulama şebeklerinde sulama oranı %38, sulama birliklerine devredilen tesislerin suladığı alanlarda ise sulama oranı %63 olarak bulunmuştur (DSİ 2002). Ancak tarla içi geliştirme hizmetlerinin uygulandığı sahalarda su tasarrufu sağlanarak sulama oranları da arttırılmaktadır (Tablo 4). Tablo 4: Şanlıurfa Ve Harran Ovasında Kullanılan Su Miktarına TİGH'nin Etkisi Yılı Sulamaya Açılan Alan (Ha) Sulanan Alan (ha) Kullanılan Toplam Su Miktarı (m³) Kullanılan Su Miktarı (m³/ha) Biten TİHG Alanı (ha) TİGH'nin Su Tasarrufuna etkisi (%) AT VE TİGH ÇALIŞMALRINDA BUGÜNKÜ DURUM Türkiye de arazi toplulaştırma çalışmaları, Medeni Kanunun 678. Maddesi ve 7457 sayılı mülga TOPRAKSU Teşkilatı Kanunu nun 2. Maddesine göre çıkarılan Arazi Toplulaştırma Tüzüğüne göre başlamıştır. Mevcut şartlarda mülga 3202 sayılı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün Teşkilat ve Görevleri Hakkındaki Kanun un 12-c bendinde arazi toplulaştırma hizmetlerinin yürütülmesi bu Genel Müdürlüğe verilmiş, toplulaştırma uygulamalarının nasıl yapılacağı yönetmeliğe bağlanmıştır. Ancak28 ocak 2005 tarih ve 5286 sayılı Yasa ile bu hizmetler İstanbul ve Kocaeli illerinde Büyükşehir belediyelerine diğer illerde ise il özel idarelerine devredilmiş durumdadır. Mülga KHGM kapatıldığı tarihine kadar isteğe bağlı olarak AT hizmetlerini Arazi Toplulaştırma Tüzüğü ve Arazi Toplulaştırma Yönetmeliği esasları çerçevesinde yürütülmüştür. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü ise 3083 Sayılı yasa çerçevesinde reform alanı ilan edilen yerlerde AT hizmetlerini yürütmektedir. Türkiye de toplam işlenebilir tarımsal alanın 8,5 milyon hektarı ekonomik olarak sulanabilir niteliktedir. Türkiye de AT hizmetleri 1961 yılında Konya da başlamış 2004 yılı sonuna kadar geçen 45 yıllık süre içerisinde ancak hektar alanda AT ve TİG Hizmetleri yapılabilmiştir. Tamamlanan arazi toplulaştırma alanlarının toplamı; Türkiye de sulamaya açılan 4,9 milyon hektar tarım arazisinin %11 ine, teknik olarak sulanabilir 16,5 milyon hektar alanın ise %3 üne karşılık gelmektedir. İşlenir nitelikte olan 23,4 milyon ha tarım arazi dikkate alındığında ise; sadece % 2,2 seviyesindeki alana AT hizmetleri götürülebilmiştir

8 Proje Sayısı TMMOB Su Politikaları Kongresi Tablo 5.Türkiye de KHGM ce Gerçekleştirilen Arazi Toplulaştırma Çalışmaları Proje Alanı (ha) İşletme Sayısı AT dan Önceki Parsel Sayısı AT dan Sonraki Parsel Sayısı AT Ora nı (%) AT da n Önceki Parsel Alanı (da) AT dan Sonraki Parsel Alanı (da) AT dan önce İşlt.par sel Sayısı AT dan sonra İşlt parsel Sayısı Ortalam a İşletme Büyük. (Ha) KHGM 33 ayrı ilde toplam 377 bin hektarda, TRGM ise 13 ilde (% 99 u Şanlıurfa-Harran Ovasında olmak üzere) 137 bin hektarda, arazi toplulaştırması yapmıştır. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nce toplam çiftçi ailesinin parselinde uygulama yapılmıştır. AT uygulamasının sonucunda; oransal olarak 1/1.9, yüzde olarak % 48 oranında arazi toplulaştırılması yapılarak parsel sayısı, e indirilmiştir. AT hizmetleri öncelikli olarak devlet sulama şebekelerinin bulunduğu proje sahalarında ve çok parçalı, çok hisseli alanlarda uygulanmaktadır. AT uygulanan sahalarda ortalama parsel büyüklüğü 10,4 dekardan, 19,8 dekara, işletme başına parsel sayısı da 2,66 dan 1,39 a indirilmiş ve bu projelerinin uygulandığı sahalarda işletme büyüklüğü 2,76 hektardır (Tablo 5). Tablo 6. A T ve TIGH ne ait projeler ve bu projelerin uygulandığı alanlar Yılar Proje (Adet) Alan (Ha) (KHGM) TRGM 217 (*) TOPLAM (*) Uygulamanın %99 u Şanlıurfa da üniteler bazında yapılmıştır. KHGM ve TRGM tarafından tamamlanan Arazi toplulaştırma projelerinin toplam alanı hektardır. AT gerçekleştirilen bu alanda toplam 724 adet proje uygulanmıştır. Bu projelerin 507 sini KHGM uygulayarak hektarda, kalan 217 sini de TRGM uygulayarak hektara hizmet götürmüştür. (Tablo 6). Ancak 01,101,2005 tarihi itibarı ile KHGM nün arazi toplulaştırması ile beraber tarla içi geliştirme hizmetlerini de bitirdiği alan toplamı hektar iken, hektar alanda ayrıca tarla içi geliştirme hizmetleri devam etmektedir. Ancak ülke işlenebilir tarım arazileri dikkate alındığında altyapı hizmetlerinin tamamlanabilmesi için ihtiyaç kaynak yaklaşık 30 milyar $ dır (tablo 7). Bugüne kadar Türkiye de İşlenebilen alanın %2,2 sini, teknik olarak sulanabilir alanın ise % 3 ünü toplulaştırması tamamlanabilmiştir. Bu verilere göre Türkiye nin arazi toplulaştırmasında belirli bir deneyime ulaşmış olmasına karşın alan bazında istenen seviyede olmadığı ve AT açısından hizmet götürülecek daha çok büyük bir alanın olduğu net olarak görülmektedir. Tüm bu değerler göz önüne alındığında ülkemiz tarım işletmelerinin AB ülkeleri tarım işletmeleriyle rekabet etmesi mümkün müdür? Bunun için bir an önce tarımsal işletmelerinin iyileştirilmesi ve güçlendirilmesi için gerekli önlemlerin alınması kaçınılmazdır

9 Bu nedenle işletme parsellerinin birleştirilmesinden başka işletmelerin parçalanmalarının önlenmesi ve büyüklüklerinin arttırılması için gerekli yasal önlemler acil eylem programı içerisinde gerçekleştirilmelidir. Tablo 7: İşlenebilir Tarım Alanları, yapılan altyapı hizmetleri ve uygulama maliyetleri Konular Miktarlar (M ilyon Ha) Proje maliyeti Gerçekleşen Kalan Alan Harcama ($/Ha) alan (Milyon (M ilyon Ha) (M ilyon$/ Ha) Ha) Kalan Alan İçin ihtiyaç Olan Kaynak (Milyar$) A.Top. (Sulu Arazi) 16, ,514 15, ,5 4,00 A.Top. (Kuru Arazi) 6, ,9 0 1,73 TİGH 23, ,36 985,2 21,2 Drenaj ve Arazi Islahı 2, ,338 2, ,6 2,83 TOPLAM 1, ,3 29,8 4. ARAZİ TOPLULAŞTIRMA VE TARLA İÇİ GELİŞTİRME HİZMETLERİ SULAMA SUYUNUN TASARRUFLU KULLANIMINA ETKİSİ NASIL OLMALIDIR? Bu soruya cevap vermeden ana çözümün proje alanının şartlarına en uygun sulama yönteminin seçilerek buna bağlı bir sulama sistemi oluşturmasının sulama suyunun tasarruflu kullanımı için birinci şart olduğunu tekrar belirtmemiz gerekir. Çünkü arazi eğiminin ve ondülesinin yüzey sulama yöntemlerinin uygulanmasına uygun olmadığı yerlerde eğer oluşturulan sulama tesisi basınçlı sulama yöntemlerinin kullanılmasına uygun değilse ve buralarda yüzey sulama yöntemlerinin zorunlu hale gelirse çiftçilerimiz arazinin her tarafına bitkinin ihtiyacı olan suyu verebilmek için suyu göllendirerek( vahşi sulama ) arazinin her tarafına suyun gitmesine çalışmakta, bu durumda da birim alana verilmesi gereken su hacminin çok üzerine çıkan miktarda suyu araziye vermektedir. Sonuçta verilen bu suyun önemli bir miktarı taban suyu olarak derinlere sızmakta ve toprağın derinliklerinde bulunan tuzu faal hale getirerek kapillarite yardımıyla tuzun toprağın üstünde birikmesine ve çoraklık dediğimiz sorunun ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu durum proje alanında TİGH içinde yer alan toprak altı drenajı ihtiyacını ortaya çıkarmaktadır. Yanlış planlanarak kuruluna böyle bir sulama tesisinde tarla içi geliştirme hizmetleri içerisinde yer alan arazi tesviyesi ile parselin uygun bir sulama eğimine sahip olması sağlanmakta, ondüleli yapı ortadan kalkmakta, dolayısı ile suyun toprakta üniform dağılımı temin edeceğinden fazla sulama suyunun araziye verilmesini önlenmiş olacaktır. Uygulanan projelerin çoğunda belirttiğim bu problemleri maalesef görmekteyiz. Özellikle GAP kapsamında yapılan Şanlıurfa Harran Ovası sulamasında yukarıda açıklanan hususlar bire bir yaşanmış olup sulama sistemi ve yöntemi seçiminde hata yapılan alanda birim alana bir mevsimde verilen ancak arazi tesviyesinin gerçekleştirilmesi ile büyük oranda azalma sağlanabilmiştir. Tabi bu çalışmalar birim alana yapılan sulama yatırımı maliyetini arttırmakta, zaten kısıtlı imkana sahip olduğu için yeni alanlarda yatırım yapılmasının önü tıkanmaktadır

10 5.KURUMSAL YAPIDA YAPILAN YANLIŞLIKLAR Arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri Çalışmalarının ülkemiz toprak ve su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir üretim için mutlaka merkezi bir disiplin altında yürütülmesi gerekir. Nitekim teknik çalışma ağırlığı ve yukarıda belirtilen nedenlerle 1960 lı yıllarda bu işleri yapmak üzere herkesin bugün övgüyle bahsettiği TOPRAKSU teşkilatı kurulmuş ve gerçekten o yılların yetersiz teknolojisine rağmen örnek çalışmalar yapmıştır. Ancak 1985 yılında alınan yanlış bir kararla TOPRAKSU teşkilatı kapatılarak YSE ve Toprak İskan Genel Müdürlükleri birleştirilerek Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kurulmuştur. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün kuruluşunun ilk yıllarında toprak ve su kaynaklarına yönelik çalışmalara maalesef istenilen düzeyde olmamıştır. Ancak aradan 10 yıllık bir süreç geççikten sonra 1995 yılından itibaren kurum içerisinde toprak ve su kaynaklarına gereken önem verilmiş böylece önemli ulusal projeler ele alınarak gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Ne var ki 2004 yılında alınan bir kararla Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü kapatılmış,çalışma konuları üzerinde yeteri hassasiyette bir irdeleme yapılmadan toprak ve su kaynakları ile ilgili faaliyetlerin de içinde bulunduğu pek çok iş İl Özel İdarelerine veya Belediyelere devredilmiştir. Bu durum sektörde çalışan teknik elemanların dağılmasına, kendi meslek disiplinleri ile alakası olmayan yerlerde görevlendirilmeleri sonucunda bilgi birikiminden yararlanılmaması sonucunu ortaya çıkartmıştır. 6.ALINMASI GEREN ÖNLEMLER VE ÖNERİLER 1. Sulama projeleri planlanırken toprak, topoğrafya, bitki ve insan faktörleri çok iyi etüt edilmeli, sulama sistemi ve sulama yöntemi şartlara en uygun olacak şekilde seçilmeli ve projelendirilmelidir. 2. Sulama projeleri maliyetinin azaltılması ve proje alanında yapılacak tarımsal faaliyetlerin verimi olmasını sağlamak için mutlaka arazi toplulaştırma projeleri ile birlikte planlanmalı ve projelendirilmelidir. 3. Bitkinin ihtiyaç duyduğundan fazla sulama suyunun toprağa verilmesini önlemek için gerekli olan sulama alanlarında mutlaka TİGH yapılmalıdır. 4. Toprak su kaynaklarını korunması ve sürdürülebilir üretim için AT ve TİGH çalışmaları mutlaka merkezi bir disiplin altında yürütülmeli İl Özel İdare ve Belediyeler tarafından yürütülmesi mümkün olmayan bu projeleri daha önce yapan ve kapatılan TOPRAKSU Genele Müdürlüğü teşkilatına benzeyen bir kurumun kurularak merkezden yürütülmesi, daha önce bu çalışmalarda görev yapan deneyimli teknik elemanların mutlaka bu kuruluşta görev almaları sağlanmalıdır

11 7. KAYNAKLAR 1. Çevik, B. Küsek, G.,1988 Adana Ceyhan Doruk Köyü AT Projesinin Parsel Sınırları, Yol Uzunluğu, Enerji ve İşgücü Kayıpları ile Bunların Yatırım Giderleri Üzerine Etkileri. Ulusal Kültürteknik Kongresi Bildirileri Cilt: 2 sf (705) Ç.Ü.Zir. Fak. Gn. Yay.No:19 2. Çiftçi, N. Yılmaz,N 2000 Konya Ilgın Argıtahanı Sulama Kooperatifi Sahasında Uygulanan AT nın Tarımsal Altyapı Hizmetlerine Etkisi Selçuk Üniversitesi Zir Fak Dergisi Cilt: 14, Sayı:22 Konya 3. DSİ. (2002). DSİ Sulama Tesisleri Değerlendirme Raporu Ankara 4. Kara, M Arazi Toplulaştırması, Karadeniz Tek. Univ. Yayın No:111 Trabzon 5. KHGM. (2005). Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2004 Yılı Envanteri Ankara 6. Oğuzer, V., Drenaj ve Arazi Islahı. Çukurova Üniv. Zir. Fak. Genel Yayın No:106, Adana 7. Sipahi,Ö. Taka, S Karaman Gödet Barajı Sulama Sahası AT projesi. KHGM Ankara 8. Şengün, M.N Çiftçilerin AT ve TİGH Yatırımlarında Ortak Tesislere Arazilerinde Kesinti Yoluyla Katılımının Değerlendirilmesi KHGM Ankara 9. Tekinel,O. ve Çevik,B Devlet Sulama Şebekelerinde AT Sorunu ve Çözüm Yolları A.Üniv. Zir. Fak. Adana 10. Uzunlu V. (2003). Türkiye de Sulama Politikaları ve Tarımda Suyun Kullanılması. 22 Mart Dünya Su Günü Suyumuzun Geleceği ve Türkiye Su Politikaları Paneli İstanbul 11. Yılmaz, N. (2001) Konya Ovasında Uygulanan Bir Kapalı Drenaj Alanında Proje Performansının Belirlenmesi ve Drenajın Toplulaştırmada Arazi Değerlendirmesine Etkisi, Selçuk Üniv. Fen Bil. Enst. Doktora Tezi (Yayınlanmamış) Konya 12. Yılmaz, N. Çiftçi,N Arazi Toplulaştırma sahalarında Tuzluluğun Arazi Derecelendirmesine Etkisi Arazi Toplulaştırma Sempozyumu Eylül Konya

12 THE MİSTAKES THAT WERE MADE BY THE INSTITUTIONAL STRUCTURE ABOUT LAND CONSOLİDATION ON-FARM MANEGEMANT WORKS AND ECONOMICAL USAGE OF WATER M. Necat Şengün Dr. Ziraat Yüksek Mühendisi Ankara, Türkiye SUMMARY Today, the general trend about the irrigation is using the technologies as much as they don t cause dranaige, brackisness alkalic problems that are carried out modern irrigation technologies with less loses. Today, the water that is used on Earth is used at agriculture as 70 % wed at industry as 22 % and used as water for drinking and using as 8 %. The distribution of the water that is used in our country is 75 %, 10 %, 15 % by the alignment. The aim at the agrarian basic facilities project prepared by the aim of advancing the sources of soil and water is increasing the value of the agricultural production and making the prosperous of the waters at the agriculture sector. Advancing the sources of soil and water and for then to be sized up in a more effective way is possible by carrying out of land consolidation and on-farm management works. The basic aim by the soil reform and land consolidation is reaching to agricultural management that had been improved as much as it is at the optimal sizes and had been owned that can do a much more economic and abundant agricultural service. Another point that mustn t be neglected is that those works must be supported by the agricultural basic facilities that we call as on-farm management works. The effect that land consolidation projects have on agriculture, is bringing in an increasing importance by the application of consolidation with the other development works. About the effects of the works, there s a positive connection