Geleceğin Kan BağıĢçılarının Kazanımı için Teknik Destek

Transkript

1 Geleceğin Kan BağıĢçılarının Kazanımı için Teknik Destek Faaliyet 2. 6 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI PERSONELĠ BĠLGĠLENDĠRME SEMĠNERĠ (OKUMA MATERYALLERĠ) Prof Dr Ġdil Yenicesu Dr Deniz Yuce Kan BağıĢı Uzmanı Ocak 2015 Contract No: TR2010/ /001 EuropeAid/132420/D/SER/TR 1

2 ĠÇĠNDEKĠLER KAN, BĠLEġENLERĠ, FĠZYOLOJĠSĠ... 4 Plazma... 4 Eritrositler... 4 Lökositler... 9 Trombositler ve Hemostaz...11 KAN BAĞIġI Kan BağıĢı Süreci...14 Kan BağıĢçısı Seçimi...21 Aferez ĠĢlemleri Ġçin Kan BağıĢçısı Seçimi...29 Kan Bankacılığı...31 Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢı...35 Türk Kızlayının Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢçısı Faaliyetleri...39 BAĞIġLANAN KANA UYGULANAN ĠġLEMLER Kan Bı leģenlerinin Hazırlanması...42 Ġmmünohematolojik Testler...45 Mikrobiyolojik Testler...45 DÜNYADA GÖNÜLLÜ KAN BAĞIġI FARKINDALIĞI KAN HĠZMET BĠRĠMLERĠ Bölge Kan Merkezleri (BKM)...57 Kan BağıĢ Merkezleri (KBM)...59 Transfüzyon Merkezleri (TM)...59 KAN VE KAN ÜRÜNLERiYLE ĠLGĠLĠ ULUSAL MEVZUAT HEMOVĠJĠLANS Tanımlar Ulusal Hemovı jı lans Sı stemı Ek-1a: Tam Kan BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu Ek-1b: Aferez BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu

3 Ek-2: Kan BağıĢçısı Kayıt Formu Ek-3: Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu Ek-4: Kan BağıĢçısı Tıbbi Değerlendirme ve Kan Alma Formu Ek-5: Aferez ĠĢlemlerinde BağıĢ Aralıkları Ek-6: Toplam Kan Hacmi ve Alınabilecek Kan Hacminin Hesaplanması 133 Ek Ek-7: BağıĢçı lerinin Kategorizasyon Tablosu Ek-8: Kan BağıĢçısı Kriterleri Ek-9: ġartlı ler Ek-10: Coğrafi Risk Bölgeleri Ek-11:Ġlaç Kullanımı ve Süreleri KAYNAKLAR

4 KAN, BĠLEġENLERĠ, FĠZYOLOJĠSĠ Kan, insan vücudunda yaklaşık olarak 70 ml/kg civarında ve toplamda da yaklaşık olarak 5 litre hacminde bulunmaktadır. İçeriğinde plazmada süspansiyon halinde bulunan alyuvarlar, akyuvarlar ve trombositler (kan pulcukları) yer almaktadır. Bir kan örneğinin santrifüjü ile şekilli elemanlar plazmadan ayrılırlar ve alyuvarların toplam kan hacmine oranı hematokrit olarak bilinir. Hematokritin normal değeri yaklaşık olarak 0.45, ya da %45 civarındadır. Akyuvarlar ve trombositlerden oluşan ince bir katman da alyuvarlar ve plazma arasında izlenir (buffy coat). Plazma toplam kan hacminin yaklaşık %55 ini oluşturur, yani yaklaşık olarak 3 litre civarındadır. Plazma Plazma diğer hücredışı sıvılar ile aynı iyonik kompozisyona sahiptir, ancak ilave olarak önemli fonksiyonları bulunan plazma proteinlerini (toplam konsantrasyon yaklaşık 60 gr/l) içerir. Albümin karaciğer tarafından sentezlenen, en yüksek konsantrasyonda bulunan ve dolaysıyla plazmanın ozmotik kolloid basıncına en fazla katkıyı yapan proteindir. Ayrıca, bilirübin gibi suda çözünürlüğü az olan birçok madde için de nonspesifik bir taşıyıcıdır. Globülinler arasında özel taşıyıcı proteinler (örneğin demir için transferrin), pıhtılaşma faktörleri, kompleman sistemi ve anjiotensinojen gibi bazı hormonların inaktif prekürsörleri bulunur. Alt tiplerden biri olan gama globülinler, ya da immünglobülinler, spesifik immün yanıtta önemli görevleri olan dolaşan antikorlar olarak görev yaparlar. Fibrinojen ise pıhtılaşma sırasında fibrine dönüşür. Eritrositler Kırmızı kan hücreleri, ya da eritrositler, bazı fonksiyonları olan fakat özellikle O 2 taşınmasında önemi olan hücrelerdir. Oksijen taşıyıcısı olan hemoglobin eritrositler içinde paketlenmiştir ve kapillerlerden sızmadan taşınabilir. Hemoglobinde dört peptid zinciri yapısı (globülin yapısı) bulunur ve bu zincirlerin her biri merkezlerinde ferröz demir iyonunu (Fe 2+ ) taşıyan porfirin 4

5 halkası içeren hem molekülüne bağlanmıştır. Kanın normal O 2 taşıma kapasitesinin %97 sinde O 2 molekülü bu iyonlara geri dönüşlü olarak bağlanır ve dolaysıyla hemoglobin konsantrasyonu O 2 taşıma kapasitesini belirlemektedir. Normal hemoglobin değerleri erkeklerde g/dl ve kadınlarda g/dl arasındadır. Anemi, hemoglobin konsantrasyonunun düşüklüğüdür. Eritrosit yapımı Alyuvarların üretimi, ya da eritropoez, embriyonik yolk sac ta başlar ve fetüs maturasyonu sürecinde karaciğer, dalak ile lenf nodlarında devam eder. Gebeliğin sonu ve doğum sonrasında ise bu süreç kemik iliği ile sınırlıdır. Zaman içerisinde uzun kemiklerin katkısı azalır ve erişkin hayatta sadece vertebralar, kaburgalar ve pelvis gibi membranöz kemik iliklerinde üretim sürer. Eritrosit yapım süreçleri Herhangi bir kan hücresini üretme kapasitesi olan pluripotent kök hücreler bölünerek, eritrositleri üretecek olan eritroid kök hücrelerini meydana getirirler. Bu hücreler de bölünerek ve matüre olarak hemoglobin sentezlerler ve neticede normoblastlara dönüşürler. Daha sonra nükleer materyal atılır, endoplazmik retikulum rezorbe olur ve ilk önce bir miktar endoplazmik retikulum artığı içeren retikülositler meydana gelir, daha sonra ise matür eritrositler oluşur. Normalde dolaşımda sadece bu son iki hücre tipi görülür ve retikülositlerin oranı genellikle toplam hücrelerin %2 sinden daha azdır. Bu oran daha fazla immatür hücrenin dolaşıma katıldığı hızlı eritrosit sentezi dönemlerinde artış gösterir. Olgun alyuvarlar dar kapillerlerde kolaylıkla deforme olabildikleri bikonkav disk yapısını alırlar. Kanda normal kırmızı kan hücresi sayısı 4x10 12 ila 6x10 12 /L (4-6x10 6 /mm 3 ) arasındadır. Eritrosit yıkımı Yaşlanan eritrositler yaklaşık olarak 120 günlük bir yaşam dönemi sonunda genellikle dalakta yıkılırlar. iküloendotelyal sistemin fagositik hücreleri salınan hemoglobini degrade ederler, hem deki demir ile globülin moleküllerindeki aminoasitler ise tekrar işlenirler. Porfirin halkası bilirübine dönüşür ve daha sonra karaciğerde metabolize edilerek safraya atılır. 5

6 Eritrosit üretiminin kontrolü Eritropoez, renal kan akımının normalin altına düşmesi halinde eritropoietin denilen hormonu sentezleyen böbrekler tarafından kontrol edilir. Bu ayrıca dolaşımdaki hemoglobinin azaldığı anemi gibi durumlarda da meydana gelir. Kemik iliği buna alyuvar üretimini artırarak yanıt verir ve hemoglobin seviyeleri tekrar normal seviyeye gelir. Bu kontrol döngüsü hemoglobin seviyeleri normal olsa dahi kanın O 2 içeriğini azaltan diğer durumlarda da stimüle olmaktadır. Bu duruma akciğerler ve kandaki parsiyel O 2 basıncının azaldığı yüksek irtifalarda da rastlanır. Yüksek irtifada bir haftalık bir dönemin sonunda eritropoietin hemoglobin konsantrasyonlarındaki artışı uyarır ve hematokrit ile alyuvar sayılarında yükselme izlenir (kompansatuvar polisitemi). Bu nedenle kanlarındaki O 2 taşıma kapasitesini artırmak isteyen sporcular yüksek irtifalarda idman yaparlar. Kırmızı kan hücrelerinin üretimi için nutrisyonel gereklilikler Eritropoez ve hemoglobin sentezi için yeterli miktarda vitamin B12 (siyanokobalamin) ve folik asit ile demir mineraline ihtiyaç vardır. Bunların seviyelerindeki eksiklikler anemiye neden olur. Vitamin B12 ve folat Eğer B12 veya folat seviyeleri azalacak olursa hücre bölünmesi ve maturasyonu olumsuz şekilde etkilenir. Bu özellikle kemik iliği gibi hızlı hücresel döngünün olduğu yerlerde oldukça önemlidir. Alyuvar sayısındaki azalma ile hemoglobin konsantrasyonu da azalacaktır. Oluşacak eritrositler anormal derecede büyük (makrosit) olur ve buna makrositik anemi adı verilmektedir. Anormal eritrosit prekürsörleri olan megaloblastlar ilikte görülür, dolayısıyla megaloblastik anemi de denmektedir. B12 ya da folatın eksikliği iki şekilde meydana gelebilir. Diyette bu vitaminlerin doğal kaynakları (örneğin B12 ve folat için hayvansal ürünler ya da folattan zengin yeşil sebzeler) yetersiz miktarlarda olabilir. Vitamin B12 eksikliği aynı zamanda normal diyet varlığında azalmış emilime bağlı olarak da görülebilir. Midedeki parietal hücreler normalde B12 ye bağlanarak ileumdan emilmesini sağlayan intrensek faktörü salgılarlar. İleumdan emilen B12 daha sonra yaklaşık olarak 1-2 yıllık miktarlarının depolandığı karaciğere taşınır. Pernisiyöz anemide intrensek faktör salınımı azalmıştır. Buna bağlı olarak B12 emilimi 6

7 azalır ve megaloblastik, makrositik bir anemi izlenir. Bu hastalarda anormal derecede frajil alyuvarların hemolizine bağlıartmış bilirübin üretimi nedeniyle hafif derecede sarılıkdaizlenir. Tedavide düzenli olarak intramuskuler B12 injeksiyonu yapılır. Demir Eğer demir kaynağı yetersizse hemoglobin sentezi kısıtlanır. Bunun sonucunda eritrositler normalde olduğundan daha az hemoglobin içerirler (hipokromik) ve daha küçük olurlar (mikrositik). Demir eksikliği anemisi ihtiyacın kaynağı aştığı her durumda görülür. Bu durumlara örnek olarak demir alımının azalması ya da kronik kanama gibi kaybın arttığı durumlar gösterilebilir. Erkekler normalde intestinal epitel dökülmesi nedeniyle günde yaklaşık olarak 1 mg demir kaybederler. Menstürasyondaki kadınlarda bu miktar 2 mg veya üzerine çıkabilir. Ortalama bir diyette günlük mg demir bulunduğu ve bunun normalde yaklaşık %10 u emildiği için erkeklerde demir dengesi genellikle korunmaktadır, ancak kadınlar demir eksikliği riski altındadırlar. Gebelik ve emzirme demir ihtiyacını daha da artırır ve demir desteği gerekli hale gelir. Demir esas olarak intestinal transferrin ve demir-transferrin reseptörü aracılıyla ferröz formunda emilir. Emilim hızı vücutta demir ihtiyacı arttığı zaman yükselmektedir. Plazma transferrini demiri dolaşımda taşır ve fazla demir ferritin veya hemosiderin olarak özellikle karaciğerde, dalakta ve kemik iliğinde depolanır. Ortalama demir depoları kadınlardaki menstrüel kayıplar nedeniyle erkeklerde 2-3 kat daha fazladır. Eritrosit sedimentasyon hızı Antikoagülanlı bir kan örneği dikey pozisyonda tutulduğunda eritrositler arkalarında temiz bir plazma kolonu bırakarak yavaşça çökerler. Bu sedimentasyonun hızı bazı hastalık durumlarında yükselir ve eristosit sedimentasyon hızı (ESH) klinik incelemelerde yaygın şekilde kullanılmaktadır. Normal değerleri 5-10 mm/saat arasında değişmekle birlikte gebelerde daha yüksektir. Anormal derecede yüksek ESH değerleri genellikle immünglobulinlerde bir artış ile ilişkilidir. Bu durum alyuvarların rulo şeklinde bir araya gelmeleri ve tek başlarına olduklarından daha hızlı bir şekilde çökelmelerine neden olur. 7

8 Kan grupları ve transfüzyon Bir travma ya da cerrahi sonrasında kaybedilen kanın replasmanı modern tıbbın en önemli konularından biridir. Bu konunun öneminin altında, oldukça ölümcül seyredebilen ve eğer bir kişiden kan alınarak (bağışçı) diğer bir kişiye (alıcı) verilecekse şiddetle sakınılması gereken alyuvarlara karşı gelişecek immün reaksiyonların anlaşılmış olması yatmaktadır. Eritrositlerin yüzeyindeki antijenler (aglütinojenler) kendilerine karşı spesifik antikorlar (agglutininler) ile temas ettiklerinde hücreler bir araya gelirler ya da aglütitinasyona uğrarlar. Alyuvarların bilinen antikorlar ile aglütinasyonlarının test edilmesi ile eritrosit antijenleri tanımlanabilir ve böylelikle kan grupları belirlenebilir. Birçok farklı antijen tipleri tanımlanmıştır, ancak ABO ve Rhesus sistemleri en sık olarak kullanılanlardır. ABO sistemi Bu sistemde A ve B olmak üzere iki ana antijen yer alır ve bunlar Tablo 1 de gösterilen dört ana kan grubunu oluştururlar. Bunlardan O ve A kan grupları neredeyse eşit oranlarda görülürler ve Avrupa popülasyonunun yaklaşık %85 ini oluştururlar. Plazmada her zaman, yabancı alyuvar hücreleri ile karşılaşmış olmamızdan bağımsız olarak, kendi eritrositlerimizde mevcut olmayan A ya da B antijenlerine karşı önceden oluşmuş antikorlar (IgM sınıfı) bulunmaktadır. Bu durum immün yanıtlardaki genel kuralın bir istisnasıdır, çünkü diğer tüm antijenlere karşı olan antikorlar ancak o antijene maruz kaldıktan sonra sekrete edilmektedirler. Bu nedenle yanlış ABO grubundan bir kanla ilk karşılaşmada dahi önemli bir immün yanıt meydana gelmektedir. Tablo 1. ABO Kan Grubu Sistemi Özeti Genotip Hücrelerdeki antijenler Kan grubu Plazmadaki antikorlar OO Yok O Anti-A ve Anti-B OA veya AA A A Anti-B OB veya BB B B Anti-A AB A ve B AB Yok Rhesus (Rh) faktörü Alyuvarlarda Rh antijenlerinin birinin var olup olmamasına göre kan ya Rh pozitif veya Rh negatif olur. Üç ana Rh antijeni C, D ve E dir, ancak D antijeni 8

9 en sık olarak görülendir. Kalıtım paterni dominanttır, dolaysıyla Dd ve DD genotiplerinin her ikisi de D pozitif kana neden olmaktadır. Batı Avrupa popülasyonunun %85 ininden fazlası Rh pozitiftir. Bir Rh-negatif alıcı ABO aglütininlerinin aksine, Rh-pozitif kana karşı immün yanıt geliştirmeyecektir, çünkü Rh-negatif kişinin plazmasında normalde anti- Rh antikoru bulunmamaktadır. Bu nedenle Rh-pozitif kanla ilk transfüzyonu takiben herhangi bir Rh-bağımlı aglütinasyon meydana gelmeyecektir. Ancak bu maruz kalım immün sistemi Rh antijenine karşı sensitize edecektir ve daha sonra meydana gelecek yanlış transfüzyonlarda aglütinasyon ve bağışçı kan hücrelerinde hemoliz meydana gelebilecektir. Rhesus sensitizasyonu aynı zamanda Rh-negatif bir annenin Rh-pozitif bebeği olduğunda da meydana gelebilir. Fetal alyuvarlar normalde maternal dolaşımdan plasenta ile ayrılmaktadırlar, ancak doğum sırasında plasenta uterus duvarından ayrıldığında annenin kanına karışabilirler. Bu durumda annede anti-rh antikorlarının üretimi uyarılır ve daha sonraki Rh-pozitif gebelikte bu antikorlar (IgG sınıfı) fetal dolaşıma geçerek hemolize neden olurlar. Bu şekilde meydana gelebilecek olan sarılık, anemi ve kalp yetmezliği bebeğin hayatını tehdit edebilir. Rhesus bebeklerinin bu sorunları D-negatif annelere bebeklerinin doğumunu takiben ilk 72 saat içinde anti-d antikorlarının verilmesi ile önlenebilmektedir. Dolaşımdaki D-pozitif hücreler ekzojen antikorlar ile kaplanarak annenin immün sistemini uyarmadan önce ortadan kaldırılmaktadırlar. Bu, kalıcı ve aktif immünitenin meydana gelmesini engelleyen geçici pasif immünitenin (enjekte edilen immünglobülinlerce oluşturulur) bir örneğidir. Fetal/maternal ABO uygunsuzluklarının da sıkça görüldüğünü belirtmekte fayda vardır, ancak IgM sınıfı anti-a ve anti-b antikorları plasentayı geçemeyecek kadar büyük oldukları için zararlı bir sonuca neden olmamaktadırlar. Lökositler Akyuvarlar, ya da lökositler, hasarlı ve yaşlanmış dokuların uzaklaştırılmalarında, ayrıca organizmayı enfeksiyonlar ile kanser hücre proliferasyonuna karşı koruyan immün yanıtta hayati öneme sahip hücrelerdir. Toplam kan beyaz hücrelerinin sayısı normalde 4x10 9 ila 10x10 9 /L (4-10x10 3 /mm 3 ) aralığındadır, ancak bu sayı enfeksiyon ya da inflamasyon durumlarında belirgin şekilde yükselmektedir. 9

10 Lökosit tipleri Histolojik görünümlerine göre beş ana lökosit tipi tanımlanabilir. Bunlar iki morfolojik grup içinde yer almaktadırlar. Polimorfonükleer granülositlerin düzensiz, çok parçalı çekirdekleri ve çok sayıda sitoplazmik granülleribulunmaktadır. Nötrofiller, eozinofiller ve bazofiller grupta yer almaktadırlar. Lenfositler ve monositler ise granülden yoksun ve düzgün çekirdeklidirler. Her bir lökosit tipinin temel özellikleri aşağıda belirtilmiştir. Nötrofiller dolaşımdaki lökositlerin %60-70 ini oluştururlar. Bunlar oldukça mobildir ve yabancı organizmaları ya da artıkları fagositoz denilen işlemle yutarlar. Sonrasında ise bir vezikül içine hapseder ve bir lizozom ile birleştirirler. Organik materyaller lizozomal enzimlerce sindirilir, ancak inorganik materyal sitoplazmada sürekli olarak kalabilir. Eozinofiller dolaşımdaki lökositlerin %1-4 ünü oluştururlar. Bu hücreler de fagositiktir ve özellikle parazitlerin yok edilmesinde görev alırlar, ancak aynı zamanda alerjik yanıta da katkıda bulunurlar. Bazofiller genellikle lökositlerin %0.5 inden azını oluştururlar. Bu fagositler histamin ve heparin salgılarlar ve alerjik yanıta katılırlar. Lenfositler fagositik olmayan tek akyuvarlardır ve kan lökositlerinin %25-30 unu oluştururlar. Vücuttaki spesifik immün savunma mekanizmalarının merkezinde yer alırlar ve B ile T lenfosit alt tiplerine ayrılırlar. Monositler lökositlerin %2-5 ini oluştururlar. Vücuttaki tüm hücreler içinde en büyük fagositik potansiyeli olanlardır. Doku makrofajlarının bağ dokuya göç edenn monositler olduklarına inanılır. Monosit/makrofaj sistemleri retiküloendotelyal sistemin çekirdeğini oluştururlar. iküloendotelyal sistem Bu fagositik sistem doku makrofaj sisteminin neredeyse eşleniğidir. Mobil makrofajlar bağ dokuda serbestçe dolaşırlar, ancak daha fazlası belirli bölgelerde nispeten sabit halde dururlar. Ancak, aktive olduklarında bunlar da mobil hale geçerler ve lokal enfeksiyon ya da hasar bölgelerine kemotaksik olarak çekilirler. Makrofaj tipindeki hücreler lenf nodları, dalak ve kemik iliğinin 10

11 retiküler dokularında yoğun şekilde birikirler. Akciğerlerdeki alveolar makrofajlar, karaciğerdeki Küpffer hücreleri ve sinir dokusundaki mikroglial hücreler de kan monositleri gibi retiküloendotelyal sistemin birer parçası kabul edilirler. Lökosit üretimi Lökositler, bölünüp olgunlaşarak iki ana lökosit kök hücre serisini oluşturan kemik iliğindeki pluripotent kök hücrelerinden köken alırlar. Miyeloid seri. Bu seri üç tip granülositi, monositeleri ve makrofajları oluşturur. Bu hücrelerin tümünün önemli fagositik rolleri vardır. Miyeloid kök hücre serisi aynı zamanda trombositleri meydana getiren büyük çok çekirdekli megakaryositleri de oluşturur. Lenfoid seri. Bu kök hücre serisinden lenfositler üretilir. B hücreleri vücutta lenf nodları, dalak, timüs ve intestinal mukozadaki Peyer plakları gibi lenfoid dokulara dağılmadan önce kemik iliğinde olgunlaşırlar. T lenfosit öncüsü hücrelerin ilk önce timusa giderek, diğer lenfoid bölgelere dağılmadan önce tamamen olgunlaştıkları düşünülmektedir. Lenfositler vücuttaki lenfoid dokularda çoğalıp daha da gelişebilirler ve lenfositlerin kandan lenfe ve oradan da geri kana süren devamlı bir sirkülasyonları mevcuttur. Trombositler ve Hemostaz Trombositler (veya kan pulcukları), organel ve enzim içeren ancak nükleer materyal taşımayan kan kaynaklı hücre parçacıklarıdır. Myeloid kök hücre serisinden köken alan ve dev, çok çekirdekli kemik iliği hücreleri olan megakaryositlerden tomurcuklanarak meydana gelirler. Kandaki normal trombosit sayıları 150x10 9 ila 300x10 9 /L ( x10 3 /mm 3 ) arasındadır. Trombositlerin rolü, hemostaz adı verilen kanama kontrolünü sağlamak ya da önlemektir. Hemostazda vasküler spazm, trombosit tıkacı oluşumu ve pıhtılaşma yer alır. Vasküler spazm Bir kan damarının duvarında meydana gelecek hasar hızla damar duvarındaki düz kasın kasılmasına neden olur. Böylece vasküler hasar daraltılır ve kan 11

12 akımı azalır. Ancak, vasküler spazm kan kaybını sadece kısa süreli olarak azaltabilir ya da durdurabilir, daha sonra ise damarlar tekrar gevşer. Kanama tamamen durdurulacaksa diğer hemostatik mekanizmalara da gerek vardır. Trombosit tıkacı Trombositler normalde serbestçe dolaşırlar, ancak vasküler hasar sonrasında doku kollajenine maruz kaldıklarında yapışkan hale gelirler, damar duvarına ve birbirlerine tutunurlar. Aynı zamanda aralarında adenozin difosfat (ADP) ve tromboksan A2 adındaki araşidonik asit metabolizması ürününün de yer aldığı bir grup kimyasal salgılarlar. Bunlar da trombosit yapışkanlığını artırarak, açıklığı kapatmak üzere daha büyük bir tıkaç oluşumu için uyarıcı rol oynar. Kanama zamanı (küçük bir yaradan meydana gelen görünür kanamanın durması için geçen zaman) genellikle 5 dakikanın altındadır, ancak bu süre trombosit fonksiyonlarında bir hasar varsa daha da uzayabilir. Hasarsız kan damarlarına trombositlerin tutunması normalde endotelden salgılanan prostasiklin tarafından (diğer bir araşidonik asit derivesi) önlenmektedir. PıhtılaĢma ya da koagülasyon Trombosit tıkaçları güvenilir olmayan geçici yapılardır, ancak yerlerine hızla bir fibrin pıhtı gelir. Pıhtılaşma, ya da koagülasyon, pıhtılaşma faktörleri olarak bilinen ve çoğunlukla karaciğerde bazıları K vitamini bağımlı reaksiyonlarla üretilen plazma proteinleri ailesindendirler. Bu faktörler normalde inaktif proenzimler olarak bulunurlar. Aktif hale geldiklerinde bir sonraki basamaktaki faktörü aktif hale getirirler. Bu durum koagülasyon kaskadında protrombinin (faktör II) trombine dönüşümü ile neticelenir. Trombin ise ilk olarak fibrinojenin (faktör I) fibrin monomerlerine dönüşümünü ve sonrasında da bunların çapraz bağlı fibrin ağları şekline dönüşümünü sağlar. Neticede oluşan pıhtı akyuvarları ve diğer kan hücrelerini yakalar, kan damarı duvarındaki açıklığı kapatır ve trombositleri yerlerine sabitler. Fibrinoliz ve pıhtı uzaklaģtırılması Pıhtılaşmanın sürekli devam etmesine izin verilemez, aksi takdirde kan damarı tamamen tıkanacaktır. Bazı maddeler antikoagülan olarak görev yapar ve normal damarlarda pıhtı oluşumunu engellerler. Ayrıca, kan damarı tamir edildikten sonra pıhtının uzaklaştırılması için de bir mekanizma vardır. Bu, 12

13 plazmin adındaki proteolitik enzime bağlıdır. Plazmin, koagülasyon kaskadının aktivasyonu sonrasında inaktif bir plazma proteini olan plazminojenden oluşturulur. Plazmin, fibrinoliz denilen fibrinin yıkımını katalizler ve sonrasında fagositik hücreler pıhtı artıklarını ortamdan uzaklaştırırlar. 13

14 KAN BAĞIġI Kan bağışı, tam kan veya kan bileşenlerinden en az birinin bağışlanması işlemidir. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız ve gönüllü bağış esastır. Kan bağışçısı, kendi özgür iradesi ile gönüllü olarak, nakit para veya paraya dönüşebilecek değerler gibi hiçbir maddi çıkar gözetmeden kan, plazma veya hücresel kan bileşenlerini bağışlayan kişidir. Kan BağıĢı Süreci Kan bağışı, tam kan veya aferez bağışı şeklinde gerçekleşir. Kan bağışı süreci şu aşamalardan oluşur; Kan bağışçısı adayının bilgilendirilmesi Kan Bağışçısı Kayıt Formu ve Kan Bağışçısı Sorgulama Formu nun kan bağışçısı adayı tarafından doldurulması Kan bağışçısı adayının kimlik tespiti ve kayıt işlemleri Kan bağışçısı adayının fiziksel özelliklerinin ve hayati bulgularının ölçülüp kayıt edilmesi Kan bağışçısı adayının hekim tarafından değerlendirilmesi Kan bağışının gerçekleşmesi Kan BağıĢçısı Adayının Bilgilendirilmesi Her kan bağışı öncesi bir bilgilendirilmiş onam formu (Tam kan bağışı için Ek- 1a: Tam Kan Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu"; Aferez Bağışçısı İçin "Ek- 1b: Aferez Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu") aday bağışçıya teslim edilir ve rahatça okuyup değerlendirmesi için uygun ortam sağlanır. Kan hizmet birimi tarafından hazırlanmış kan, kan bağış işlemi, kan bileşenleri ve bunların hastalara yararlarının anlatıldığı eğitim materyalleri de ek olarak bağışçıya sunulabilir. Aday bağışçı, bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra kendisinin gereken koşulları sağladığını, yapacağı bağışın kendisi ve hasta açısından herhangi bir risk içermediğini düşünüyorsa, bilgilendirilmiş onam formunun sonunda bulunan ilgili kısıma el yazısıyla adını soyadını yazarak imzalar. 14

15 Aday bağışçı, bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra bağış için uygun olmadığına karar verirse, herhangi bir gerekçe bildirmeden kan hizmet biriminden ayrılabilir. Kan hizmet birimi, tüm bu süreçlerin kan bağışçısının mahremiyeti ve rahatını karşılayacak koşullarda gerçekleşmesini sağlar. Kan bağışı yapmaya karar vermiş olan kan bağışçısı adayı, "Ek-2: Kan Bağışçısı Kayıt Formu"nu ve "Ek-3: Kan Bağışçısı Sorgulama Formu nu eksiksiz olarak doldurur ve imzalar. Bağışçı adaylarını bağış süreci ve ilgili riskler hakkında bilgilendirmek, kan bağış merkezinde çalışan personelin sorumluluğundadır. Bağışçı bilgilendirilmiş onam formunun içeriğinde; Bağış öncesinde niçin tıbbi özgeçmişin ve özel hayata dair bazı hususların sorgulandığı ve bilgilendirilmiş onayın neden alındığı, Yasa gereğince kişinin kan bağışı öncesi verdiği bilgilerin doğruluğundan hukuken sorumlu olduğu, Yapılan tıbbi değerlendirmede bağışçı ve kanı alacak hasta açısından belirgin bir risk olduğu takdirde bağışçının geçici ya da kalıcı ret listesine alınacağı, Kişinin bağışladığı kanda gerekli tıbbi testlerin yapılacağı, Test sonuçları pozitif olduğu takdirde kendisine ve Sağlık Bakanlığı na bilgilendirme yapılacağı, Bağıştan elde edilen kan ve kan bileşenlerinin ihtiyacı olan herhangi bir hastaya verilebileceği, Bağış işleminin süreci ve eşlik eden riskler, Bağışçıların istedikleri zaman soru sorabileceği, Bağış yapacak olan kişiye istediği zaman, herhangi bir neden sunma ihtiyacı duymadan vazgeçebileceği, Bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve yönlendirmesine bağışçının uyması gerektiği Bağışçının kişisel bilgilerinin korunacağı ve bağışçının sağlık durumu ve test sonuçlarının gizli tutulacağı, Bağışçının imzasının ne anlama geldiği, bilgileri açıkça yer alır. 15

16 BağıĢçı imzasının anlamı Ģunlardır: Bağışçı bilgilendirilmiş onam, kayıt ve sorgulama formundaki bilgi ve soruları okumuş-anlamış, müzakere etmiş ve burada anlatılan koşulları karşılayacağını kabul etmiştir. Soru sorma olanağı bulmuştur. Sorduğu tüm sorulara tatmink r cevaplar verilmiştir. Bağış işlemi için onay vermiştir. Kayıt formunda verdiği tüm kişisel bilgilerin doğruluğunu taahhüt etmiştir. Tıbbi değerlendirmede bağışçı ve/veya hasta açısından bir risk belirlendiğinde bağışçının geçici ya da kalıcı ret listesine alınacağını anlamıştır. Kayıt ve Sorgulama Formlarının Doldurulması Kan bağışçısının gerek bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirme, gerekse kayıt ve sorgulama formlarını doldurma süreçlerinde mahremiyetine özen gösterilir ve kan bağış merkezince uygun ortam sağlanır. Bağışçı, kendisine verilen bilgilendirilmiş onam formunu okuyup değerlendirdikten sonra, kan bağışı için uygun olduğunu düşünüyorsa, "Ek-2: Kan Bağışçısı Kayıt Formu"nu ve "Ek-3: Kan Bağışçısı Sorgulama Formu nu eksiksiz olarak doldurur. Kan bağışçısı sorgulama formunda "Adı Soyadı" alanı, bağışçının kendi el yazısı ile yazılır ve bağışçının imzası bulunur. Formları okuyamayan bağışçılara formların içeriği konusunda bilgi verecek eğitimli bir personel yardımcı olur. Kan BağıĢçısı Adayının Kimlik Tespiti ve Kayıt ĠĢlemleri Bağışçı, her kan bağışı işlemi öncesinde, T.C. Kimlik numarasını içeren T.C. Nüfus Cüzdanı veya pasaport veya sürücü belgesini ve kalıcı adres bilgisini vererek kendisini tanıtır. Aksi takdirde bağış için kabul edilmez. Zorunlu askerlik hizmetini yapan kişiler (er, erbaş) ve askeri öğrenciler, Türk Silahlı Kuvvetleri tarafından bu hizmet süresince verilen geçerli kimliklerini 16

17 veya T.C. Kimlik Numarası yazılı sağlık karnelerini ibraz etmek suretiyle bağışta bulunabilirler. Türkiye de ikameti olmayan yabancı uyruklulardan izlenebilirliğin sağlanamaması nedeniyle kan bağışı kabul edilmez. Türkiye de ikamet eden yabancı uyruklular, aşağıdaki koşulları taşımaları halinde kan bağışında bulunabilirler sayılı Nüfus Hizmetleri Kanununa bağlı olarak çıkartılmış Türkiye de Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete 20 Ekim 2006, Sayı: 26325) hükümlerine göre verilen kimlik numarası kayıt edilerek işlem yapılmalıdır. Bu yönetmelik hükümlerine bağlı olmayan ancak ülkemizde görevli olarak bulunan diplomatik misyon mensuplarının kan bağışçısı olması durumunda çalıştıkları temsilcilikler bazında kayıt yapılır. Türkiye de ikamet etmeyen Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarından, izlenebilirliğin sağlanması amacıyla geçerli bir adres bilgisi (yurtiçi) vermeleri koşuluyla kan bağışı kabul edilir. Kan BağıĢçısı Adayının Vital Bulgularının Ölçülüp Kayıt Edilmesi Kan bağışçısı adayının kan bağışına uygunluğu için temel fiziksel özellikleri, daha önce kan bağışı yapmış ise, bağış sıklığının uygunluğu kontrol edilir. Kan bağışçısı adayının hemoglobin düzeyi, kan basıncı, nabız değeri, vücut ısısı ve vücut ağırlığı ölçülerek "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu" üzerindeki ilgili alanlara kaydedilir. Aferez bağışçıları için yapılan ek ölçümler, bu forma kaydedilir. Tam kan bağışçıları için, trombosit konsantresi elde edilmesini engelleyecek bir ilaç kullanımı varsa, ilaç uyarı etiketi yapıştırılır veya bu alan dikkat çekici bir şekilde ilaç kullanımına yönelik olarak işaretlenir. Böylece, kan bileşenlerinin üretim aşaması için görsel bir uyarı oluşturulur. 17

18 Kan BağıĢçısı Adayının Değerlendirilmesi Kan bağışçısı adayının kan bağışına uygunluğunun değerlendirilmesi kan bağış merkezi doktorunun sorumluluğundadır. Her kan bağışı başvurusu için kişilerin ret veritabanı kontrolü yapılır. Doktor ve kan bağışçısı adayı görüşmesi, mümkün olduğunca soyutlanmış ve rahat bir ortamda gerçekleştirilir. Görüşmeye üçüncü şahısların herhangi bir şekilde müdahalesini engelleyecek şekilde gerekli önlemler alınır. Değerlendirme sırasında açıklığa kavuşması gereken durumlar, doktor tarafından irdelenir ve tamamlayıcı sorularla bağışçıdan bilgi alınır. Kan bağışıyla ilgili tüm işlemler; tamamlanmamış kan bağış başvurusu, kan bağışçısının reddi, istenmeyen ciddi etki ve olayları da içerecek şekilde kayıt altına alınır ve bağışçı seçimine ve son değerlendirmeye ilişkin kayıtlar "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu"nda ilgili alana kaydedilir ve doktor tarafından imzalanır. Kan bağışçısı, sadece hekim tarafından reddedilir. Kan bağışçısı seçimi ile ilgili ayrıntılar, "KAN BA I ISI SE İMİ" kısmında anlatılmıştır. Kan BağıĢının GerçekleĢmesi Sorumluluk Rehber ve standart işletim prosedürlerince tanımlanmış prosedürlere uygun şekilde ve güvenli kan alınması hekimin sorumluluğundadır. Standart iģletim prosedürleri Tüm hizmet birimleri, kan alma ile ilgili SİP lerini hazırlamak zorundadır; bunlar kan alımının tüm aşamalarını kapsar. Dokümanlar personelin kolayca ulaşabileceği bir yerde ve güncel olur. Fiziki alan Kan alımı yapılacak mekan veya mahal, iş akışına uygun olarak ve her bir iş için yeterli alanı sağlayacak şekilde tasarlanır. Kan alımı yapılacak mekan veya mahalde yeterli ışıklandırma ve kan bağışçısının kendini iyi hissedeceği bir ortam sağlanır. 18

19 Etiketleme Hekim tarafından onaylanmış her kan bağışçısı adayı ve her kan bağışı için benzersiz bir alfanümerik veya nümerik bir kodla işaretlenmiş etiketler oluşturulur. Aynı kod, aynı bağışçı ve aynı kan bağışı için kayıt formu, kan torbaları ve test numunelerinin alındığı tüpler üzerinde de bulunur. Yanlış etiketlemenin önlenmesi ve aynı kodun iki kez kullanılmaması için gerekli önlemler alınır. Kan torbaları ve kan tüplerindeki etiketleme, hata olasılığını önleyecek şekilde düzenlenir. Kod numarası ile ad, soyadı, doğum tarihi ve cinsiyeti bilgilerine ulaşılabilinir. Kan torbası ve kan örneğinin bulunduğu tüplerde, doğru etiketlemenin yapıldığından emin olunmadan, kan alma işlemine başlanmaz. Kan torbaları, tüpler ve kan alma kayıtları asla ikinci bir defa etiketlenmez. Kullanılmayan numaralar tespit edilir. Etiket hatalarını önleyecek rutin uygulama ve prosedürler oluşturulur. Kan torba sistemlerinin kontrolü Kan alma işleminden önce olası bir delinme açısından torba ve hortumlar kontrol edilir. Bu amaçla torbaya baskı uygulanır. Eğer paketten çıkarıldığında torbanın üzerinde ıslaklık varsa, bir delinmeden şüphe edilir. Paketteki tüm torbalarda anormal derecede bir ıslaklık tespit edilirse, paketteki torbalardan hiç biri kullanılmaz. Torbanın içindeki sıvının berrak olup olmadığına bakılır, berrak ise kullanılır. Flebotomi hazırlığı Kan bağışçısı adayı, kan alma için uygun bir kan alma yatağına yatırılır. Kan alma yatağı, bu amaç için üretilmiş olmalıdır. Kan, kolun antekubital bölgesinin uygun ve cilt lezyonları bulunmayan bir alanından alınır. Venöz oklüzyon (turnike uygulayarak) ile ven daha belirgin bir hale getirilir. Damar giriş yeri, tanımlanmış ve valide edilmiş bir antiseptik ile S.İ.P de belirtilen şekilde hazırlanır. Vene girmeden önce kullanılan antiseptik solüsyonun tamamen kurumuş olmasına dikkat edilir. Hazırlanmış bölgeye iğnenin girişinden önce parmakla dokunulmaz. Damara girme işlemi yalnızca bu alanda yetkili ve eğitim görmüş kişilerce tek seferde uygulanır. Kan torbası bağışçının kol seviyesinin altında olur. Laboratuar numunelerinin alınması Laboratuvar numuneleri, kan bağışı esnasında kan toplama sisteminin bu amaç için oluşturulmuş özel bölümünden alınır. 19

20 Kan alma Laboratuar numuneleri alındıktan ve bu amaçla oluşturulan özel bölümle ilişki kesildikten sonra, ana torbaya kan alımı başlar başlamaz kan torbası hafifçe çalkalanır. Bu çalkalama işlemi, tüm kan toplama işlemi süresince düzenli aralıklarla çalkalama yapabilen, valide edilmiş bir kan çalkalama ve tartı cihazı ile gerçekleştirilir. Böylece bağışçının aşırı miktarda kan vermesi engellenir. Kan akışı değerlendirilir, yetersizse iyileştirme yoluna gidilir. Bağışçı kan alma sırasında yalnız bırakılmaz ve işlem süresince gözlem altında tutulur. Bir ünite tam kan için bağış süresi, ideal olarak 10 dakikadır. Tam kan bağışında, eğer süre, 12 dakikayı geçerse, trombosit konsantresi; 15 dakikayı geçerse, plazma bileşeni hazırlanmaz. Kan alımının sonlandırılması Bağışın sonlandırılması için turnike açıldıktan sonra koldan çıkarılan iğne, çalışanların ve bağışçının güvenliği açısından özel kılıfına (personel güvenlik kiti) yerleştirilir. Hemen ardından iğnenin çıkarıldığı bölgeye uygun ve temiz bir pansuman malzemesi ile baskı uygulanır. Bağışçıdan kolunu bükmeden yüksekte tutması ve damar üzerine basınç uygulaması istenir. Bağışçının kan alma yatağından hemen kalkmasına izin verilmez, uygun süre boyunca kan alma yatağında beklemesi istenir. "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu" ile kan torba sistemi ve laboratuar numunelerinin üzerindeki kodların aynı olup olmadığına dair son bir kontrol daha yapılır. En son aşamada iğne hortumdan ayrılır, tıbbi atık kutusuna atılır ve torba hortumundaki kan sıyrılarak antikoagülan ile iyice karışması sağlanır. Kan alma işleminden sonra kan torbaları üretilecek kan bileşenlerinin kalite koşullarının gerekliliklerine uygun taşıma ve depolama şartlarında karantina alanına alınır. Flebotomiyi gerçekleştiren personel "Ek-4: Kan Bağışçısı Tıbbi Değerlendirme ve Flebotomi Formu"nda ilgili alanı eksiksiz olarak doldurur. Kan bağıģı sonrası izleme ve bilgilendirme Bağışçı daha sonra ikram verilmek üzere yönlendirilir ve izlemeye devam edilir. Bağışçı gitmeden önce kolu ve genel sağlık durumu gözden geçirilir, iğnenin giriş yerine uygulanacak bakım konusunda bilgi verilir ve bağıştan sonraki süreçte herhangi bir rahatsızlığı olursa, bildirmesi istenir. Bağışçılara, bağışladıkları kanın herhangi bir olay nedeniyle transfüzyona uygun olmadığını 20

21 düşünüyorlarsa, bunun bir an önce söylemelerinin çok önemli olduğu hatırlatılır. Aşağıda belirtilen ve benzer nitelikteki işlerle veya hobilerle uğraşan bağışçıların, kan bağışladıktan sonra en az 12 saat işlerine ya da bu uğraşılarına ara vermesi gerekir. Meslekler; o Pilotlar o Hava trafik kontrolörleri o Ambulans sürücüleri o Petrol tankeri, otobüs ya da tren sürücüleri o Vinç operatörleri o Yüksek yerlere tırmanmayı gerektiren veya düşme tehlikesi olan yerlerde (yapı iskeleleri vb) çalışanlar o Yeraltı madencileri o Dalgıçlar o İtfaiyeciler Hobiler; o Dalma o Tırmanma (dağcılık) o Planör sporu o Paraşüt sporu o Motorlu sporlar Tamamlanamayan kan bağıģları Kan bağışçısı reaksiyonu, kan akımı ile ilgili sorunlar, bağışçının kan bağışından vazgeçmesi ve benzer sebeplerle tamamlanamayan bağışlar, nedeni belirtilerek kayıt altına alınır. Kayıtlar Kan alım süreci boyunca tutulmak zorunda olunan kayıtlar (Ek-1a veya Ek-1b, Ek-2, Ek-3 ve Ek-4), mevzuatın gerektirdiği süre boyunca muhafaza edilir. Kan BağıĢçısı Seçimi Kan bağışçısı seçiminin iki temel amacı vardır: 21

22 Kan bağışı işlemi esnasında veya sonrasında bağışçıyı direkt olarak etkileyebilecek olası zararlardan korumak, Kanı alacak hastaları enfeksiyon bulaşı veya bağışçının kullandığı ilaçların yan etkisinden veya diğer tıbbi risklerden korumak. Kan BağıĢçısı Seçiminde Temel Ġlkeler Kan bağışçısı seçimi kriterleri, hem tam kan bağışı, hem de aferez bağışı için geçerlidir. Aferez bağışında farklılık arz eden durumlar Aferez İşlemleri İçin Kan Bağışçısı Seçimi başlığı altında anlatılmıştır. Kan ve Kan bileşenlerinin verilmesinde temel esas, gönüllü kan bağışıdır. Tedavi amacıyla kullanılacak kan, yalnızca sağlıklı kişilerden alınabilir, Bağışçıların değerlendirilmesi ve seçimi genel görünümüne, tıbbi geçmişiyle ilgili basit sorulara verdiği yanıtlara, genel sağlık durumu ve yaşam tarzına, bağış öncesi test ve ölçümlere dayanılarak verilir, Bağışçı değerlendirilmesi ve seçimi her kan bağışında, bağıştan hemen önce hekim tarafından gerçekleştirilir, Tedavi maksatlı kan vermek için başvuran hastalardan kan bağışı kabul edilmez, Herhangi bir sebeple tetkikleri süren, bir uzmanın muayene ve görüşlerini bekleyen veya bir hastanede yatış sırası bekleyen kişilerden kan alınmaz, Bağışçılara sağlıkları ve yaşam şekillerine yönelik mahrem sorular sorulur ve bunlar gizli tutulur. Bu nedenle kan bağışından önce görüşmeler başka kişilerin duyamayacağı bir ortamda yapılır. Rehberde tanımlanmamış durumlar için değerlendirme yapan hekim, karar verme yetkisindedir. Bağışçının kan vermemesi gereken bir durum söz konusu ise kalıcı veya geçici ret nedenleri hekim tarafından bağışçıya izah edilmeli ve kayıt edilmelidir. Kan güvenliği açısından tehdit oluşturan, yaşam biçimi, alışkanlıklar ve çevre gibi özellikler göz önüne alınarak belirlenen ve toplumda belli bir hastalığa sahip olma yönünden beklenenden daha yüksek risk taşıyan risk grupları kan bağışından men edilir. Risk gruplarına d hil kişilerle kondom kullanarak ya da kullanmaksızın vajinal (penis ile vajinanın teması), oral (ağzın vajina, penis ya da anüs ile teması) ya da anal yolla (penis ile anüs teması) gerçekleştirilen cinsel ilişkiler kan güvenliği açısından sorgulanır. 22

23 Bağışçı seçiminden sorumlu olan doktor görüşme yaptığını formu imzalayarak teyit eder. BağıĢçıya Ait Genel Bilgilerin ve Fiziksel Özelliklerin Değerlendirilmesi Genel görünüm Bağışçılar aç olmamalı, tercihen kan bağışından iki saat önce tam bir öğün yemiş olmalıdır. Kan bağışçısının genel görünümü açısından pletorik görünüm, zayıf fiziki yapı, sarılık, anemi, siyanoz, dispne, mental kooperasyon durumunun yeterliliği, alkol veya ilaç kullanımına bağlı intoksikasyon gibi durumların varlığı dikkatle incelenmeli ve eğer varsa, not alınmalı ve hekim tarafından değerlendirilmelidir. Kan alma bölgesinde lokalize egzama gibi herhangi bir lezyon olmamalıdır. Kan bağışından önce alkol kullanımı mevcutsa, kan bağışçısı adayı, alkolün etkisi tamamen kalkmadan kan bağışı yapamaz. Kas içi veya damar içi kullanılan yasadışı uyuşturucu aldığına dair kuvvetli süphe uyandıranlar, sorgulamada mental yönden tam kooperasyon sağlayamayanlar kalıcı olarak reddedilir. Fiziksel özellikler Kan bağışı yaş aralığı; Başlangıç: bağışçı 19 yaşından gün almış olmalı. Bitiş: 66 yaşından gün almamış olmalı. İlk kez kan verecek olan bağışçılar için üst yaş sınırı: 61 yaşından gün almamış olmalı. Düzenli kan bağışçıları için üst yaş sınırı: 70 yaşından gün almamış düzenli kan bağışçısı, kan bağış merkezi doktorunun onayı olmak şartıyla, yılda en fazla 1 kez olmak üzere kan bağışlayabilir. Bağış sıklığı; Tam kan bağış sıklığı: o Erkeklerde; bağış aralığı 90 günde birdir. o Kadınlarda; bağış aralığı 120 günde birdir. o Yılda bir defayı geçmemek ve hekim onayı olmak kaydıyla, 2 bağış arası en az 2 ay olabilir 23

24 Aferez uygulamalarında bağış sıklığı; o Aferez uygulamaları için bağış aralıkları Ek-5 te verilmiştir. Ağırlık; Bağışçının vücut ağırlığı en az 50 kg (çift eritrosit aferezi için en az 70 kg) olmalıdır. Bağışlanacak kan hacmi; Eritrosit konsantresi hazırlamak üzere yapılacak kan bağışının hacmi antikoagülan solüsyon hariç 450 ml %10 dur. Toplam vücut kan hacminin %15 inden fazla kan alınmaz. Bağışlanabilecek en çok kan hacmi, bağışçının toplam vücut kan hacmi ile ilişkilidir. Bir kan bağışının herhangi bir nedenle durdurulmak zorunda kalınması gibi bir durumda, eğer bağışçı tam bir kan bağışı yapmayı istiyorsa ve hekim de onaylıyorsa, aşağıda belirtilmiş şartlar yerine getirilmek kaydıyla ikinci bir kan torba sistemi ile devam edebilir. İkinci seansda tam bir kan bağışı alınıp alınamayacağının bilinmesi gerekir. Durdurulmak durumunda kalınan ilk seansda toplanan kan hacmi ile ikinci seansda toplanması planlanan bir tam kan bağışı hacminin, numuneler dahil, toplam vücut kan hacminin %15 inden fazla olmaması gerekir. Ek-6 da sunulmuş olan bilgiler doğrultusunda ikinci seansın yapılıp yapılmayacağına karar verilir. Kadın ve erkek bağışçılarda boy, ağırlık ve yaşa göre vücut tahmini toplam kan hacminin hesaplanması için bakınız; Ek- 6 da Tablo-1 Ana torbaya en fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması için bakınız; Ek-6 da Tablo-2. Hayati bulguların değerlendirilmesi Nabız: düzenli ve /dk arasında. Vücut sıcaklığı: en çok 37,5 C Kan basıncı; o Sistolik basınç: en az 90 mmhg, en çok 180 mmhg o Diastolik basınç: en az 60 mmhg, en çok 100 mmhg Hemoglobin seviyesi; o Erkekler: en az 13,5 g/dl o Kadınlar: en az 12,5 g/dl o İki yıl içinde dörtten fazla kan bağışında bulunmuş olan bağışçıların kan ferritin düzeylerinin kontrolü yapılmalıdır. 24

25 Kan BağıĢçısı Seçiminde Kriterleri Sadece sağlıklı kişilerin kan bağışçısı olarak kabul edileceği dikkate alınarak, ret ölçütleri aşağıdaki şekilde gruplandırılır; Kalıcı ret gerektiren durumlar; Ek-7 de ve Ek-8 de belirtilmiş olan hastalıklar ve/veya durumlar söz konusu ise, bu kişiler, sürekli olarak reddedilirler. ret gerektiren durumlar; Ek-7 de ve Ek-8 de açıklanmış olan hastalık ve/veya durumlar, tanımlanmış bir süre veya belli bir şartın yerine getirilmesi süreci boyunca geçici olarak reddetme nedenidirler. retler, tanımlanmış bir zaman aralığı için olabileceği gibi bir raporun ibraz edilmesi veya halen kullanılmakta olan ve ne zaman kesileceği henüz bilinemeyen bir ilacın kullanımı gibi belirli bir şartın yerine getirilmesini gerektiren belirsiz süreli de olabilir. şartlı ret uygulanabilecek ret nedenleri Ek-9 da belirtilmiştir. Enfeksiyon hastalıkları: Bu rehberde özellikle tanımlanmış olan enfeksiyon hastalıkları dışında kalan durumlarda genel olarak semptomların bitimini takiben iki hafta süreli bir geçici ret uygulanır. Eğer herhangi bir enfeksiyon hastalığı olan biri ile bir temas söz konusu olmuşsa, ret süresi, ilgili hastalığın inkübasyon periyodu ile örtüşecek şekilde verilir. Enfeksiyon hastalığının ne olduğu bilinmiyorsa, sorumlu hekimin değerlendirmesine göre karar verilir. Belli coğrafik alanlara özgü enfeksiyonlar bölüm de anlatılmıştır. Hepatit B ve hepatit C öyküsü olanlar kan bağışçısı olarak kabul edilmez. Hepatit A öyküsü olanlara tam şifadan sonraki 1 yıla kadar geçici ret verilir. Hepatit öyküsü veren fakat hepatit türü hakkında net bilgi veremeyen kişilerden durumunu Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan bağışının kabul edilebilmesi için hepatit öyküsünün üzerinden en az 24 ay geçmiş olmalı ve ayrıca HBsAg negatif, anti-hbc negatif, anti-hcv negatif olmalıdır. 25

26 Hepatit B enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması (aynı evi ya da öğrenci yurdu vb ortamlarda aynı odayı paylaşanlar vb) ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel partneri) kişilerden ve bu özellikteki hastalarla teması olan sağlık personelinden, aşı ile bağışıklanmış olduğunu belgelemesi şartı aranır; bu kişilerden, enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporlarında anti-hbc nin negatif, anti-hbs nin pozitif olması durumunda kan bağışı kabul edilir. Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan biriyle yakın teması (aynı evi paylaşanlar) ya da cinsel teması bulunan (eşi ya da cinsel partneri) kişilerden, en son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan bağışı kabul edilebilir. Görevi gereği Hepatit C enfeksiyonu (akut ya da kronik) olan hastalarla sürekli teması olan sağlık personelinden kan bağışı kabul edilmez. Böyle bir hasta grubundan uzaklaşmış sağlık personelinin son temasından bu yana 12 ay geçmiş ise kan bağışı kabul edilebilir. Yukarıda bahsedilen şartların dışında, hastaların vücut salgıları ile doğrudan inokülasyon ya da müköz membran teması olan sağlık personeline 12 ay süre ile geçici ret verilir. Coğrafi Risk Bölgeleri Bazı enfeksiyon hastalıkları farklı coğrafik bölgelerde farklı dağılım gösterebileceği gibi bir bölgeye özel de olabilir. Kan bağışçılarının, farklı coğrafik bölgelere yapmış oldukları seyahatler ve bu seyahatlerdeki deneyimleri, enfeksiyon riski açısından önem taşımaktadır. Kan bağış merkezi hekimi tarafından, kişinin başka bölgelere veya ülkelere yapmış oldukları seyahatler sorgulanır ve değerlendirilir. Coğrafi risk bölgelerine ilişkin bilgi ve haritalar Ek-10 da sunulmuştur. Malarya o Bağışçının, malaryanın endemik olduğu bir bölgeye ziyareti; o Böyle bir bölgede ikameti özenle sorgulanır. Kan toplayan kan hizmet birimleri, birim içerisinde güncel bir malarya haritası veya malarya açısından riskli ülkeler veya bölgeler listesi bulundururlar. Endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş kişiler; 26

27 o Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir. o Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar reddedilir. Malarya öyküsü veren kişiler; o Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana kadar reddedilir ve bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir. Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar reddedilir. Malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler; o Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir. o Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar reddedilir. Malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ve herhangi bir şikayeti veya semptomu oluşmamış kişiler; o Malaryanın endemik olduğu bölgeden son dönüşünden itibaren en az 4 ay sonra, malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. o Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir. Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" çıkana kadar reddedilir. o Eğer test yapılmamışsa, malaryanın endemik olduğu bölgeden son dönüşünden itibaren 12 ay boyunca reddedilir. HIV 27

28 o HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da Nijerya da 1977 yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak bulunduğu süre içinde kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV riski yönünden kan bağışçısı olamazlar. Chagas Hastalığı o Chagas Hastalığı tanısı almış kişiler kalıcı olarak reddedilirler. o Chagas hastalığının endemik olduğu bir bölgede doğmuş veya transfüzyon almış kişiler, T.cruzi için valide edilmiş bir test ile negatif sonuç vermeleri halinde, sadece plazmafraksinasyon amaçlı olarak plazma verebilirler. o Chagas hastalığı esas olarak Latin Amerika da görülür. Son yıllarda A.B.D, Kanada, birçok Avrupa ülkesi ve Batı Pasifik ülkelerinde görülme sıklığı artmıştır. Variant Creutzfeld-Jakob Hastalığı o ile yılları arasında toplam olarak 6 ay Birleşik Krallık ta (İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler, İskoçya) yaşamış kişiler vcjd riski taşıdıklarından kan bağışında bulunamazlar. o Geçmişte veya halen insan hipofiz deriveleri kullanmış olan, dura mater veya kornea grefti almış olanlar, ailelerinde Creutzfeld Jacob hastalığı veya Transsmisible Spongioform Ensefelopati öyküsü olanlar bu açıdan değerlendirilir ve kalıcı olarak reddedilir. Ġlaç Kullanımı ve Süreleri Bağışçının kullandığı ilaçların kendisi genel olarak bağış için engel oluşturmaz. Bununla birlikte ilaç kullanımının sebebinin, bağışçı reddini gerektiren bir hastalığın habercisi olabileceği göz önünde bulundurur. Teratojenik etkisi kanıtlanmış ilaçları kullanan bağışçılar, ilacın farmakokinetik özelliklerine uygun süre boyunca reddedilirler. Bağış açısından risk içeren ilaçlar ve ret süreleri Ek-11 de verilmiştir. 28

29 Aferez ĠĢlemleri Ġçin Kan BağıĢçısı Seçimi Aferez bağışçılarının seçimi ve tıbbi izlemi, hekimin sorumluluğundadır. Sorumlu hekim tarafından karar verilen istisnai durumlar dışında aferez bağışçılarının, tam kan bağışı için gerekli genel ölçütleri karşılaması gerekir. Aferez bağışından önce bağışçılara işlemle ilgili bilgilendirme yapılır ve bağışçı, aferez bağışçısı bilgilendirilmiş onam formunu (Ek-1b) imzalar. Serolojik tarama testleri her aferez işlemi için uygulanır. Aferez işlemi öncesi aşağıdaki hususlar özellikle sorgulanmalıdır; o Anormal kanama atakları o Belirgin sıvı retansiyonu öyküsü (özellikle steroid ve/veya plazma genişleticiler kullanılacaksa) o Trombosit aferezinden önceki beş gün içerisinde asetil salisilik asit veya piroksikam içeren ilaçların kullanımı o Trombosit aferezinden önceki iki gün içerisinde asetil salisilik asit ve piroksikam içeren ilaçlar dışındaki NSAI ilaçların kullanımı o Mide şikayeti öyküsü (steroidler kullanılacaksa) o Önceki bağışlarda istenmeyen ciddi reaksiyonların varlığı Aferez bağışçılarında tam kan bağışı için gerekliliklere ek olarak aşağıdaki hususlara dikkat edilir; o Bağış sıklığı; Aferez işlemlerinde bağış sıklığı, Ek-5 te özetlenmiştir. o Yaş, nabız, arteriyal tansiyon; Tam kan bağışında olduğu gibidir. o Vücut ağırlığı; Plazmaferez, tromboferez ve tek ünite eritrosit aferezi için en az 50 kg dır. ift ünite eritrosit aferezinde obez olmayan kişi için en az 70 kg dır ve toplam vücut kan hacmi 5 L den fazla olmalıdır. o Hemoglobin ve hematokrit düzeyi; Plazmaferez, tromboferez ve tek ünite eritrosit aferezi için tam kan bağışında olduğu gibidir. ift ünite eritrosit aferezi için Hemoglobin en az 14 g/dl, hematokrit en az 0,42 olmalıdır ve işlem sonrası hemoglobin seviyesi 11 g/dl nin altına düşürülmemelidir. o Toplama hacmi; 29

30 Topalanacak hacim (antikoagülan hariç) her bir plazmaferez işlemi için tahmini toplam kan hacminin %16 sını aşmamalıdır. Toplam tahmini kan hacmi cinsiyet, vücut ağırlığı ve boya göre hesaplanır. Bu hesabın nasıl yapılabileceği Ek-6a da ayrıntılı olarak anlatılmıştır. Toplanan plazma hacmi (antikolagülan solüsyon hariç), her bir sefer için 650 ml yi aşamaz. Bir kan bağışçısına uygulanan plazmaferez işlemi sayısı, yılda 33 defadan fazla olamaz. Toplanan plazma hacmi haftada 1,5 L; yılda ise, 25 L den fazla olamaz. Plazma, trombositler ve/veya eritrositlerle birlikte alındığında toplam plazma, trombosit ve eritrosit hacmi, sıvı replasmanı yapılmıyorsa, en fazla 650 ml (antikoagülan solüsyon hariç) olmalı ve toplam kan hacminin %13 ünü aşmamalıdır. Ek gereklilikler; o Trombosit aferezi Trombosit aferezi için trombosit sayısı en az 150x10 9 /L olmalıdır. Yüksek doz trombosit toplanacak bağışçılarda, bağışçının trombosit düzeyinin 100x10 9 /L nin altına düşürülmesine izin verilmez. o Plazmaferez Tüm plazmaferez bağışçılarında en az yılda bir kez albümin, total protein ve IgG düzeylerine bakılır. Yapılan ölçümlerde total protein 60 g/l den az olmamalıdır. o Eritrosit aferezi Alınan toplam eritrosit miktarı, bağışçı hemoglobin düzeyinin 11 g/dl nin altına inmesine izin vermeyecek şekilde ayarlanır. o Granülosit aferezi Granülosit aferezi, hazırlama sürecinin özellikleri nedeniyle "Terapötik Aferez Rehberi"nde ele alınmıştır. 30

31 Kan Bankacılığı Kan Bankalarının DoğuĢu Dünyada ilk kan bağışı servisi Londra da 1921 yılında İngiliz Kızılhaçı Camberwell Bölümü Sekreteri Percy Oliver ( ) tarafından kurulmuştur. Oliver sadece bir hekim değil, aynı zamanda Birinci Dünya Savaşında mültecilere verdiği hizmetler nedeniyle 1918 yılında İngiltere Krallığı tarafından ödüllendirilmiş bir sivil gönüllüydü. Ekim 1921 tarihinde çalışmakta olduğu Kızılhaç cemiyeti Kraliyet Akademi Hastanesi tarafından gönüllü kan bağışında bulunması için çağrıldı. alışma arkadaşlarından Hemşire Linstead ilk kan veren kişiydi ve bu durum Oliver ı yakınlarından oluşan ve kısa bir çağrı notu ile kan bağışında bulunmak üzere davet edilebilecek bir birlik kurmak üzere cesaretlendirdi. Gönüllülerin bu çağrıları sadece Oliver in Londra da 5 Colyton Caddesi SE22 numarada bulunan çalışma ofisinde kan vermek üzere kabul etmeleri kararlaştırıldı ve Oliver buraya daha sonra İngiliz Kızılhaçı Kan Transfüzyon Servisi adını verdi. O dönemlerde evlerde telefon sık bulunmadığı için kan bağışçıları genellikle polis tarafından çağrılıyorlardır. Her gönüllü bağışçı panele kaydedilmeden önce bir fizik muayeneden geçiyor, bazı serolojik testlerle kan grupları belirleniyor ve sifiliz enfeksiyonu taşımadıklarından emin olunuyordu. Sunulan hizmetler tamamen ücretsiz olarak veriliyordu ve masraflar da yardım bağışları ile karşılanıyordu. Bağışçıların bu süreçte yaptıkları masrafların geri ödenmesi teklif edilse de birçoğu bunu tercih etmiyordu. Oliver in hizmeti 1922 de sadece 13 kez talep edildi, ancak ünü giderek yayıldı ve 1925 yılında hastaneler tarafından 428 kez yardım talebinde bulunuldu. Oliver aktif olarak bağışçı kazanımı ile uğraşıyordu ve yaptığı görevlerde organizasyonun tıbbi danışmanı olarak görevlendirilmiş olan St. Bartholomew Hastanesi cerrahlarından Sir Geoffrey Keynes kendisine yardımcı oluyordu. Hastanelerin bağışçılara nazik bir şekilde davranmaları ve birlikten ayrılmanın en önemli nedeni olan herhangi bir olumsuz durum ile karşılaşmalarını engellemeleri gerekiyordu. Birçok doktor ise hala herhangi bir türden antikoagülan kullanmaya karşı duruyor ve doğrudan donasyon yapmaktan yana tavır sergiliyordu. Ayrıca venöz girişim tekniklerinde ilerleme sağlamak gerekiyordu. Bu girişimler ilk başta damara bir kesi yapılması, işlem bitiminde ise sütür atılması şeklinde 31

32 gerçekleştiriliyordu ve bu nedenle aynı damar müteakip bağışlarda kullanılamıyordu. Ayrıca, birçok hastanede kan grubu güvenilir şekilde tespit edilemiyordu ve bazı hastalar ABO uygunsuzluğu nedeniyle kaybediliyordu. Bazı hastaneler alıcıların kan gruplarının belirlenmesi için gerekli bileşenlere masraf yapılmasından sakındıkları için sadece 0 grubu kan talebinde bulunuyorlardı, ancak bu durum kısıtlı sayıdaki bağışçının üstüne gereksiz bir baskı oluşturuyordu. O yıllar henüz diğer şehirlerde kan bankalarının oluşmaya başladığı yıllardan önceydi, fakat daha sonra Sheffield, Manchester ve Norwich de ilk kan bağışçısı birlikleri kurulmaya başlandı. Bunlardan bazılarının önemli bir farkı şehir merkezlerinin Kızılhaç ile doğrudan bir bağlantılarının olmaması ve ayrıca kan bağışı karşılığında ödeme yapılan bağışçıları bulunmasıydı. Manchester de 1930 yılında kan bağışında bulunanlara Halk Sağlığı Departmanı tarafından üç guinea apra ödeniyordu. Benzer sistemler diğer ülkelerde de oluşturuldu ve ilk ülkeler arasında Fransa, Almanya, Avusturya, Belçika, Avustralya ve Japonya yer alıyordu. Oliver in çabaları Roma da 1935 yılında ilki gerçekleştirilmiş olan Uluslararası Kan Transfüzyon Cemiyeti Kongresinde dile getirildi: Londra Kızılhaçı 1921 yılında ilk kez kan bağışı sorununa her saat cevap veren bir transfüzyon servisi organize ederek çözüm sağlamasından, bunun yanında kanı değerlendirilmiş ve sağlığı garanti edilmiş bağışçıları her yere gönderebilmesinden dolayı bu onurun sahibidir. Ancak, bağışçıları her seferinde çağırmak pratik bir çözüm değildi. Chicago daki Cook County Hastanesinden Bernard Fantus kanın şişelendiği ve buzdolabında 10 güne kadar saklanabildiği ilk kan bankasını 1937 yılında kuran kişi oldu. Kan bağışçılarının sayısının azlığı Rus hekimleri 1930 yılında farklı bir kaynak arayışına, yani kadavradan kan alımını araştırmaya yönlendirdi. Bu konuda ilk bildirilen olgu Rusya da 1930 yılında Shamov tarafından gerçekleştirildi. Hayvanlar üzerinde yapılan birkaç deneysel çalışmanın ardından, trafik kazasında hayatını kaybeden bir kurbanın kanı inferior vena cavadan alınarak bileklerini keserek intihar girişiminde bulunan genç bir adama başarıyla nakledildi. Elde edilen başarı üzerine çalışmalarına devam eden Shamov, birkaç yıl içerisinde kadavra kanının kullanıldığı yaklaşık 2500 hasta üzerindeki deneyimlerini yayınladı ve sadece 7 alıcının hayatını kaybettiğini duyurdu. Shamov un çalışmalarında sadece kardiyak arrest gibi ani ölümler neticesinde kan alınıyor, kronik hastalıklardan yaşamını yitirenlerin kanı ise alınmıyordu. Her kadavranın juguler veninden iki ila dört litre kan alınabiliyor ve herhangi bir antikoagülan da ilave edilmiyordu. Daha önceden yapılan hayvan deneylerinden edinilen deneyimlere göre kadavra kanı ölümü takip eden 32

33 birkaç saat içerisinde alınırsa bakteriyel kontaminasyon ihtimali en aza inmesine rağmen yine de kan kullanılmadan önce sifiliz için serolojik bir test yapılmakta idi. Diğer ülkelerde de hekimler kadavra kanı kullanma çalışmaları yapmışlarsa da, kan bankalarının kurulması bu deneyimleri gereksiz kıldı. Michigan dan 1964 yılında yayınlanan bir raporda yedi hastada kadavra kanının başarıyla kullanıldığı ve bu hastaların beşinin tam iyileşme sağladığı bildirilmiştir, bu yayının birinci yazarı ise daha sonraları edineceği kötü şöhretini terminal dönem hastalığı olan hastalara yardımlı intihar uygulamasına borçlu olan Dr. Jack Kevorkian dı. Bunun dışında bazı gruplar bol miktarda bulunabilen plasenta kanını transfüzyonda kullanma denemeleri yapmışlar, ancak plasental kandaki bakteriyel kontaminasyon riskinin kadavra kanından çok daha fazla olduğu belirlenmiş ve bu taze kan kaynağı ile yapılacak transfüzyonlar yasaklanmıştı. Modern Kan Transfüzyon Hizmetlerinin GeliĢimi İkinci Dünya Savaşının patlak vermesi kan transfüzyon hizmetlerinin gelişimi için büyük bir uyaran olmuştur. İspanyol İç Savaşı sırasında ( ) Barselonalı bir hekim olan Federico Duran-Jordan sadece 0 kan grubu olan bağışçılardan toplanan kanlardan oluşan ve ihtiyaç duyulan heryere nakledilebilen bir kan bankası organize etmişti. Ulusalcıların savaşı kazanacakları aşik r hale geldikten sonra ise Londraya uçmuş ve 1938 yılında Dr. Janet Vaughan a Hammersmith Hastanesinde bir kan bankası oluşturması için yardımda bulunmuştu. Almanya ile savaşın çok yakında gerçekleşeceğinin hissedildiği Londra da kapalı kapılar ardında yapılan hazırlıklar arasında Tıbbi Araştırma Konseyi tarafından yönetilecek olan 4 kan deposu da yer aldı. Savaş Dairesi ayrıca Bristol de 1938 sonbaharında Dr. Lionel Whitby nin kontrolü altında Askeri Kan Kaynağı Deposunu kurdu. Ordu, kan ihtiyacının merkezi olarak toplanması ve cepheye sevkedilmesi, böylelikle ön sıradaki yaralılar için ihtiyaç duyulan kanın cephedeki diğer askerlerden karşılanmaması yönünde bir karar almıştı. Askeri Kan Kaynağı Deposu tarafından belirlenen ilk hedef günde 100 ünite toplanması iken, savaş bitiminde günde 1300 ünite toplanıyor ve kullanılıyordu. Siviller arasında kan bağışı belirgin bir başarı sağladı ve savaşın sonunda 756,046 bağışcıdan kan toplanmıştı. Savaşın birimi ile birlikte kurulan İngiliz Ulusal Sağlık Hizmetleri d hilinde 1946 yılında Sağlık Bakanlığı denetiminde Ulusal Kan Transfüzyon Hizmetleri faaliyetine başlamıştı. 33

34 Ülkemizde Kan Bankacılığı Ülkemizde kan transfüzyonu ile ilgili ilk çalışmalar 1921 yılı itibariyle Prof. Dr. Burhanettin Toker tarafından başlatılmıştır. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi nde, 1938 yılında ilk transfüzyon gerçekleşmiştir te Kızılay Kongresi nde Genel Başkan Prof. Dr. Reşat BELGER in önerisi ile kan yardım teşkilatının kurulması kararlaştırılmıştır te Kızılay tarafından kan transfüzyonu konusunda eğitim almaları için İngiltere ve ABD ye doktorlar gönderilmiştir de Ankara ve İstanbul da eş zamanlı ilk modern Kızılay Kan Merkezleri açılarak kan bankacılığı alanında da hizmet verilmeye başlanmıştır. Kızılay ın kan bağışı çalışmaları 1974 yılında Türkiye Kızılay Derneği Kan Bağışı Organizasyonu nun kurulması ile hız kazanmış, halka kan bağışı konulu eğitimler verilmeye ve gezici kan bağışı kampanyaları düzenlenmeye başlanmıştır. Ülkenin ihtiyacına cevap vermeye çalışan kan merkezlerinde zamanla artış olmuştur. Farklı bir uzmanlık alanı gereken kan bankacılığı için Kızılay çatısı altında yeni bir müdürlük açılması kararlaştırılmıştır de Türkiye Kızılay Derneği Kan Hizmetleri Müdürlüğü kurulmuştur. Türk Kızılayı nın Kan Hizmetleri alanında gelişen ve büyüyen yapısı ile ülke kan ihtiyacının çoğunu karşılar hale gelmiştir. 31 Mayıs 2005 tarihli Bütçe Uygulama Talimatnamesi nde Türk Kızılayı nın güvenli kan esasına dayalı çalıştığı ve ihtiyaç duyulan kanın öncelikle Türk Kızılayı Kan Merkezlerinden temin edilmesi belirtilmiştir. Bu gelişmelerin ışığında Kan Hizmetleri, bünyesinde hizmet veren Kan Bağışı Merkezlerini bölgesel yapılaşma altında toplamaya başlamış, merkezi laboratuvarların kurulması ile güvenli kan temini çalışmalarını standardize etmiştir. Bugün itibariyle dünyadaki gelişmiş kan bankaları standartlarına ulaşılmıştır yılında iki kan merkezi ile çıkılan Kan Hizmetleri yolculuğuna 2013 yılı itibariyle 16 Bölge Kan Merkezi yapılanması altında 63 Kan Bağışı Merkezi ile devam etmektedir. 34

35 Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢı Kan transfüzyonu yaşam kurtarıcı sağlık hizmetlerinin vazgeçilmez bir bileşenidir ve milyonlarca kişinin sağlığının iyileştirilmesini sağlar. Ancak maalesef birçok ülkede güvenli kan ve kan ürünlerinin temininde kronik bir kısıtlılık vardır ve bu nedenle dünya nüfusunun önemli bir kısmının kan transfüzyonu ihtiyacı karşılanamamaktadır. Bunun giderilmesinin tek yolu kan bağışlamaya uygun ve gönüllü olan kişilerin sayısının artırılmasıdır. Dünyada kan bağışı konusundaki vizyon ise %100 gönüllü kan bağışının sağlanmasıdır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve Uluslararası Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetleri (UKKC) her ülkede %100 gönüllü kan bağışının sağlanabilmesi için küresel bir eylem planı oluşturmuştur. Bu plan gönüllü karşılıksız kan bağışının (GKKB) güvenilir ve sürdürülebilir bir kan kaynağı olması üzerine inşa edilmiştir. Amaç, ulusal kan bağışı programlarının kuvvetlendirilerek en güvenilir olası kan bağışçılarının yer aldığı kalıcı bir havuz oluşturmaktır. Planın temelinde kan bağışçıları ulusal bir kaynak sayılmışlardır. Gönüllü kan bağışçıları başkalarının faydası için kan, plazma veya hücresel bileşenleri veren kişilerdir. Bunun için nakit ya da başka bir şekilde bir ödeme almazlar. Bu kapsama kan bağışı için kullanılan ulaşım süreleri haricinde çalışma izni almamak da dahildir. Bu kişilerin bilinçli şekilde kan bağışı yapma yönünde verdikleri kararın altında başkalarına yardım etme ve sosyal sorumluluk hissi yatmaktadır. Kan bağışı için hala hastaların yakınlarına veya paralı bağışa bağımlı olan ülkelerde GKKB nın artırılması kan temini sorumluluğunu hastaların yakınlarından alarak sağlık sistemine kaydıracak, ayrıca insanların kanlarını para karşılığı satmalarının da önüne geçecektir. Günümüzde kaynakları kısıtlı olan bazı ülkelerin de dahil olduğu 54 ülkede ulusal kan temininin %100 ü gönüllü bağışlarla sağlanır hale gelmiştir. DSÖ ve UKKC tarafından oluşturulan küresel eylem çerçevesi sağlık bakanlıklarının, bölgesel sağlık otoritelerinin, kan transfüzyon servislerinin, Ulusal Kızılhaç ve Kızılay Cemiyetlerinin, kan bağış organizasyonlarının ve %100 gönüllü kan bağışı amacına ulaşmak için çalışan tüm yandaş kurum ve 35

36 kuruluşların her seviyesindeki politika yapıcıların, planlayıcıların ve yöneticilerin kullanımları için tasarlanmıştır. Bu çerçeve ulusal ve toplumsal seviyelerde uygulanabilecek stratejileri ve eylemleri önerir ve bu stratejileri uygulamaya çalışan ülkelerin desteklenmesi için DSÖ ve UKKC tarafından gerçekleştirilebilecek olan etkinlikleri tanımlar. Küresel çerçevenin geliştirilmesi aşamasında DSÖ ve UKKC, Afrika, Doğu Akdeniz, Güney-Doğu Asya ve Batı Pasifik bölgelerinde gönüllü kan bağışı programlarının geliştirilmesi için eğitim çalıştayları düzenlemiştir. Bu çalışmalarda sağlık bakanlıklarından, kan transfüzyon servislerinden ve Ulusal Cemiyetlerden kan bağışı yöneticileri ile kan bağışçısı kazanım uzmanları, ayrıca kan bağışçıları derneklerinden deneyimli üyeler, Klüp 25 ler ve diğer sivil toplum örgütleri yer almıştır. Katılımcılar etkin kan bağışçısı programlarının inşa edilebilmesini sağlamak için başarıya ve başarısızlığa neden olabilecek faktörleri tespit edebilmek üzere bilgi paylaşımında bulunmuşlardır. Küresel eylem çerçevesi 5 yılda bir gözden geçirilmektedir. Bu arada gerekli olabilecek güncellemeler ise DSÖ Kan Transfüzyonu Güvenliği websitesinde yayınlanmaktadır. Bu çerçevenin amacı %100 gönüllü kan bağışı amacının gerçekleştirilmesidir ve bu amacın gerçekleştirilebilmesi için hükümetlere, ortaklara ve diğer paydaşlara destek sağlamak üzere tasarlanmış olup dört ana stratejik başlığı içerir: %100 gönüllü kan bağışı temeline dayalı ulusal kan bağışçısı programlarının oluşturulması İletişim ve eğitim ile gönüllü kan bağışı kültürünün oluşturulması ve Dünya Kan Bağışçıları Günü nün kutlanması Düşük riskli popülasyonlardan yeni bağışçıların motivasyonu ve kazanımı ile sabit bir kan bağışçısı havuzunun oluşturulması, mevcut veya eski kan bağışçılarının düzenli bağışçı olmaları için teşvik edilmesi ve kan bağışçılarının topluma yaptıkları katkının hatırlanması Kaliteli bağışının bir zahmet olarak görülmemesi için kaliteli kan bağışçısı hizmetlerinin sağlanması 36

37 UKKC her zaman gönüllü kan bağışını savunmuştur. Kan bankacılığı 1930larda uygulamaya geçmeden önce dahi en az bir Ulusal Cemiyetin gönüllü kan bağışını ön plana çıkarmaya çalıştığı bilinmektedir. Günümüzde Ulusal Cemiyetlerin yarısından fazlası aynı şeyi yapmaktadır ve tümü ulusal sağlık otoriteleri ile %100 gönüllü kan bağışını sağlamak üzere çalışmaları yönünde teşvik edilmektedir. UKKC, üyelerinin DKKB nı sağlamaya çalıştıkları ülkelerin sayısını artırmayı hedeflemiştir. UKKC aynı zamanda bir Kan Programları Olan Ulusal Cemiyetler İçin Küresel Danışma Paneli (KDP) kurmuştur. KDP tüm Ulusal Cemiyetler için kan programlarına yönelik iyi uygulamaları desteklemek ve kolaylaştırmak üzere farklı Ulusal Cemiyetlerden seçilmiş olan bir uzmanlar grubudur. Güvenli ve Sürekli Kan Sistemlerinin TeĢvik Edilmesi Toplum bireyleri kendilerine temin edilen tüm kan ve kan ürünlerinin güvenilir ve sürdürülebilir bir şekilde elde edilmiş olmasını talep etme hakkına sahiptirler ve hem yaşadıkları toplumu hem de sağlık sistemlerini bunun sağlanması için desteklerler. UKKC nin misyonu arasında kapasite oluşturulması, sürdürülebilirlik ve itibar kavramlarına bağlılık yer alır. Kan güvenliği güvenilir kan transfüzyonu için oldukça kritik olup, sağlık sistemleri ile UKKC sağlık güvenliği küresel, ulusal ve bireysel gelişimin temel ve vazgeçilmez bir öğesidir ilkesinin her zaman farkındadır. Sağlık güvenliği UKKC nin afetler ile halk sağlığı acillerinin iyileştirilmesine yönelik Küresel Gündem önceliklerinde de belirtilmektedir. Bu öncelikler: Savunmasız toplumlarda sağlık promosyonunun artırılması, Hastalık korunması ve afet risk azaltımının yükseltilmesi, HIV/AIDS programları ile savunmasının artırılmasıdır. UKKC, güvenilir ve sürdürülebilir kan sistemlerinin, özellikle de gönüllü karşılıksız kan bağışının sağlanması ile küresel sağlık güvenliğinin artırılmasını desteklemektedir. Ayrıca, etkin kan sistemleri risk yönetim ve denetimini de savunmaktadır. 37

38 UKKC çok farklı sağlık ve toplum şartlarında hizmet vermekte olup, kan ve kan ürünlerinin eşitlik, erişim, kalite ve güvenliğini destekleyerek tüm yurttaşların kendi kan sistemlerinin güvenlik ve bütünlüğüne güven duymalarını amaçlar. Kan güvenliği ayrıca Birleşmiş Milletler Milenyum Gelişim Hedeflerinin üç tanesinin de bünyesinde yer almaktadır: ocuk ölümlerinin azaltılması Anne sağlığının iyileştirilmesi HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele. DKKB, 1975 Dünya Sağlık Asamblesinin (DSA) üye ülkeleri gönüllü karşılıksız kan bağışı temeline dayanan ulusal kan hizmetlerinin geliştirilmesini desteklemeye çağırmasından beri uluslararası sağlık çabalarının kritik bir bölümü olarak görülmektedir ve DSA bu çağrıyı 2005 yılında yinelemiştir. Amerika Ulusal Kızılhaç Cemiyetlerinin 2003 yılındaki Santiago ili Deklerasyonu DKKB nı halk sağlığı etkilerinin iyileştirilmesi için en büyük potansiyeli oluşturan ve Ulusal Cemiyetlerin etkinliklerini birleştirmeyi sağlayacak olan eylemler arasına almıştır. UKKC nin gerçekleştirmek üzere gayret sarfettiği konular şunlardır: Gönüllü karşılıksız kan bağışı ilkesinin desteklenmesi ve savunulması Bağışçı ve alıcının sağlık ve iyiliklerinin en üst seviyede tutulması Kan programlarının geliştirilmesi ve yönetiminde güvenli, sürdürülebilir ve adil uygulamaların desteklenmesi Ulusal sağlık ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli kan ve kan ürünü kaynaklarına yönelik olarak ulusal kendine yeterlilik hedefinin teşvik edilmesi Kan güvenliğine yönelik olarak dengeli bir karar verme yaklaşımının savunulması UKKC 1981 konferansında kabul edilen ve DSÖ tarafından da desteklenen, Uluslararası Kan Transfüzyonu Cemiyeti nin kan bağışı ve transfüzyonu etik kodu ile uyumlu olarak yüksek etik standartların, bütünlüğün ve sorumluluğun desteklenmesi ve sürdürülmesi Kan bağışçıları ve kan bağışı ile ilgili olan tüm bilgilerin gizliliğine ve mahremiyetine saygı duyulması 38

39 Diğer Ulusal Cemiyetlerin ve kan hizmetlerinin güvenli ve sürdürülebilir kan sistemleri oluşturmak üzere desteklenmesi Türk Kızlayının Gönüllü KarĢılıksız Kan BağıĢçısı Faaliyetleri Toplumda kan bağıģı bilincinin oluģturulması (Geleceğin Güvenli Genç Kan BağıĢçılarının Kazanımı Projesi) Türk Kızılayı ile Milli eğitim Bakanlığı arasında tarihinde Gönüllü Kan Bağışçısı Eğitimi ve Kazanımı Faaliyetlerinin Yürütülmesi ile ilgili imzalanan protokol kapsamında okullarda 897 ekip faaliyetinde ünite kan bağışı gerçekleşmiştir yılında ise Türk Kızılayı, Sağlık Bakanlığı ve Milli Eğitim Bakanlığının katılımları ile Geleceğin Güvenli Kan Bağışçılarının Kazanımı İçin Teknik Destek Projesi hayata geçirilmiştir. Hedef 25 Türk Kızılayının çağdaş vizyonu ve misyonu doğrultusunda Genç Kan Bağışçıları Projesi kapsamında üniversite gençliğini bilinçlendirmek, gönüllü ve güvenli kan bağışçısı olmaya yönlendirmek üzere Hedef 25 projesi 2005 yılında hayata geçirilmiştir. Projenin amacı Türkiye deki yaş aralığındaki genç nüfusun kan bağışı konusunda bilinçlendirerek, gönüllü, sürekli kan bağışçısı olmalarını ve bu bilincin gelecek nesillere aktarılmasını sağlamaktır. Proje kapsamında üniversitelerde düzenlenen 2654 kan bağışı etkinliğinde 103,897 ünite kan bağışı kabul edilmiştir. Toplum Eğitimleri Kan Bağışçısı kazanım faaliyetleri temel olarak iki aşamalı olarak değerlendirilir. Bu faaliyetlerden birincisi kan bağış organizasyonları, ikincisi ise kan bağışı bilincinin arttırılmasına yönelik düzenlenen eğitimlerin verilmesidir. Kan Bağışçısı Kazanımı eğitimleri bu amaca yönelik olarak geliştirilmiş olan eğitim kitleri kullanılarak kan bağışçısı kazanım personeli tarafından verilmektedir. Toplumsal Algı Yönetimi Toplumda bilinç oluşturulabilmesi için reklam tanıtım ve halkla ilişkiler faaliyetleri ile ilgili çalışmalar genel konsept olan Kan Acil Değil Sürekli İhtiyaçtır sloganıyla yürütülmektedir. 39

40 14 Haziran Dünya Gönüllü Kan BağıĢçıları Günü Dünyada her yıl, ABO kan grubu sistemini bulan Nobel ödüllü Karl Landsteiner in doğum günü olan 14 Haziran da kutlanan Dünya Gönüllü Kan Bağışçıları Günü ülkemizde her sene Türk Kızılayı Tarafından çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Madalyalar 14 Haziran Dünya Gönüllü Kan Bağışçıları Günü etkinlikleri kapsamında 10 kez kan bağışında bulunan bağışçılara Bronz, 25 defa kan bağışında bulunan kan bağışçılarına Gümüş, 35 defa kan bağışında bulunanlara Altın, 45 kez kan bağışında bulunanlara ise Plaket takdim edilmektedir. ĠĢbirliği Protokolleri Türk Kızılayı Ulusal Güvenli Kan Temini Programı kapsamında kan ve kan ürünlerinin gönüllü, bilinçli ve düzenli kan bağışçılarından karşılanmasını amaçlamaktadır. Bu doğrultuda çalışanlarına kan bağışı bilincinin artırılmasını sağlayacak eğitimler verilerek gönüllü kan bağışına yönlendirmeleri amacıyla birçok kurum ve kuruluşla işbirliği protokolleri imzalanmıştır. Gezici Ekipler Türkiye nin kan ihtiyacını karşılamak üzere Kan Hizmetleri Genel Müdürlüğü her yıl kan bağışı hedeflerini belirlemektedir. Hedeflerine ulaşmak için Kan Bağışı Merkezlerindeki ve gezici ekip faaliyetlerindeki kan bağışını artırıcı çalışmalar düzenlemektedir. Gezici ekip faaliyetlerinde kapalı mekanların yanında kan alımı için uyarlanmış araçlar da yer almaktadır. Kalite standartları göz önünde bulundurularak dizayn edilen tırlarda gerçekleşen kan alımı faaliyetlerinin oldukça verimli olduğu tespit edilmiştir. Türk Kızılayı yürüttüğü faaliyetler ile 2004 yılında 305,324 ünite olarak gerçekleşen gönüllü karşılıksız kan bağışı sayısını, 2012 yılında 1,469,807 üniteye ulaştırmıştır. Toplumsal faaliyetlerine aralıksız devam eden Türk Kızılayı, ülkemizin kan ihtiyacının tamamının gönüllü karşılıksız kan bağışı ile karşılanabilmesi için çalışmalarını sürdürmektedir. 40

41 41

42 BAĞIġLANAN KANA UYGULANAN ĠġLEMLER Kan bağışı gerçekleştikten sonra, toplanan kanlar merkez laboratuvarlara gerekli testlerin yapılması ve kanın bileşenlerine ayrılması için gelir. Bağışçıdan alınan tam kandan üç ana bileşen olan eritrositler, trombositler ve plazma satrifüj işlemleri ile ayrılarak uygun şartlarda depolanır. Bu işlemlerle eşzamanlı olarak kanın ABO ve Rh tiplendirmesi de yapılmaktadır. Kan bağışı öncesinde yapılan sorgulamalar ve sonrasındaki mikrobiyolojik testlerle de kanın güvenliği sağlanmaktadır. Kan Bı leģenlerinin Hazırlanması Kan hücrelerinin çökme özelliği, bu hücrelerin boyutları kadar ortam sıvısı ile aralarındaki yoğunluk farkıyla da ilişkilidir. (Bakınız; Tablo 2). Ortam sıcaklığına bağlı olan viskozite ve esneklikleri de diğer etkenlerdir. Bu etkenler açısından santrifügasyon için en uygun sıcaklık 20 C ve üzeridir. Tablo 2. Kanın temel içeriğinin hacim ve yoğunlukları Ortalama Yoğunluk (g/ml) Plazma Trombosit Monosit Lenfosit Nötrofil Eritrosit Ortalama kan hücresi hacmi (10 15litre) Santrifügasyonun ilk evresinde ortamı çevreleyen sıvı, antikoagülan solüsyon ve plazmadır. Bu aşamada lökositler ve eritrositler, çok daha büyük boyutta olduklarından trombositlerden daha hızlı çökerler. Sonraki evrede, santrifügasyon süresine ve hızına bağlı olarak lökositlerin ve eritrositlerin çoğu torbanın alt yarısında toplanırken torbanın üst yarısında trombositten zengin plazma yer alır. Daha uzun süreli santrifügasyon, dakikadaki dönüş sayısının karesi ve her bir hücrenin rotor merkezine uzaklığı ile doğru orantılı bir güçle trombositlerin çökmesini sağlarken lökositler çok daha yoğun bir 42

43 ortamda (eritrosit kütlesi vb.) olduklarından yukarı doğru çıkarlar. Santrifügasyonun sonunda torbanın üst kısmında hücresiz plazma, dibinde ise eritrositler kalır. Trombositler, eritrosit tabakasının üzerinde toplanırken; lökositlerin büyük kısmı trombositlerin hemen altında, eritrosit tabakasının yüzeyindeki 10 ml lik kısımda yerleşirler. Hematopoetik kök hücreler, normal mononükleer hücrelere benzer özelliklere sahiptir. Ancak bu bileşen, bu hücrelerle karışabilen daha büyük ebatta ve daha düşük yoğunluktaki immatür ya da malign hücreler ile kontamine olabilir. Bileşenin içeriği; g-kuvveti, ivme, süre ve yavaşlama gibi santrifügasyon koşullarından etkilenir. Örneğin; trombositten zengin plazma elde etmek isteniyor ise, trombosit çökme evresi başlamadan santrifügasyon durdurulmalıdır. Düşük santrifügasyon hızı, santrifüj süresinde bazı değişikliklerin yapılmasına müsaade eder. Uygun bir sürede gerçekleştirilecek hızlı santrifügasyon, hücrelerin yoğun biçimde çökmesini ve hücreden yoksun plazmanın ayrılmasını sağlar. İyi bir ayırma işlemi için gereken en uygun koşulların her bir santrifüj için dikkatlice standardize edilmesi önemlidir. Tam kandan bileşen hazırlamada kullanılabilecek çok sayıda santrifügasyon yöntemi vardır. Tablo 3 te tam kanın ayrılmasının başlangıç basamağı ve bu basamakta ayrılan bileşenlere ilişkin beş farklı yöntem verilmektedir. Bu başlangıç basamağının seçimi, ilk ayrılan bileşenlerin sonraki ayrılma yöntemlerini ciddi şekilde etkilemektedir. Bu durum daima, ilk ayırma basamağının esas alındığı, birbirine bağımlı bir bileşen hazırlama sürecine neden olmaktadır. 43

44 Tablo 3. Tam kanın 5 farklı yöntemle başlangıç ayırımı ve elde edilen fraksiyonların yaklaşık bileşimleri (sayılar, ml antikoagülan içine alınan 450 ml %10 hacmindeki standart kan bağışına göre verilmiştir). Yöntem I II III IV V Ön filtrasyon* Yok Yok Yok Yok Var Santrifüj hızı Düşük Düşük Yüksek Yüksek Yüksek Ayrılma katmanları Plazma + buffy coat + eritrosit Elde edilen fraksiyonlar Plazma Hacim (ml) it Trombos Plazma + eritrosit Plazma + buffy coat + eritrosit Plazma + eritrosit Plazma + lökositi azaltılmış eritrosit %70-80 %70-80 %10-20 %10-20 < %1 Lökosit %5-10 %5-10 %2-5 %2-5 < %0,01 Eritrositler Hemato krit it Trombos 0,75-0,80 0,65-0,75 0,85-0,90 0,80-0,90 0,80-0,90 %5-15 %20-30 %10-20 %80-90 < %1 Lökosit %25-45 %90-95 %25-45 %95-98 < %0,01 Buffy coat Hemato krit it %50-70 %40-60 Eritrosit %10-15 %10-15 Trombos %10-25 %80-90 Lökosit %60-70 %50-70 (*) Lökosit filtrasyonu baģlangıçta yapılmıyor ise santrifügasyon iģlemi ilk basamak olacaktır. Bağışlanan kana uygulanan laboratuvar incelemeleri, immünohematolojik ve mikrobiyolojik testler başlıkları altında yer alır. 44

45 Ġmmünohematolojik Testler Transfüzyon amacı ile hazırlanan her ünite kan ve kan bileşenine ABO ve RhD tiplendirmesi yapılır; ABO gruplaması; bağışçı eritrositlerinin, anti-a ve anti-b serumları (direct gruplama forward gruplama), bağışçı plazma veya serumunun A1 ve B eritrositleri (karşıt gruplama reverse gruplama) ile test edilmesi sonucu belirlenir. RhD tiplendirmesi; bağışçı eritrositlerinin, anti-d serumu ile test edilmesi sonucu belirlenir. o RhD test sonucu pozitif ise RhD pozitif olarak kayıt edilir. o RhD sonucu negatif ise zayıf D ve D varyant tayinine yönelik ileri testler uygulanır. Bu testlerin net sonucu negatif ise RhD negatif olarak kayıt edilir. Diğer durumlarda kan bileşenleri RhD pozitif olarak etiketlenir. İlk kez kan/kan bileşeni bağışlayan tüm bağışçılar ile son bağışından bu yana gebelik veya transfüzyon öyküsü olan bağışçılara, klinik açıdan önemli eritrosit antikorlarına yönelik antikor taraması uygulanır. Rutin antikor taramasında kullanılan reaktif eritrositler, en az D, C, c, E, e, K antijenlerini üzerinde bulunduran eritrositlerden oluşur. Kullanılacak kanlarda antikor taramasının sonucu negatif olmalıdır (titrasyon değerine ve tanımlanan antikora bakılmaksızın). Mikrobiyolojik Testler Tüm kan ve kan bileşenleri; hepatit B, hepatit C, sifiliz ve HIV enfeksiyonları yönünden test edilir. Mikrobiyolojik tarama testleri, bağışlar arasında herhangi bir süre gözetmeksizin, transfüzyon amacı ile hazırlanan her ünite kan ve kan bileşenine (aferez bağışları dahil olmak üzere) uygulanır. Numunelerin testlere uygun olup olmadığı önceden değerlendirilir. Kan numuneleri, kalite koşullarına uymuyor ise (hemolizli, lipemik, fibrin artıklarını içeren ya da hacim yönünden yetersiz vb. numuneler) mevcut kan numunesine test uygulanmaz. Ancak zorunlu durumlarda test çalışılır, numune kalitesindeki uygunsuzluk test sonucunda rapor edilir. Örneğin; hemoliz, test sonucunu etkiliyor ise hemolizli numune ile çalışılmıştır şeklinde not eklenir. 45

46 Hemovijilans kapsamındaki gerekliliklerin yerine getirilebilmesi için tarama ve doğrulama testleri uygulanan numunelerden uygun miktarlarda arşiv numuneleri (şahit numune) hazırlanır ve uygun koşullarda muhafaza edilir. Kan hizmet biriminin kan ve kan bileşenlerinin tarama testleri için başka bir kurumdan hizmet alması durumunda, kan hizmet birimi kan numunesini kuruma göndermeden önce şahit numunesini ayırır. Bu durumda testi çalışan kurum da şahit numune saklamakla yükümlüdür. Tekrarlayan reaktiflik saptanan kan numunesinin doğrulama testlerinin gerçekleştirilmesi, kan bağışçısı takibi vb. işlemlerden kan hizmet birimi sorumludur. Tarama Test Yöntemleri EIA/CLIA EIA (enzyme immunoassay) ve CLIA (chemiluminescence immunoassay), kan bağışçılarının transfüzyon ile bulaşan enfeksiyonlar açısından taranmasında en sık kullanılan yöntemlerdir. Antijen ve/veya antikor saptamaya yönelik geliştirilmiş bu yöntemlerin tasarımları benzerdir ancak immünkompleksleri saptama yöntemleri farklıdır (EIA yönteminde renk değişimi, CLIA yönteminde kimyasal reaksiyonlar sonucunda oluşan ışığın ölçülmesi vb). Bu amaçla üretilen kitlerin duyarlılık ve özgüllükleri yüksektir. EIA testleri, manuel olarak ya da çok sayıda numunenin aynı anda çalışılmasına imkan tanıyan ve kan hizmet biriminin otomasyon programına bağlanabilen yarı-otomatize/tam otomatize cihazlarda çalışılabilir. Bu amaçla üretilen cihazlar kite özgül değildirler, aynı cihazda farklı marka kitler çalışılabilir, ancak tam otomatize cihazlarda bile reaktif hazırlama işlemleri çoğunlukla manuel olarak gerçekleştirilir. Bu nedenle bu sistemler açık sistem (open system) olarak adlandırılırlar. Otomatize CLIA sistemleri ise kite özgüldür (tek marka kit) ve reaktifleri kullanıma hazırdır. Ayrıca EIA sistemlerine göre test aşamaları daha fazla kontrol basamakları içerir. Bu nedenle kapalı sistem (closed system) olarak adlandırılırlar. Hemaglütinasyon Partikül Aglütinasyon Antijen ya da antikor saptamaya yönelik tasarlanmış testlerdir. Bu tür testlerde eritrositler (hemaglütinasyon) ya da inert partiküller (jelatin, lateks 46

47 vb.) kullanılır. Kan bağışçılarının taranmasında genellikle sifiliz antikorlarını saptamak için kullanılırlar; TPHA (Treponema pallidum haemagglutination assay): Hemaglütinasyon ve mikrohemaglütinasyon yöntemi ile çalışılan treponemal (spesifik) sifiliz tarama testidir. Manuel kitler; test sonucunun değerlendirilmesi subjektif olduğu için EIA/CLIA yöntemlerinin uygulanamadığı, numune sayısı düşük olan küçük merkezlerde çalışılabilir. Otomatize sistemler; otomatize cihazlara uyarlanmış TPHA yöntemi, EIA/CLIA yöntemlerine alternatif olarak tercih edilebilir. RPR (Rapid plazma reagin): Manuel, partikül aglütinasyon yöntemi ile çalışılan non-treponemal (nonspesifik) sifiliz tarama testidir. Duyarlılık ve özgüllüğü EIA/CLIA ve TPHA testlerine göre düşüktür, bu nedenle yalnızca acil durumlarda hızlı test olarak çalışılır. Ġmmünokromatografik Testler (Kaset testler) Antijen ya da antikor saptamaya yönelik tasarlanmış, kaset test olarak da adlandırılan tek kullanımlık testlerdir. Genellikle kit içeriğinde kasetler ve basit reaktifler bulunur. Manuel olarak çalışılır; serum, plazma ya da tam kan örneği kasetteki bir kuyucuğa damlatılarak renkli bantların oluşması beklenir, birkaç dakika içinde çıplak gözle değerlendirilir. Duyarlılık ve özgüllükleri EIA/CLIA testlerine göre düşüktür, bu nedenle yalnızca acil durumlarda hızlı test olarak çalışılır. Doğrulama ve Destekleyici Test Yöntemleri EIA/CLIA Temelde tarama testlerinde kullanılan bu yöntemlerle aşağıda tanımlanan alanlarda doğrulama testleri gerçekleştirilebilir. HBsAg Nötralizasyon Testi Numunede bulunan HBsAg (hepatit B yüzey antijeni) nin, anti-hbs ile nötralize edilmesine dayalı bir testtir. HBsAg tarama testinin uygulandığı aynı marka kit ile gerçekleştirilir. Testin genel prensibi; HBsAg tarama testi reaktif olan numuneden (primer numune) iki süspansiyon hazırlanır. Birincisine, HBsAg ye spesifik insan antikorları (anti-hbs) bulunan kit reaktifi eklenir. Diğerine 47

48 ise anti-hbs içermeyen kit reaktifi (kontrol) eklenir. Her iki süspansiyon eş zamanlı olarak belirli bir süre inkübe edilir. Sonra her iki bileşiğe HBsAg testi tekrar uygulanır. Eğer primer numunede HBsAg antijeni var ise; ortamdaki anti-hbs ile nötralize olur, dolayısıyla HBsAg ortamdan uzaklaşmış olduğu için HBsAg testinde kontrol süspansiyonundakine göre belirgin derecede aktivite kaybı gerçekleşir. Kontrol amacıyla kullanılan süspansiyonda anti- HBs bulunmadığı için primer numunedeki HBsAg varlığını sürdürecek dolayısıyla nötralizasyon gerçekleşmiş süspansiyona göre daha yüksek absorbans değerleri (optik dansite, sinyal) elde edilecektir. Anti-HBs eklenmiş süspansiyonda, kontrol amaçlı kullanılan süspansiyona göre %50 ve üzerinde reaktivite kaybı testin pozitif olduğunu, diğer bir deyişle primer numunede HBsAg varlığının doğrulandığını gösterir. Bu testlerin standardizasyonu güçtür. ok yüksek ya da çok düşük düzeyde HBsAg içeren numunelerde tek çalışmada beklenen sonuçlar alınamayabilir. Anti-HBcTesti HBcAg yani hepatit B virüsünün çekirdek (core) antijenine karşı oluşmuş olan antikorların (IgG ve IgM) in vitro saptanması için tasarlanmış EIA/CLIA testleridir. Anti-HBc testi, HBsAg testinin doğrulama testi değildir. Ancak HBsAg nötralizasyon testinin standardizasyonunun güç olması nedeniyle, HBsAg tarama testinin tekrarlayan reaktifliğinde, kan bağışçısının daha önce HBV ile karşılaştığını gösteren destekleyici bir test olarak uygulanır. Anti-HBc testinin reaktif bulunması durumunda kan bağışçısı, geçirilmiş ya da geçirilmekte olan hepatit B enfeksiyonu şüphesi nedeniyle kalıcı ret kapsamına alınır. Anti-HBc nin negatif bulunması, muhtemel hepatit B enfeksiyonunu dışlamaz. Bu tür vakalarda HBsAg reaktifliğinin başka yöntemlerle doğrulanması gerekir (HBsAg nötralizasyon testi vb.) DiğerEIA CLIAtestleri TPHA yönteminin tarama testi olarak kullanılması durumunda, sifiliz doğrulaması için, TPHA yöntemine göre daha duyarlı ve özgül olan EIA/CLIA testleri uygulanabilir. Hemovijilans kapsamında (bağışçıdan hastaya iz sürme, hastadan bağışçıya iz sürme vb.), şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) ek belirteçlere 48

49 (markırlara) yönelik EIA/CLIA testleri uygulanabilir (örneğin; olası hepatit B enfeksiyonu araştırmasında; vakanın durumuna göre anti- HBs, HBeAg, anti-hbe, anti-hbc, anti-hbcigm, vb). Immunoblot Testler Jel elektroforez yöntemi ile çözünürlük ve elektroforetik ayrışma sağlanan protein, glikoprotein ve lipopolisakkarit molekülleri, belirli miktarlarda nitrosellüloz membran, naylon vb. katı ortamlara geri dönüşümsüz bir biçimde aktarılır. Böylece test edilecek mikroorganizmaya özgül birkaç türde antijen ya da antikorlar bu katı ortamlara bant biçiminde sabitlenmiş olur. Antijen-antikor kompleksinin oluşması ve bunun saptanabilir hale getirilmesi için yürütülen aşamalar ve bu amaçla kullanılan reaktifler EIA yöntemine benzerdir. Test çalışması tamamlandığında, reaksiyonun şiddetine göre farklı tonlarda renkli bantlar meydana gelir. Test sonucu, renkli/renksiz bantların üretici tarafından tanımlanmış referans bantlarla karşılaştırılması ile yorumlanır. Temelde aynı prensiple çalışmasına rağmen kullanılan antijen türü (rekombinant antijen, sentetik polipeptit vb.) veya katı ortama (nitroselüloz membran, PVDF; polyvinylidene difluoride) göre farklı adlarla anılan immunoblot testler vardır; Western blot RIBA (Recombinant immunoblot assay) LIA (Line immunoassay) FTA Abs-IgG (Fluorescent treponemal antibody absorption-igg) Sifiliz antikorlarını (Treponema pallidum a karşı spesifik IgG antikorları) saptamada kullanılan FTA-Abs testi, dolaylı floresan-antikor tekniğine dayanır. T.pallidum subsp. pallidum (Nichols suşu) antijen olarak kullanılır. Katı ortama (mikroskop lamı vb.) sabitlenen spiroketler üzerine klinik numune eklenir. Numunede özgül antikorlar varsa, spiroketlere bağlanır. Ortama eklenen fluorescein isothiocyanate (FITC) ile işaretli anti-human globulin bu antijenantikor kompleksine bağlanır. Böylece floresan mikroskopta parlak floresan ışık yayan spiroketler izlenir. Yöntemde klinik numune, lama eklenmeden önce sorbent çözeltisinde sulandırılır (absorbsiyon fazı). Patojen olmayan Reiter türü treponema kültürlerinden elde edilen bu özüt sayesinde klinik numunede bulunan, nonpatojenik treponemalara karşı oluşmuş antikorlar ortamdan uzaklaştırılmış olur. Böylece yalancı pozitiflik riski en az düzeye çekilir. Değerlendirme subjektiftir; mikroskop altında, çıplak gözle yapılır. Uygulanması ve sonuçlarının değerlendirilmesi deneyim gerektirir. 49

50 NAT (Nükleik asit amplifikasyon testleri) Bağışçı numunesinde viral nükleik asit (DNA ya da RNA) varlığını saptayan testlerdir. Bu yöntemde virüsün özgül DNA/RNA bölgesi hedef olarak alınır ve in-vitro çoğaltılır. Böylece hedef nükleik asit bölgesinin çoğaltılması ile numunede bulunan düşük düzeydeki viral nükleik asitler saptanabilir hale gelir. HBV DNA, HCV RNA, HIV-1 RNA vb. özgül testler genellikle gerçek zamanlı PCR (Polymerase Chain Reaction) temelli yöntemler ile uygulanır ancak farklı duyarlılık ve özgüllükte nükleik asit amplifikasyon testleri de mevcuttur. Özel laboratuvar donanımı ve tecrübeli personel gerektiren testlerdir. Antijen/antikor saptamaya dayalı serolojik doğrulama testlerine alternatif olarak uygulanabilir ancak pozitif bulunmaları enfeksiyon tanısını doğruladığı halde negatif sonuç alınması muhtemel enfeksiyonu tamamen dışlamaz, bazen takip numunelerinde tekrar çalışmalarının yapılması gerekebilir (özellikle HCV RNA). Bu nedenle serolojik doğrulama testlerini de içeren akış şemalarıyla yürütülmesi gerekir. Özgül NAT testleri genellikle hemovijilans kapsamında (bağışçıdan hastaya iz sürme, hastadan bağışçıya iz sürme vb.) şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) uygulanır. Diğer doğrulama testleri Hemovijilans kapsamında, şahit numunelere ya da bağışçıdan/alıcıdan elde edilen yeni numunelere (takip numuneleri) ek belirteçlere yönelik, araştırılan enfeksiyon türüne özgü testler uygulanabilir (örneğin; olası sifiliz enfeksiyonu araştırmasında; VDRL, RPR ya da FTA Abs-IgM vb. ya da vakanın aydınlatılması için zorunluluk durumunda p24 antijen testi, HCV-Ag testi vb.). 50

51 DÜNYADA GÖNÜLLÜ KAN BAĞIġI FARKINDALIĞI Kan ve kan ürünlerinin transfüzyonu her yıl milyonlarca yaşamın kurtulmasını sağlamaktadır. Kan transfüzyonu ile yaşamı tehdit eden durumlarla başetmek zorunda olan hastalar şifa bulabilmekte, daha uzun yaşayabilmekte ve yaşam kaliteleri yükselmektedir. Bunların dışında kompleks medikal ve cerrahi işlemler de desteklenebildiği gibi, maternal ve perinatal bakım aşamalarında da hayat kurtarıcı müdahalelerde bulunulabilmektedir. Ancak birçok ülkede güvenilir kan kaynakları yetersizdir ve kan hizmetleri servisleri kalite ve güvenlikten ödün vermeksizin yeterli kan temininde büyük zorluklar yaşamaktadırlar. Yüksek ve düşük gelir seviyesindeki ülkelerde güvenli kana ulaşımda da belirgin farklılıklar bulunmaktadır. Yeterli derecede güvenli kan kaynağı ancak düzenli olarak gönüllü karşılıksız kan bağışı yapan bağışçılar sayesinde mümkün olabilmektedir. Bu bağışçılar kanla bulaşan enfeksiyon oranları en düşük grup oldukları için aynı zamanda en güvenilir bağışçılar olarak kabul edilmektedirler. DSÖ nün hedefi 2020 yılında tüm ülkelerin kan kaynaklarının gönüllü karşılıksız kan bağışçılarından karşılanmasıdır. Kan bağıģı hakkında 10 temel bilgi DSÖ Haziran 2014 tarihinde dünyada kan bağışı ile ilgili temel bilgileri websitesinde güncelleyerek yayınlamıştır. Buna göre kan transfüzyonu ihtiyacı olan birçok hastanın maalesef hala zamanında kana ulaşamadığı görülmüştür. Kan transfüzyonu ihtiyacı hem kentsel hem kırsal bölgelerde her an ortaya çıkabilir. Kana ulaşılamaması sayısız ölüme neden olmakta ve birçok hasta hala hastalıkları ile başetmeye çalışmaktadırlar. Küresel olarak her yıl 108 milyon ünite bağışlanmaktadır. Bağışlanan bu kanların yaklaşık %50 si yüksek gelir seviyesindeki ülkelerde toplanmaktadır, ancak bu ülkeler dünya nüfusunun %20 sinden azını kapsamaktadırlar. Kan transfüzyonu yaģam kurtarıcıdır ve sağlığı iyileģtirir Transfüzyon ihtiyacı olan birçok hasta maalesef güvenli kan ve kan ürünlerine zamanında erişememektedir. Her ülke kan ve kan ürünleri kaynaklarının yeterli ve HIV, hepatit virüsü ve diğer transfüzyonla iletilen enfeksiyonlardan 51

52 arınmış olduğu durumu sağlamak zorundadır. Transfüzyon ile farklı tedaviler desteklenmektedir Yüksek gelirli ülkelerde en fazla transfüzyon yapılan hasta grubu 65 yaşın üzerindeki hastalardır ve tüm transfüzyonların %76 sı bu grupta yapılmaktadır. Transfüzyonlar genellikle kardiyovasküler cerrahide, transplant cerrahisinde ve masif travmalarda destekleyici bakımda, ayrıca solid ve hematolojik malignansi tedavilerinde kullanılmaktadır. Düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde ise daha sıklıkla gebelikle ilişkili komplikasyonların, çocukluk çağında ciddi anemi ile daha da komplike olmuş ve travma ile ilişkili yaralanmaların tedavisinde kullanılmaktadır. Yeterli derecede güvenli kan sadece düzenli, gönüllü ve karģılıksız bağıģlarla mümkündür Bunun en önemli nedeni düzenli, gönüllü ve karşılıksız kan bağışında bulunan bağışçıların kan ile bulaşan enfeksiyonların en az görüldüğü grup olmalarıdır. DSÖ, üye ülkelerini ulusal kan sistemlerinde kendilerine yetecek güvenli kan ve kan ürünleri kaynaklarını gönüllü ve karşılıksız kan bağışı üzerine kurmaları yönünde desteklemektedir. Gönüllü ve karģılıksız kan bağıģı 60 ülkede kan ihtiyacının %100 ünü karģılamaktadır 2012 yılında 73 ülke kan ihtiyaçlarının %90 ından fazlasını gönüllü, karşılıksız kan bağışlarından karşıladıklarını bildirmiş, bunlar arasındaki 60 ülke ise kan kaynaklarının %100 ünün gönüllü ve karşılıksız kan bağışlarından sağlandığını belirtmişlerdir. Ancak, 72 ülkede kan kaynaklarının %50 den azı gönüllü ve karşılıksız bağışlardan sağlanmaktadır ve geri kalan ihtiyaç hala aile/replasman bağışlar ile paralı bağışlara bağımlıdır. Küresel olarak her yıl yaklaģık 108 milyon kan bağıģı gerçekleģmektedir Bu bağışların %50 si dünya nüfusunun %80 inin yaşadığı düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde gerçekleşmektedir. Yüksek gelirli ülkelerdeki kan bağışı oranı düşük gelirli ülkelerdekinin yaklaşık 9 katı kadardır. 52

53 Kan merkezlerinde toplanan kanlar gelir seviyesine göre değiģiklik göstermektedir 168 ülkedeki yaklaşık 10 bin kan merkezi toplam 83 milyon kan bağışı toplamaktadır. Merkez başına kan bağışı sayısı gelişmiş ülkelerde 15 bin civarında iken, düşük ve orta gelir seviyesindeki ülkelerde yaklaşık 3100 civarındadır. Yüksek gelir seviyesindeki ülkeler diğer ülkelere göre daha fazla kan bağıģlamaktadır Yüksek gelirli ülkelerde kan bağışı oranı 1000 kişi başına 36.8 bağıştır. Bu oranlar orta gelirli ülkelerde binde 11.7 ve düşük gelirli ülkelerde binde 3.9 dur. BağıĢlanan kan her zaman incelenmelidir Tüm bağışlanan kanlar transfüzyon öncesinde HIV, hepatit B, hepatit C ve sifiliz için taranmalıdır. Hala 25 ülkede bağışlanan kanların bu enfeksiyonlardan en az biri için taranamadığı bilinmektedir. Birçok ülkede de test kiti kaynaklarının düzensizliği, personel yetersizliği, test kitlerinin kalite düşüklüğü ya da laboratuvarlarda temel kalitenin düşüklüğü nedeniyle gerçekleştirilen testler de güvenilir değildir. Tek bir ünite kandan birden fazla hasta fayda sağlayabilir Kanın farklı bileşenlere ayrıştırılması birçok hastanın fayda görmesini ve her hastanın da sadece ihtiyacı olan kan bileşenini almasını sağlamaktadır. Yüksek gelirli ülkelerde toplanan kanların yaklaşık %95 i, orta gelirli ülkelerde %80 i ve düşük gelirli ülkelerde de %45 i bileşenlerine ayrılmaktadır. Gereksiz transfüzyonlar hastaları gereksiz riske maruz bırakmaktadır Daha basit, güvenli ve alternatif eşdeğer tedavi seçenekleri mümkün olduğu zamanlarda dahi sıklıkla transfüzyon yapılmasına karar verilmektedir. Bu tip durumlarda aslında transfüzyon gereksiz olarak uygulanmaktadır. Gereksiz transfüzyon ise hastaları HIV ve hepatit gibi enfeksiyon riskleri ve istenmeyen transfüzyon reaksiyonları ihtimaline maruz bırakmaktadır. 53

54 DSÖ her ülkenin, transfüzyon ihtiyacı olan hastaların gerek duydukları kan ve kan ürünlerine güvenli, kaliteli ve zamanında erişimlerini sağlamak için politika, sistem ve gerekli yapıları oluşturmasını önermektedir. Oluşturulacak politikalar kan ve kan ürünlerinin kalite ve güvenliklerinde uygulama standartlarını ve tutarlılığı sağlayacak düenlemelerle desteklenmelidir. Kanın toplanması, test işlemleri, işlenmesi, depolanması ve dağıtığımı ile ilişkili tüm aktiviteler ulusal boyutlarda etkin bir organizasyon ve yönetim ile koordine edilmelidir. Küresel Kan BağıĢı Kampanyası Dünya Kan Bağışçıları Günü nün ilki 2004 yılında gerçekleştirilmiş, daha sonra ise 2005 yılındaki 58. Dünya Sağlık Asemblesinde yıllık olarak küresel çapta kabul edilmiş bir etkinlik haline gelmiştir. Dünya Kan Bağışçıları Günü artık her yıl 14 Haziranda tüm dünyada kan bağışının önemi hakkında farkındalık sağlamak ve başkalarının hayatlarını kurtaran ve sağlıklarını iyileştiren gönüllü karşılıksız kan bağışçılarının katkılarını anmak üzere kutlanmaktadır. Bu günün diğer bir amacı da daha nice düzenli gönüllü karşılıksız kan bağışçısına ihtiyaç olduğunun altının çizilmesidir. 14 Haziran tarihi modern kan transfüzyonunun keşfeden Avusturyalı bir biyolog ve hekim olan Karl Landsteiner in ( ) doğum günüdür. Landsteiner ABO kan gruplarını 1901 yılında keşfetmiş, kan gruplarının modern sınıflama sistemini geliştirmiş ve Alexander S. Wiener ile birlikte 1937 yılında Rhesus faktörünü tanımlayarak hastaların hayatlarını tehdit etmeden kan transfüzyonunun gerçekleştirilebilmesine olanak sağlamıştır. Dünya Kan Bağışçıları günü yıl içerisinde kan güvenliği programları ve kampanyaları için bir sıçrama tahtası sağlar ve kan transfüzyon hizmetleri ile ilgili olarak düzenlenecek aktivitelerin de çapını genişletir. Bu gün, birçok ülkede düzenlenen ulusal kan bağışçıları gün veya haftalarının yerini almaktan ziyade onları tamamlamak üzere kutlanır. DSÖ tarafında 2014 yılı için düzenlenen kampanyanın amaçları şu şekilde belirlenmiştir: Sağlık bakanlıkları, özellikle de maternal mortalite oranlarının yüksek olduğu ülkelerde, sağlık kurumlarının doğum yapan kadınlar için gerekli güvenli kan ve kan ürünlerini gönüllü bağışçılardan karşılamaları için somut adımlar atacaklardır. 54

55 Yüksek maternal mortalite oranları olan ülkelerdeki ulusal kan servisleri 2014 Dünya Kan Bağışçıları Günü kampanyaları için düzenleyecekleri aktivite ve ürünlerde anneler için güvenli kan teması üzerine odaklanacaklardır. Maternal sağlık programları ve ortaklıkları 2014 Dünya Kan Bağışçıları Gününde bir araya geleceklerdir. DSÖ ve ortakları gönüllü bağışçılardan toplanacak güvenli kanın kadınların hayatını nasıl kurtaracağını tüm dünyada vurgulayacaklardır. Dünya Kan Bağışçıları Günü için öncelikli hedef kitle düzenli olarak kan bağışında bulunanlar ile henüz aralıklı ya da düzenli kan bağışçısı olmamış, ancak kan bağışında bulunmaya uygun olan sağlıklı kişilerdir. Kan bağışı ve transfüzyonu konusunda ulusal politika ve sistemleri belirlemekten sorumlu olan ulusal düzeydeki sağlık yetkilileri de diğer önemli bir hedef kitleyi oluşturmaktadır. Uluslararası ortaklar, ulusal kan transfüzyon servisleri, Kızılay Cemiyetleri, kan bağışçısı birlikleri ve profesyonel cemiyetler de hem ülkelerin bu konuda kendilerine yeterlikleri, hem de kampanya mesajlarının yayılması konularında önemli rol oynamaktadırlar. DSÖ tarafından 2014 yılı teması Anneleri kurtarmak için güvenli kan olarak belirlenmiştir. Kampanya, anne ölümlerinin engellenmesini sağlayacak kapsamlı yaklaşımın bir parçası olan güvenli kan ve kan ürünlerine zamanında erişimin niçin gerektiğine yönelik olarak tüm ülkelerde farkındalığı artırmayı hedeflemektedir. DSÖ tüm ülkeleri, ulusal ve uluslararası ortakları bu temaya dayalı olarak kan transfüzyonu ve anne sağlığı üzerine bir aktivite planı geliştirmeye çağırmıştır. Bu kapsamda slogan olarak YaĢam verenlere kan verin belirlenmiştir yılı kampanyalarında vurgulanması öngörülen mesajlar ise şunlardır: Her gün, yaklaşık olarak 800 kadın gebelik veya doğumla ilişkili komplikasyonlardan yaşamını kaybetmektedir. Bu ölümlerin neredeyse tamamı gelişmekte olan ülkelerde meydana gelmektedir. Bölgesel olarak ise yarısından fazlası Sahra altı Afrika da, üçte biri ise Güney Asya da görülmektedir. Maternal mortalite riski en fazla 15 yaş altındaki adölesanlardadır. Doğum sırasındaki ya da sonrasındaki ciddi kanamalar anne ölümlerinin en sık nedenidir ve Afrikadaki anne ölümlerinin yaklaşık olarak %34 ünü, Asyada %31 ini ve Latin Amerika ile Karayiplerde %21 ini 55

56 oluşturmaktadır. Doğum sırasındaki ya da sonrasındaki ciddi kanamalar mortalite, morbidite ve uzun süreli engeliliklerin majör bir nedenidir. Kan transfüzyonu, kapsamlı acil obstetrik bakım sağlayan sağlık kurumlarında anne ve çocuk sağlığına kapsamlı bir yaklaşım dahilinde gebelikle ilişkili komplikasyonların yönetimindeki dokuz ana yaşam kurtarıcı müdahaleden biri olarak tanımlanmıştır. Dünya Sağlık Asamblesi nin kan güvenliği hakkındaki ilk çözüm önerilerinin üzerinden 40 yıldan fazla bir zaman geçmiş olmasına rağmen güvenli kan ve kan ürünlerine eşit erişim ile kan transfüzyonunun mantıklı ve güvenli kullanımında hala büyük güçlüklerle karşılaşılmaktadır ve kan transfüzyonuna ihtiyaç duyan birçok hasta, özellikle de gelişmekte olan ülkelerdeki anne ve çocuklar hala güvenli kana zamanında ulaşamamaktadırlar Dünya Kan Bağışçıları Gününün küresel ev sahibi Sri Lanka olmuştur. Sri Lanka, ulusal kan transfüzyon servisleri ile güvenli ve yeterli kan ve kan ürünlerine erişimi artırmak için gönüllü ve karşılıksız kan bağışlarını desteklemektedir. 56

57 KAN HĠZMET BĠRĠMLERĠ Bölge Kan Merkezleri (BKM) Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve müdahalelerin yapılabildiği en kapsamlı birimlerdir. BKM nin faaliyet ve sorumluluk alanı, bölgenin coğrafi, nüfus, ulaşım ve iklim şartları göz önüne alınarak Bakanlık tarafından belirlenir. BKM nin faaliyet alanları şunlardır: Kan Toplama BağıĢ Karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağış esas olmak üzere kan, kan bileşenleri ve ürünlerini etkin bağışçı organizasyonu planlayarak temin eder. Bu faaliyet sırasında Bakanlık bilgilendirilerek mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar (kampanyalar, promosyonlar, eğitim toplantıları) yapabilir. Bu maksatla sabit veya Gezici Kan Bağış Merkezleri açar. Transfüzyon maksatlı bağış aferez ünitesi açar ve işletir. Bakanlık onayı ile plazma aferez üniteleri açar. Bu merkez ve ünitelerin çalışma şartları ve işletilmesinden sorumludur. Yeterli kan ve kan bileşenlerinin sağlanması, kan, kan bileşeni ve ürün fazlasının imhasının önlenmesi için diğer BKM ler ile işbirliği yapar. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alındığı bağışçı ile verildiği alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi ve tıbb risklere karşı korunması için gerekli her türlü güvenlik önlemlerini alır. Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması işleminin hekim sorumluluğu ve de- netimi altında yapılmasını sağlar. Bağışçıda meydana gelen komplikasyonları izler, kayıt altına alır ve ilgili makamlara bildirir. ĠĢleyiĢ Kan ve kan bileşenlerinin alınması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması, kullanılır hale getirilmesi, kullanıma sunulması ve dağıtılmasından güvenlik ve 57

58 etkinlik temel prensibi çerçevesinde sorumludur. Bu doğrultuda gerekli mek n, alt yapı, donanım, malzeme ve personeli bulundurur. Transfüzyon Merkezleriyle Bağlantı Sorumluluk alanı içindeki Transfüzyon Merkezleri ile sözleşme imzalar ve bu merkezler tarafından talep edilen kan bileşenlerini, talep halinde predepozit otolog kanı hazırlar. Transfüzyon merkezleri tarafından gönderilen transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin değerlendirilmesinden ve kendi alanı içinde gerekli düzenlemeleri yapmaktan sorumludur. Kayıtlar Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması, analizi, işlenmesi, depolanması, kullanılır hale getirilmesi ve dağıtımını ilgilendiren konularla ilgili verileri yazılı veya elektronik ortamda kaydeder ve yasal süre boyunca saklar. Veri güvenliği ile ilişkili yasal düzenlemeler, usul ve esaslara bağlı olarak bağışçı kişisel bilgilerini korur. Bilgilendirme Faaliyet alanıyla ilgili tüm konularda gerektiğinde ilgili resmi kurumları, kendine bağlı diğer kan hizmet birimlerini, bağışçıları, transfüzyon uygulaması yapan hekimleri bilgilendirir. Kalite Sistemi Faaliyetlerini, kalite güvence programları çerçevesinde yürütür. Sorumluluk alanı içindeki Transfüzyon Merkezlerinde kalite ve sözleşme gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu Bakanlığa bildirir. Sorumluluk alanı içindeki Kan Bağış Merkezlerinin kalite kontrol programlarını izler. Personelinin hizmet içi eğitimini planlar ve yürütür. AraĢtırma GeliĢtirme (AR-GE) Kan ve kan bileşenleri konusunda araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütür. Bakanlık yazılı onayı ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında referans laboratuvarı olarak çalışır. 58

59 Diğer Olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde lüzumlu olacak kan ve kan ürünleri ile bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke çapında stoklanmasını, Bakanlığın planlaması çerçevesinde düzenler. BKM ayrıca kesintisiz hizmet verir. Kan BağıĢ Merkezleri (KBM) Bağışçıdan kan alan, teknik ve idari işleyiş yönünden BKM ne bağlı olarak çalışan birimdir. Güvenli kan temini için gerekli görülen yerlerde BKM tarafından açılan ve BKM nin düzenlediği gönüllü, karşılıksız ve düzenli bağışçı organizasyonlarında yer alan birimdir. Teknik ve idari işleyiş yönünden bağlı olduğu BKM tarafından faaliyetleri belirlenir. Transfüzyon Merkezleri (TM) Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, kan ve bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM den temin eden, transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalarda kullanımı için hazırlayan birimdir. İdar açıdan kendi kurumuna bağlıdır. Tüm yataklı tedavi kurumları ile acilmüdahale şartlarını taşıyan ve Bakanlığın transfüzyon uygulaması için gerekli gördüğü ve onayladığı sağlık kuruluşları TM açar. TM faaliyetleri şunlardır: Kan Toplama BağıĢ Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi yoktur. ihtiyaç duyduğu kan ve kan bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM den temin eder. Acil transfüzyon gerektiren durumlarda hastanın hekimi tarafından bildirilen transfüzyon ihtiyacı transfüzyon merkezi stoklarından karşılanır. Bu stokun tutulması ve takibi kritik stok seviyesiyle ilgili iş akışına göre yapılır. TM, talebi stoklarından karşılayamadığı durumlarda BKM den acil talepte bulunur. BKM nin TM ye uygun kan veya kan bileşenini karşılayamaması halinde 59

60 BKM den acil durum onayı en hızlı iletişim vasıtası ile alınır. Bu durumda kan TM de alınır. Gerekli testler acil şartlarda çalışılır. Yapılan testlerle ilgili sorumluluk TM ye aittir. TM bu uygulama ile ilgili bilgileri BKM ye uygulamayı takiben en geç 2 gün içinde iletir. ĠĢleyiĢ Hastaların gereksinim duyduğu kan ve kan bileşenlerinin BKM den temin edilmesi, gerekli immünohematolojik testlerin yapılması, transfüze edilinceye kadar saklanması, kanın klinik kullanımı ve transfüzyon uygulamalarının takibinden güvenlik ve etkinlik temel prensibi çerçevesinde sorumludur. Bu doğrultuda gerekli mek n, alt yapı, donanım, malzeme ve personel bağlı olduğu kurum idaresi (başhekimlik/ müdürlük) tarafından temin edilir. BKM ile Bağlantı Bulunduğu bölgedeki BKM ile sözleşme imzalar. Kanın klinik kullanımı ve transfüzyonun takibi ile ilgili verileri toplar, değerlendirir ve bağlı olduğu BKM ile Bakanlığa iletir. Kayıtlar Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin immünohematolojik testleri, saklanması, kanın klinik kullanımı ve transfüzyon uygulamalarıyla ilgili verileri yazılı veya elektronik ortamda kaydeder ve yasal süre boyunca saklar. Veri güvenliği ile ilişkili yasal düzenlemeler, usul ve esaslara bağlı olarak hastaya ait kişisel bilgileri korur. Bilgilendirme Faaliyet alanıyla ilgili tüm konularda gerektiğinde ilgili resmi kurumları, bağlı olduğu kurum idaresini, BKM yi ve transfüzyon uygulaması yapan hekimleri bilgilendirir. 60

61 Kalite Sistemi Faaliyetlerini, kalite güvence programları çerçevesinde yürütür. Bağlı olduğu BKM de kalite ve sözleşme gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu Bakanlığa bildirir. Personelinin hizmet içi eğitimini planlar ve yürütür. TM kesintisiz transfüzyon hizmeti verilebilecek şekilde düzenlenir. 61

62 KAN VE KAN ÜRÜNLERiYLE ĠLGĠLĠ ULUSAL MEVZUAT KAN VE KAN ÜRÜNLERĠ KANUNU Kanun No Kabul Tarihi: 11/4/2007 BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam ve Tanımlar Amaç ve Kapsam MADDE 1 - (1) Bu Kanunun amacı; kan, kan bileşenleri ve ürünleri ile ilgili us l ve esasları düzenlemektir. (2) Bu Kanun; kan, kan bileşenleri ve ürünleri hizmetlerini yürüten kamu kurum ve kuruluşları ile bu alanda faaliyette bulunmak üzere Bakanlıkça izin verilmiş gerçek kişiler ile özel hukuk tüzel kişilerini kapsar. (3) Kan kök hücresi uygulamaları bu Kanun kapsamı dışındadır. Tanımlar MADDE 2 - (1) Bu Kanunda geçen; a) Aferez: Elde edilmek istenen kan bileşenlerinin özel bir cihaz kullanılarak ayrıştırılmasını, b) Bakan: Sağlık Bakanını, c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını, ç) Bölge kan merkezi: Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı birimi, d) Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan merkezini, e) Kan bağışçısı (donör): Tam kan veya bileşenlerini veren kişiyi, f) Kan bağışı (donasyon): Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemini, g) Kan bağışı merkezi: Bağışçıdan kan alan, işleyiş yönünden bölge kan merkezine bağlı olarak çalışan birimi, ğ) Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam kandan elde edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel kan bileşenleri ile plazmayı, 62

63 h) Kan ürünleri: Kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma ürünlerini, ı) Plazma ürünleri: insan plazmasının işlenmesi suretiyle elde edilen tedavi maksatlı bütün ürünleri, i) Plazma ürünleri üretim tesisi: Taze donmuş plazmadan, tedavi amacıyla ihtiyaç duyulan proteinlerin ayrıştırılarak kullanılabilir hale getirildiği mill ve milletlerarası standartlara uygun olarak üretim yapan tesisi, j) Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya işlenerek yeni ürünler elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile karıştırılmış ve hiçbir ayrım işlemine t bi tutulmamış insan kanını, k) Transfüzyon: Sağlık sorunu sebebiyle ihtiyacı olan hastaya tam kan ya da kan bileşeni naklini, l) Transfüzyon merkezi: Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, temin edilen kanı veya bileşenini transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalara kullanılması amacıyla hazırlayan birimi, ifade eder. ĠKĠNCĠ BÖLÜM Genel Esaslar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulu Genel Esaslar MADDE 3 - (1) Kan, kan bileşenleri ve ürünleri ile ilgili genel esaslar şunlardır: a) Bu Kanun kapsamındaki hizmetlerin planlanması, yürütülmesi ve denetlenmesi hususlarında, Bakanlık münhasıran yetkili ve sorumludur. b) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız ve gönüllü bağış esastır. Ancak mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar müstesnadır. c) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınmasında ve verilmesinde bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbb risklere karşı korunması, transfüzyonun güvenle yapılması ve transfüzyon sonrası bağışçı ve alıcının izlenmesi şarttır. Alıcı ve vericide ortaya çıkabilecek komplikasyonların bildirilmesi zorunludur. Kan, kan bileşenleri ve ürünleri- nin alınması, kaydı, analizi, işlenmesi, depolanması, kullanılır hale getirilmesi, dağıtım ve kullanımını ilgilendiren kan bağışı, kan bağışçısı, hazırlayan kuruluş, kullanım yeri ve alıcı ile ilgili bütün verilerin yazılı veya elektronik ortamda kaydedilmesi ve otuz yıl süreyle saklanması zorunludur. Kan istek formu ve bağışçı sorgulama formlarının asılları ile kan bağış- çısından alınan kan örneklerinin şahit numuneleri bir yıldan az olmamak üzere Bakanlıkça belirlenecek süreyle saklanır. 63

64 ç) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınması veya transfüzyonu hekimin sorumluluğu ve denetimi altında yapılır. d) Yurt içinde toplanan plazmanın ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve yurt dışında değerlendirilmesi ancak Bakanlığın izni ilemümkündür. Ürün üretimi amacıyla yurt dışından plazma getirilmesi de Bakanlığın iznine t bidir. e) Hizmet birimi açan ve işletenlerin bu Kanun kapsamındaki faaliyetlerini ulusal ve uluslararası kalite güvence programları çerçevesinde yürütmeleri zorunludur. f) Kan, kan bileşenleri ve ürünleri hizmetini yürütenler bağışçıya ilişkin kişisel bilgileri korumak, üçüncü kişilere vermemek, basına açıklamamak ile yükümlüdürler. Bu bilgiler ancak Bakanlığa verilir. g) Olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde lüzumlu olacak kan ve kan ürünleri ve bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke çapında stoklanmasını bölge kan merkezleri Bakanlığın planlaması çerçevesinde organize eder. Kan ve Kan Ürünleri Kurulu MADDE 4 - (1) Bakanlığın; kan, kan bileşenleri ve ürünleri konusunda yapacağı çalış- malarda gerekebilecek bilimsel desteği sağlamak üzere Bakanlık ilgili birim amiri başkanlığında kan, kan ürünleri ve kan bankacılığı konusunda yaptığı çalışmalarla alanında temayüz etmiş uzman hekimler veya bu konularda lisansüstü eğitim yapmış kişiler arasından Bakan tarafından seçilen yedi üyeden oluşan Kan ve Kan Ürünleri Kurulu oluşturulur. (2) Kan ve Kan Ürünleri Kurulu üyelerinin görev süresi iki yıldır. Görev süresi sona eren üye tekrar seçilebilir. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Kan Temini ve Kullanımı Hizmet Birimleri Hizmet Birimleri, Hizmet Birimi Açmaya Yetkili KiĢiler MADDE 5 - (1) Kanın temini ve kullanımı için transfüzyon merkezleri, kan bağışı merkezleri ve bölge kan merkezleri kurulur. (2) Bu Kanun kapsamındaki hizmet birimlerinden; a) Bölge kan merkezi ve kan bağışı merkezini; kamu kurum ve kuruluşları ile Türkiye Kızılay Derneği, b) Transfüzyon merkezini; bu fıkranın (a) bendinde sayılanların yanı sıra, bünyesinde acil müdahale şartlarını taşıyan özel sağlık kuruluşlarında olmak kaydıyla gerçek kişiler ile özel hukuk tüzel kişileri, c) Plazma ürünleri üretim tesisini; kamu kurum ve kuruluşları ile gerçek kişiler ve özel hukuk tüzel kişileri, 64

65 açıp, işletebilir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Ruhsat, Denetim ve Ceza Hükümler Ruhsat Alma Zorunluluğu, Denetim ve Ceza Hükümler MADDE 6 - (1) Bu Kanun kapsamında faaliyet gösterecek olan gerçek ve tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce, Bakanlıktan veya Bakanlığın yetkilendirmesi halinde valiliklerden ruhsat almak ve ruhsata t bi her faaliyet için ayrı ayrı hesap ve kayıt tutmak zorundadırlar. Gerçek ve tüzel kişiler, Bakanlık tarafından belirlenen ruhsat alma, ruhsat tadili, ruhsat sureti çıkartma ve yıllık ruhsat bedellerini Maliye Bakanlığınca belirlenecek muhasebe birimine ödemek zorundadırlar. (2) Bakanlık, hizmet birimlerinin her türlü faaliyetini denetler veya denetlettirir. Ruhsat sahibi kişiler; tesislerini, yasal defter ve kayıtlarını Bakanlık denetimine hazır ve açık bulundurmak ve Bakanlığın ihtiyaç duyacağı her türlü bilgi ve belgeyi zamanında Bakanlığa vermek zorundadırlar. (3) Ruhsat alınmış olması bu Kanun ve diğer mevzuatın gereklerinin yerine getirilmesi mecburiyetini ortadan kaldırmaz. Bu Kanun kapsamındaki hizmet birimleri, standartlar ve çalışma us l ve esasları ile ilgili olarak Bakanlıkça sonradan yapılacak düzenlemelere de uymak zorundadırlar. (4) Yapılan denetimler sonucunda tespit edilen eksikliklerin giderilmesi veya gerekli ted- birlerin alınması, işin mahiyetine göre süre verilerek veya derhal istenilir. Bakanlık, hizme- tin gereği olarak giderilmesi lüzumlu eksikliklerin giderilmediği durumlarda gerekiyorsa masraşarı ilgilisinden alınmak kaydıyla gereken tedbirleri re sen alır. Bu sürede eksikliğin giderilmesi Bakanlığın yaptırım uygulama yetkisini ortadan kaldırmaz. (5) Ruhsat şartlarını faaliyetleri sırasında yitirmiş olanların ruhsatları Bakanlıkça geri alınır. (6) Ruhsat almadan veya mevcut ruhsatı kapsamı dışında faaliyet gösterenler ile bu Kanunun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendinde saklanması zorunlu tutulan belge ve örnekleri saklamadığı tespit edilenlere ilgili valilikçe faaliyetten men edilerek onbin Türk Lirası idar para cezası uygulanır. (7) Yapılan denetimlerde; a) istenilen bilgileri zamanında vermeyenlere Bakanlıkça veya ilgili valilikçe bin Türk Lirası idar para cezası uygulanır. Aynı fiilin tekrarı halinde beşbin Türk Lirası idar para cezası verilir. b) Uygun nitelikte personel çalıştırmadığı tespit edilenlere Bakanlıkça veya ilgili valilikçe beşbin Türk Lirası idar para cezası uygulanır. (8) Bu Kanun kapsamındaki hizmetlerde kişilerin hayatını ve sağlığını tehlikeye sokacak biçimde faaliyet gösterenler, derhal faaliyetten men edilerek bir yıldan 65

66 beş yıla kadar hapis ve binbeşyüz güne kadar adl para cezası ile cezalandırılır. Bu kişilere beş yıl süreyle ruhsat verilmez. Ayrıca teknik ve tıbb şartları haiz olmadığı tespit edilen kan ve kan ürünlerinin müsaderesine hükmolunur. (9) Ruhsatı geri alınan veya faaliyetten men edilen bölge kan merkezleri ile kan bağış merkezlerine ihtiyaç halinde el konularak Bakanlıkça gerekli tedbirler alınmak suretiyle işletilir. (10) Kan yolu ile bulaşan bir hastalığı veya böyle bir hastalık taşıma riski olduğunu bilip, bu durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beşyüz gün adl para cezası verilir. BEġĠNCĠ BÖLÜM ÇeĢitli Hükümler Yönetmelik MADDE 7 - (1) Bu Kanunda kurulması öngörülen transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma us l ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair us l ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin us l ve esaslar, plazma ürünleri üretim tesisinin kurulma ve işletilme esasları ile sair hususlar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma us l ve esasları Bakanlık tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. Yürürlükten Kaldırılan Hükümler MADDE 8 - (1) 23/6/1983 tarihli ve 2857 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanunu yürürlükten kaldırılmıştır. Yönetmeliğin Yürürlüğe Konulması ve Mevcut Birimlerin Ruhsatlandırılması GEÇiCi MADDE 1 - (1) Bu Kanunda öngörülen yönetmelik, altı ay içinde Bakanlıkça yürürlüğe konulur. Yönetmelik yürürlüğe girinceye kadar mevcut düzenlemelerin bu Kanuna aykırı olmayan hükümlerinin uygulanmasına devam olunur. (2) Bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar faaliyet göstermekte olan A ve B tipi kan merkezleri ile kan istasyonları ve diğer hizmet birimleri, yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde eksikliklerini gidererek faaliyet türlerine uygun şekilde ruhsat almak ve bu Kanuna uygunluklarını sağlamak zorundadırlar. Bu süre içinde Bakanlık izni olmadan bu Kanun kapsamında yeni bir birim açılamaz. Yürürlük MADDE 9 - (1) Bu Kanun yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 10 - (1) Bu Kanun hükümlerini Bakanlar Kurulu yürütür. 66

67 67

68 KAN VE KAN ÜRÜNLERĠ YÖNETMELĠĞĠ BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin amacı, transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerinin kurulması, cihaz, malzeme ve personel standartlarının belirlenmesi, birbirleriyle olan ilişkileri ile çalışma us l ve esaslarının tespiti, uygulayacakları kalite güvence programlarına dair us l ve esaslar, ruhsat alınması ile bedelleri ve iptaline ilişkin us l ve esaslar ile Kan ve Kan Ürünleri Kurulunun çalışma us l ve esaslarını belirlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, kan ve kan bileşenleri ile ilgili faaliyetlerde bulunan bütün kamu kurum ve kuruluşlarını, gerçek ve özel hukuk tüzel kişilerini kapsar. (2) Bu Yönetmeliğin uygulanmasında 9/1/2007 tarihli ve sayılı Resm Gazete de yayımlanan Tıbbi Cihaz Yönetmeliği ile 9/1/2007 tarihli ve sayılı Resm Gazete de yayımlanan Vücut Dışında Kullanılan Tıbbi Tanı Cihazları Yönetmeliği hükümleri saklıdır. (3) İnsan kanı ve plazmasından endüstriyel yöntemlerle kamu ya da özel kurumlar tarafından elde edilen ve özellikle albumin, immünoglobulin ve koagülasyon faktörleri gibi ürünleri içeren kan bileşenlerine dayalı tıbbi ürünler, kan, kök hücreleri bu Yönetmeliğin kapsamı dışındadır. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik 11/4/2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanununun 7 nci maddesi ile 13/12/1983 tarihli ve 181 sayılı Sağlık Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 43 üncü maddesine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar ve kısaltmalar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Alıcı: Kendisine kan ya da kan bileşenleri transfüze edilen kişiyi, b) Bakan: Sağlık Bakanını, c) Bakanlık: Sağlık Bakanlığını, ç) Bölge Kan Merkezi (BKM): Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili bütün iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı birimi, 68

69 d) Dağıtım: Kan ve kan bileşenlerinin imalatçıya, transfüzyon merkezlerine sunulmasını (kan ve kan bileşenlerinin transfüzyon amaçlı olarak verilmesini kapsamaz), e) Hemovijilans: Kan bağışçısı veya alıcılarda ortaya çıkan beklenmedik veya şiddetli yan etki ya da olaylar ile kan bağışçılarının epidemiyolojik takibinin sağlandığı prosedür bütününü, f) Hizmet birimi: Transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi ve bölge kan merkezlerini, g) İstenmeyen ciddi olay (İCO): Kan veya kan bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması veya dağıtımıyla ilgili olarak ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan-kan bileşenlerinin transfüzyonu sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen istenmeyen olayı, ğ) İstenmeyen ciddi etki (İCE): Kan ve kan bileşenlerinin toplanması veya transfüzyonu ile ilgili olarak bağışçılarda veya hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen istenmeyen etkiyi, h) İzlenebilirlik: Bağışçıdan alınan her bir ünite kan ya da kan bileşeninin son varış yerine kadar ve bunun tersi yönündeki izleme yeteneğini, ı) Kalite güvencesi: Kullanım amacına uygun olarak kan ve kan bileşenlerinin gerekli kalitede olduğunu garanti etme amacıyla kan toplanmasından dağıtımına kadar yapılan tüm faaliyetleri, i) Kalite kontrol: Kalite gereklerini yerine getirmek üzere odaklanan kalite sisteminin bir parçasını, j) Kalite sistemi: Kalite yönetiminin uygulanması için kurumsal yapı, sorumluluklar, prosedürler, işlemler ve kaynakları, k) Kalite yönetimi: Hizmet birimi içerisinde tüm seviyelerdeki kaliteye ilişkin olmak üzere bir organizasyonun yönlendirilmesi ve kontrol edilmesi için koordine edilen faaliyetleri, l) Kan: Transfüzyon veya imalat amacıyla vericiden alınan ve işlenen tam kanı, m) Kan bağışçısı: Tam kan veya bileşenlerini veren kişiyi, n) Kan bağışı: Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemini, o) Kan Bağışı Merkezi (KBM): Bağışçıdan kan alan, işleyiş yönünden bölge kan merkezine bağlı olarak çalışan birimi, ö) Kan bileşeninin serbest bırakılması: Hazırlanmış bir kan bileşenin serbest bırakma niteliklerini karşılamasını sağlayacak sistemlerin ve 69

70 prosedürlerin kullanımı ile bir kan bileşeninin karantina durumundan çıkarılmasını sağlayan süreci, p) Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam kandan elde edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel kan bileşenleri ile plazmayı, r) Kan ürünleri: Kandan elde edilen kan bileşenleri ve plazma ürünlerini, s) Kanun: 11/4/2007 tarihli ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanununu, ş) Kaynağını bulma: Bir alıcıdaki transfüzyonla ilgili istenmeyen etki şüphesi raporuna istinaden, şüpheli verici ya da vericilere ulaşılması amacıyla yapılan araştırmayı, t) Kurul: Kan ve Kan Ürünleri Kurulunu, u) Otolog transfüzyon: Verici ve alıcının aynı kişi olması durumunda, önceden alınmak suretiyle kişinin kendi kan veya kan bileşenlerinin kullanıldığı transfüzyon şeklini, ü) Plazma ürünleri: İnsan plazmasının işlenmesi suretiyle elde edilen tedavi maksatlı bütün ürünleri, v) Raporlama kuruluşu: Yetkili otoriteye istenmeyen ciddi etki ve/veya olayları rapor eden hizmet birimini, y) Rehber: Kan ve Kan Ürünleri Kurulu tarafından hazırlanıp her yıl revize edilen kan bankacılığı ve transfüzyon uygulamaları konusunda standart ve gerekliliklerin tanımlandığı yazılı dokümanı, z) : Kan veya kan bileşenleri bağışçısının uygunluğunun sürekli veya geçici olarak askıya alınmasını, aa) Serbest bırakılma: Kan ve kan bileşeninin transfüzyona uygun, kullanıma hazır hale gelerek çıkışının yapılabileceğini, bb) Standart: Karşılaştırma için ihtiyaç duyulan gerekleri, cc) Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya işlenerek yeni ürünler elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile karıştırılmış ve hiçbir ayrım işlemine t bi tutulmamış insan kanını, çç) Tesisler: Kan yada kan bileşenlerinin teslim edilebileceği hastaneler, imalatçılar ve biyo-medikal araştırma enstitülerini, dd) Transfüzyon: Sağlık sorunu sebebiyle ihtiyacı olan hastaya tam kan ya da kan bileşeni naklini, ee) Transfüzyon Merkezi (TM): Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, temin edilen kanı veya bileşenini transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalara kullanılması amacıyla hazırlayan birimi, 70

71 ff) Yazılı prosedürler: Belirlenmiş olan faaliyetlerin nasıl yürütüleceğini anlatan kontrol edilmiş dokümanları ifade eder. ĠKĠNCĠ BÖLÜM Genel Esaslar, Kan ve Kan Ürünleri Kurulu Gönüllülük esası MADDE 5 (1) Kan ve kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağış esastır. Ancak mal karşılık anlamına gelmeyecek şekilde kan bağışçısını teşvik edici uygulamalar müstesnadır. (2) Hizmet birimleri kendi yetki ve sorumluluklarında olmak şartı ile; karşılıksız, gönüllü ve düzenli bağışı teşvik etmek amacıyla, kamu yararına hizmette bulunan kurumlarla işbirliği içinde ve Bakanlığı bilgilendirerek çeşitli kampanyalar ve eğitim toplantıları düzenleyebilir. Ancak bu faaliyetler kesinlikle ticari amaç ve muhteva içeremez. Görev ve sorumluluklar MADDE 6 (1) Kan ve kan ürünleri ile ilgili hizmetlerin planlanması, yürütülmesinin izlenmesi, hizmet birimlerinin açılması ve denetlenmesi hususlarında Bakanlık yetkili ve sorumludur. (2) Yurt içinde toplanan plazmanın ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve yurt dışında değerlendirilmesi veya ürün üretimi amacıyla yurt dışından plazma getirilmesi için gerekli izin Bakanlıkça verilir. (3) Bakanlık, kan ve kan ürünleri konusunda yapacağı çalışmalarda gerekli bilimsel desteği sağlamak üzere Kan ve Kan Ürünleri Kurulunu oluşturur. (4) Bakanlık gerektiğinde bilimsel ve danışman nitelikli komisyonlar oluşturur. Komisyonlar, kendi çalışma usul ve esaslarını belirler. (5) Kan ve kan bileşenlerinin bağışçıdan temininden alıcıya verilmesine kadar bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbb risklere karşı korunması, transfüzyonun güvenle yapılması, transfüzyon sonrası bağışçı ve alıcının izlenmesi ilgili hizmet biriminin görevidir. (6) Kan ve kan bileşenlerinin alınması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması, kullanılır hale getirilmesi, kullanıma sunulması, dağıtılması ve transfüzyon uygulamalarının geri bildiriminin izlenmesi, ilgili hizmet biriminin sorumluluğundadır. (7) Hizmet birimlerinin rehberde belirlenen faaliyetleri yazılı veya elektronik ortamda kaydedilir ve 15 yıl saklanır. Bağışçıların temel test sonuçları elektronik ortamda 30 yıl saklanır. Saklanması zorunlu kayıt içerikleri EK-6 da belirtilen şekilde düzenlenir. Bağışçı şahit numuneleri 1 yıldan az olmamak şartıyla rehberde belirlenen şekilde ve sürede saklanır. 71

72 (8) Hizmet birimleri, bağışçı kişisel bilgilerini korumak, üçüncü kişilere vermemek, basına açıklamamak ile yükümlüdür. Her hizmet biriminin veri güvenliği ile ilişkili usul ve esasları bulunur ve bilgilerin korunma ve/veya açıklanması bu usul ve esaslara uygun olarak yapılır. (9) Hizmet birimleri bağışçı bilgilendirilmesinden sorumludur. (10) Kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin bağışçıdan alınması ve alıcıya transfüzyonu hekim sorumluluğu ve denetimi altında yapılır. (11) Hizmet birimleri faaliyetlerini kalite yönetim sistemi çerçevesinde yürütür. (12) BKM ler olağanüstü haller ile sıkıyönetim, seferberlik ve savaş halinde gerekebilecek kan ve kan ürünleri ile bunlar için gerekli malzemenin temini ve ülke çapında stoklanmasını Bakanlığın planlaması çerçevesinde organize eder. Kurulun teģkili, çalıģma usul ve esasları MADDE 7 (1) Kan ve Kan Ürünleri Kurulu Bakanlık ilgili birim amiri başkanlığında; kan, kan ürünleri ve kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında yaptığı çalışmalarla alanında temayüz etmiş uzman hekimler veya bu konularda lisansüstü eğitim yapmış kişiler arasından Bakan tarafından seçilen yedi üye olmak üzere toplam sekiz kişiden oluşur. Üyeler iki yıllığına seçilir. Süresi dolan üye tekrar seçilebilir. (2) Bakanlık, gerektiğinde Türk Silahlı Kuvvetleri, Üniversiteler ve Türkiye Kızılay Derneği ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşlarının görüşlerine başvurmak üzere Kurula uzman davet eder. (3) Seçilmiş üyelerden, geçerli bir mazereti olmaksızın üyelik süresi içerisinde üst üste iki defa toplantılara katılmayanların üyeliği düşer, üyeliği düşen üye yerine bir ay içerisinde başka bir üye seçilir. (4) Kurul, yılda en az dört defa olağan toplantı yapar. Bakanlık, gerekli hallerde Kurulu olağan toplantıları dışında da toplantıya davet eder. Toplantı daveti; toplantı tarihi, yeri ve gündemi ile birlikte Bakanlık tarafından önceden üyelere bildirilir. (5) Toplantıya iştirak eden üyelerin salt çoğunluğunun kabulü ile Kurul, görevleri ile ilgili olmak kaydıyla, toplantı gündemi dışındaki konular hakkında da görüşme yapar ve karar alır. (6) Kurul, üye tam sayısının salt çoğunluğunun katılımı ile toplanır ve kararları oy çokluğu ile alır. Oylarda eşitlik olması halinde, Başkanın taraf olduğu görüş kararlaştırılmış sayılır. Kurul kararları, toplantı tutanağı haline getirilir ve toplantıya katılan üyelerce imzalanır. Karara muhalif olanlar şerh 72

73 koymak suretiyle kararları imzalar. Muhalif görüş gerekçesinin karar altında veya ekinde belirtilmesi zorunludur. (7) Konu ile ilgili Komisyonların faaliyet raporları kurul tarafından denetlenir. (8) Kurulun sekretarya hizmetleri Bakanlık ilgili birimlerince yürütülür. Kurulun görevleri MADDE 8 (1) Kurulun görevleri şunlardır: a) Ulusal kan politikasının ve bu politikanın yürütülmesini sağlayacak olan kan programının oluşturulması, geliştirilmesi ve uygulanması konularında bilimsel görüş oluşturmak, b) Hizmet birimlerinin açılmaları, faaliyetleri ve denetlenmeleri ile ilgili görüş belirtmek, çalışma alanı ile ilgili münazaralı uygulamalarda bilimsel görüş desteği sağlamak, c) Kan ve kan bileşenlerinin güvenlik ve kalitesinin artırılması, bilimsel ve teknik ilerlemeleri kapsayacak uygulama rehberlerinin hazırlanması, yenilenmesi ve geliştirilmesi ile kan bankacılığı ve transfüzyonla ilgili tıbbi konulardaki çalışma ve uygulamaların geliştirilmesini sağlamak, sorunlara çözüm üretmek ve yasal düzenlemelere yansıtılmasını sağlamak amacıyla tavsiye kararları almak. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Hizmet Birimleri, Kan Temini ve Kullanımı Bölge Kan Merkezi MADDE 9 (1) Bölge Kan Merkezi; Bakanlığın belirleyeceği bölgelerde kurulan, kendi bölgesindeki kan bağış ve transfüzyon merkezleri ile işbirliği içinde çalışan, sorumlu olduğu bölgenin kan ihtiyacını karşılayacak kapasitede olan, kan bankacılığı ile ilgili tüm iş ve işlemlerin yapılabildiği en kapsamlı hizmet birimi olup kesintisiz hizmet verir. (2) Bakanlık, bölgenin coğrafi, nüfus, ulaşım ve iklim şartlarını göz önüne alarak BKM nin sorumluluk alanını belirler. (DeğiĢik ikinci cümle:rg- 4/12/ ) Belirlenen hizmet bölgesinde bir BKM kurulması esastır. Ancak, Bakanlıkça gerekli görülmesi halinde aynı bölgede birden fazla BKM de kurulabilir; a) Sorumluluk alanı içinde kan bağış organizasyonu, kan ve kan ürünlerinin toplanması, test edilmesi, hazırlanması, depolanması ve dağıtımı ile ilgili tüm faaliyetlerden, transfüzyon merkezleri tarafından gönderilen transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin değerlendirilmesinden ve kendi alanı içinde gerekli düzenlemeleri yapmaktan sorumludur. 73

74 b) Tanımlanmış hizmet bölgesi içinden aktif bağışçı organizasyonu planlayarak kan bağışçılarını sağlar. Yeterli kan ve kan bileşenlerinin sağlanması için diğer BKM ile işbirliği yapar. c) (DeğiĢik:RG-4/12/ ) Kendine bağlı KBM açar. Bu merkezlerin çalışma şartları ve işletilmesinden sorumludur. ç) Transfüzyon amaçlı bağış aferez ünitesi açma ve işletme yetkisi münhasıran sorumluluğundadır. d) Ürün elde etmek için plazma toplama amaçlı plazma aferez ünitesini bakanlık onayı ile kurar. e) TM ile rehberde ana hatları belirtilen protokol imzalar. f) Sorumluluk alanı içindeki transfüzyon merkezlerinin ihtiyaç duyduğu kan ve kan bileşenlerini sağlamak, protokolde belirtilen kritik stok seviyesini takip etmek, stoklanan kan miktarını kritik stok seviyesi altına düşürmemek için TM nin talebini karşılamakla yükümlüdür. (Mülga ikinci cümle:rg-4/12/ ) g) Sorumluluk alanı içindeki TM nce talep edilen, çeşitleri, standartları ve hazırlama yöntemleri rehberde tanımlanan kan bileşenlerini hazırlamakla yükümlüdür. ğ) TM nin talebi doğrultusunda otolog transfüzyon uygulaması için hastadan ameliyat öncesi kan alım ve depolanması şartlarını sağlar ve uygular. h) Sorumluluk alanı içindeki transfüzyon merkezlerinde kalite ve protokol gerekleri yönünden uygunsuzluk tespit edilmesi halinde durumu Bakanlığa bildirir. ı) Kan ve kan bileşenleri konusunda araştırma ve geliştirme faaliyetleri yürütür. Sorumluluk alanı içindeki KBM kalite kontrol programlarını izler. i) Personelinin hizmet içi eğitimini planlar. j) Bakanlık yazılı onayı ile kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı alanında referans laboratuvarı olarak çalışır. k) Sıkıyönetim, seferberlik, savaş ve doğal afetler ve Bakanlığın gerekli gördüğü diğer haller için Bakanlık planına uygun olarak kanın temini, depolanması ve dağıtılmasını organize eder. Transfüzyon Merkezi MADDE 10 (1) Transfüzyon Merkezi; Acil durumlar dışında kan bağışçısından kan alma yetkisi olmayan, kan ve bileşenlerini bağlı bulunduğu BKM den temin eden, transfüzyon için çapraz karşılaştırma ve gerek duyulan diğer testleri yaparak hastalarda kullanımı için hazırlayan birimdir. 74

75 (2) Tüm yataklı tedavi kurumları ile acil müdahale şartlarını taşıyan ve Bakanlığın transfüzyon uygulaması için gerekli gördüğü sağlık kuruluşları TM açar. TM; a) İdar açıdan kendi kurumuna bağlıdır. b) Gerekli olan her tür kan ve kan bileşenini bağlı olduğu BKM den aralarında imzalanan protokole uygun olarak sağlar. c) Bağlı olduğu BKM ne bu Yönetmeliğin ilgili maddeleri uyarınca Bakanlıkça düzenlenmiş ruhsatı protokol sırasında ibraz eder. ç) BKM nin yükümlülüklerini yerine getirmemesi durumunu yazılı olarak Bakanlığa bildirir. (3) Transfüzyon kararı, uygulanması, takibi, istenmeyen etki/olayların bildirimi, doğrulanması ve tedavisi ile hemovigilans açısından rehberde tanımlanmış ilgili form ve verilerin düzenlenmesinden hastanın hekimi sorumludur. Hastanelerde yapılan transfüzyon uygulamalarından hastanın hekimi ile beraber hastane transfüzyon komiteleri de sorumludur. Transfüzyon merkezi transfüzyonun takibi ile ilgili verilerin toplanmasından, değerlendirilmesinden ve Bakanlığa ve bağlı olduğu BKM ne iletilmesinden sorumludur. (4) Acil transfüzyon gerektiren durumlarda müdavi hekim tarafından bildirilen transfüzyon ihtiyacı transfüzyon merkezi stoklarından karşılanır. TM bu talebi karşılayamadığı durumlarda BKM den acil talepte bulunur. BKM nin TM ne uygun kan veya kan bileşenini karşılayamaması halinde BKM den acil durum onayı en hızlı iletişim vasıtası ile alınır. Bu durumda kan TM nde alınır. Gerekli testler acil şartlarda çalışılır. Yapılan testlerle ilgili sorumluluk TM ye aittir. TM bu uygulama ile ilgili bilgileri BKM ne iletmekle yükümlüdür. Kan BağıĢı Merkezi MADDE 11 (1) Kan Bağışı Merkezi; Bağışçıdan kan alan, teknik ve idari işleyiş yönünden BKM ne bağlı olarak çalışan birimdir. Güvenli kan temini için gerekli görülen yerlerde BKM tarafından açılan ve BKM nin organize ettiği gönüllü, karşılıksız ve düzenli bağışçı organizasyonlarında yer alan birimdir. Hizmet birimi sorumlusu MADDE 12 (1) Aşağıdaki niteliklere sahip kişiler ruhsat başvurusunda bulunmak üzere EK-1 de yer alan gerekli bilgi ve belgeleri temin eder. Ruhsat alındıktan sonra kurumları tarafından hizmet biriminin sorumlusu olarak atanır. BKM ve KBM sorumlusu tam gün süreyle çalışır. TM sorumlularına bu görevlerini aksatmamak kaydı ile kurum idaresince ek görevler verilebilir. a) Hizmet birimleri sorumluları; Türkiye de mesleğini icra etme yetkisine sahip uzman tıp doktoru veya Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve 75

76 transfüzyon tıbbı kursu sertifikasına sahip veya kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı konusunda yüksek lisans yapmış tıp doktoru olmalıdır. b) BKM laboratuvar sorumlusu; kendi uzmanlık dalı müfredat programında laboratuvar eğitimi almış Türkiye de mesleğini icra etme yetkisine sahip uzman tıp doktoru olmalıdır. c) BKM birim sorumluları için ruhsatlandırılmış kan merkezlerinde en az 3 yıl çalışmış olmak şartı aranır. ç) (DeğiĢik:RG-4/12/ ) TM ve KBM ye birim sorumlusu olarak atanan tabiplerin, (a) bendindeki şartları taşımamaları halinde birime atanmalarını takip eden altı ay içinde Bakanlıkça verilen kan bankacılığı ve transfüzyon tıbbı sertifikası kursuna katılmaları ve sertifika almaları zorunludur. (2) Hizmet birimi sorumlusunun görevleri şunlardır: a) Sorumlusu olacağı hizmet biriminin ruhsatlandırılması için gerekli bilgi ve belgeleri temin etmek ve başvuruda bulunmak, b) Hizmet biriminin kalite politikası doğrultusunda verimli, kaliteli, uyum ve işbirliği içinde çalışmasını sağlamak, c) Hizmet birimindeki tüm çalışmaların yasal mevzuata, bağlı olduğu kalite standartlarına ve standart işletim prosedürlerine uygun olarak yürütülmesini sağlamak ve çalışmaları belirtilen çerçevede denetlemek, ç) Hizmet biriminde yürütülen tüm faaliyetlerle ilgili gerekli koordinasyonu sağlamak, d) Hizmet birimi ve kendine bağlı birimlerin ihtiyaçlarını tespit etmek ve giderilmesini sağlamak, e) Hizmet biriminde dokümantasyon ve kayıtların tutulmasını, hemovigilans kapsamında izlenebilirliği, istenmeyen ciddi olay ve etkilerin bildiriminin yapılmasını sağlamak, f) Personel eğitimine yönelik gerekli çalışmaları yapmak, g) Hizmet biriminin bir önceki yıla ait çalışma raporunu hazırlamak ve bir sonraki yılın hedeflerini belirleyerek çalışma programını projelendirip uygulamak, ğ) Üst yönetim tarafından incelenmesi istenen konular hakkında inceleme ve araştırma yapmak, rapor hazırlamak, görüş bildirmek, h) Personelin sicil, disiplin işleri ve özlük haklarını bağlı olduğu personel ve disiplin yönetmeliği hükümlerine göre izlemek ve yerine getirilmesini sağlamak, ı) Mevzuat ve bilimsel gelişmeleri izlemek, yeni bilgi ve teknikleri çalışmalara yansıtarak kurumun geliştirilmesi ve hizmet kalitesinin artırılmasını sağlamak. 76

77 Hizmet birimi personeli MADDE 13 (1) Hizmet birimi faaliyet alanı kapsamında kan ve kan bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması, dağıtılması, kayıtların tutulması ve değerlendirilmesi konularında doğrudan görev alan yeterli sayıda uygun eğitim almış, deneyimli personel bulundurur. Her hizmet biriminde; a) 12 nci maddede tanımlanmış niteliklere sahip sorumlu, b) Teknik, idari ve kalite konularından sorumlu personel, c) Hizmet biriminin kapasitesine göre yeterli sayıda teknik, idari ve kalite personeli, bulunur. (2) Hizmet birimi personelinin görev ve sorumlulukları rehberde tanımlanır. Personel rehberde belirtilen niteliklere sahip olmalıdır. (3) Hizmet birimi personelinin eğitimi yönetim tarafından planlanır, eğitim programının içeriği belirlenir ve kayıtları tutulur. Personel yeterliliği, düzenli olarak değerlendirilir ve kayıtları tutulur. (4) Biyoemniyet ve hijyen talimatları 10/6/2004 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmeliğe göre uygulanır. Hizmet birimi binası, bölümler, ekipman ve materyal MADDE 14 (1) Hizmet birimi, EK-2 hizmet birimi için ruhsat başvuru formunda belirtilen hizmet birimi faaliyetleri için gerekli bölümleri, ekipman ve materyalleri güncellenmiş rehbere göre bulundurmak zorundadır. (2) Hizmet birimi binası; mobil alanlar dahil hata riskini en aza indirecek şekilde, işleyiş mantığına ve faaliyetlere uygun sırada düzenlenir ve devamlılığı sağlanır. Kontaminasyon riskinin asgari düzeye düşürülmesi için etkin, temizlik ve bakım olanağı bulunur. (3) Hizmet birimi rehberde tanımlanan bölümlerden oluşur. Bu bölümlerden: a) Kan alma salonu; Bağışçıdan güvenli kan almak üzere ayrılmış, adverse reaksiyon görülen bağışçıların ilk tedavilerinin yapılmasına uygun olarak donatılmış ve işlem sırasındaki hataların önlenmesi için gerek bağışçı, gerekse personelin güvenliğini sağlayacak biçimde düzenlenmiş salondur. Kan alma öncesinde gizli görüşmelerin ve uygunluk değerlendirmelerinin yapılabileceği diğer faaliyet alanlarından ayrı bir alan bulunur. b) Test ve işleme alanları; güvenli kanın hazırlanması için gerekli her türlü testin çalışılması, kan ve kan bileşenlerinin işlenmesi için ayrı olarak düzenlenmiş, yalnızca yetkili personelin erişebileceği laboratuvar alanıdır. 77

78 c) Saklama alanı; farklı kan ve kan bileşenleri ile gerekli materyallerin uygun şartlarda, güvenli ve ayrı bir şekilde saklanmasını sağlar. Ekipman arızası ya da güç kesintisine karşı gerekli önlemler alınır. ç) Tıbbi Atık depolama alanı; atıkların güvenli bir şekilde depolanması için bir alandır. (4) Hizmet biriminde ekipman ve materyal; a) Bağışçı, personel ve kan ve kan ürünlerine karşı riskleri en aza indirecek şekilde seçilir. b) Kullanım amacına uygun olarak valide ve kalibre edilir, sürekliliği sağlanır. c) İşleyiş talimatı hazırlanarak gerekli kayıtları kalite sistemine uygun şekilde tutulur. ç) Envanter kayıtları tutulur ve en az 10 yıl süre ile saklanır. d) Bilgisayarlı sistemlerde güvenilirliği sağlamak amacıyla yazılım, donanım ve yedekleme prosedürleri kurulum aşamasında ve düzenli aralarla kontrol edilir. Donanım ve yazılım, izin verilmemiş kullanım ve değişikliklere karşı korunur. Yedekleme prosedürü, veri kaybını ve veriye gelebilecek zararı önler. Kalite sistemi MADDE 15 (1) Hizmet biriminde kalite sisteminin kurulması ve yürütülmesi esasları şunlardır: a) Hizmet birimindeki tüm personel işleyişin kalite sistemine uygunluğundan sorumludur. b) Kalite sistemi; kalite yönetimi, kalite güvencesi, sürekli kalite gelişimi, personel, bina ve ekipman, dokümantasyon, toplama, test etme ve işleme, depolama, dağıtım, kalite kontrol, kan bileşenlerinin geri çekilmesi, mali denetim, kontrat yönetimi, uygunsuzluk ve iç denetimi içerir. c) Kalite sistemi, tüm işlemlerin standart ve spesifikasyonlara uygun olarak yerine getirilmesini sağlar. Yönetim düzenli aralıklarla sistemin etkinliğini gözden geçirir ve gerektiğinde düzeltici önlemler alır. (2) Hizmet birimleri ulusal ya da uluslar arası bir sistemle kalite güvencelerini destekler. Bu sistem dahilinde prosedürler, binalar ve ekipman kullanılmadan önce valide edilir. (3) Test ve süreçler şunlardır: a) Bağışçının uygunluğu: Güvenli kanın sağlanması için, bağışçı seçimi ve bağışçı sorgulamasında Ek-4 ve Ek-5 de belirtilen gereklere uygun prosedürler hazırlanır ve uygulanır. Görüşme, gizliliği sağlayacak şekilde gerçekleştirilir. Bağışçının uygunluğuna ilişkin kayıt ve değerlendirmeler görevli personel tarafından imzalanır. 78

79 b) Kan ve kan ürünlerinin toplanması süreci: Bağışçı kimliğinin doğrulanması, kayıt edilmesi ve bağışçı ile kan, kan bileşenleri ve kan örnekleri arasındaki bağlantının açık bir şekilde kurulmasını sağlayacak şekilde tasarlanır. Bu süreci tanımlayan prosedürler oluşturulur. Süreç ve kalite kontrol çalışmaları rehberde tanımlandığı şekilde sürdürülür. c) Bağışçıya uygulanacak temel laboratuvar testleri; 1) ABO, Rh D kan grubu, 2) HBsAg, 3) Anti-HCV, 4) Anti-HIV 1/2, 5) Sifiliz tarama, 6) Kurulun bilimsel gelişmeler ışığında öngördüğü ve Bakanlıkça onaylanarak rehberde yayımlanacak diğer testlerdir. ç) Testler valide edilir, miyarların uygunluğunu kanıtlayan veriler bulunur ve test prosedürleri hazırlanır. Testlerle ilgili algoritmalar, kullanılan yöntemler ve uygulama biçimleri rehberde yer aldığı şekilde yürütülür. d) Validasyon: Ekipman ve materyaller valide edilmiş prosedürlere göre kullanılır. e) Etiketleme: Kan ve kan ürünleri, tüm aşamaların izlenebilirliğini sağlayabilecek şekilde etiketlenir. Hizmet biriminin etiket üzerinde kullandığı tanımlar tek tip olmalıdır. Etikette en az aşağıdaki bilgiler bulunur: 1) Bileşenin adı, 2) Kalite gereklerine uygun şekilde ürünün ölçüm (hacim, ağırlık, sayı vb.) bilgisi, 3) Bağışçının sayısal veya alfabetik tanımı, 4) Hizmet biriminin adı, 5) ABO kan grubu, Rh D Grubu, 6) Alınma ve son kullanma tarihi, 7) Depolama sıcaklığı, 8) Antikogulan ve ek solüsyonlarının ismi, bileşimi ve hacmi. f) Hizmet birimi, EK-6 da belirtilen bilgileri kan ve kan ürünlerinin tam izlenebilirliğini sağlamak amacıyla 30 yıldan az olmamak üzere uygun ortamda okunabilir şekilde kaydeder ve saklar. Hizmet birimi, izlenebilirlik sistemini Ek-7 İzlenebilirlik için veri kaydı nda belirtilen maddelere uygun olarak, kan ve kan ürünlerinin alınmasından transfüze edilmesine kadar izlenmesini sağlayacak biçimde oluşturur. g) Otolog kan ve kan ürünleri rehbere uygun şekilde etiketlenir. ğ) Kan ve kan bileşenleri, Yönetmelik gerekleri yerine getirilmeden serbest bırakılamaz. Serbest bırakılmayı engelleyecek durumda aynı bağıştan 79

80 elde edilen diğer bileşenlerin de serbest bırakılması engellenir. Serbest bırakılma işlemi yetkili kişi veya kişiler tarafından yapılır ve kaydedilir. Serbest bırakma kaydı, sürecin her aşamasında formların, diğer kayıtların ve test sonuçlarının kabul edilme kriterlerine uygun olduğunu gösterir. h) Serbest bırakılmış ve bırakılmamış kan ve kan bileşenleri idari ve fiziksel olarak ayrı tutulur, bu durum etiketleme ile tanımlanır. Serbest bırakılma, sonrası her bir ünitenin alıcıya transfüze edildiğini, edilmediyse akıbetini belirleyen prosedür hazırlanır. (4) Hizmet birimleri yıl içerisinde gerçekleştirdikleri faaliyetlerini rehberde belirtildiği şekilde Bakanlığa sunar. Hizmet birimlerine ait istatistiksel veriler en az 15 yıl süreyle saklanır. (5) Kan ve kan bileşenlerinin depolanması ve dağıtımı esasları şunlardır: a) Kan ve kan bileşenlerinin depolanması ve dağıtımı rehberde belirtildiği şekilde yapılır. b) Tıbbi ürünlerin imal edilmesi amacıyla toplanan kan ve kan bileşenleri için depolama ve dağıtım gereklerinin 19/1/2005 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma Yönetmeliği ile 23/10/2003 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği hükümlerine uygun olmasını hizmet biriminin kalite sistemi sağlar. c) Kan ve kan bileşenlerinin saklama süresi boyunca kalitesini sağlamak ve sürdürmek amacı ile rehberde tanımlanmış depolama ve dağıtım prosedürleri bulunur ve uygulanır. ç) Envanter ve dağıtım kayıtları prosedüre uygun olarak tutulur. Kan ve kan bileşeninin kalite gereklerine ve prosedüre uygunluğu tanımlanmadan envantere geri dönüşü yapılmaz. d) Depolama, ambalajlama ve dağıtım süresince kan ve kan bileşenlerinin bütünlüğü ve saklama ısısı korunur. e) Otolog kan ve kan bileşenleri ile spesifik amaçlarla toplanan ve hazırlanan kan bileşenleri belirlenmiş prosedürlere uygun ve ayrı olarak saklanır. f) Yurt içinde toplanan plazmayı ürün üretimi amacıyla yurt içinde ve yurt dışında değerlendirmek veya ürün üretimi amacıyla yurt dışından plazma getirmek isteyen özel ve kamu hukuk tüzel kişiler izin başvuruları sırasında söz konusu plazmaların bu Yönetmelik hükümleri ile birlikte Beşeri Tıbbi Ürünler Ruhsatlandırma Yönetmeliği ile Beşeri Tıbbi Ürünler İmalathaneleri Yönetmeliği hükümlerine uygunluğunu belgelemekle sorumludur. (6) Kan ve kan bileşenlerinin uygun olmama durumu: 80

81 a) Rehberde belirtilen kalite ve güvenlik şartlarını sağlamayan kan ve kan bileşenlerinin serbest bırakılması, kan ve kan bileşeninin transfüze edileceği hastanın hekimi ile TM veya BKM sorumlusu tarafından ortak alınan kararla mümkündür. Karar, hasta kayıtlarında gerekçeli olarak bulunur. b) Serbest bırakılmış kan bileşenlerine ait şikayetler, istenmeyen ciddi etki ve olaylar kaydedilir. Gerekli yerlerde geri çekme işlemi, düzeltici yada önleyici faaliyetler yetkili personel tarafından belirlenir, yürütülür ve sonuçlandırılır. c) 17 nci maddeye uygun olarak istenmeyen ciddi etki ve olayların bildirimi ile ilgili etkin ve doğrulanabilir bir prosedür hazırlanır. Prosedürde belirlenen aralarla uygun olmama durumları analiz edilir. ç) Yetkili personel, geri çekme halinde riskli durum söz konusu ise kaynaklara ulaşarak bildirimde bulunur. (7) İç denetim: a) Hizmet biriminde yürütülen süreçlerin takibi için iç denetim prosedürü hazırlanır. b) Denetimler, prosedüre uygun şekilde eğitilmiş ve yetkili kişiler tarafından yapılır. c) Denetim raporu hazırlanıp düzeltici-önleyici faaliyetler izlenir. Dokümantasyon MADDE 16 (1) Hizmet biriminin yürüttüğü tüm faaliyetleri kapsayan spesifikasyonlar, prosedürler ve kayıtları kapsayan dokümanlar oluşturulur ve güncellenir. (2) Kayıtlar el yazısı ile okunaklı olarak veya mikrofilm ya da bilgisayar ortamında tutulur. (3) Belgeler üzerinde yalnızca yetkili kişi değişiklik yapar. Değişiklik durumunda tarih ve imza atılır, gözden geçirilir, derhal uygulamaya konur. (4) Tüm dokümanlar denetimler sırasında hazır bulundurulur. Ġstenmeyen ciddi etki ve olayların bildirimi MADDE 17 (1) Hizmet birimleri, kan ve kan bileşenlerinin kalite ve güvenliğine bağlı olabilecek transfüzyon öncesinde, sırasında veya sonrasında gözlenen istenmeyen ciddi etkilerin ve olayların kayıtlarını tutar ve Bakanlığa bildirir. Bildirim, rehberde yer alan İstenmeyen ciddi etki ve olayların bildirimi ne göre yapılır. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Ruhsat, Denetim ve Ġdari Yaptırımlar Hizmet birimlerinin ruhsatlandırılması ve ruhsat alma yükümlülüğü 81

82 MADDE 18 (1) Bu Yönetmelik kapsamında faaliyet gösterecek olan gerçek ve tüzel kişiler, faaliyetlerine başlamadan önce, Bakanlıktan veya Bakanlığın yetkilendirmesi halinde valilikten ruhsat almak zorundadırlar. (2) Kan ve kan bileşenlerinin toplanması, test edilmesi, işlenmesi, depolanması, dağıtımı, ürün elde etmek amaçlı plazma ithalatı dışında kan ve kan bileşenlerinin ithalatı ve transfüzyonun takibi yalnızca ruhsat almış hizmet birimleri tarafından yürütülür. (3) Hizmet birimleri; BKM, TM ve KBM olarak EK-1 de tanımlanan bilgi ve belgelerle birlikte bulunduğu ilin sağlık müdürlüğüne ruhsat almak üzere başvuruda bulunur. Her bir hizmet birimi için ayrı ruhsat başvurusunda bulunulur. (4) Başvurunun uygunluğu il sağlık müdürlüğünce 7 gün içerisinde değerlendirilir. Eksiklikler varsa ilgili kuruma yazı ile bildirilir. İl sağlık müdürlüğü bilgi ve belgelerin eksiksiz ve uygun olduğunu tespit ettikten sonra ruhsat talebinde bulunan hizmet birimini, Yönetmelikle belirlenen şartlara sahip olup olmadığının tespiti için bir ay içinde yerinde denetler. Uygunluğu tespit edilen hizmet birimine ait başvuru dosyası ile yerinde inceleme raporu müdürlükçe Bakanlığa gönderilir. Bakanlık, başvuru dosyası ve inceleme raporunu değerlendirir, gerekli gördüğü takdirde hizmet birimini yerinde denetledikten sonra uygun görülen hizmet birimine yürüteceği faaliyetler ve bu faaliyetleri yürüteceği yer için 30 gün içersinde ruhsat düzenler. (5) Hizmet birimi sorumlusunun değişmesi ya da ayrılması halinde, 12 nci maddenin birinci fıkrasında belirtilen nitelikleri taşıyan başka bir kişiye sorumluluk devredilir. Bu durumda ilgili kurum yeni hizmet sorumlusu ile ilgili belgeler ile bir ay içerisinde Bakanlığa başvurur. Bakanlıkça yapılan değerlendirme sonucunda uygunluğu tespit edilen başvurularda yeni sorumlu ruhsata işlenir. (6) (DeğiĢik birinci cümle:rg-4/12/ ) Yeni açılacak hizmet birimleri ruhsat alıncaya kadar kullanmak üzere bir kereye mahsus olmak kaydı ile BKM için en fazla bir yıl, diğer birimler için en fazla üç ay süreliğine EK-3 deki belgeleri tamamlayarak geçici ruhsat için başvurur. ruhsat ile faaliyet gösteren hizmet birimi Yönetmelik ve rehberde belirtilen esaslara göre çalışmalarını sürdürür. Bu süre içinde kalıcı ruhsat için gereken eksiklerini tamamlar. (7) ruhsat başvurusu TM adına ilgili hastane, KBM adına bağlı olduğu BKM, BKM adına Bakanlıkça kendisine yetki verilen kamu kurum ve kuruluşları ve Türkiye Kızılay Derneği tarafından yapılır. Bakanlık 15 iş günü içinde geçici ruhsat başvurusunu sonuçlandırır. 82

83 (8) Hizmet birimleri, Bakanlığın yazılı izni olmaksızın ruhsat başvurusunda yer alan faaliyetlerinde değişiklik yapamaz. (9) Valiliklere yetki devredilmesi halinde BKM dışında hizmet birimlerinin ruhsat düzenleme işlemleri ilgili valilikçe sonuçlandırılır. (10) Ruhsat bedeli ilgili mevzuata göre Bakanlıkça ayrıca belirlenerek ilan edilir. (11) Hizmet birimleri ruhsatlarını 5 yılda bir yenilemek zorundadır. Aksi halde ruhsatları iptal edilir. (12) (Ek:RG.20/11/ ) Bakanlık yapacağı hizmet planlaması ve bölgelendirmeyi dikkate alarak gerekli gördüğü yerlerde BKM ruhsatını süreli olarak verebilir. Bu şekilde verilen ruhsatların geçerliği başka bir işleme gerek kalmaksızın verilen süre bitiminde sona erer. Denetim MADDE 19 (1) Hizmet birimleri açan kurum ve kuruluşlar Kanun ve bu Yönetmeliğin hükümlerine uymak ve uygulamada çıkan idari ve teknik problemleri koordineli veya bağlı olduğu hizmet birimine 5 iş günü içerisinde bildirmek zorundadır. Bölge Kan Merkezleri kendilerine bağlı hizmet birimlerinin bildirimlerini 5 iş günü içerisinde Bakanlığa bildirir. (2) Olağanüstü denetimler hariç olmak üzere hizmet birimleri rehberde yer alan denetim formuna göre yılda en az iki kez Bakanlık tarafından denetlenir. (3) Bakanlık, istenmeyen ciddi olay, etki ya da bunlara dair şüphe olması durumunda, hizmet birimlerinden gerekli bilgi talebinde bulunur veya konuyla ilgili olarak olağanüstü denetim yapar. (4) Denetimlerde hizmet biriminin fiziki yapısı, teknik donanımı, personel durumu, kanın temini, depolanması, dağıtımı, immunohematolojik ve mikrobiyolojik testlerde kullanılan yöntemler ile kayıtları Yönetmeliğe, Bakanlık tebliğlerine ve rehberde belirtilen asgari standartlara uygun olmalıdır. (5) Denetimlerde denetleme formu doldurulur, denetim raporu yönetime ve Bakanlığa bildirilir. Tespit edilen usulsüzlük ve eksiklikler için Kanunun 6 ncı maddesi ile bu Yönetmeliğin 20 nci maddesi hükümleri uygulanır. Ġdar yaptırımlar MADDE 20 (1) Bakanlık, denetimlerde tespit edilen eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukların giderilmesi için ilgili hizmet birimini uyarır. Verilen süre içinde hizmet biriminin eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukları gidermediğini veya herhangi bir denetimde hizmet biriminin ruhsata esas gerekleri karşılamadığını tespit etmesi durumunda ilgili birimin ruhsatını askıya alır veya iptal eder. 83

84 (2) Bakanlık, hizmet biriminin eksiklik, hata ve/veya uygunsuzlukları gidermediğini veya ruhsata esas gerekleri karşılamadığını tespit eden denetim raporunun ilgili birimine ulaşmasından itibaren 14 işgünü içinde hizmet birimine ruhsatın askıya alındığını ve nedenlerini bildirir. Bildirim aşağıdaki hususları içerir; a) Hata ve/veya uygunsuzluğun tanımı, b) Hata veya uygunsuzluğun giderilmesi için hizmet biriminin alması gereken önlemler, yapması gereken faaliyetler, c) Bu faaliyetlerin gerçekleşmesi için gereken süre. (3) Bakanlık, ikinci fıkrada belirtilen hata veya uygunsuzluğun giderilmesi için hizmet biriminin alması gereken önlemleri, yapması gereken düzeltici faaliyetleri bildirilen süre içerisinde gerçekleştirmeyen hizmet biriminin ruhsatını iptal eder ve 7 iş günü içerisinde bildirimde bulunur. (4) Bakanlık, kamu sağlığı ve güvenliğini tehdit eden durumlarda hizmet biriminin ruhsatını derhal iptal eder ve bildirir. (5) Bakanlık, geçici ruhsat başvurusunda bulunan hizmet birimlerinin eksikliklerini BKM için bir yıl diğer birimler için üç ay içinde tamamlamaması durumunda hizmet birimlerinin geçici ruhsatını iptal eder. (6) Ruhsatı iptal edilen hizmet birimleri ihtiyaç halinde Bakanlıkça el konularak gerekli tedbirler alınmak suretiyle Bakanlıkça işletilir. Rehber MADDE 21 (1) Hizmet birimlerinde yürütülen bütün faaliyetlerin Bakanlıkça çıkarılacak rehbere uygun olması zorunludur. Rehber, bilimsel gelişmelere uygun olarak yılda en az bir defa Kurul tarafından güncellenir. (2) Rehberde yer alması gereken konular şunlardır: a) Bağışçı sorgulama formu ve değerlendirme kriterleri, b) Kan alma usul ve esasları, bağışçı reaksiyonları, c) Kan bileşenlerinin hazırlanma yöntemleri, taşıması gereken nitelikler, kan bileşenlerinin saklama ve taşınma şartları, ç) Kalite kontrole ilişkin temel bilgiler, d) Transfüzyon öncesinde yapılması gereken immunohematolojik testler ve mikrobiyolojik tarama testlerinin yapılışı ve değerlendirilmesi, e) Teknik donanım, fiziki yapı, kullanılan cihazların nitelikleri, f) Biyolojik güvenlik önlemleri, g) Kanın bağışçıdan alıcıya kadar izlenebilmesini sağlayan kayıt sisteminin özellikleri, ğ) Kan ve kan bileşenlerinin dağıtımında izlenecek yöntemler, h) Standart işletim prosedürleri ve kalite el kitabının hazırlanma tekniği, 84

85 ı) BKM ile TM arasında imzalanacak protokol, i) Transfüzyonla ilgili prosedürler ve alternatif transfüzyon prosedürü, j) Hasta ve çalışan güvenliğine yönelik prosedürler, k) Hizmet birimleri denetim formu. Bakanlıkça tutulacak kayıtlar MADDE 22 (1) Bakanlık, hizmet birimlerinin ruhsatlandırılması sırasında kendisine sunulmuş olan tüm bilgi ve belgeleri, bu kuruluşların denetim ve kontroller sonucunda elde edilen tüm bilgi ve belgelerle birlikte denetim raporunu, kendisine yapılan istenmeyen ciddi etki ve olaylara ilişkin bildirimlerin kaydını tutar ve en az 15 yıl süreyle muhafaza eder. Mali hükümler MADDE 23 (1) BKM tarafından TM ye teslim edilen kan ve kan bileşenleri, TM ile yapılan protokol gereği BKM nce faturalandırılır. BEġĠNCĠ BÖLÜM ve Son Hükümler Rehberin hazırlanması ve mevcut kan birimlerinin durumu GEÇĠCĠ MADDE 1 (1) Bu Yönetmeliğin 21 inci maddesinde geçen rehber Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren üç ay içerisinde Bakanlıkça yayımlanır. (2) Kanunun yürürlüğe girdiği tarihe kadar faaliyet göstermekte olan A ve B tipi kan merkezleri ile kan istasyonları bu Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren bir yıl içinde eksikliklerini gidererek Kanun ve bu Yönetmelik hükümlerine göre ruhsat almak zorundadır. Bu süre içerisinde ruhsat almayanların faaliyeti valilikçe durdurularak Bakanlığa bildirilir. Yürürlük MADDE 24 (1) Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 25 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Sağlık Bakanı yürütür. Yönetmeliğin Yayımlandığı Resm Gazete nin Tarihi Sayısı 4/12/ Yönetmelikte DeğiĢiklik Yapan Yönetmeliklerin Yayımlandığı Resm Gazete lerin Tarihi Sayısı 1. 4/12/ /4/

86 EK-1 RUHSAT BAġVURUSU ĠÇĠN GEREKLĠ BĠLGĠ VE BELGELER 1 Ek-2 deki Hizmet birimi ruhsat başvuru formunun doldurulması, 2 Hizmet biriminin bina ve yerleşim planı, 3 Hizmet birimi sorumlusunun; (DeğiĢik ibare:rg-4/12/ ) İl Sağlık Müdürlüğünden aslı gibidir onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı, Deneyim sahibi olduğunu gösteren diğer belgeler, 2 adet vesikalık fotoğrafı, Türkiye Cumhuriyeti Kimlik Numarası 4 (DeğiĢik ibare:rg-4/12/ ) Bakanlıkça belirlenen ruhsat bedelinin ödendiğine dair banka dekontunun aslı (Ödeme dekontu başvuru aşamasında istenmez, ruhsat tesliminde Müdürlüğe ibraz edilir. Ödeme yapılacak banka hesap numarası Bakanlıkça bildirilir.), 5 Kalite sistemine ilişkin gerekleri karşılar nitelikte kalite ek kitabı veya ana dosyaların yer aldığı bilgisayar dokümanı ile; Görev tanımları, Organizasyon şeması, Personel sayısı ve niteliği, Hijyen koşulları, Bina ve ekipman, Standart İşletim Prosedürlerinin listesi (Bağışçıların seçim, redkabul kriterleri, kan ve kan bileşenlerinin hazırlanması, test edilmesi, dağıtılması ve imhası, istenmeyen ciddi etki ve olayların kaydedilmesi ve raporlanması ile ilgili). EK-2 HİZMET BİRİMLERİ İ İN RUHSAT BA VURU FORMU RBF-REV 00 HİZMET BİRİMLERİ RUHSAT BA VURU FORMU (1) Önceki Bilgiler Ruhsat Numarası Sağlık Bakanlığı ndan önceden ruhsat alınmış ise aşağıda belirtiniz. 86

87 Ruhsat No : Tarih Sayı : (2) BaĢvuru Sahibi Hakkında Bilgiler Hizmet Biriminin Tipi Hizmet Biriminin Adı Başvuru Sahibi Kurum Unvanı T.C.Kimlik No: Posta kodu Telefon Mobil tel Faks E- posta Adres Ruhsat başvuru sahibi adına danıģman veya temsilci iseniz lütfen burayı işaretleyip aşağıdaki iletişim bilgilerini doldurunuz. ĠletiĢim (DanıĢman temsilci) İrtibat kişisi adısoyadı Firma adı Adres Bilgileri Posta kodu 87

88 Telefon Mobil tel Faks E- posta (3) Hizmet Birimi Bilgileri (a) Faaliyetler BĠRĠMĠN FAALĠYETLERĠ EVET HAYIR BağıĢçı uygunluğunun değerlendirilmesi Bağışçı sorgulama Bağışçı örneklerinin test edilmesi Bağışçı muayenesi Kanın toplanması Tam kan toplama Aferez Otolog kan toplama Mobil kan toplama Bağışçı organizasyonu Kanın test edilmesi İmmunohematolojik testler Mikrobiyolojik tarama testleri Doğrulama testleri Kanın bileģenlerine ayrıģtırılması Ürün hazırlanması Eritrosit süspansiyonu Taze donmuş plazma Trombosit süspansiyonu Kriyopresipitat Kriyopresipitatı alınmış plazma Granülosit Buffy coat Sitaferez Plazmaferez Multikomponent aferez 88

89 ĠĢlemler Filtrasyon Işınlama Yıkama Küçük volümlere ayırma Havuzlama Viral inaktivasyon Bakteriyel inaktivasyon Kan ve kan bileģenlerinin depolanması C 2 8 C C - 25 altı C Kan bileģenlerinin dağıtımı Kanın kullanımı (b) YerleĢim Planı Hizmet biriminin yukarıda belirtilen faaliyetlerine ilişkin yerleşim planının ana hatlarıyla çizimi ve kısaca açıklamasını yapınız. 89

90 (c) Hizmet Birmi Sorumlusu Unvanı Adı Soyadı İş Adresi Telefon Mobil tel Faks E- posta (d) Dağıtım Transfüzyon Merkezlerine ĠliĢkin Ayrıntılar Hastane Adı ve Adresi Hastane Adı ve Adresi Hastane Adı ve Adresi Hastane Adı ve Adresi Hastane Adı ve Adresi Hastane Adı ve Adresi Bu sayfadan birden fazla kopya yapıldıysa toplam sayfa sayısı.. belirtilmelidir. (4) Beyan 90

91 Yukarıda belirttiğim hususların tam, kesin ve doğru olduğunu teyit eder, belirtilen faaliyetler çerçevesinde ( ) Bölge Kan Merkezi ( ) Kan Bağışı Merkezi ( ) Transfüzyon Merkezi olarak hizmet vermek üzere formda adı geçen hizmet birimi sorumlusu adına ruhsat verilmesi için başvuruyoruz. Hizmet Birimi Sorumlusunun Adı Soyadı Başvuru Sahibinin Adı Soyadı Tarih/İmza Tarih/İmza Kurum Amirinin Adı Soyadı Tarih/İmza Formu doldurduğunuz zaman lütfen aģağıdaki adrese gönderiniz: Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı Kan ubesi Müdürlüğü Mithatpaşa Cad. No:3 Sıhhiye ANKARA EK-2 A HĠZMET BĠRĠMĠ RUHSATI BAġVURU FORMUNUN DOLDURULMASINA ĠLĠġKĠN KILAVUZ Genel Açıklama: 91

92 Bu doküman, başvuru formunun doldurulmasında size yardımcı olmak üzere hazırlanmıştır. Form, ruhsat almak isteyen kuruluştaki faaliyetler göz önüne alınarak doldurulmalıdır. BaĢvuru formunun son sayfası, hizmet birimi sorumlusu, baģvuru sahibi ve kurum amiri tarafından imzalanmalıdır. Ġmzasız formlar kabul edilmeyecektir Form dört bölümden oluşmaktadır: 1. Önceki Bilgiler 2. Başvuru Sahibi Hakkında Bilgiler 3. Hizmet Birimi Bilgileri 4. Beyan Formdaki tüm bölümlerin büyük harflerle okunaklı bir Ģekilde doldurulması zorunludur. Formda yer alan bilgilerin açık ve anlaşılır bir biçimde olması başvuru sürecini kolaylaştıracaktır. Tamamlanan formlar şu adrese gönderilmelidir: Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Tıbbi Hizmetler Dairesi Başkanlığı Kan ubesi Müdürlüğü Mithatpaşa Cad. No: 3 Sıhhiye ANKARA (1) Önceki Bilgiler Ruhsat Numarası Ruhsat başvurusu yapan kuruluş daha önce Sağlık Bakanlığı ndan ruhsat ya da açılış onayı almış ise ilgili yazının tarih ve sayısı da belirtilmelidir. Numarası olmayan kuruluşlar bu bölümü boş bırakmalıdır. (2) BaĢvuru Sahibi Hakkında Bilgiler Hizmet Biriminin Tipi Hizmet biriminin 11/4/2007 tarih ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanunu ve ilgili yönetmelikte belirtildiği şekilde tipini yazınız. Örnek; Bölge Kan Merkezi Hizmet Biriminin Adı Hizmet biriminin adını yazınız. Örnek; Serpil Akdağ Kan Merkezi. BaĢvuru Sahibi Hizmet birimi adına ruhsat başvurusunda bulunmaya yetkili kişidir. Başvuru, başvuran adına üçüncü kişi (temsilci ya da danışman) tarafından yapılıyorsa aşağıdaki kutu işaretlenerek iletişim bilgileri doldurulmalıdır. Ruhsat başvuru sahibi adına danışman veya temsilci iseniz lütfen burayı işaretleyip aşağıdaki iletişim bilgilerini doldurunuz. 92

93 Kurum Ünvanı Hizmet biriminin bağlı bulunduğu kurumun adını yazınız. Örnek; Ankara Üniversitesi (3) ĠletiĢim Bilgileri Başvuran adına üçüncü kişi (temsilci ya da danışman) bulunmadığı durumlarda bu bölüm boş bırakılacak ve Başvuru sahibi hakkında bilgiler bölümünde yer alan bilgiler iletişim için kullanılacaktır. (4) Hizmet Birimi Bilgileri Bu bölüm dört alt başlıktan oluşmaktadır: (a) Faaliyetler: Hizmet biriminin 11/4/2007 tarih ve 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Kanunu ve ilgili yönetmelikte belirtildiği şekilde tipine (bölge kan merkezi, transfüzyon merkezi, kan bağışı merkezi) uygun faaliyetler işaretlenir. (b) YerleĢim Planı: Hizmet birimlerinin faaliyetlerine ilişkin yerleşim planı ana hatlarıyla kutu içinde açıklanır ve başvuru ile birlikte hizmet biriminin mimari projesi sunulur. (c) Hizmet Birimi Sorumlusu: Hizmet birimi sorumlusu ile ilgili formdaki bilgilere ek olarak, Yönetmeliğin Ek-1 inde belirtilen aşağıdaki belgeler de forma eklenmelidir c-1 (DeğiĢik ibare:rg-2/8/ ) İl sağlık müdürlüğünce onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı c-2 Özgeçmiş formu c-3 (DeğiĢik ibare:rg-2/8/ ) T.C. Kimlik numarası beyanı c-4 2 adet vesikalık fotoğraf (d) Dağıtım: Ruhsat talebinde bulunulan hizmet biriminin hizmet verdiği/vereceği hastane ve/veya kan merkezlerinin adı ve adresleri yazılmalıdır. Tanımlanacak hastane/kan merkezi sayısı sayfada belirtilenden fazla ise sayfa çoğaltılmalı, forma eklenmeli ve kopya sayısı asıl sayfada belirtilmelidir. Örnek: A bölgesel kan merkezinin kan ürünü dağıtımında bulunduğu 15 transfüzyon merkezi varsa kutucuklara bu merkezlerin adı ve adresi yazılmalıdır. Benzer şekilde kan bağış merkezinin bağlı olduğu bölgesel kan merkezi bir adet ise adı ve adresi de tek kutu olarak yazılmalıdır. (5) Beyan: Bu bölümde ne tip hizmet birimi için ruhsat talebinde bulunuluyorsa yalnızca o kutucuk işaretlenmelidir. Tüm ilgililer tarafından form imzalanmalı, ad, soyad ve tarih yazılmalıdır. EK 3 93

94 GEÇĠCĠ RUHSAT BAġVURUSU ĠÇĠN GEREKLĠ BĠLGĠ VE BELGELER 1. Ek-2 deki hizmet birimi ruhsat başvuru formunun doldurulması, 2. Hizmet biriminin bina ve yerleşim planı, 3. Hizmet birimi sorumlusunun; - (DeğiĢik ibare:rg-2/8/ ) İl sağlık müdürlüğünce onaylı diploma sureti veya fotoğraflı çıkış belgesinin aslı, - Deneyim sahibi olduğunu gösteren belgeler, - Türkiye Cumhuriyeti Kimlik No: - 2 adet vesikalık fotoğrafı. 4. Başvuru sırasında yatırılması gereken ücretin yatırıldığına dair banka dekontu. EK-4 KAN BAĞIġÇISINDAN ALINMASI VE BAĞIġÇIYA VERĠLMESĠ GEREKEN BĠLGĠLER (BÖLÜM A) Kan ve kan bileģenleri bağıģı yapacak muhtemel vericilere sağlanacak bilgiler 1. Kanın esas yapısı, kan bağışı işlemi, tam kandan elde edilen bileşenler ve aferez bağışların hastalara sağladığı önemli faydalar hakkında kamuoyu tarafından anlaşılabilecek eksiksiz eğitim materyalleri sağlanır. 2. Hem allojenik hem de otolog bağışlarda vericilerin muayenesi sağlık ve tıbbi geçmişe, bağışların test edilmesine ihtiyaç duyulmasının nedenleri açıklanır ve rızanın önemi belirtilir. Allojenik bağışlar için kişisel red, geçici ve kalıcı red ve alıcı için bir risk olması halinde kişilerin neden kan ve kan bileşenleri bağışlamaması gerektiğinin nedenleri açıklanır. Otolog bağışlar için red olasılığı ve otolog kan ve kan bileşenlerinin vericisi ya da alıcısı olarak kişinin sağlığı için risk oluşturması halinde bağış işleminin gerçekleşmemesinin nedenleri açıklanır. 3. Kişisel verilerin korunmasına ilişkin bilgi: Vericinin kimliği, vericinin sağlığı ile ilgili bilgiler ve gerçekleştirilen testlerin sonuçları izinsiz ifşa edilemez. 4. Kişilerin kendi sağlıklarına zarar verebilecek bağışlarda bulunmamalarını gerektiren nedenler belirtilir. 94

95 5. Hem allojenik hem otolog bağışlarda uygulanan işlemlerin yapısı ve bunlara bağlı riskler ile ilgili spesifik bilgiler verilir. Otolog bağışlar için otolog kan ve kan bileşenlerinin amaçlanan transfüzyon gerekleri için yeterli gelmeme olasılığı belirtilir. 6. Vericiler için, gerçekleşecek bir işlemden önce fikirlerini değiştirme seçeneklerine ilişkin bilgi ya da bağış sürecinin herhangi bir anında, herhangi bir usulsüzlük, utanç ya da rahatsızlık olmaksızın geri çekilme ya da kişisel-red imkanına ilişkin bilgi verilir. 7. Hizmet birimleri, vericinin önceki bağışının, transfüzyon için herhangi bir nedenle uygun olmaması durumunda, konuya ilişkin neden bilgi vermesinin gerektiğinin önemi hakkında vericiyi bilgilendirir. 8. Test sonuçlarının vericinin sağlığında özel bir anormalliği göstermesi halinde hizmet biriminin bağışçıyı uygun bir mekanizma ile bilgilendirme sorumluluğuna ilişkin bilgi verilir. 9. Kullanılmamış otolog kan ve kan bileşenlerinin neden atıldığı ve diğer hastalara transfüzyon edilmediği ile ilgili bilgi verilir. 10. HIV, HBV, HCV virüslerinin ya da kanla geçebilecek diğer mikrobiyolojik ajanların markerlarının tespit edildiği, test sonuçlarının vericinin reddedilmesine neden olduğu ve alınan ünitenin yok edilmesi ile sonuçlanacağına dair bilgi verilir. 11. Vericilerin her zaman soru sorma fırsatının olduğuna dair bilgi verilir. (BÖLÜM B) Hizmet birimleri tarafından vericiden her bağıģta alınması gereken bilgiler a) BağıĢçının tanımlanması; Tanımlama hatası riski olmaksızın, bağışçıyı diğer kişilerden ayıran kişisel bilgiler ve iletişim bilgileri. b) BağıĢçının sağlığı ve tıbbi geçmiģi; Sağlık ve tıbbi geçmiş bir anketle ve kalifiye bir sağlık personeli tarafından gerçekleştirilen bir kişisel görüşme yoluyla sağlanır ve bağışlarının diğer kişiler için -hastalık bulaştırma gibi- ya da kendisi için bir sağlık riski oluşturabileceği kişilerin tanımlanmasında ve izlenmesinde yardımcı olabilecek diğer faktörleri de kapsar. c) BağıĢçının imzası; Bağışçının sağlık geçmişinin alınmasından sorumlu olan sağlık hizmeti personeli tarafından da imzalanmış olan bağışçı anketindeki bağışçı imzası. Bağışçı anketi, bağışçının: (1) sağlanan eğitim materyallerini okumuş ve anlamış olduğunu; 95

96 (2) soru sorma fırsatı olduğunu; (3) sorduğu tüm sorulara tatmin edici cevaplar aldığını; (4) bağış işlemi için rıza vermiş olduğunu; (5) otolog bağışlarda, bağışlanan kan ve kan bileşenlerinin amaçlanan transfüzyon gereklerini karşılayamayabileceği konusunda bilgilendirilmiş olduğunu ve (6) kendi bilgisi dahilinde, kendisi (bağışçı) tarafından verilen bütün bilginin doğru olduğunu kabul ettiğini; teyit eder. EK -5 KAN BAĞIġÇILARININ UYGUNLUK KRĠTERLERĠ Kan bağışçılarının uygunluk kriterleri aşağıda verilmiştir. Bu kriterler otolog bağışlara uygulanmaz. ve kalıcı red kriterleri güncel rehberde belirtildiği şekilde değerlendirilir. Özel durumlarda aşağıdaki kriterlere uymayan bireysel bağışlara hizmet biriminin sorumlu doktoru tarafından izin verilir. Bu tür durumlar, açık biçimde kaydedilir ve bu Yönetmeliğin Madde 15-hizmet birimindeki kalite sistemi, Madde 16-Dokümantasyon ile ilgili hükümleri çerçevesinde kalite yönetimi şartlarına tabi olur. YaĢ yaş Bağışçı adayı, reşit kabul edilebilmesi için yasal olan 18 yaşını doldurmuş olmalıdır 60 yaş üzeri ilk bağış Hizmet birimi sorumlu 65 yaş üstü doktorunun onayı ile Vücut Ağırlığı Hemoglobin 50 kg Kadın 12.5 g/dl Erkek 13.5 g/dl Total protein 6 g/dl Trombosit sayısı 150x 10 9 /l Düzenli plazmaferez bağışçıları için en az yılda bir kez Tromboferez bağışçıları için 96

97 EK-6 KAYITLARIN SAKLANMASI (a) 30 yıl saklanması gereken bilgiler; 1. Hizmet biriminin adı 2. Bağışçının sayısal veya alfabetik tanımı 3. Kan-kan bileşeni tanımı 4. Kanın alınma ve son kullanma tarihi (gün/ay/yıl) 5. Kan-kan bileşeninin dağıtıldığı birimler 6. Dağıtım tarihi (gün/ay/yıl) 7. Kan-kan bileşeninin kullanıldığı birimler 8. Transfüzyon alıcısının tanımı 9. Transfüzyon tarihi (gün/ay/yıl) 10. İade edilen kan-kan bileşeninin kabul onayı ve tarihi (gün/ay/yıl) 11. İmha tarihi (gün/ay/yıl) 12. İmha nedeni (b) 15 yıl saklanması gereken bilgiler; 1. Bağışçıların (aday ve bağış yapanlar) toplam sayısı 2. Bağışların toplam sayısı 3. Hizmet birimlerine bağlı olan ya da hizmet birimlerinin bağlı olduğu diğer birimlerin listesi 4. İmha edilen bağış sayısı 5. Üretilen ve dağıtılan kan-kan bileşenlerinin sayısı 6. Mikrobiyolojik tarama testi sonuçları (% olarak) 7. Geri çekilen kan-kan bileşeni sayısı 8. Raporlanan istenmeyen ciddi etki ve olayların sayısı EK- 7 ĠZLENEBĠLĠRLĠK ĠÇĠN VERĠ KAYDI Bölge Kan Merkezi ve Kan BağıĢı Merkezi: 1. Bölge kan merkezinin adı, 2. Kan bağışı merkezinin adı, 3. Bağışçı kimliği, 4. Kan-kan bileşeni kimliği, 5. Alınma tarihi (gün/ay/yıl), 6. Kan-kan bileşenlerinin dağıtıldığı transfüzyon merkezleri, 97

98 merkezi, 7. İade alınan kan-kan bileşeni için tekrar dağıtıldığı transfüzyon 8. Dağıtılmayan kan-kan bileşeni için imha tarihi (gün/ay/yıl), Transfüzyon Merkezleri: 1. Kan-kan bileşeninin sağlandığı bölge kan merkezinin adı, 2. Kan-kan bileşeni kimliği, 3. Transfüzyon alıcısının kimliği, 4. Transfüze edilmemiş kan-kan bileşeni için iade veya imha nedeni, 5. Transfüzyon, iade ya da imha tarihi (gün/ay/yıl). 98

99 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü / Sayı : B.10.0.THG / Konu : Kan ve Kan Ürünleri Temini GENELGE Kan ve kan ürünleri ile ilgili bütün faaliyetler toplum sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır. Bu nedenle bakanlığımız bilimsel ve güncel gelişmelere uygun olarak ülkemizde kan ve kan ürünlerinin temini ve kullanımında yaşanan sorunlara çözüm getirmek için hazırlanan 5624 sayı ile Kan ve Kan Ürünleri yasası tarihinde resmi gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiş olup yeni yasa, kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin temininde kan bağışının karşılıksız ve gönüllü olması, kan, kan bileşenleri ve ürünlerinin alınmasında ve verilmesinde bağışçı ve alıcının sağlığının tehlikeye düşürülmemesi, tıbbi risklere karşı korunması ve transfüzyonun güvenle yapılması esasları ile, hizmet birimlerinin Bölge Kan Merkezleri, Kan Bağış Merkezleri ve Transfüzyon Merkezleri olarak yeniden düzenlenmesini getirmektedir. Bu çerçevede Türk Kızılay ı Güvenli Kan Temin Projesi ile Bölge Kan Merkezleri ve Kan Bağış Merkezleri çalışmalarını hızlandırmış olup kan birimlerini güçlendirilmekte ve gönüllü kan bağışını her geçen gün arttırmaktadır. Ayrıca Maliye Bakanlığınca yayımlanan Tedavi Yardımına İlişkin Uygulama Tebliği ve Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca yayımlanan Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Uygulama Tebliği nde de Kan ihtiyacının karşılanmasında güvenli kan temini esas olup, hasta yakınlarının kan verecek kişileri bulmasının sebep olduğu sağlık ve sosyal sorunları önlemek için, Kızılay kan birimlerinde kan ve kan bileşenlerinin bulunduğu durumlarda, replasman kan alınma yöntemi tercih edilmeyecektir denilmektedir. Buna göre hastanelerimizin kan ihtiyaçlarının temininde öncelikle Kızılay kan kaynaklarının kullanılması hususunda gerekli özeni göstermeleri hususunda; Gereğini önemle rica ederim. Uzm.Dr. Orhan GÜMRÜK ÜO LU Bakan a. Müsteşar V. Dağıtım: 81 il valiliğine 99

100 HEMOVĠJĠLANS Hemovijilans; kan ve kan bileşenlerinin toplanmasından alıcıların takibine kadar tüm transfüzyon zincirini kapsayan, kan ve kan bileşenlerinin klinik kullanımından kaynaklanan beklenmeyen veya istenmeyen durumlar hakkında bilgi toplamak, değerlendirmek ve bunların oluşumunu veya tekrarlanmasını önlemek amacıyla yürütülen bir dizi izleme prosedürleridir. Hemovijilans, kan bağışçısında veya alıcıda gerçekleşen tüm istenmeyen reaksiyonları ve transfüzyon zincirinde gerçekleşen tüm istenmeyen olayları kapsar ve aynı zamanda kan bağışçılarının epidemiyolojik takibini sağlayan prosedürleri de içerir. Hemovijilansın ana hedefi, istenmeyen reaksiyon ve olayların tekrarını engelleyerek kan bağışçısının ve transfüzyonun (diğer bir deyişle alıcının) güvenliğini arttırmaktır. Gerekli önlemlerin zamanında ve etkin bir şekilde hayata geçirilebilmesi için hemovijilans sisteminin bir erken uyarı sistemi ile birleştirilmesi gereklidir. Hemovijilansın temel amaçları şunlardır; Kan bağışı veya transfüzyonla ilgili istenmeyen olay ve reaksiyonlar hakkında güvenilir bilgiye ulaşmak Kan bağışı ve transfüzyon sürecindeki hatalı uygulamalar ile istenmeyen olay ve reaksiyonların tekrarının engellenmesi için gereken düzeltici faaliyetlerde bulunmak Hastane ve kan hizmet birimlerini, istenmeyen olay ve reaksiyonların birçok kişiyi etkileyebileceği konusunda uyarmak (enfeksiyon hastalıklarının bulaşı, kan bağışı ve transfüzyonu sırasında kullanılan tıbbi cihaz, materyal, ekipman hataları vb.) Tanımlar Ġstenmeyen Olay Ġstenmeyen ciddi olay Kan veya kan bileşenlerinin toplanması, işlenmesi, depolanması veya dağıtımıyla ilgili olarak ortaya çıkan ve bu durumdan etkilenen kan ve kan 100

101 bileşenlerinin transfüzyonu sonucu hastalarda ölüme veya hayati tehlikeye, kalıcı ve belirgin sakatlığa veya iş görmezliğe veya hastaneye yatma veya hastanede kalma süresinin uzamasına neden olabilen durum olarak tanımlanır. Transfüzyon zincirinin herhangi bir adımında karşılaşılan uygunsuzluk, hata veya olay olarak sonuçlanabilir. Örneğin: ABO tiplemesinde hata, kan bileşenlerinin veya kan örneklerinin yanlış etiketlenmesi, dolap sıcaklığında bir sorun gibi. Genellikle SİP e uyulmamasının sonucu olarak ortaya çıkar. Ciddi olaysız transfüzyon hataları İstenmeyen olayların diğer bir alt grubudur. Yanlış, uygunsuz veya yetersiz bileşenin transfüzyonuna rağmen alıcıda istenmeyen duruma yol açmamış olan hatalar olarak tanımlanır. Örneğin ABO uygun bileşenin çapraz karşılaştırma yapılmadan transfüzyonu veya talep edilmiş olmasına rağmen ışınlanmadan bileşenin transfüzyonu gibi YanlıĢ transfüzyon Hasta için transfüzyon uygunluk gerekliliklerini yerine getirmeyen veya bir başka hasta için hazırlanmış kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonudur. Bu durum transfüzyon hatalarını ve yanlış transfüzyona neden olan standart işletim prosedürlerinden veya hastane politikalarından sapmaları içerir. İstenmeyen reaksiyona yol açabildiği gibi herhangi bir reaksiyona neden olmayabilir (ciddi olaysız transfüzyon hataları) Ramak kala Bu durum kan bileşenlerinin transfüzyonu öncesinde fark edilen bir durum olarak tanımlanabilir. Böylece alıcının sağlığını tehdit etmez. Transfüzyon yapılması durumunda, istenmeyen yan etkilere yol açabilecek olan hatalı kan grubu tayini, eritrosit antikorunun tespit edilememesi, yanlış, uygunsuz veya yetersiz bileşenin alınması, kullanıma sunulması gibi hataların transfüzyon gerçekleşmeden tespit edilmesidir. Bir transfüzyon hatası olmasına rağmen istenmeyen ciddi olaya neden olmayan gerçekleşmesi son anda önlenmiş, olayların bildirilmesi, klinik transfüzyon uygulamalarındaki zayıf noktaların saptanmasına yardımcı olacağı için önemlidir. Bu nedenle hemovijilans sistemi ramak kala olayların bildirimini zorunlu tutar. 101

102 Ġstenmeyen Reaksiyon Kan bağışı sırasında bağışçılarda veya kan veya kan bileşenin transfüzyonu ile ilişkili olarak hastada ortaya çıkan beklenmeyen ve istenmeyen durumdur. Bu durum şart olmamakla beraber istenmeyen olayın sonucu olabilir. Gerek istenmeyen ciddi olay veya istenmeyen reaksiyon, gerekse gerçekleşmesi son anda önlenmiş olaylar olsun söz konusu uygunsuzluklara yönelik düzeltici/önleyici faaliyet ilgili birim tarafından oluşturulur. İstenmeyen reaksiyon ve olayların kök neden analizi yapılırken kök nedenler; ürün kaynaklı, tıbbi cihaz kaynaklı, personel kaynaklı olarak sınıflandırılabilir. Bu üç başlık altına alınamayanlar, diğer kaynaklar altında toplanabilir ancak açıklanması zorunludur. Karşılaşılan uygunsuzluğun nedeni araştırıldığında; istenmeyen reaksiyon veya olayda, bir cihazın olası rolü olduğu düşünülürse üretici veya yetkili firma ve yetkili makam eş zamanlı olarak bilgilendirilmeli, yapılan yönlendirmelere göre düzeltici/önleyici faaliyet belirlenmelidir. Raporlama sırasında sebep sonuç ilişkisinin tam olarak ispatlanmış olması gerekli değildir. Ayrıca aynı cihazı kullanan diğer kan kuruluşları da uyarılmalıdır. Personel kaynaklı olması halinde kişisel suçlamalardan koruyacak şekilde faaliyetler tanımlanmalı, gönüllü bildirimleri teşvik eden sistem geliştirilmelidir. Ġz Sürme Hastadan bağıģçıya iz sürme (Trace-back) Alıcıda transfüzyon ile ilişkili bir reaksiyon şüphesi varlığında, reaksiyona yol açması muhtemel kan bileşenini bağışlayan bağışçının belirlenmesi amacıyla yapılan araştırma sürecidir. BağıĢçıdan hastaya iz sürme (Look-back) Bağışçıda transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanmasını takiben, bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin güncel akıbetinin (transfüze edildiği hastalar, üretim, imha veya stok durumu vb) belirlenmesi amacıyla yapılan araştırma sürecidir. 102

103 Geri Çağırma Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve ürünlerinin tedarikçi tarafından geri çekilmesi sürecidir. Ġade Transfüzyon güvenliğini tehdit eden bir durumun saptanması halinde potansiyel tehlike oluşturan ve henüz kullanılmamış olan kan bileşenleri ve ürünlerinin kullanıcı tarafından tedarikçiye geri verilmesi sürecidir. ĠliĢkilendirme (Imputabilite) İstenmeyen olay veya reaksiyonun bağışçıda kan bağışı ile alıcıda transfüzyon ile ilişkili olma olasılığıdır (Bakınız; Tablo 4). Tablo 4.Kanıta dayalı ilişkilendirme derecesi Olasılık Düzeyi Değerlendirilemeyen Açıklama Veriler değerlendirme için yeterli değil ise 0 Yok üphe edilen istenmeyen ciddi etkinin transfüzyon / kan bağışı dışı bir nedenle gelişmiş olduğu kesin kanıtlandı ise Olası değil İstenmeyen ciddi etki sebebinin, kesin kanıt olmamakla birlikte kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonundan / kan bağışından başka nedenlere bağlı olabileceği kuvvetle muhtemel ise 1 Olası Kanıtlar, istenmeyen ciddi etkiyi kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonundan / kan bağışından başka nedenlerle ilişkilendirmek için yeterli değilse 2 Büyük olasılıkla Kanıtlar, istenmeyen ciddi etkinin kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonu / kan bağışı ile açıkça ilişkili olduğu yönünde ise. 3 Kesin İstenmeyen ciddi etkiyi kan ve kan bileşenlerinin transfüzyonu / kan bağışı ile ilişkilendirmek için şüphe bırakmayacak şekilde kesin kanıt var ise 103

104 Ulusal Hemovı jı lans Sı stemı Hemovijilans sistemi, çok paydaşlı bir sistem olup her paydaşın birbirleriyle ilişkisi söz konusudur. Bu nedenle, sistemden doğabilecek yükümlülükler de yine paydaşların yer aldığı kısımlar ve birbirleriyle ilişkileri bağlamında değerlendirilir (Bakınız; tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Kan ve Kan Ürünleri Yönetmeliği). Hemovijilans, Kan Transfüzyon Otoritesi (KTO) nin sorumluluğundadır. Ulusal Hemovijilans Sistemi, kan hizmet birimleri ve Sağlık Bakanlığı arasındaki operasyonel bağlantıları içermelidir. Bu operasyonel bağlantılar aşağıda sıralanan birimler/organizasyonlar arasında kurulur. Bakanlık Hemovijilans Departmanı (BHVD) Bölge Hemovijilans Birimi (BHVB) Bölge Kan Merkezi Hemovijilans Birimi (BKM-HVB) Bölge Kan Merkezi Hemovijilans Birim Sorumlusu (BKM-HVBS) Hemovijilans Koordinatörü (HVK) Hemovijilans Hemşiresi (HVH) Hemovijilans Birim Sorumlusu(HVBS) Hastane Transfüzyon Komitesi (HTK) BHVD ve BHVB nin oluşturulması Sağlık Bakanlığı nın, Türk Kızılayı na ait bölge kan merkezlerinde BKM-HVB ve BKM-HVBS organizasyonlarının oluşturulması Türk Kızılayı Kan Hizmetleri GenelMüdürlüğü nün, hastanelerde HVK, HVH, HVBS ve HTK organizasyonlarının oluşturulması ise hastane başhekimliğinin sorumluluğundadır. Ġzlenebı lı rlı k Kan BileĢenlerinin Ġzlenebilirliği Hemovijilansın ön koşullarından birisi olan "izlenebilirlik"; bağışçıdan alınan her bir ünite kan ya da kan bileşeninin son varış yerine kadar (hasta, imha, üretici firma) ve bunun tersi yönündeki izleme yeteneği olarak tanımlanır. 104

105 İzlenebilirliğin sağlanabilmesi için her bir bağışa ve bu bağıştan elde edilen bileşenlere harf ve rakamlardan oluşan bir tanımlama kodu (ISBT; International Society of Blood Transfusion) verilir. Bu tanımlama kodunun, belirli bir bağışçının kanını alan tüm hastaları veya bir hastaya verilen tüm bileşenlerin bağışçılarını izleyebilmek amacıyla hem bağışçı hem de alıcıyı tanımlayan verilerle bağlantıları bulunmalıdır. Bu sistem ile aşağıdaki veriler hatasız olarak alınabilmelidir; Bağışçıyı tek olarak tanımlayan kişisel bilgi (bağışçı numarası) ile bu kişiye ulaşmayı sağlayacak iletişim bilgileri Kan veya kan bileşeninin alındığı kan hizmet birimi Bağış tarihi ve bağış numarası Üretilen kan bileşenleri ve gerekliyse bileşenle ilgili ek bilgiler Eğer üretildiği tesisten farklı ise kan bileşeninin gönderildiği kan hizmet biriminin adı Kan bileşenini kullanan TM nin ve birimin adı, kan bileşeninin verildiği hasta adı ve doğru hastaya transfüzyonun yapıldığının olumlu doğrulaması Kan bileşeninin kullanım tarihi ve saati Kan bileşenlerinin transfüzyon için kullanılmadığı durumlarda, kan bileşenlerinin transfüzyon dışı kullanıldığı veya imha edildiği yeri tespit edecek bilgiler Kan bileşenlerinin izlenebilirliğini sağlamak amacıyla kurulacak ve işletilecek sistem; hastaları, kan bileşenlerini ve bağışçıları veri giriş anahtarları olarak kullanarak hızlı izlenebilirliği kolaylaştıran bir yapıda olmalı ve transfüzyon dışı bir amaç için (tıbbi ürün üretimi, deneysel araştırmalarda vb.) kullanılan ya da imha edilen kan ve kan bileşenlerini de kapsamalıdır. Hazırlanan kan bileşeninin ilgili hastaya verildiğini garantileyecek veri güvenliğini sağlanması ve transfüzyonun gerçekleştiğini doğrulayan belgenin, erken istenmeyen reaksiyon ve olayların gözlenip gözlenmediğine yönelik bilgileri de içermesi izlenebilirliğin önemli koşullarındandır. Belirli bir zaman dilimi içerisinde oluşan istenmeyen reaksiyon ve olayların sayısı ve ilgili süreçteki kritik sorunların saptanabilmesi için olayların insidansının hesaplanması ve riskin tahmin 105

106 edilmesi gereklidir. İzlenebilirlik kapsamında aşağıdaki verilerin, izleyen yılın mart ayının son gününe kadar Transfüzyon Aktivite Formu ile Sağlık Bakanlığı Hemovijilans Departmanı (BHVD) na gönderilmesi gereklidir: HVK aracılığıyla transfüzyon merkezleri tarafından; o Transfüzyon yapılan hasta sayısı o Transfüze edilen kan bileşeni ünite sayısı BKM-HVB aracılığıyla bölge kan merkezi tarafından (KBM ve BKM düzeyinde); Alınan/üretilen kan bileşeni ünite sayısı Kan grubuna ve kan bileşeni türüne göre sağlanan (dağıtımı yapılan) kan bileşen ünite sayısı Farklı TM lere gönderilen / imha edilen/ üretici firmaya gönderilen kan bileşenleri listesi BağıĢçıdan Hastaya Ġz Sürme (Look-back) Bağışçıdan hastaya iz sürme işlemi, kan bağışçısının sağlığıyla ilgili bilginin alıcının sağlığıyla ilgili olduğunda gerçekleştirilir. Böyle bir durumda bağışçıdan alınan bir veya birden çok kan ünitesinden elde edilen kan bileşenlerinin tüm alıcıları belirlenmelidir. Bağışçıdan hastaya iz sürme iş akışı ile belirtilen bilgiler, ilgili tüm basamaklarda özel bir kodlama sistemiyle bilgi yönetim sistemine aktarılmalıdır. Tüm kişisel bilgiler, kan hizmet biriminin veri havuzunda, veri güvenliği güvence altına alınarak saklanır. Bağışçıdan hastaya iz sürme süreci hakkında aşağıda tanımlanan işlemler yanında BHVB, bağışçıdan hastaya iz sürme süreci ile ilişkili istatistiksel bilgileri ve dönemsel raporları BHVD na sunar. BHVD, tüm istatistiksel bilgi ve dönemsel raporları değerlendirerek kan tedarik sisteminin güvenliğini artırıcı politikaları oluşturmak amacıyla kullanır. Bağışçıdan hastaya iz sürme iki şekilde gerçekleştirilir. Bu nedenle akış 106

107 şemaları farklıdır. Enfeksiyöz doğrulama testi pozitif olan kan bağıģçısından hastaya iz sürme Burada amaç, bağışçının enfeksiyonun pencere dönemindeki bağışlarının tespit edilmesi, bu bağış/bağışlara ait kan ve kan bileşenleri henüz transfüzyon amacıyla kullanılmamışsa bunların bloke edilmesi, transfüze edilmiş ise hasta/hastalara yönelik koruyucu tedbirlerin devreye sokulması ve hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyon bulaşı olup olmadığının ortaya çıkarılmasıdır. Süreç, şu şekilde işletilir; BKM Doğrulama Laboratuvarı; o Mikrobiyolojik doğrulama testi pozitif olan kan bağışçısının kayıtlarını inceler, önceki dönemde başka kan bağışının olup olmadığını kontrol eder. Eğer başka kan bağışı varsa İstenmeyen Olay Bildirim Formu nu doldurur ve BKM-HVB ne iletir. Son bir yıl içinde bağışı var ise, bu bağışlara ait şahit numunelerde ilgili testleri gerçekleştirerek enfeksiyon bulaş riski olup olmadığını araştırır. Söz konusu testler tamamlanınca İstenmeyen Olay Doğrulama Formu nu doldurur ve BKM-HVB ne iletir. BKM-HVB; o İstenmeyen Olay Bildirim Formu nu aldıktan sonra BHVB ne ve BHVD na göndererek şüpheli penceri dönemi bildiriminde bulunur. Bu arada bağışçının ilgili kan ve kan bileşenleri için ürün blokajı ve geri çağırma prosedürlerini başlatır. o İstenmeyen Olay Doğrulama Formu nu BHVB ne gönderek istenmeyen olayın doğrulaması hakkında bilgi akışını sağlar. Doğrulama sonucuna göre ürün blokajı ve geri çağırma prosedürlerini sürdürür ya da iptal eder. BHVB; o Kan bağışçısına ait doğrulama sürecinin uygun şekilde gerçekleştirildiğini, ürün blokajı ve geri çağırma işlemlerinin 107

108 yapılıp yapılmadığını denetler (BHVD, bu denetim aşamasında da olayamüdahalede bulunabilir). o Bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin gönderildiği hastaneleri KKYS den tespit eder ve ilgili hastane HVK ne ve BHVD na bildirir. HVK; o İlgili bağışlara ait kan bileşenlerinin kullanılıp kullanılmadığını araştırır, kan bileşenleri kullanılmamış ise kan bileşenlerinin TM de imhasını sağlar ve imha edildiği bilgisini BHVB ye bildirir. o Bileşenlerin transfüzyonunun gerçekleştirildiği hastalara ulaşır ve bu hastaların transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından takibini ve gerekli testlerin yapılmasını sağlar, o Hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından pozitif bulgu tespit edildiği durumlar, negatif bulgu tespiti, pencere dönemi şüphesi ile izlemin sürdürülmesi gerektiği haller veya hastaya ulaşılamadığı bilgisini BHVB ne bildirir. BHVB; o HVK dan gelen bilgiler doğrultusunda sonuç raporunu hazırlar ve BHVD na bildirir. o İlgili kan bileşenlerine yönelik istenmeyen olay dosyasını kapatır ve BKM-HVB ne bildirir. BHVD; o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur. o Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder. Kan güvenliğini tehdit eden diğer durumlarda kan bağıģçısından hastaya iz sürme Kan bağışçısının, bağış sırasında gizlediği, kan güvenliğini özellikle enfeksiyon 108

109 açısından sıkıntıya sokacak bir durumu (şüpheli cinsel ilişki ya da İV ilaç kullanımı vb.) bağış sonrasında bildirdiği haller veya kan bileşeni üretim sürecinde karantinada bulunan ürünlerin etiketlerinin karıştığı ve bunun enfeksiyon bulaşına yol açabileceği durumlar bu sürece örnek olarak verilebilir. Süreç, şu şekilde işletilir; Olayın gerçekleştiği yere göre bildirimde bulunan kişi; o Herhangi bir gecikmeye mahal bırakmadan İstenmeyen Olay Bildirim Formu nu doldurarakbkm-hvb neiletir. BKM-HVB; o Derhal ürün blokajı ve/veya geri çağırma ile ilgili prosedürleri başlatır, o İstenmeyen Olay Bildirim Formu nu BHVB ne ve BHVD na iletir. o İstenmeyen olayın doğrulama sürecini başlatır ve BKM Doğrulama Laboratuvarı aracılığı ile durumun aydınlatılması için gerekli araştırmaların yürütülmesini sağlar. BKM Doğrulama Laboratuvarı; o Olayın doğrulanmasına yönelik işlemleri yürütür o Kan güvenliğini tehdit eden durumun neden ve sonuçları ile ilgili soruşturmayı tamamladıktan sonra durum ile ilgili İstenmeyen Olay Doğrulama Formu nu doldurarak BKM-HVB ne iletir. BKM-HVB; İstenmeyen olay doğrulama formunu, BHVB ne iletir, o Olay doğrulanmış ise, mevcut kan bileşenlerinin (ürün blokajı yapılan ve geri çağrılan) imhasını sağlar, o Olay doğrulanmamış ise ilgili kan bileşenlerine yönelik geri çağırma ve ürün blokajı işlemlerini iptal eder, süreci sonlandırır. BHVB; o İstenmeyen olay ile ilgili sürecinin uygun şekilde yürütülüp 109

110 yürütülmediğini, ürün blokajı ve geri çağırma işlemlerinin yapılıp yapılmadığını denetler. o Kan bileşenin enfeksiyon bulaştırma riski taşıdığının doğrulandığı durumlarda (şahit numunelerden ve/veya kan bağışçısından alınan yeni numunelerde ilgili enfeksiyon testlerinin pozitif bulunması vb.) bu bağışçıdan elde edilen kan bileşenlerinin gönderildiği hastaneleri KKYS den tespit eder ve ilgili hastane HVK ne ve BHVD na bildirir. HVK; o İlgili kan bileşenlerinin kullanılıp kullanılmadığını araştırır, o Kan bileşenleri kullanılmamış ise, kan bileşenlerinin TM de imhasını sağlar ve imha edildiği bilgisini BHVB ne bildirir. o Kan bileşenleri kullanılmış ise, transfüzyonunun gerçekleştirildiği hastalara ulaşır ve bu hastaların transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından takibini ve gerekli testlerin yapılmasını sağlar, o Hastalarda transfüzyon kaynaklı enfeksiyonlar açısından pozitif bulgu tespit edildiği durumlar, negatif bulgu tespiti, pencere dönemi şüphesi ile izlemin sürdürülmesi gerektiği haller veya hastaya ulaşılamadığı bilgisini BHVB ne bildirir. BHVB; o HVK dan gelen bilgiler doğrultusunda sonuç raporunu hazırlar ve BHVD na bildirir. o İlgili kan bileşenlerine yönelik istenmeyen olay dosyasını kapatır ve BKM-HVB ne bildirir. BHVD; o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur. o Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder. 110

111 Hastadan BağıĢçıya Ġz Sürme (Trace-back) Hastadan bağışçıya iz sürme süreci, alıcının sağlık durumundaki sorunların transfüzyonu gerçekleşen kan bileşenlerinin kalite ve güvenliğinden kaynaklandığı düşünüldüğünde başlatılmalıdır. Bu durumda alıcıya transfüze edilen kan ve kan bileşenlerinin hangi kan bağışçısına/bağışçılarına ait olduğu belirlenmeli, transfüzyon zincirindeki tüm prosedürler doğrulanmalı ve gerektiğinde aynı bağışçının söz konusu bağışına ait diğer kan bileşenlerinin alıcıları da saptanmalıdır. Hastadan bağışçıya iz sürme iş akışı ile belirtilen bilgiler, ilgili tüm basamaklarda özel bir kodlama sistemiyle bilgi yönetim sistemine aktarılmalıdır. Tüm kişisel bilgiler, kan hizmet biriminin veri havuzunda, veri güvenliği güvence altına alınarak saklanır. Hastadan bağışçıya iz sürme süreci hakkında aşağıda tanımlanan işlemler yanında BHVB, hastadan bağışçıya iz sürme süreci ile ilişkili istatistiksel bilgileri ve dönemsel raporları BHVD na sunar. BHVD, tüm istatistiksel bilgi ve dönemsel raporları değerlendirerek kan tedarik sisteminin güvenliğini artırıcı politikaları oluşturmak amacıyla kullanır. Sorumlu doktor, hastada bağışçıdan kaynaklandığından şüphelenilen bir istenmeyen reaksiyon tespit ettiğinde (transfüzyon kaynaklı enfeksiyon bulaşı, TRALI vb.) hastadan bağışçıya iz sürme sürecini başlatır. Süreç şu şekilde işletilir; Sorumlu Doktor; o Öncelikle Transfüzyon ile ilişkili İstenmeyen Reaksiyon Formu ile Transfüzyon ile İlişkili İstenmeyen Reaksiyon İnceleme ve Tedavi Formu nu doldurur. o Bu iki formu, HVH ne teslim eder, Bu arada transfüzyon dışı nedenleri (transfüzyon öncesi ve sonrasındaki cerrahi girişimler, endoskopi uygulamaları vb. enfeksiyon bulaşına neden olabilecek nedenler) dışlamak amacıyla çalışmalar yürütür. Bu konuda güvenilir bir sonuca varır ise (sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığı ispatlanır ise) durumu HVH ne bildirir. HVH; 111

112 o Formların uygun ve eksiksiz doldurulup doldurulmadığını kontrol eder, durumu HVK ne bildirir. Bu arada sorumlu doktordan, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığına dair bilgi alırsa bunu HVK ya bildir. HVK; o Durumu, üpheli İstenmeyen Reaksiyon Hızlı Bildirim Formu (Hasta) ile BKM-HVB ne, BHVB ne ve BHVD na bildirir. Bu arada, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığına dair bilgi alırsa bunu BHVB ne ve BKM-HVB ne bildirir. BKM-HVB; o İlgili kan bileşenlerinin ait olduğu bağışçıyı/bağışçıları saptar, bağışçı/bağışçılara ait tüm kan bileşenlerine ürün blokajı ve geri çağırma süreçlerini başlatır, o Doğrulama laboratuvarı ile ilişki kurarak bahsi geçen hastaya kullanılan kan bileşenleri ile ilgili iz sürme süreçlerini ve doğrulama sürecini başlatır. Bu süreç yürütülürken HVK dan, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığına dair bilgi alırsa süreci sonlandırır. BKM Doğrulama Laboratuvarı; o Doğrulama sürecine uygun işlemleri gerçekleştirir ve elde edilen sonuçları İstenmeyen Olay Doğrulama Formu ile BKM-HVB ne iletir. Bu süreç yürütülürken BKM-HVB den, sorunun transfüzyon dışı nedenlerden kaynaklandığına dair bilgi alırsa süreci sonlandırır. BKM-HVB; o İstenmeyen Olay Doğrulama Formu nu HVK ne, BHVB ne ve BHVD na iletir. o Eğer durumun transfüzyon kaynaklı olduğu kanıtlanır ise, bahsi 112

113 geçen bulaşa neden olan kan bileşenini/bileşenlerini bağışlayan bağışçı veya bağışçılarla ilgili Bağışçıdan Hastaya İz Sürme sürecini başlatır. Devam edecek bu süreç, Enfeksiyöz Doğrulama Testi Pozitif Olan Kan Bağışçısından Hastaya İz Sürme İş Akış eması doğrultusunda gerçekleştirilir. o Eğer durumun transfüzyon kaynaklı olmadığı kanıtlanır ise, ilgili bağışçının/bağışçıların, ilgili bağışlara ait kan bileşenleri hariç diğer kan bileşenlerine yönelik ürün blokajı ve geri çağırma süreçlerini iptal eder. BHVB; o İstenmeyen olayın kaynağının araştırılmasında ve doğrulanmasında BKM ve hastane ayaklarının rehbere uygun şekilde yürütülüp yürütülmediğini denetler. BHVD; o Tüm bu süreç içersinde görev alan hemovijilans birimleri arasındaki bilgi akışını sağlamaktan sorumludur. Tüm bu süreç içersinde kendisine bildirimi yapılan olayları analiz eder, değerlendirir ve gerektiğinde olaya müdahale eder. 113

114 EKLER Ek-1a: Tam Kan BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu TAM KAN BAĞIġÇISI BĠLGĠLENDĠRĠLMĠġ ONAM FORMU.. KAN BAĞIġI MERKEZĠ Kan BağıĢı Merkezimize HoĢgeldiniz Kan BağıĢlamak Ġstediğiniz Ġçin TeĢekkür Ederiz. KAN BAĞIġÇISI KAYIT VE SORGULAMA FORMLARINI DOLDURMADAN ÖNCE AġAĞIDAKĠ AÇIKLAMALARI LÜTFEN DĠKKATLĠCE OKUYUNUZ! Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu ndaki sorular sizi ve sizin kanınızı alacak olan hastaları korumak amacıyla düzenlenmiģtir. Kan bağışına uygun olduğunuzun belirlenmesi için geçirdiğiniz hastalıklar, aldığınız ilaçlar ve cinsel yaşamınızla ilgili sorular sorulacaktır. AIDS (HIV) ve sarılık gibi hem kan hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklar için enfeksiyon bulaşının gerçekleştiği andan testlerde pozitif hale gelinceye kadar geçen ve tanı konulamayan bir dönem vardır. Bu döneme pencere dönemi denilmektedir. Pencere dönemindeki bir kişinin test sonuçları temiz gözükmekle birlikte kan bağışında bulunduğu zaman hastalara enfeksiyon bulaşabilmektedir. Bu nedenle formu doldururken vereceğiniz yanıtların doğru ve samimi olması sizin ve kanınızı alacak olan hastaların uğrayacağı zararın önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Unutmayınız ki; bağışlayacağınız kan, korumasız, şuuru kapalı, kanı reddetme şansı olmayan bir kişiye veya yeni doğmuş bir bebeğe verilebilir. Vereceğiniz tüm yanıtlar, kişisel bilgileriniz, sağlık durumunuz ve test sonuçlarınız 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Yasası ve ilgili yönetmelik gereğince gizli tutulacaktır. 114

115 AĢağıdaki Durumlardan Biri Sizin Ġçin Geçerli ise Lütfen Kan Vermekten Vazgeçiniz! Sebebi açıklanamayan ateş, kilo kaybı, gece terlemesi, büyümüş lenf bezi veya kitlesi, deride mor lekeler, ağız ve boğazda beyaz döküntüler, uzun süren ve iyileşmeyen öksürük veya ishaliniz varsa, Son 1 yıl içinde kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan para karşılığı cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Para kazanmak için cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan ve bir defalığına bile olsa oral veya anal yolla erkek erkeğe cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Frengi (sifilis), bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalık geçirmişseniz veya son 1 yılda böyle biriyle cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Geçmişte damar yolu ile uyuşturucu kullanmışsanız veya halen kullanmaktaysanız, Son 1 yıl içinde 3 günden fazla tutuklu kalmışsanız veya böyle biriyle son 1 yıl içinde cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Hemofili hastası veya pıhtılaşma probleminiz olmuşsa ya da bu kişilerle son 1 yılda cinsel ilişkide bulunmuşsanız kan bağışından vazgeçiniz! Herhangi bir hastalık Ģüphesi duyuyor ve sadece test yaptırmak için kan bağıģlıyorsanız kan bağıģından vazgeçiniz ve Bir Hastanenin Enfeksiyon Bölümüne baģvurunuz. Kan Bağışçısı Sorgulama Formu nda yanlış beyanda bulunmanız kendi sağlığınıza da zarar vermenize yol açabilir. İhtiyacı olan hastalara kullanılacak kan / kan bileşenlerinin temin edilmesi ve hazırlanması gibi aşamalarda kan bağışı merkezi çalışanları olarak bizler, kan bağışlayıcısı olarak sizler, hastalara karşı çok büyük sorumluluklar taşımaktayız. Kan ve Kan Ürünleri Kanunu kapsamında bilinçli olarak yanlış bilgi verilmesi suçtur sayılı yasa Madde 6 / 10 da Kan yolu ile bulaģan bir hastalığı veya böyle bir hastalık taģıma riski olduğunu bilip, bu durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beģ yüz gün adli para cezası verilir. İbaresi yer almaktadır. Vermiş olduğunuz bilgilerin doğruluğunu hür iradeniz ile kan bağışında bulunduğunuzu, şu an okumakta olduğunuz bilgilendirme formu ve sorgulama formu ile ilgili olarak soru sorma fırsatınızın olduğunu ve sorularınıza tatmin edici cevaplar aldığınızı, size sağlanan eğitim materyallerini okuyup anlamış olduğunuzu, formu imzaladığınızda kabul etmekle birlikte, aynı zamanda Kan 115

116 Bağışı Merkezimizi, kan bankacılığı hizmetlerini sağlaması için yetkilendirmiş olacaksınız. Yapılan tıbbi değerlendirmede siz ve kanı alacak hasta açısından belirgin bir risk olduğu takdirde geçici ya da kalıcı olarak kan bağışından alıkonabilirsiniz. KĠMLER KAN BAĞIġINDA BULUNABĠLĠR? Kan bağışçısı için aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmelidir; Yasal mevzuat gereğince bağışçılar; isim-soy isim, doğum tarihi (gün / ay / yıl), T.C. kimlik numarasını içeren resimli ve geçerli bir kimliği (Nüfus cüzdanı, pasaport veya ehliyet) ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır. 18 ile 65 yaş arasında olanlar kan bağışlayabilir. Daha önce kan bağışı yapmamış olanlar, 60 yaşına kadar kan bağışı yapabilirler. Nabız, düzenli ve dakikada 50 ile 100 arasında olmalıdır. Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen sistolik basınç (büyük tansiyon) en az 90 mmhg, en çok 180 mmhg ve diastolik basınç (küçük tansiyon) en az 60 mmhg, en çok 100 mmhg olmalıdır. Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dl, erkeklerde en az 13,5 g/dl olmalıdır. Kadınlar, son 1 yıl içerisinde en fazla 3; erkekler ise en fazla 4 kez tam kan bağışında bulunabilirler. Kan bağışçısının vücut ağırlığı en az 50 kg olmalıdır. Kan bağışçısının vücut sıcaklığı 37,5 ºC nin üstünde olmamalıdır. KAN BAĞIġINDA BULUNMADAN ÖNCE NELERE DĠKKAT EDĠLMELĠDĠR? Kan bağışçıları tercihen kan bağışından iki saat öncesine kadar tam bir öğün yemiş olmalıdır. Kan bağışçısı, bağış öncesi alkol kullanmamış olmalı ve alkol etkisinde olmamalıdır. Normal, yağsız besinler alınmış olmalı ve mümkün olduğunca fazla sıvı tüketilmiş olmalıdır. Bağıştan önceki yarım saat içinde kafein içeren içecekler (kahve, kola, kahveli içecekler vb.) içilmesi tavsiye edilir. KAN ALMA ĠġLEMĠ; Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu na göre kan bağışına engel durumunuz yok ise; genel durumunuz değerlendirilecek, kan basıncınız ve nabzınız ölçülecek, kan sayımı için küçük bir kan örneği alınacaktır. Kan bağışı için uygunsanız, kolunuz antiseptik madde ile temizlenecek ve tek kullanımlık steril iğne ile damarınıza girilerek 450 %10 ml kan alınacaktır. 116

117 Kan alma işlemi tamamlandıktan sonra iğne koldan çıkarılır. Hemen ardından iğnenin çıkarıldığı bölgeye uygun ve temiz pansuman malzemesiyle baskı uygulanır. Kan bağışçısı, bağıştan sonra yeterli süre kan alma yatağında bekletilir. KAN BAĞIġI ĠLE ĠLGĠLĠ ORTAYA ÇIKABĠLECEK SORUNLAR; Kan bağışı sırasında ve sonrasında önemli bir sorunla karşılaşılması beklenmemektedir. Nadiren baş dönmesi, terleme, çarpıntı, bulantı-kusma, bayılma, kas spazmları, iğne giriş yerinde şişme ve morarma gibi sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Kalp ya da sinir sistemi kaynaklı hayati tehlike arz eden sorunlar ise çok nadir olarak görülebilmektedir. Kan bağışı merkezi personeli bu tür durumlarda gerekli müdahaleyi yapabilecek bilgi ve deneyime sahiptir. Kan bağışçısı, bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve yönlendirmesine uymalıdır. KAN BAĞIġINDAN SONRA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER; Kan bağışında bulunulan günde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2 saat boyunca sigara kullanılmamalıdır. Araç kullanılacak ise kan bağışı sonrası 30 dakika içerisinde araç kullanılmamalıdır. Kan bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı reaksiyonlarının önlenmesi amacıyla uzun süreli ayakta durulmamalıdır. Kan vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant 2 saatten önce çıkarılmamalıdır. Kan bağışı yapılan günde ağır uğraşılarda bulunulmamalıdır. Örneğin; planörcülük, paraşüt sporları, araba ve motosiklet yarışı, dağcılık, dalgıçlık vs. Bağış günü, vücudu aşırı yoran, sıvı kaybına yol açan ve tansiyon düşüklüğüne zemin hazırlayan aktivitelerden (hamam, sauna, spor vb.) kaçınılmalıdır. Kan verilmiş olan kolla ilk birkaç saat ağır eşyalar taşınmamalıdır. Bu durum kanamaya yol açabilir. Kan bağışından sonra baş dönmesi, baygınlık hissi olursa yere uzanılmalı veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır. Alkol, bağıştan sonraki ikinci yemek öğününden önce kullanılmamalıdır. Tren makinistleri, ağır yük şoförleri, otobüs şoförleri, ağır iş makinesi operatörleri, vinç operatörleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler ve yer altında çalışan madenciler gibi uzun süre bitkinlik ve yorgunluğa neden olan mesleklere sahip olan kişiler, kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra bu işleri yapabilirler. 117

118 Kan Bağışı Merkezi personeline merak ettiğiniz her konuda istediğiniz zaman soru sorabilirsiniz. Kan bağışı sonrası her hangi bir zamanda, herhangi bir rahatsızlık duymanız halinde, lütfen kan merkezine bilgi veriniz. Kan bağışı için verdiğiniz kanda AIDS, Sifilis (frengi), Hepatit B ve Hepatit C için testler yapılacaktır. Test sonuçlarınızdan herhangi biri pozitif çıkarsa kanınız kullanılmayacak, size ve Sağlık Bakanlığı na durum hakkında bilgi verilecektir. Test sonuçlarınızdan herhangi birinin pozitif çıkması halinde, eğer varsa, önceki kan bağışlarınız incelenecek; kullanıma uygun bulunmuş olsa bile, ürünlerin gönderildiği hastaneler ile Sağlık Bakanlığı durumdan haberdar edilecektir. Bağışlamış olduğunuz kanda yukarıdaki testlere ek olarak Kan Grupları ile ilgili testler de yapılacaktır. Kullanmakta olduğunuz, kan bağışı açısından riskli olabilecek ilaçların kan bağış merkezi doktorunca değerlendirilebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve/veya Sağlık Bakanlığı nın ilgili web siteleri veya yazılımları kullanılabilecektir. Kan verme konusunda kuģkularınız varsa, istediğiniz zaman kimseye açıklama yapmadan kan bağıģı merkezini terk edebilir veya kan bağıģı merkezi personeliyle özel olarak görüģebilirsiniz. Yukarıdaki bilgileri okudum ve anladım. Bu bilgiler ışığında gönüllü ve karşılıksız kan bağışında bulunmayı istiyorum. Adı Soyadı: TARĠH:.. ĠMZA: Not: Kan bağışçısı tarafından adı, soyadı, tarih ve imza kısmı kendi el yazısıyla doldurulacaktır. 118

119 Ek-1b: Aferez BağıĢçısı BilgilendirilmiĢ Onam Formu AFEREZ BAĞIġÇISI BĠLGĠLENDĠRĠLMĠġ ONAM FORMU.. KAN BAĞIġI MERKEZĠ Kan BağıĢı Merkezimize HoĢgeldiniz Kan BileĢeni BağıĢlamak Ġstediğiniz Ġçin TeĢekkür Ederiz. KAN BAĞIġÇISI KAYIT VE SORGULAMA FORMLARINI DOLDURMADAN ÖNCE AġAĞIDAKĠ AÇIKLAMALARI LÜTFEN DĠKKATLĠCE OKUYUNUZ! Aferez, bir cihaz yardımıyla kanın sadece istenen bir veya birden çok bileģenini toplamayı sağlayan bir uygulamadır. Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu ndaki sorular sizi ve sizin kanınızı alacak olan hastaları korumak amacıyla düzenlenmiģtir. Kan bileşeni bağışına uygun olduğunuzun belirlenmesi için geçirdiğiniz hastalıklar, aldığınız ilaçlar ve cinsel yaşamınızla ilgili sorular sorulacaktır. AIDS (HIV) ve sarılık gibi hem kan hem de cinsel yolla bulaşan hastalıklar için enfeksiyon bulaşının gerçekleştiği andan testlerde pozitif hale gelinceye kadar geçen ve tanı konulamayan bir dönem vardır. Bu döneme pencere dönemi denilmektedir. Pencere dönemindeki bir kişinin test sonuçları temiz gözükmekle birlikte kan bağışında bulunduğu zaman hastalara enfeksiyon bulaşabilmektedir. Bu nedenle formu doldururken vereceğiniz yanıtların doğru ve samimi olması sizin ve kanınızı alacak olan hastaların uğrayacağı zararın önlenmesi açısından büyük önem taşımaktadır. Unutmayınız ki; bağışlayacağınız kan bileşeni veya kan bileşenleri, korumasız, şuuru kapalı, kanı reddetme şansı olmayan bir kişiye veya yeni doğmuş bir bebeğe verilebilir. Vereceğiniz tüm yanıtlar, kişisel bilgileriniz, sağlık durumunuz ve test sonuçlarınız 5624 sayılı Kan ve Kan Ürünleri Yasası ve ilgili yönetmelik gereğince gizli tutulacaktır. AĢağıdaki Durumlardan Biri Sizin Ġçin Geçerli ise Lütfen Kan BileĢeni Vermekten Vazgeçiniz! Sebebi açıklanamayan ateş, kilo kaybı, gece terlemesi, büyümüş lenf bezi veya kitlesi, deride mor lekeler, ağız ve boğazda beyaz döküntüler, uzun süren ve iyileşmeyen öksürük veya ishaliniz varsa, Son 1 yıl içinde kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan para karşılığı cinsel ilişkide bulunmuşsanız, 119

120 Para kazanmak için cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Kondom (prezervatif, kılıf) kullanarak ya da kullanmadan ve bir defalığına bile olsa oral veya anal yolla erkek erkeğe cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Frengi (sifilis), bel soğukluğu gibi cinsel yolla bulaşan hastalık geçirmişseniz veya son 1 yılda böyle biriyle cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Geçmişte damar yolu ile uyuşturucu kullanmışsanız veya halen kullanmaktaysanız, Son 1 yıl içinde 3 günden fazla tutuklu kalmışsanız veya böyle biriyle son 1 yıl içinde cinsel ilişkide bulunmuşsanız, Hemofili hastası veya pıhtılaşma probleminiz olmuşsa ya da bu kişilerle son 1 yılda cinsel ilişkide bulunmuşsanız kan bağışından vazgeçiniz! Herhangi bir hastalık Ģüphesi duyuyor ve sadece test yaptırmak için kan bileģeni bağıģlıyorsanız, bağıģtan vazgeçiniz ve bir hastanenin enfeksiyon hastalıkları bölümüne baģvurunuz. Kan Bağışçısı Sorgulama Formu nda yanlış beyanda bulunmanız kendi sağlığınıza da zarar vermenize yol açabilir. İhtiyacı olan hastalara kullanılacak kan / kan bileşenlerinin temin edilmesi ve hazırlanması gibi aşamalarda kan bağışı merkezi çalışanları olarak bizler, kan bağışlayıcısı olarak sizler, hastalara karşı çok büyük sorumluluklar taşımaktayız. Kan ve Kan Ürünleri Kanunu kapsamında bilinçli olarak yanlış bilgi verilmesi suçtur sayılı yasa Madde 6 / 10 da Kan yolu ile bulaģan bir hastalığı veya böyle bir hastalık taģıma riski olduğunu bilip, bu durumu saklayarak kan verenlere bir yıldan üç yıla kadar hapis ve beģ yüz gün adli para cezası verilir. İbaresi yer almaktadır. Vermiş olduğunuz bilgilerin doğruluğunu hür iradeniz ile kan bağışında bulunduğunuzu, şu an okumakta olduğunuz bilgilendirme formu ve sorgulama formu ile ilgili olarak soru sorma fırsatınızın olduğunu ve sorularınıza tatmin edici cevaplar aldığınızı, size sağlanan eğitim materyallerini okuyup anlamış olduğunuzu, formu imzaladığınızda kabul etmekle birlikte, aynı zamanda Kan Bağışı Merkezimizi, kan bankacılığı hizmetlerini sağlaması için yetkilendirmiş olacaksınız. Yapılan tıbbi değerlendirmede siz ve kan bileşenini alacak hasta açısından belirgin bir risk olduğu takdirde geçici ya da kalıcı olarak kan bağışından alıkonabilirsiniz. KĠMLER KAN BĠLEġENĠ BAĞIġINDA BULUNABĠLĠR? 120

121 Kan bileşeni bağışçısı için aşağıda sıralanan koşullar yerine getirilmelidir; Yasal mevzuat gereğince bağışçılar; isim-soy isim, doğum tarihi (gün / ay / yıl), T.C. kimlik numarasını içeren resimli ve geçerli bir kimliği (Nüfus cüzdanı, pasaport veya ehliyet) ve kalıcı adres bilgilerini vererek kendilerini tanıtmalıdır. 18 ile 65 yaş arasında olanlar kan ve kan bileşeni bağışlayabilir. Daha önce kan veya kan bileşeni bağışı yapmamış olanlar, 60 yaşına kadar bağış yapabilirler. Nabız, düzenli ve dakikada 50 ile 100 arasında olmalıdır. Kan basıncı pek çok etkene bağlı olarak değişmekle birlikte esasen sistolik basınç (büyük tansiyon) en az 90 mmhg, en çok 180 mmhg ve diastolik basınç (küçük tansiyon) en az 60 mmhg, en çok 100 mmhg olmalıdır. Hemoglobin değerleri kadınlarda en az 12,5 g/dl, erkeklerde en az 13,5 g/dl olmalıdır. ift eritrosit aferez işlemi için hemoglobin düzeyi en az 14 g/dl olmalıdır. Aferez uygulamalarında bağış sıklığı kan bileşenine göre değişiklik göstermekle beraber, Trombosit ve Plazma aferezi için en az 48 saat arayla, haftada en çok 2 kez ve yılda en çok trombosit aferezi için 24, plazmaferez için 33 kez olacak şekilde uygulanır. Tek ünite eritrosit aferez işlemi, tam kan bağışında olduğu gibi kadınlarda en az 120 gün arayla, erkeklerde ise 90 gün arayla yapılabilir. Daha detaylı bilgiyi hekiminizden alabilirsiniz. Kan bileşeni bağışçısının vücut ağırlığı en az 50 kg olmalıdır. İstisna olarak, ift eritrosit aferezi işlemi için bağışçının vücut ağırlığı en az 70 kg olmalıdır. Kan bileşeni bağışçısının vücut sıcaklığı 37,5 ºC nin üstünde olmamalıdır. KAN BĠLEġENĠ BAĞIġINDA BULUNMADAN ÖNCE NELERE DĠKKAT EDĠLMELĠDĠR? Kan ve kan bileşeni bağışçıları tercihen işlemden iki saat öncesine kadar tam bir öğün yemiş olmalıdır. Kan bağışçısı, bağış öncesi alkol kullanmamış olmalı ve alkol etkisinde olmamalıdır. Normal, yağsız besinler alınmış olmalı ve mümkün olduğunca fazla sıvı tüketilmiş olmalıdır. Bağıştan önceki yarım saat içinde kafein içeren içecekler (kahve, kola, kahveli içecekler vb.) içilmesi tavsiye edilir. KAN BĠLEġENĠ ALMA ĠġLEMĠ; 121

122 Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu na göre kan bileşeni bağışına engel durumunuz yok ise; genel durumunuz değerlendirilecek, kan basıncınız ve nabzınız ölçülecek, kan sayımı için küçük bir kan örneği alınacaktır. Kan bileşeni bağışı için uygunsanız, kolunuz antiseptik bir madde ile temizlenecektir. Kan bileşeni toplama işlemi, aferez cihazı adı verilen bir cihaz yardımıyla gerçekleştirilecektir. Uygulama, cihazın özelliğine göre tek kolunuzdan veya her iki kolunuzdan yapılabilir. Kan bileşeni toplamak için kullanılan torba sistemleri ve bu sistemlerin iğneleri tek kullanımlık ve sterildir. Kan bileşeni toplama işlemi tamamlandıktan sonra iğne veya her iki iğne koldan çıkarılır. Hemen ardından iğne veya iğnelerin çıkarıldığı bölgeye, uygun ve temiz pansuman malzemesiyle baskı uygulanır. Kan bağışçısı, bağıştan sonra yeterli süre kan alma yatağında bekletilir. KAN BĠLEġENĠ BAĞIġI ĠLE ĠLGĠLĠ ORTAYA ÇIKABĠLECEK SORUNLAR; Kan bileşeni bağışı sırasında ve sonrasında önemli bir sorunla karşılaşılması beklenmemektedir. Nadiren baş dönmesi, terleme, çarpıntı, bulantı-kusma, bayılma, kas spazmları, iğne giriş yerinde şişme ve morarma gibi sorunlarla karşılaşılabilmektedir. Aferez işlemlerinde nadiren de olsa, sitrat toksisitesi, alerjik reaksiyonlar, mekanik hemoliz, hava embolisi, trombosit sayısında azalma ve lenfosit sayısında azalma gibi istenmeyen etkiler görülebilir. Kalp ya da sinir sistemi kaynaklı hayati tehlike arz eden sorunlar ise çok nadir olarak görülebilmektedir. Kan bağışı merkezi personeli bu tür durumlarda gerekli tıbbi müdahaleyi yapabilecek bilgi ve deneyime sahiptir. Kan bağışçısı, bağış esnasında ve sonrasında yetkili personelin tıbbi tavsiye ve yönlendirmesine uymalıdır. KAN BAĞIġINDAN SONRA DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKENLER; Kan bileşeni bağışında bulunulan günde bol sıvı alınmalı, bağışı izleyen 2 saat boyunca sigara kullanılmamalıdır. Araç kullanılacak ise kan bileşeni bağışı sonrası 30 dakika içerisinde araç kullanılmamalıdır. Kan bileşeni bağışını takip eden 1 saat boyunca, kan dolaşımı reaksiyonlarının önlenmesi amacıyla uzun süreli ayakta durulmamalıdır. Kan bileşeni vermiş olduğunuz kolunuza yapıştırılmış olan koruyucu bant 2 saatten önce çıkarılmamalıdır. Kan bileşeni bağışı yapılan günde ağır uğraşılarda bulunulmamalıdır. Örneğin; planörcülük, paraşüt sporları, araba ve motosiklet yarışı, dağcılık, dalgıçlık vs. 122

123 Bağış günü, vücudu aşırı yoran, sıvı kaybına yol açan ve tansiyon düşüklüğüne zemin hazırlayan aktivitelerden (hamam, sauna, spor vb.) kaçınılmalıdır. Kan bileşeni verilmiş olan kol veya kollarla, ilk birkaç saat ağır eşyalar taşınmamalıdır. Bu durum kanamaya yol açabilir. Kan bileşeni bağışından sonra baş dönmesi, baygınlık hissi olursa yere uzanılmalı veya baş iki dizinizin arasına alınacak şekilde oturulmalıdır. Alkol, bağıştan sonraki ikinci yemek öğününden önce kullanılmamalıdır. Tren makinistleri, ağır yük şoförleri, otobüs şoförleri, ağır iş makinesi operatörleri, vinç operatörleri, pilotlar, işleri gereği portatif merdiven veya şantiye iskelesine tırmanmak zorunda olan kişiler ve yer altında çalışan madenciler gibi uzun süre bitkinlik ve yorgunluğa neden olan mesleklere sahip olan kişiler, kan bağışında bulunduktan 24 saat sonra çalışabilirler. Kan Bağışı Merkezi personeline merak ettiğiniz her konuda istediğiniz zaman soru sorabilirsiniz. Kan bağışı sonrası her hangi bir zamanda, herhangi bir rahatsızlık duymanız halinde, lütfen kan merkezine bilgi veriniz. Kan bileşeni bağışı için verdiğiniz kanda AIDS, Sifilis (frengi), Hepatit B ve Hepatit C için testler yapılacaktır. Test sonuçlarınızdan herhangi biri pozitif çıkarsa kanınız kullanılmayacak, size ve Sağlık Bakanlığı na durum hakkında bilgi verilecektir. Test sonuçlarınızdan herhangi birinin pozitif çıkması halinde, eğer varsa, önceki kan bağışlarınız incelenecek; kullanıma uygun bulunmuş olsa bile, ürünlerin gönderildiği hastaneler ile Sağlık Bakanlığı durumdan haberdar edilecektir. Bağışlamış olduğunuz kanda yukarıdaki testlere ek olarak Kan Grupları ile ilgili testler de yapılacaktır. Ayrıca, gerekli olması halinde HLA ve/veya HPA tespitine yönelik testler yapılabilecektir. Kullanmakta olduğunuz kan bağışı açısından riskli olabilecek ilaçların kan bağış merkezi doktorunca değerlendirilebilmesi için Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve/veya Sağlık Bakanlığı nın ilgili web siteleri veya yazılımları kullanılabilecektir. Kan bileģeni verme konusunda kuģkularınız varsa, istediğiniz zaman kimseye açıklama yapmadan kan bağıģı merkezini terk edebilir veya kan bağıģı merkezi personeliyle özel olarak görüģebilirsiniz. Yukarıdaki bilgileri okudum ve anladım. Bu bilgiler ışığında gönüllü ve karşılıksız kan bileşeni bağışında bulunmayı istiyorum. 123

124 Adı Soyadı: TARĠH:.. ĠMZA: Not: Kan bağışçısı tarafından adı, soyadı, tarih ve imza kısmı kendi el yazısıyla doldurulacaktır. 124

125 Ek-2: Kan BağıĢçısı Kayıt Formu KAN BAĞIġÇISI KAYIT FORMU... KAN BAĞIġ MERKEZĠ Bugünün Tarihi:.. Kan BağıĢçısı Adayının Kimlik Bilgileri T.C.Kimlik No: Adı Soyadı Doğum Tarihi.. (Gün.Ay.Yıl) Doğum Yeri (İl) Kan BağıĢçısı Adayının ĠletiĢim Bilgileri Adres İl İlçe Mahalle Cadde Sokak Bina No ve Adı Posta Kodu Diğer ĠletiĢim Bilgileri Cep Telefonu Ev telefonu İş Telefonu E-posta Adresi Diğer KiĢisel Bilgiler (İkamet Ettiğiniz ehrin Adını Yazınız) (Merkez İlçe İse, Merkez Yazınız) (Adresinizde Bir Cadde Yoksa, Boş Bırakınız) (Bina Numarası ve Binanın Adını Yazınız) Cinsiyetiniz Erkek Kadın Medeni Haliniz Evli Bekar Eğitim Durumunuz (Bilmiyorsanız, Boş Bırakınız) Yok İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Mesleğiniz Kan Bağışı Hayatımda İlk Kez Kan Bağışlıyorum Daha Önce Kan Geçmişi Bağışı Yaptım Bir Sonraki Kan Bağış Tarihim Yaklaştığında Cep Telefonuma Kısa Mesajla Bildirilmesini İstiyorum Yukarıda belirtmiş olduğum kimlik, iletişim ve diğer bilgilerin doğru olduğunu beyan ederim İmza 125

126 Ek-3: Kan BağıĢçısı Sorgulama Formu KAN BAĞIġÇISI SORGULAMA FORMU EVET HAYIR 1 "Kan Bağışçısı Bilgilendirilmiş Onam Formu"nu okuyup anladınız mı? 2 Kendinizi sağlıklı ve iyi hissediyor musunuz? 3 Tehlikeli bir işte mi çalışıyorsunuz? Yada tehlikeli bir hobiniz var mıdır? 4 Daha önce yaptığınız bir kan bağışı müracaatı herhangi bir nedenle geri çevrildi mi? 5 Prostat büyümesi, sivilce, sedef hastalığı veya kellik için herhangi bir ilaç kullanıyor musunuz? 6 Herhangi bir enfeksiyon hastalığı için ilaç (Antibiyotik, Ateş düşürücü gibi) aldınız mı? 7 Son 5 gün içinde aspirin, herhangi bir ağrı kesici veya romatizma ilacı aldınız mı? 8 Yukarıda belirtilenler dışında başka bir ilaç kullanıyor musunuz? 9 Son 12 ay içinde diş tedavisi oldunuz mu? 10 Son 1 hafta içinde ishal (Diare) oldunuz mu? 11 Son 1 ay içinde herhangi bir aşı oldunuz mu? 12 Kronik (Müzmin) bir hastalığınız var mı? 13 Para veya uyuşturucu karşılığında cinsel ilişkiniz oldu mu? 14 Frengi (Sifiliz) veya bel soğukluğu (Gonore) nedeni ile tedavi oldunuz mu? 15 AIDS hastalığınız var mı, kendiniz de böyle bir hastalık olduğuna dair bir şüpheniz var mı? 16 AIDS hastası olduğunu bildiğiniz biri ile cinsel ilişkiniz oldu mu? 17 Kan ve kan ürünü alan, diyalize giren veya hemofili hastası biri ile cinsel ilişkiniz oldu mu? 18 Hiç uyuşturucu kullandınız mı? 126

127 19 İnsülin, büyüme hormonu, immünglobulin, tamoksifen kullandınız mı? 20 Son 12 ay içinde ameliyat veya endoskopik muayene oldunuz mu? 21 Kalp-damar, akciğer, mide barsak, böbrek hastalığınız var mı? 22 Bugüne kadar hiç nöbet, sara (Epilepsi) krizi veya felç geçirdiniz mi? 23 Bugüne kadar hiç kanser tanısı aldınız mı, kanser tedavisi gördünüz mü? 24 eker hastalığınız ya da yaygın romatizmal bir hastalığınız var mı? 25 Kanamalı bir hastalık veya kan hastalığınız var mı? 26 Sıtma (malarya), Verem (tüberküloz), Malta humması (peynir hastalığı, brucella), Kemik iltihabı (osteomyelit) veya Kara humma (kala azar) geçirdiniz mi? 27 Hepatit (Sarılık) geçirdiniz mi, taşıyıcısı mısınız? 28 Hepatit (Sarılık) olan biriyle aynı evde yaşıyor musunuz veya cinsel ilişkiniz oldu mu? 29 Toksoplazma geçirdiniz mi? 30 Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da Nijerya da hiç bulundunuz mu? arasında İngiltere, Kuzey İrlanda, Galler yada İskoçya da bulundunuz mu? 32 Son 3 yıl içinde yukarıdaki ülkeler dışında başka ülkelerde bulundunuz mu? 33 Ailenizde Deli Dana Hastalığı (Creutzfeldt Jacob Hastalığı) olan birisi oldu mu? 34 Size dura mater (Beyin zarı) veya kornea nakli yapıldı mı? 35 Son 12 ay içinde size kan, doku veya organ nakli yapıldı mı? 36 Son 12 ay içinde bir başkasının kanı ile temasınız oldu mu? 37 Son 12 ay içinde dövme, akupunktur, botoks, takı için cilt deldirme, saç ekimi veya estetik müdahaleler yaptırdınız mı? 127

128 38 Son 12 ay içinde hayvan ısırığı nedeni ile kuduz aşısı oldunuz mu? 39 Son 12 ay içinde üç günden fazla tutuklu kaldınız mı veya üç günden fazla tutuklu kalan birisiyle cinsel ilişkiniz oldu mu? Erkekler Ġçin Kadınlar Ġçin EVET HAYIR 40 Son 3 ay içinde kan bağışı yaptınız mı? 41 Bugüne dek hiç erkek erkeğe cinsel ilişkide bulundunuz mu? Son 4 ay içinde kan bağışı yaptınız mı? Son 12 ayda hamilelik geçirdiniz mi veya düşük yaptınız mı? u an hamile misiniz? Bağışçı sorgulama formundaki soruları dikkatlice okudum ve doğru olarak yanıtladım. Bağışçı bilgilendirilmiş onam formunda verilen bilgiler doğrultusunda kanımı gönüllü ve karşılıksız olarak bağışlamayı ve tarama testleri yapıldıktan sonra gereksinimi olan herhangi bir hasta için ve/veya diğer tıbbi amaçlarla kullanılmasını, tarama testlerinin herhangi birinin pozitif çıkması halinde tarafıma bildirilmesini kabul ediyorum. Adı Tarih: Ġmza: Soyadı: 128

129 Ek-4: Kan BağıĢçısı Tıbbi Değerlendirme ve Kan Alma Formu KAN BAĞIġÇISI TIBBĠ DEĞERLENDĠRME VE FLEBOTOMĠ FORMU Buraya Alfanümerik veya Nümerik Kod İçeren Etiket Yapıştırılacaktır Kan BağıĢı Yapılan Yer Kan Bağış Merkezi Sivil Ekip alışması Askeri Ekip alışması Sabit Ekip Yeri Transfüzyon Merkezi Kan BağıĢı Öncesi Muayene ve Ölçüm Değerleri Vücut Ağırlığı:.. kg Nabız /dk Kan BağıĢı Tipi Tam Kan Bağışı Aferez Bağışı Tromboferez Eritroferez Plazmaferez Vücut Isısı: ⁰ C Kan Basıncı: / mmhg Hemoglobin : g/dl Trombosit Sayısı: x10⁹ /L* Flebotomi Alanı Kontrolü Uygun Değil Uygun Kan Grubu*** A B O RhD Negatif RhD Pozitif İlaç Etiketi Buraya Yapıştırılır** Muayene ve Ölçüm Yapan Flebotomist Kaşe ve İmza * Tromboferez yapılacaksa ölçülmelidir, **Aspirin, Piroksikam veya diğer NSAI kullanımı varsa, İlaç Uyarı Etiketi yapıştırılır, ***Ön gruplama yapılıyorsa, yazılmalıdır. 129

130 Sorumlu Hekimin Değerlendirmesi Kan Bağışı Yapabilir Kan Bağışı İçin Uygun Değildir Kalıcı artlı Hekimin Düşünceleri: Veri tabanı Kontrolü Yapıldı Kan Bağışçısı Reddedildiyse, Nedeni: Sorumlu Hekim Kaşe ve İmza Flebotomi ĠĢleminin Değerlendirmesi İşlem Sorunsuz Tamamlandı Tam Kan Bağışı İçin Bağış Süresi: <12 Dk Dk >15 Dk Tam Kan Bağışı için Toplanan Kan Hacmi: 450 ml % ve <405 ml <300 ml Aferez İçin Bağış Süresi:...Dk Aferez İçin Hacim: Tromboferez... ml Eritroferez...mL Plazmaferez...mL İşlem Tamamlanamadı İşlem Tamamlanamadı İse Nedeni: Flebotomiyi Yapan Flebotomist Kaşe ve İmza 130

131 Ek-5: Aferez ĠĢlemlerinde BağıĢ Aralıkları AFEREZ ĠġLEMLERĠNDE BAĞIġ SIKLIĞI Ġlk Uygulama Ġkinci Uygulama Ġlk Uygulamadan Sonra Geçmesi Gereken Süre Tam Kan Bağışı Trombosit Aferezi En az 4 hafta Tam Kan Bağışı Tam Kan Bağışı Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez) Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez) Erkeklerde: 12 Hafta Kadınlarda: 12 Hafta Tam Kan Bağışı Plazmaferez En az 4 hafta Trombosit Aferezi Tam Kan Bağışı En az 48 saat Trombosit Aferezi Trombosit Aferezi Trombosit Aferezi Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 48 saat Trombosit Aferezi Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 48 saat Trombosit Aferezi Plazmaferez En az 48 saat Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: tek ünite Plazmaferez Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite Trombosit Aferezi Tam Kan Bağışı Plazmaferez Plazmaferez En az 48 saat (yılda en çok 24 kez, haftada en çok 2 kez) Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez) Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez) Erkeklerde: 12 hafta Kadınlarda: 12 hafta En az 4 hafta Erkeklerde: 8 hafta (yılda en çok 4 kez) Kadınlarda: 8 hafta (yılda en çok 3 kez) En az 4 hafta Plazmaferez Tam Kan Bağışı En az 48 saat Plazmaferez Eritrosit Aferezi: tek ünite En az 48 saat En az 48 saat (yılda en çok 33 kez, haftada en çok 2 kez) 131

132 Plazmaferez Eritrosit Aferezi: çift ünite En az 48 saat Plazmaferez Trombosit Aferezi En az 48 saat Eritrosit Aferezi: çift ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite oklu Bileşen Tam Kan Bağışı Eritrosit Aferezi: tek ünite Eritrosit Aferezi: çift ünite Trombosit Aferezi Plazmaferez En az 6 ay En az 6 ay En az 6 ay En az 4 hafta En az 4 hafta Bir çoklu bileşen işleminden sonraki bekleme süresi, çoklu bileşen aferez işlemi esnasında elde edilen bileşenlerden, bağış aralığı en uzun olan dikkate alınarak hesaplanır. 132

133 Ek-6: Toplam Kan Hacmi ve Alınabilecek Kan Hacminin Hesaplanması TOPLAM KAN HACMĠ VE ALINABĠLECEK KAN HACMĠNĠN HESAPLANMASI Bağışçıdan alınan toplam kan miktarı (testler için alınan kan numuneleri dahil), bağışçıda hipovolemi gelişmesi ve reaksiyon geçirme riski nedeniyle, bağışçının Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH) nin %15 ini geçemez. Buna göre; 50 kg ın üzerindeki erkek bağışçının toplam 535 ml (500 ml ana torba sistemi + 35 ml kan numuneleri), 65 kg ın üzerindeki kadın bağışçının ise toplam 485 ml (450 ml ana torba sistemi + 35 ml kan numuneleri) kan bağışlamak için yeterli miktarda vücut kan hacmine sahip olduğu kabul edilir. Boy ve kilo arasındaki orantısızlıklar nedeniyle (obez veya astenik kişilerde) bağışçının cinsiyeti, ağırlığı ve boy uzunluğuna göre tahmini toplam kan hacmi (TTKH) ve alınacak maksimum kan miktarı belirlenir (Tablo 1). Bağışçının hipovolemiye girme ya da reaksiyon geçirme riskini azaltmak için kan bağışı alanında çalışan personelin rahat ulaşabileceği En Fazla Alınabilecek Kan Miktarı Tablosu hazırlanır. Bu tablolar, bağışçının cinsiyet/ağırlık/boy uzunluğuna göre hesaplanmış tahmini toplam kan hacmini (TTKH) ve/veya en fazla alınabilecek kan hacmini ml ve/veya gram cinsinden içerir. Standartlara uygun kan bileşenleri üretmek için kan torba sisteminin ana torbasına alınması gereken kan miktarı 450%10 ml dir ( ml ya da gram). Bağış sırasında kan alım işleminin tamamlanamaması durumunda (Kan torba sistemi sorunları, kan akımının yavaşlaması ya da durması vb.); İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıģçıdan ana torbaya alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 300 ml (318 gram) nin 133

134 altında ise; Yeni girişimde bulunulmaz, bağışçı tam bir kan bağışı yapmış kabul edilir. İlk koldan elde edilen tam kan, 300 ml (318 gram) nin altında ise, orantısız antikoagülan miktarından dolayı, tam kan imha edilir, kullanılmaz, kan bileşeni üretilmez. Ana torbaya ml ( gram) kan alınabilmiş ise yalnızca eritrosit süspansiyonu hazırlanır, diğer bileşenler üretilmez. Bu özellikteki eritrosit süspansiyonu düşük hacimli olarak etiketlenir. Eritrosit süspansiyonuna ek solüsyon eklenmesi gerektiğinde 450%10 ml standart hacme göre oranlanan miktarda ek solüsyon eklenir. İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıģçıdan ana torbaya alınabilecek en fazla kan miktarından farkı ml ( gram) ise; Bağışçının rıza göstermesi şartıyla, yeni kan torba sistemi ile ikinci koldan damara giriş yapılır, ancak elde edilen tam kandan yalnızca eritrosit süspansiyonu hazırlanır, bu özellikteki eritrosit süspansiyonu düşük hacimli olarak etiketlenir. Eritrosit süspansiyonuna ek solüsyon eklenmesi gerektiğinde 450%10 ml standart hacme göre oranlanan miktarda ek solüsyon eklenir. İlk koldan ana torbaya alınan kan miktarının, bağıģçıdan ana torbaya alınabilecek en fazla kan miktarından farkı 404 ml (428 gram) nin üzerinde ise; Bağışçının rıza göstermesi şartıyla, yeni kan torba sistemi ile ikinci koldan damara giriş yapılır. Böylece ikinci koldan standart 450%10 ml hacimde kan alınmış olur. İlk koldan alınan kan miktarı için (300 ml nin altında ya da ml arası) yukarıda bahsedilen işlemler yapılır. Bir kan bağışı sırasında bağışçıyı riske sokmayacak ve tam kandan elde edilecek kan bileşenlerinin standartlara uygunluğunu sağlayacak kan hacminin kontrol altına alınması ve izlenmesi sağlanır. Bu amaçla, kullanılan kan toplama sistemleri, kan çalkalama cihazlarının özellikleri, otomasyon yazılım programına eklenecek programın entegrasyonu vb. özellikler dikkate alınarak bir prosedür oluşturulur ve valide edilir. 134

135 135

136 Ek-6 Tablo 1: Kan bağışçısında, cinsiyet, ağırlık ve boy uzunluğuna göre bağış sırasında en fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması* Tahmini Toplam Kan Hacminin Hesaplanması Erkek bağışçılarda Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH) nin hesaplanması; TTKH=OEK+OPH OEK =(1486 x YA) OPH =1578 x YA YA =A 0,425 x B 0,725 x 0, Kadın bağışçılarda Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH) nin hesaplanması; TTKH=OEK+OPH OEK (1,06 x Yaş) + (822 x YA) OPH =1395 x YA YA =A 0,425 x B 0,725 x 0, TTKH (ml) OEK (ml) OPH (ml) YA (m 2 ) A (kg) B (cm) Yaş (yıl) : Tahmini Toplam Kan Hacmi : Ortalama Eritrosit Kütlesi : Ortalama Plazma Hacmi : Yüzey Alanı : Bağışçının Ağırlığı (Kilosu) : Bağışçının Boy Uzunluğu : Bağışçının Yaşı Örnek:35 yaşında, 158 cm boyunda, 52 kg ağırlığında bir kadın kan bağışçısı için; YA = YA =A 0,425 x B 0,725 x 0, YA = 52 0,425 x 158 0,725 x 0, YA =5, x 39, x 0, YA = 1, OEK (1,06 x Yaş) + (822 x YA) OEK =(1,06 x 35) + (822 x 1, ) OEK = 37, , OEK= 1280, ml OPH =1395 x YA 136

137 OPH= 1395 x 1, OPH= 2109, ml En fazla alınabilecek kan hacminin hesaplanması TTKH=OEK+OPH TTKH= TTKH= 3390 ml Bağışçıdan alınan toplam kan miktarı (testler için alınan kan numuneleri dahil), bağışçının Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH) nin %15 ini geçemez. Bu nedenle Tahmini Toplam Kan Hacmi(TTKH) bulunur ve sayının %15 i hesaplanır. Örnek: Yukarıda örnek olarak alınan kadın kan bağışçısı için; TTKH 3390 ml dir. Bağış sırasında en fazla alınabilecek toplam kan miktarı (Testleri gerçekleştirmek için alınan kan numuneleri dahil) (3390x15)/ ,5 ml (*) ICSH (International Council for Standardisation in Haematology) tarafından önerilen formül. Pearson TC, Guthrie DL, Simpson J, Chinn C, Barosi G, Ferrant A, Lewis SM, Najean Y; Intrepretation of measured red cell mass and plasma volume in adults: Expert Panel on Radionuclides of the International Council for Standardisation. Haematology. Br. J. Haem. 1995,89: Ek-6a Tablo 2: Kan bağışçısından, ana torba sistemine en fazla alınabilecek kan miktarının hesaplanması Ana torbaya en fazla alınabilecek kan hacminin hesaplanması Bağışçıdan alınacak toplam kan miktarı, ana torbaya alınacak kan miktarı ile testler için alınacak numune miktarının toplamına eşittir. oğu kan torba sistemlerinde, kan numunesi almak için özel diversiyon poşetleri bulunur ve poşet, çoğunlukla ml kanı alacak hacimdedir, ancak bu hacim, kullanılan torba sisteminin özelliklerine göre daha yüksek olabilir ya da gerçekleştirilecek test türlerine göre daha yüksek miktarda numuneye ihtiyaç duyulabilir. Bu nedenle her merkez, kullanmakta olduğu kan toplama sistemlerine ve ihtiyaç duyduğu numune miktarına göre ayarlama yapar ve bu süreci valide eder. Uygulamada yapılan her değişiklikte süreç yeniden gözden geçirilir ve yeni uygulamaya göre valide edilir. 137

138 Örnek: Tablo 1 de verilen örnek kadın kan bağışçısı dikkate alındığında ve kullanılan torba sisteminde numune alma bölümünün en fazla 35 ml kan depolayabildiği varsayıldığında; Tahmini Toplam Kan Hacmi (TTKH ) 3396 ml, TTKH nin %15 i 509 ml idi. Numune miktarı çıkarılınca, = 474 ml Bu bağışçıdan ana torbaya en fazla 474 ml tam kan alınabilir Ana torbaya en fazla alınabilecek kan miktarının gram olarak hesaplanması Bazı kan çalkalama cihazlarını hacim (ml) yerine ağırlığa (gram) göre ayarlamak daha pratiktir ve alınan kan miktarının ağırlık birimlerine göre ayarlanması ve izlenmesi çoğu sistem için daha güvenilirdir. Ana torbaya alınacak kan miktarının doğru izlenebilmesi için, kullanılan kan toplama sisteminin darası (torbalar, hortumlar ve diğer aparatlar, antikoagülan ve ek solüsyon gibi torba sıvıları vb.) önceden hesaplanmış olmalıdır. Bazı kan çalkalama cihazlarında, kan bağışından hemen önce torba sisteminin darası otomatik olarak düşürülebilir, dolayısıyla sayaç sıfırlandığından göstergede yer alan sayı doğrudan ana torbaya alınan kan miktarını (ml ve/veya gram) gösterir. Aksi takdirde torba sisteminin darası, ana torbaya alınacak kan miktarına eklenerek toplam alt ve üst sınırlar belirlenmelidir. Bir mililitre (1 ml) tam kan ortalama 1,06 gramdır*. Örnek: Yukarıdaki örneğe devam edildiğinde ve kullanılan torba sisteminin darasının 240 gram olduğu varsayıldığında; Bu bağışçıdan ana torbaya en fazla 474 ml tam kan alınabileceği hesaplanmıştı. Kan çalkalama cihazında dara otomatik olarak düşülüp sayaç sıfırlanıyorsa; Bu bağışçı için ana torbaya alınması gereken en fazla kan miktarı 474x ,44 gram 502 gram. Kan çalkalama cihazında dara otomatik olarak düşülemiyor, cihaz sadece üzerindeki toplam ağırlığı ölçüyor ise; Bu bağışçı için ana torbaya alınması gereken en fazla kan miktarı 502 gram idi. Tüm torba sisteminin ağırlığı (Brüt Ağırlık) (Ana torbaya en fazla alınması gereken kan miktarı) + (Torba sisteminin darası) =742 gram Bu bağışçı için, bu özellikteki kan çalkalama cihazında en yüksek sınır 742 gramdır. (*) Kaynak: Guidelines for the Blood Transfusion Services in the UK (7th edition) 138

139 Ek-7: BağıĢçı lerinin Kategorizasyon Tablosu BağıĢçı lerinin Kategorizasyon Tablosu (1.Kısım) Ana Kategori Ağız ve diş hastalıkları Bağışçı reaksiyon riski Bağışçının kendini reddi Dermatolojik hastalıklar Endokrin sistem ve metabolik hastalıklar Enfeksiyon hastalıkları Gastrointestinal sistem hastalıkları Göğüs hastalıkları Hematolojik durum ve hastalıklar Alt Kategori Diş hastalıkları Periodontal hastalıklar Vazovagal reaksiyon riski Enfeksiyon hastalıkları Diğer nedenler Allerji Böcek ısırmaları Cildin allerjik hastalıkları Cilt enfeksiyonları Adrenal bez hastalıkları Hipofiz hastalıkları Karbohidrat metabolizması hastalıkları Paratroid hastalıları Troid hastalıkları Bakteriyal bulaş Bakteriyal enfeksiyon Fungal enfeksiyon Majör enfeksiyon semptomları Paraziter enfeksiyon riski Paraziter enfeksiyonlar Prion bulaş riski Prion hastalığı Viral bulaş riski Viral hastalıklar Cerrahi uygulamalar Kronik inflamatuar hastalıklar Majör GIS semptomları Mide-Duodenum hastalıkları Göğüs hastalıkları Eritrosit hastalıkları Kanama diyatezi 139

140 Hepatobilier sistem hastalıkları İlaçlar İmmunoloji ve allerjik hastalıklar Koagülasyon faktör eksiklikleri Majör hematolojik semptomlar Trombosit hastalıkları Karaciğerin kronik hastalıkları İlaç bağımlılığı İlaç kullanımı İlaç suistimali Aşırı duyarlık reaksiyonları İmmünizasyon BağıĢçı lerinin Kategorizasyon Tablosu (1.Kısım) Ana Kategori Alt Kategori Fizyolojik durumlar Jinekoloji ve obstetrik Gebelik komplikasyonları Over hastalıkları Damar hastalıkları Kalp kapak hastalıkları Koroner arter hastalıkları Kardiyovasküler sistem hastalıkları Majör kardiyovasküler semptomlar Myokard hastalıkları Ritm bozuklukları Tetkik ve inceleme Kas iskelet sistemi ve bağ doku hastalıkları Klinik deneyler Kulak burun boğaz hastalıkları Artiritler Konjenital bağ doku hastalıkları Klinik deneyler İç kulak hastalıkları Enfeksiyon hastalıkları Nefrolojik hastalıklar Nefrolojik hastalıklar Nörolojik hastalıklar Glomerüler hastalıklar Konjenital kistik hastalıklar Kronik böbrek hastalıkları Renal yetmezlikler Üriner taşlar Demyelinizan hastalıklar Majör nörolojik semptomlar Nöbetle seyreden hastalıklar Periferal sinir sistemi hastalıkları Serebral damar hastalıkları 140

141 Onkolojik hastalıklar Otoimmün hastalıklar Psikososyal durumlar Temel kriterler Transplantasyon Ürolojik durum ve hastalıklar Serebrumun yaygın hastalıkları Uyku hastalıkları Onkolojik hastalıklar Otoimmün hastalıklar Fobiler Kooperasyon problemleri Madde bağımlılığı Bağış sıkığı Genel durum İdari nedenler Vücut ağırlığı Yaş aralığı Transplantasyon Prostat hastalıkları Tetkik ve incelemeler 141

142 Ek-8: Kan BağıĢçısı Kriterleri KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Abortus Abortus Abse Açlık hali 3. trimesterde 9 ay 1 veya 2.trimesterda ise, 6 ay Tam iyileşme ve tedavinin bitimini takiben en az 3 gün Bağış öncesi en az 2 saat öncesine kadar tam bir öğün yenmiş olmalıdır. Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir. Jinekoloji Obstetrik Jinekoloji Obstetrik Enfeksiyon Bağışçı Riski ve ve Reaksiyon Gebelik Komplikasyonları Gebelik Komplikasyonları Bakteriyal Bulaş Vazovagal Reaksiyon Riski Endokrin Sistem ve Adrenal Addison hastalığı Sürekli Kalıcı Metabolik Hastalıklar AIDS Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Hastalıklar Bez 142

143 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Akupunktur Alçı: cerrahi işlem uygulanmışsa Alkol kullanımı Alkolizm Allerji Allerji Allerji: ciltte allerji Allerji: ciltte allerji 12 ay 12 ay Alkol kullanımı halinde kişinin tam koopere olamayacağı varsayılır ve bağış en az 12 saat ertelenir Karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar Anafilaksi öyküsü yoksa, cilt allerjisi değilse, kabul edilebilir. Anafilaksi öyküsü veren bağışçılardan kan alımı kabul edilmez Antihistaminik ilaç enjeksiyonunda 1 gün Tam şifayı takiben 1 gün sonra. Cilt alerjilerinde lokal duyarlılık söz konusu değilse ve flebotomi sahasında değilse, kan bağışı için sakınca yoktur. : artlı : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon Psikososyal Durumlar Psikososyal Durumlar Dermatolojik Hastalıklar Kalıcı Dermatolojik Hastalıklar Dermatolojik Hastalıklar Dermatolojik Hastalıklar Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Kooperasyon Problemleri Madde Bağımlılığı Cildin Cildin Cildin Cildin Allerjik Allerjik Allerjik Allerjik 143

144 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Amfizem Sürekli Kalıcı Göğüs Göğüs İmmunoloji ve Aşırı Duyarlık Anaflaksi Sürekli Kalıcı Allerjik Hastalıklar Reaksiyonları Anevrizma Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Damar Sistem Anjiyografi Tanı konulana kadar beklenmelidir. Daha sonra tanıya göre karar verilir. : artlı Kardiyovasküler Sistem Aort stenozu Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Arı sokması Arı sokması Arteriyal tansiyon: diastolik tansiyonun gün mmhg dan yüksek olması (hipertansyon) Isırık flebotomi sahasında değilse, 1 gün Isırık flebotomi sahasında ise, iyileşme beklenir. Dermatolojik Hastalıklar Dermatolojik Hastalıklar Kardiyovasküler Sistem Tetkik ve İnceleme Damar Böcek Isırmaları Böcek Isırmaları Majör Kardiyovasküler Semptomlar 144

145 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Arteriyal tansiyon: diastolik tansiyonun 60 1 gün mmhg dan düşük olması (hipotansyon) Komplikasyon yok ise ve ilaç kullanımı olsun ya Arteriyal tansiyon: da olmasın kabul edilebilir sınırlardaysa kan hipertansiyon bağışı kabul edilebilir Arteriyal tansiyon: sistolik tansiyonun gün mmhg dan yüksek olması (hipertansyon) Arteriyal tansiyon: sistolik tansiyonun 90 mmhg'dan 1 gün düşük olması (hipotansyon) Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Majör Kardiyovasküler Semptomlar Damar Majör Kardiyovasküler Semptomlar Majör Kardiyovasküler Semptomlar Arteriyal tromboz Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Damar Sistem Asbestozis Sürekli Kalıcı Göğüs Göğüs Astım Oral kortikosteroid kullanımı varsa, son dozu Göğüs Göğüs 145

146 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Astım Aşılar: BCG (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: canlı attenue kolera aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: canlı attenue tifo aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: Difteri aşısı (toxoid aşılar) Aşılar: enjektabl poliomyelit aşısı (inaktif virüs aşıları) Aşılar: Hepatit B aşısı takiben 7 gün Semptomatikse ve/veya astım krizi emosyonel stresle ilgili ise uygun süre reddedilir 4 hafta 4 hafta 4 hafta Kişi iyi ise kabul edilir Kişi iyi ise kabul edilir 1 hafta Göğüs İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar Göğüs İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmunoloji ve İmmünizasyon Allerjik Hastalıklar 146

147 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Aşılar: İnfluenza aşısı (inaktif virüs aşıları) Aşılar: Kabakulak aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: kapsüler polisakkarit tifo aşısı (ölü bakteri aşıları) Kişi iyi ise kabul edilir 4 hafta Kişi iyi ise kabul edilir Aşılar: kene ensefaliti aşısı Temas varsa, 12 ay Aşılar: Kızamık aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: Kızamıkçık aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: Kolera aşısı (ölü bakteri aşıları) 4 hafta 4 hafta Kişi iyi ise kabul edilir İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmunoloji ve İmmünizasyon Allerjik Hastalıklar 147

148 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Aşılar: Kuduz aşısı Aşılar: Oral poliomyelit aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: Sarıhumma aşısı (atenue bakteri ve atenue virus aşıları) Aşılar: Tetanoz aşısı (toxoid aşılar) Aşılar: Tifo aşısı (ölü bakteri aşıları) Aşırı yorgunluk Temas varsa, 12 ay 4 hafta 4 hafta Kişi iyi ise kabul edilir Kişi iyi ise kabul edilir Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir. İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar Bağışçı Riski Babesiyoz Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Bağış aralığının uygunsuzluğu (erkek) Son bağıştan sonra erkeklerde en az 90 gün geçmiş olmalıdır Reaksiyon Temel Kriterler İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon İmmünizasyon Vazovagal Reaksiyon Riski Paraziter Enfeksiyonlar Bağış Sıkığı 148

149 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Bağış aralığının uygunsuzluğu (kadın) Bağışçının sorgulama ve/veya bilgilendirme formunu imzalamamış olması Baş ağrısı Baş dönmesi Batı Nil virüsü Batı Nil virüsü Bayılma, senkop Son bağıştan sonra en az 120 gün geçmiş olmalıdır. Bağışçı imzalayana kadar reddedilir Altta yatan nedene göre hareket edilir. İyileştikten en az 1 gün sonra. Altta yatan nedene göre hareket edilir. İyileştikten en az 1 gün sonra. Tanı konmuş veya şüphelenilmiş ise 4 ay Hastalığın insanlara bulaşının söz konusu olduğu bir bölgeden ayrıldıktan sonraki 28 gün boyunca reddedilir. Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden belirlenene kadar ret : artlı Temel Kriterler Temel Kriterler Nörolojik Hastalıklar Nörolojik Hastalıklar Enfeksiyon Enfeksiyon Kardiyovasküler Sistem Bağış Sıkığı İdari Nedenler Majör Nörolojik Semptomlar Majör Nörolojik Semptomlar Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Damar 149

150 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Beşinci hastalık: çocukluk çağı viral enfeksiyonlar Böbrek ve mesane taşları Böbrek, kalp, karaciğer ve her türlü kadavra kaynaklı doku ve organ nakli Böcek ısırması Böcek ısırması Bronşit Bruselloz Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün Asemptomatik ve enfeksiyonsuz olana kadar ertelenir : artlı Enfeksiyon Nefrolojik Hastalıklar Viral Hastalıklar Üriner Taşlar Sürekli Kalıcı Transplantasyon Transplantasyon Isırık flebotomi sahasında değilse, 1 gün. Hekim tarafından herhangi bir bulaş olasılığı ayrıca değerlendirilmelidir. Isırık flebotomi sahasında ise, iyileşme beklenir. Hekim tarafından herhangi bir bulaş olasılığı ayrıca değerlendirilmelidir. Ciddi kronik bronşit belirtileri taşıyan kişiler kan bağışı yapamazlar Tam iyileşmeyi takiben en az 2 yıl Dermatolojik Hastalıklar Dermatolojik Hastalıklar Kalıcı Göğüs Enfeksiyon Böcek Isırmaları Böcek Isırmaları Göğüs Bakteriyal Bulaş Bulantı Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse, 1 gün. Gastrointestinal Majör GIS 150

151 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Bulantı Burun kanaması Cerrahi işlemler: minör veya majör cerrahi (ameliyat) Diare ile birlikte ise, tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben en az 3 gün beklenir Altta yatan neden kanama diyatezi ise, tanı konulana kadar beklenir ve tanıya göre hareket edilir. 12 ay Sistem Semptomları : artlı Gastrointestinal Sistem Hematolojik Durum ve Hastalıklar Enfeksiyon Chagas hastalığı Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Chagas hastalığı Chagas hastalığının endemik olduğu bölgelerde doğmuş veya transfüzyon yapılmış kişiler, Trypanosoma Cruzi için valide edilmiş bir test sonucunda negatif bulunmuşlarsa, sadece plazmafraksinasyon amaçlı plazma bağışında bulunabilirler. : artlı Enfeksiyon Majör Semptomları Kanama Diyatezi Viral Bulaş Riski Paraziter Enfeksiyonlar Paraziter Enfeksiyonlar Chron hastalığı (regional Sürekli Kalıcı Gastrointestinal Kronik İnflamatuar GIS 151

152 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori enterit) Sistem Hastalıklar Sekonder enfeksiyon varsa veya flebotomi Cilt enfeksiyonları alanında enfeksiyon varsa veya yaygın pürülan yaralar varsa uygun süre reddedilir Cinsel ilişki: AIDS hastalarının cinsel Sürekli partnerleri Cinsel ilişki: diyalize giren 12 ay bir kişi ile cinsel ilişki Cinsel ilişki: erkek erkeğe Sürekli cinsel ilişki Cinsel ilişki: hemofili hastası bir kişi ile cinsel 12 ay ilişki Cinsel ilişki: HIV I-II taşıyıcılığı olan kişilerin Sürekli cinsel partnerleri : artlı Dermatolojik Hastalıklar Kalıcı Enfeksiyon Enfeksiyon Kalıcı Enfeksiyon Enfeksiyon Kalıcı Enfeksiyon Cilt Enfeksiyonları Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski 152

153 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Cinsel ilişki: HIV yönünden riskli bölgelerde 6 aydan kısa yaşamış ancak bu ülkelerin vatandaşları ile cinsel teması olmuş kişiler Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Cinsel ilişki: kan ve kan ürünü alan bir kişi ile cinsel ilişki 12 ay Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Cinsel ilişki: para karşılığında cinsel ilişki 12 ay Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Cinsel ilişki: uyuşturucu karşılığında cinsel ilişki 12 ay Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Creutzfeldt Jacob hastalığı CJD Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Prion Hastalığı CJD: tarihleri arasında toplam olarak 6 ay veya daha uzun süre Birleşik Krallıkta (İngiltere, Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Prion Bulaş Riski 153

154 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori K.İrlanda, Galler, İskoçya) yaşamış kişiler Delici takılar 12 ay Enfeksiyon Demans Sürekli Kalıcı Nörolojik Hastalıklar Endokrin Sistem ve Diabetes insipitus Sürekli Kalıcı Metabolik Hastalıklar Diabetes mellitus Diyare Direkt Coombs testi (direkt antiglobulin testi) pozitifliği İnsulin kullanımı varsa veya komplikasyon gelişmişse, kalıcı olarak ret edilir. Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben en az 3 gün İlk kez direct antiglobulin testi pozitifliği bulunması halinde 1 yıl geçici ret verilir. Kalıcı Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar Enfeksiyon İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar Viral Bulaş Riski Serebrumun Yaygın Hipofiz Karbohidrat Metabolizması Bakteriyal Bulaş İmmünizasyon 154

155 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Direkt Coombs testi (direkt antiglobulin testi) pozitifliği Diş tedavisi: ruhsatlı yerde yapılan diş çekimi veya kanal tedavisi gibi kanamalı müdahaleler Diş tedavisi: ruhsatlı yerde yapılan dolgu veya diş taşı temizliği gibi kanamasız müdahaleler Diş tedavisi: ruhsatsız yerde yapılan diş tedavisi Dövme Direkt Coombs testinin en az 1 yıl arayla tekrarlayan pozitifliği halinde kalıcı olarak ret verilir 7 gün 1 gün 12 ay 12 ay Kalıcı İmmunoloji ve Allerjik Hastalıklar Ağız Ve Diş Ağız Ve Diş Ağız Ve Diş Enfeksiyon İmmünizasyon Diş Diş Diş Viral Bulaş Riski Duramater grefti Sürekli Kalıcı Transplantasyon Transplantasyon Emboli (serebral emboli hariç) Sebep derin ven trombozu ya da pulmoner emboli ise, sadece 1 kez olmuşsa ve asemptomatikse, antikoagülan tedavinin Kardiyovasküler Sistem Damar 155

156 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori üstünden 1 ay sonrasına kadar ertelenir Emboli: serebral emboli Sürekli Kalıcı Nörolojik Hastalıklar Emosyonal stres kaynağı Endoskopik muayene Enfeksiyon: bilinmeyen Epilepsi Esrar kullanımı: risk gruplarına dahil değil ancak esrarın etkisinde ise Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir. 12 ay Nedeni bilinmeyen bir enfeksiyonun varlığında veya şüphe ediildiğinde ret süresi hekim tarafından değerlendirilir. İlaçla tedavi gerektirmeyene ve son 3 yılda konvülsiyon/nöbet geçirilmeyene kadar ret Uygun süre Bağışçı Riski Enfeksiyon Enfeksiyon Nörolojik Hastalıklar Psikososyal Durumlar Reaksiyon Serebral Damar Vazovagal Reaksiyon Riski Viral Bulaş Riski Majör Enfeksiyon Semptomları Nöbetle Hastalıklar Kooperasyon Problemleri Seyreden 156

157 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Esrar Kullanımı: risk gruplarına dahil ise Flebit Flebotomi sahasında herhangi bir lezyon Fobiler Fungal enfeksiyon: sistemikse veya derin dokular tutulmuşsa 12 ay Son 12 ay içinde başka flebit görülmemişse, tedavi ve semptomların bitimini takiben en az 7 gün sonra kan bağışı alınabilir Tam iyileşme sağlanana kadar Özellikle kan görme fobisi veya iğne fobisi gibi durumlarda tedavi olana kadar beklenir Tam iyileşmeden sonra en az 1 ay : artlı : artlı Enfeksiyon Kardiyovasküler Sistem Dermatolojik Hastalıklar Psikososyal Durumlar Enfeksiyon Gastrektomi Sürekli Kalıcı Gastrointestinal Sistem Gastrit Tam iyileşme sağlanana ve tedavi tamamlanana ve semptomlar kaybolana kadar ertelenir : artlı Gastrointestinal Sistem Viral Bulaş Riski Damar Cildin Fobiler Allerjik Fungal Enfeksiyon Cerrahi Uygulamalar Mide-Duodenum Gebelik boyunca ve doğumdan sonra en az 9 ay Jinekoloji ve Gebelik Fizyolojik Durumlar ertelenir. Obstetrik Genital siğiller Tam iyileşme ve tedaviden sonra en az 12 ay Enfeksiyon Viral Hastalıklar 157

158 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Gingivit Semptomsuz olana kadar beklenir : artlı Ağız Ve Diş Periodontal Hastalıklar Glikoz 6 Fosfat Dehidrojenaz eksikliği Sürekli Kalıcı Hematolojik Durum ve Hastalıklar Eritrosit Glomerülonefrit, akut Tam olarak iyileşmeden 5 yıl sonrasına kadar ertelenir Nefrolojik Hastalıklar Glomerüler Hastalıklar Gonore Tam iyileşme ve tedaviden sonra en az 12 ay Enfeksiyon Bakteriyal Bulaş Göğüs ağrısı Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp hastalığına bağlı değilse kabul edilir : artlı Göğüs Göğüs Graves hastalığı Tiroid fonksiyonları normal ve troid ilaçları kullanmıyorsa, kan bağışı kabul edilir. : artlı Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar Troid Grip benzeri ateşli tablo Semptomların bitiminden sonra en az 2 hafta Enfeksiyon Viral Hastalıklar Guillain Barre sendromu Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben en az 2 yıl Nörolojik Hastalıklar Periferal Sinir Sistemi 158

159 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Gut Hapis, tutukluluk, gözaltı: 3 günden uzun süre ise, Hashimato tiroiditi Hayvan ısırıkları: evcil olmayan bir hayvan tarafından ısırılma Hayvan ısırıkları: evcil ve kuduz şüphesi Hayvan ısırıkları: ısırık yerinin iyileşmemiş olması (hayvan ısırıkları ile ilgili diğer durumlar dikkate Akut gut atağı söz konusu ise, semptomlar yatışıncaya kadar reddedilir. Hastalık kontrol altındaysa, uygun ilaç kullanıyorsa, kan bağışı kabul edilebilir. kolşisin kullanımı tek başına engel değildir. 12 ay Akut dönem boyunca reddedilir. 12 ay İyileşene kadar beklenir İyileşene kadar beklenir : artlı Kas İskelet Sistemi ve Bağ Doku Enfeksiyon Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Artritler Viral Bulaş Riski Troid Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski 159

160 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori alınarak) Hayvan ısırıkları: kuduz aşısı uygulaması Hayvan ısırıkları: kuduz immünglobülin kullanımı Hematüri 12 ay 12 ay Tanı konana kadar ertelenir. Daha sonra tanıya göre karar verilir. Hemofili Sürekli Kalıcı Hemoglobin düşük olması düzeyinin Nedene göre süre verilmelidir. Tam kan bağışı asgari hemoglobin düzeyleri kadınlarda 12,5 g/dl, erkeklerde 13,5 g/dl dir. ift eritrosit aferezi için hemoglobin düzeyi en az 14 g/dl olmalıdır. Enfeksiyon Enfeksiyon Ürolojik Durum ve Hastalıklar Hematolojik Durum ve Hastalıklar Hematolojik Durum ve Hastalıklar Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Tetkik ve İncelemeler Koagülasyon Faktör Eksiklikleri Majör Hematolojik Semptomlar Hemoglobin düzeyinin Hematolojik Durum Majör Hematolojik Nedene göre süre verilmelidir yüksek olması ve Hastalıklar Semptomlar Hepatit A 12 ay Enfeksiyon Viral Hastalıklar 160

161 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Hepatit B öyküsü Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Hepatit B taşıyıcıları Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Hepatit C öyküsü Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Hepatit C taşıyıcıları Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Hepatit: nedeni bilinmeyen/belirlenemeyen Herpes Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan bağışı için hepatit öyküsü üzerinden en az 24 ay geçmiş olmalı ve hbsag, antihbc ve antihcv negatif olmalıdır. Oral/genital lezyonları tamamen iyileştikten sonra en az 1 hafta : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon HIV I-II taşıyıcılığı Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar 161

162 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori HIV yönünden riskli bölgelerde 1977 yılından sonra doğmuş kişiler Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Bulaş Riski HIV yönünden riskli bölgelerde 6 aydan kısa yaşamış ancak bu süre içinde kan/kan ürünü almış kişiler Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Bulaş Riski HIV yönünden riskli bölgelerde 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Hiperparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir : artlı Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar Paratroid Hastalıları Hipertroidizm Tiroid fonksiyonları normalse, kabul edilir Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar Troid Hipoglisemi öyküsü Asemptomatik olana kadar ertelenir : Endokrin Sistem ve Metabolik Karbohidrat Metabolizması 162

163 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Hipoparatroidizm Hipotroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir Troid fonksiyonları normalse, kabul edilir artlı Hastalıklar : artlı Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar Endokrin Sistem ve Metabolik Hastalıklar HTLV I-II Sürekli Kalıcı Enfeksiyon İmmün purpura trombositopenik İdrar yolu enfeksiyonları İlaç bağımlılığı veya şüphesi (im/iv kullanılan yasa dışı uyuşturucular) Tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben en az 5 yıl Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında tedavi sonrası böbrek fonksiyonları normalleşene kadar ve semptomsuz olana kadar ret : a rtlı Hematolojik Durum ve Hastalıklar Nefrolojik Hastalıklar Paratroid Hastalıları Troid Viral Hastalıklar Trombosit Enfeksiyon Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Bağımlılığı 163

164 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori İlaç suistimali veya şüphesi (im/iv kullanılan vücut geliştiriciler ve steroidler) İlaçlar: kullanımı antibiyotik İlaçlar: Aspirin: asetil salisilik asit Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Suistimali Genel olarak son dozdan sonra en az 48 saat ertelenmelidir. Cinsel yolla bulaşan bir hastalığın tedavisi için kullanılmışsa, 12 ay ertelenir. Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 5 gün. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece, tam kandan trombosit elde edilmez. İlaçlar İlaçlar İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı İlaçlar: Digoxin, Digoksin Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Kullanımı İlaçlar: Dutasterid İlaçlar: Etretinat İlaçlar: Finasterid Son dozun kullanımını takiben en az 6 ay reddedilir Son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl reddedilir Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir : İlaçlar artlı : artlı İlaçlar : artlı İlaçlar İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı İlaçlar: hayvan kaynaklı Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Kullanımı 164

165 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori insulin İlaçlar: insan kaynaklı immunglobulinler İlaçlar: insan kaynaklı pıhtılaşma etkenleri İlaçlar: İsotretinoin İlaçlar: kadavra kaynaklı growth hormon İlaçlar: Kortikosteroidler İlaçlar: Kortikosteroidler İlaçlar: Kortikosteroidler Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Kullanımı Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Kullanımı Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir : artlı İlaçlar İlaç Kullanımı Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Kullanımı Son 12 ay içinde 6 ay veya daha uzun süre oral, i.v. veya i.m. kullanımda tam iyileşmeyi takiben, son dozdan en az 12 ay ertelenir Son 12 ay içinde 6 aydan kısa süreli oral, i.v. veya i.m. kullanımda tam iyileşmeyi takiben, son dozdan en az 7 gün ertelenir İlaç kullanım nedeni öncelikle değerlendirilmelidir. Sadece topikal uygulamada, flebotomi alanına uygulanmıyorsa engel değildir. İlaçlar İlaçlar İlaçlar İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı 165

166 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori İlaçlar: Metimazol İlaçlar: NSAI ilaçlar (aspirin ve piroksikam hariç) İlaçlar: Piroksikam İlaçlar: Tamoksifen (tamoksifen sitrat) İlaçlar: Tretinoin İlk bağış İnsan ısırığı İlacın kullanımı süresince reddedilir Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 48 saat. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece, tam kandan trombosit elde edilmez. Aferez trombosit süspansiyonu hazırlanacaksa 5 gün. Tam kan bağışına engel değildir. Sadece, tam kandan trombosit elde edilmez. : artlı İlaçlar İlaçlar İlaçlar İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı İlaç Kullanımı Sürekli Kalıcı İlaçlar İlaç Kullanımı Sistemik kullanımda son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir. Topikal kullanım kan bağışına engel değildir. Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Tek başına ret nedeni değildir. 12 Ay : artlı İlaçlar Bağışçı Riski Enfeksiyon Reaksiyon İlaç Kullanımı Vazovagal Reaksiyon Riski Viral Bulaş Riski 166

167 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori İnsan kaynaklı doku veya hücre nakli Kabakulak: çocukluk çağı viral enfeksiyonlar Kan transfüzyonu (otolog transfüzyon hariç) 12 Ay Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün 12 ay Transplantasyon Enfeksiyon Enfeksiyon Kardiyomyopati Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Kemik iliği bağışçısı Kendine zarar verenler: jilet atma gibi Kendini iyi ve sağlıklı hissetmemesi 12 ay 12 ay 1 gün Enfeksiyon Enfeksiyon Temel Kriterler Transplantasyon Viral Hastalıklar Viral Bulaş Riski Myokard Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Genel Durum Bağışçının Kendini Enfeksiyon Kendini ret: bulaş riski 12 ay Reddi Bağışçının Kendini Enfeksiyon Kendini ret: bulaş riski Sürekli Kalıcı Reddi Kendini ret: diğer nedenler Sürekli Kalıcı Bağışçının Kendini Diğer Nedenler 167

168 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Kendini ret: diğer nedenler Nedene göre karar verilir Kızamık: çocukluk çağı viral enfeksiyonlar Kızamıkçık: çocukluk çağı viral enfeksiyonlar Kızıl Kimlik bulunmaması Kistik fibrozis Klinik deneyler Kokain kullanımı belgesi Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün Semptomların bitiminden en az 3 gün sonra Geçerli kimlik belgesi sunana kadar reddedilir. Enfeksiyonsuz ve asemptomatik olana kadar ertelenir Herhangi bir ilaç kullanımı söz konusu ise, 12 ay ertelenir 12 ay : artlı : artlı Reddi Bağışçının Kendini Reddi Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Temel Kriterler Göğüs Klinik Deneyler Enfeksiyon Diğer Nedenler Viral Hastalıklar Viral Hastalıklar Bakteriyal Bulaş İdari Nedenler Göğüs Klinik Deneyler Viral Bulaş Riski 168

169 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Kooperasyon: akıl sağlığı yönünden yasal ehliyetin olmaması Kooperasyon: sorgulamada mental yönden tam kooperasyon sağlanmasını engelleyecek kronik bir hastalığın varlığı Sürekli Sürekli Kalıcı Psikososyal Durumlar Kalıcı Psikososyal Durumlar Kooperasyon Problemleri Kooperasyon Problemleri Kornea nakli Sürekli Kalıcı Transplantasyon Transplantasyon Koroner tromboz Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Koroner Arter Sistem Kozmetik maksatlı Enfeksiyon uygulamalar: botoks, yağ, 12 ay silikon gibi uygulamalar Viral Bulaş Riski Kronik böbrek yetmezliği Sürekli Kalıcı Nefrolojik Hastalıklar Renal Yetmezlikler Kronik kalp yetmezliği Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Myokard 169

170 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Kronik yetmezliği karaciğer Sürekli Kalıcı Hepatobilier Sistem Kronik nefrit Sürekli Kalıcı Nefrolojik Hastalıklar Kusma Kusma Leishmaniasis (Kala-azar, Kara Humma) Lökosit sayısının yüksek olması Malarya: endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş kişiler Herhangi bir hastalığın göstergesi değilse, 1 gün. Diare ile birlikte ise, tam iyileşme ve semptomların bitimini takiben en az 3 gün beklenir Sürekli Nedene göre süre verilmelidir Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. Gastrointestinal Sistem Gastrointestinal Sistem Kalıcı Enfeksiyon : artlı Hematolojik Durum ve Hastalıklar Enfeksiyon Karaciğerin Kronik Majör Semptomları Majör Semptomları Kronik Böbrek GIS GIS Paraziter Enfeksiyonlar Majör Hematolojik Semptomlar Paraziter Enfeksiyon Riski 170

171 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Malarya: endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş kişiler Malarya: endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş kişiler Malarya: malarya öyküsü veren kişiler Malarya: malarya öyküsü veren kişiler Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç çıkana kadar reddedilir Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana kadar reddedilir. Bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir : artlı : artlı : artlı : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Paraziter Enfeksiyon Riski Paraziter Enfeksiyon Riski Paraziter Enfeksiyon Riski Paraziter Enfeksiyon Riski 171

172 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir : artlı : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon Paraziter Enfeksiyon Riski Paraziter Enfeksiyon Riski 172

173 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ancak herhangi bir klinik semptomu bulunmayan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ancak herhangi bir klinik semptomu bulunmayan Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç çıkana kadar reddedilir Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. Eğer test yapılmamışsa, endemik bölgeden son dönüşünden itibaren 12 ay boyunca reddedilir. : artlı : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Paraziter Enfeksiyon Riski Paraziter Enfeksiyon Riski Paraziter Enfeksiyon Riski 173

174 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ancak herhangi bir klinik semptomu bulunmayan kişiler Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir : artlı Enfeksiyon Malinite öyküsü Sürekli Kalıcı Onkolojik Hastalıklar Marfan sendromu (kalp ve damar tutulumu varsa) Meniere hastalığı Menstruasyon Sürekli Asemptomatik olana kadar reddedilir Tek başına engel değildir Kalıcı : artlı Kas İskelet Sistemi ve Bağ Doku Kulak Burun Boğaz Jinekoloji Obstetrik ve Paraziter Enfeksiyon Riski Onkolojik Hastalıklar Konjenital Bağ Doku İç Kulak Fizyolojik Durumlar 174

175 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Multiple skleroz Sürekli Kalıcı Nörolojik Hastalıklar Myasthenia gravis Sürekli Kalıcı Nörolojik Hastalıklar Myokard enfarktüsü Sürekli öyküsü Nabız: düzensiz nabız (ritm bozukluğu, aritmi, Nedene göre süre verilmelidir disritmi) Nabız: nabızın dakikada 100 den fazla olması 1 gün (yüksek nabız) Nabız: nabızın dakikada 50'den az olması (düşük 1 gün nabız) Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Narkolepsi Sürekli Kalıcı Nörolojik Hastalıklar Hematolojik Durum Orak hücre anemisi Sürekli Kalıcı ve Hastalıklar Demyelinizan Hastalıklar Periferal Sinir Sistemi Koroner Arter Majör Kardiyovasküler Semptomlar Majör Kardiyovasküler Semptomlar Majör Kardiyovasküler Semptomlar Uyku Eritrosit 175

176 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Orak hücre anemisi taşıyıcılığı Osteomyelit Otoimmün hastalık: organ tutulumu olan kişiler Otolog kan bağışı için ret nedenidir. Over Kisti Paraziter hastalıklar: ayrıca bakınız kalıcı ret nedenleri Sürekli Tam iyileşmeden ve tedavinin tamamlanmasından sonra en az 2 yıl Sürekli Uygun süre reddedilir. Kendini iyi hissediyorsa ve doktor takibinde değilse kan bağışı yapabilir Tam iyileşme sağlanana ve tedavi bitene kadar Kalıcı Hematolojik Durum ve Hastalıklar Enfeksiyon Kalıcı Otoimmün Hastalıklar : artlı Piruvat kinaz eksikliği Sürekli Kalıcı Polikistik böbrek hastalığı Tek başına bağışa engel değildir. Bağışçının sağlığı değerlendirilmeli ve ona göre karar verilmelidir. Enfeksiyon Jinekoloji Obstetrik Enfeksiyon ve Hematolojik Durum ve Hastalıklar Nefrolojik Hastalıklar Eritrosit Bakteriyal Bulaş Otoimmün Hastalıklar Bakteriyal Enfeksiyon Over Paraziter Enfeksiyonlar Eritrosit Konjenital Hastalıklar Kistik 176

177 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Polisitemia vera Sürekli Kalıcı Prostat benign Prostat benign hiperplazisi, hiperplazisi, Dutasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra 6 ay Finasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra 1 ay : artlı : artlı Hematolojik Durum ve Hastalıklar Ürolojik Durum ve Hastalıklar Ürolojik Durum ve Hastalıklar Q Ateşi Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Ritm bozukluğu: ağır kardiyak aritmi öyküsü veya tedavi gerektiren aritmi Akut romatizmal ateş Saç ekimi Sürekli Kronik kalp hastalığı veya başka bir komplikasyon gelişmemişse tam iyileşmeyi takiben 2 yıl 12 ay Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Kardiyovasküler Sistem Enfeksiyon Eritrosit Prostat Prostat Bakteriyal Bulaş Ritm Bozuklukları Kalp Viral Bulaş Riski Kapak 177

178 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Sağlık personeli: hastaların vücut salgıları ile doğrudan inokülasyon 12 ay yada müköz membran teması olması Sağlık personeli: Hepatit B enfeksiyonu olan biriyle işi gereği sürekli temasta olan sağlık personeli Sağlık personeli: Hepatit C enfeksiyonu olan biriyle işi gereği sürekli temasta olan sağlık personeli Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır. Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep edilir. Risk içeren hasta grubu ile son temastan itibaren en az 12 ay geçmiş olmalıdır. : artlı : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Sarkoidoz Sürekli Kalıcı Göğüs Göğüs Seks işçileri Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Viral Bulaş Riski Serebrovasküler hastalık Sürekli Kalıcı Nörolojik Serebral Damar öyküsü Hastalıklar 178

179 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Hematolojik Durum Sferositoz Sürekli Kalıcı ve Hastalıklar Sifiliz Sürekli Kalıcı Enfeksiyon Siğiller Flebotomi sahasında ise, tam iyileşme sağlanana kadar beklenir : artlı Siroz Sürekli Kalıcı Soğuk algınlığı Splenektomi: bir hastalığın tedavisi için uygulanmış olan splenektomi Ateş yoksa tam iyileşmeyi takiben en az 3 gün Sürekli Enfeksiyon Hepatobilier Sistem Enfeksiyon Kalıcı Gastrointestinal Sistem Stent takılmış olması Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Stroke (İnme) Sürekli Kalıcı Nörolojik Hastalıklar Eritrosit Bakteriyal Bulaş Viral Hastalıklar Karaciğerin Viral Hastalıklar Kronik Cerrahi Uygulamalar Koroner Serebral Su çiçeği: çocukluk çağı Etkenle karşılaştıktan sonra en az 21 gün Enfeksiyon Viral Hastalıklar Arter Damar 179

180 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori viral enfeksiyonlar Temporal arterit Sürekli Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Hematolojik Durum Talasemi major Sürekli Kalıcı ve Hastalıklar Talasemi taşıyıcılığı Toksoplazma Tüberküloz Uykusuz olmak Uyuşturucu kullanıldığına (ı.m./ı.v. yasadışı) dair kuvvetli bilgi/şüphe Sağlık durumu iyi ise ve hemoglobin düzeyi normalse, kan bağışı yapabilir Tam iyileşmeden ve tedavinin tamamlanmasından sonra en az 6 ay Tam iyileşmeden ve tedavinin tamamlanmasından sonra en az 2 yıl Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir. Sürekli Hematolojik Durum ve Hastalıklar Enfeksiyon Enfeksiyon Bağışçı Riski Kalıcı Psikososyal Durumlar Reaksiyon Ülseratif kolit Sürekli Kalıcı Gastrointestinal Sistem Damar Eritrosit Eritrosit Paraziter Enfeksiyonlar Bakteriyal Bulaş Vazovagal Reaksiyon Riski Madde Bağımlılığı Kronik İnflamatuar Hastalıklar 180

181 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Venöz (tekrarlayan) tromboz Sürekli Von Willebrand hastalığı Sürekli Kalıcı Vücut ağırlığı: çift eritrosit aferezi için vücut ağırlığının 70 kg dan az olması Vücut ağırlığı: vücut ağırlığının 50 kg dan az olması Vücut ağırlığının düşük olması 1 ay 1 ay Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir. Kalıcı Kardiyovasküler Sistem Hematolojik Durum ve Hastalıklar Temel Kriterler Temel Kriterler Bağışçı Riski Reaksiyon Damar Koagülasyon Faktör Eksiklikleri Vücut Ağırlığı Vücut Ağırlığı Vazovagal Reaksiyon Riski Vücut ısısı: 37,5 santigrad Enfeksiyon Majör Enfeksiyon Nedene göre süre verilmelidir dereceden yüksek olması Semptomları Xenotransplant alıcıları Sürekli Kalıcı Transplantasyon Transplantasyon 181

182 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Yakın ilişki: Hepatit B enfeksiyonu olan kişinin cinsel partneri veya yakın temasındaki kimseler Yakın ilişki: Hepatit C enfeksiyonu olan kişinin cinsel partneri veya yakın temasındaki kimseler Yakın ilişki: nedeni bilinmeyen/belirlenemeyen hepatit enfeksiyonu olan kişinin cinsel partneri veya aynı evi paylaşan kimseler Yaş: 18 yaşının dolmamış olması Yaş: 61 yaşından gün almış kişinin ilk kez kan bağışı yapma talebi Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır. Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep edilir. Son temastan sonra en az 12 ay geçmiş olmalıdır. 12 ay 18 yaşın dolmasına kadar : artlı Enfeksiyon Enfeksiyon Enfeksiyon Temel Kriterler Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Viral Bulaş Riski Yaş Aralığı Sürekli Kalıcı Temel Kriterler Yaş Aralığı 182

183 KAN BAĞIġÇISI RET KRĠTERLERĠ Nedeni Süresi ve Bilgi Tipi Ana Kategori Alt Kategori Yaş: 65 yaş üstü düzenli bağışçının yılda 1 kezden sık bağış talebi Yaş: 66 yaşından gün almış düzenli olmayan bağışçı Yaş: 70 yaşından gün almış düzenli bağışçı Yaş: düşük yaş (20 yaş ve altındakiler) Son bağıştan sonra en az 12 ay Temel Kriterler Yaş Aralığı Sürekli Kalıcı Temel Kriterler Yaş Aralığı Sürekli Kalıcı Temel Kriterler Yaş Aralığı Bağışçı reaksiyonu şüphesi durumunda risk faktörlerinden biri olarak değerlendirilebilir. Uygun süre reddedilir. Bağışçı Riski Reaksiyon Vazovagal Reaksiyon Riski 183

184 Ek-9: ġartlı ler artlı retler, süresi önceden bilinemeyecek ve ancak, bir koşulun yerine getirilmesi ile nihayetlenecek nitelikteki retlerdir. Hekim tarafından aşağıdaki ret nedenlerinden birinin seçilmesi halinde, bağışçı adayı, kendisinden istenen şart ve/veya şartları yerine getirene kadar ki süre boyunca ret veritabanında görünecektir. GEÇĠCĠ ġartli RETLER Nedeni Süresi ve Bilgi Alkol kullanımı Alkol kullanımı halinde kişinin tam koopere olamayacağı varsayılır ve bağış en az 12 saat ertelenir Alkolizm Karaciğer fonksiyon testleri düzelene kadar Anjiyografi Tanı konulana kadar beklenmelidir, daha sonra tanıya göre karar verilir. Bayılma, senkop Sık ve tekrarlayıcı bayılmalarda altta yatan neden belirlenene kadar ret Böbrek ve mesane taşları Asemptomatik ve enfeksiyonsuz olana kadar ertelenir Burun kanaması Altta yatan neden kanama diyatezi ise, tanı konulana kadar beklenir ve tanıya göre hareket edilir. Chagas hastalığı Chagas hastalığının endemik olduğu bölgelerde doğmuş veya transfüzyon yapılmış kişiler, trypanosoma cruzi için valide edilmiş bir test sonucunda negatif bulunmuşlarsa, sadece plazmafraksinasyon amaçlı plazma bağışında bulunabilirler. Cilt enfeksiyonları Sekonder enfeksiyon varsa veya flebotomi alanında enfeksiyon varsa veya yaygın pürülan yaralar varsa uygun süre reddedilir Flebotomi sahasında Tam iyileşme sağlanana kadar herhangi bir lezyon Fobiler Özellikle kan görme fobisi veya iğne fobisi gibi durumlarda tedavi olana kadar beklenir Gastrit Tam iyileşme sağlanana ve tedavi tamamlanana ve semptomlar kaybolana kadar ertelenir Gingivit Semptomsuz olana kadar beklenir Göğüs ağrısı Bir doktor tarafından değerlendirilmişse ve kalp hastalığına bağlı değilse kabul edilir 184

185 GEÇĠCĠ ġartli RETLER Nedeni Süresi ve Bilgi Graves hastalığı Troid fonksiyonları normal ve troid ilaçları kullanmıyorsa, kan bağışı kabul edilir. Hashimato tiroiditi Akut dönem boyunca reddedilir. Hepatit: nedeni Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden bilinmeyen/belirlenemeyen alınmış test raporları ile belgelemesi talep edilir. Kan bağışı için hepatit öyküsü üzerinden en az 24 ay geçmiş olmalı ve hbsag, antihbc ve antihcv negatif olmalıdır. Hiperparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir Hipoglisemi öyküsü Asemptomatik olana kadar ertelenir Hipoparatroidizm Asemptomatik olana kadar ertelenir İdrar yolu enfeksiyonları Tekrarlamayan idrar yolu enfeksiyonlarında tedavi sonrası böbrek fonksiyonları normalleşene kadar ve semptomsuz olana kadar ret İlaçlar: Dutasterid Son dozun kullanımını takiben en az 6 ay reddedilir İlaçlar: Etretinat İlaçlar: Finasterid İlaçlar: İsotretinoin İlaçlar: Metimazol İlaçlar: Tretinoin Son dozun kullanımını takiben en az 3 yıl reddedilir Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir Son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir İlacın kullanımı süresince reddedilir Sistemik kullanımda son dozun kullanımını takiben en az 1 ay reddedilir. Topikal kullanım kan bağışına engel değildir. Kimlik belgesi bulunmaması Geçerli kimlik belgesi sunana kadar reddedilir. Kistik Fibrozis Malarya: endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş kişiler Malarya: endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş Enfeksiyonsuz ve asemptomatik olana kadar ertelenir Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. 185

186 GEÇĠCĠ ġartli RETLER Nedeni kişiler Malarya: endemik olduğu bölgede süreklilik arz edecek şekilde 6 ay veya daha uzun süre bulunmuş kişiler Malarya: malarya öyküsü veren kişiler Malarya: malarya öyküsü veren kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeden döndükten sonraki 6 aylık süreç Süresi ve Bilgi Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç çıkana kadar reddedilir Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir Tedavi tamamlanana ve hiç bir semptom kalmayana kadar reddedilir. Bu kişiler, tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler Tam iyileşmeyi takiben en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir Eğer test yapılmamışsa, yapılana ve "negatif" sonuç çıkana kadar reddedilir 186

187 GEÇĠCĠ ġartli RETLER Nedeni içerisinde malarya ile uyumlu ve henüz tanı konmamış ateşli tablo öyküsü olan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ancak herhangi bir klinik semptomu bulunmayan kişiler Malarya: malaryanın endemik olduğu bir bölgeyi ziyaret etmiş ancak herhangi bir klinik semptomu bulunmayan kişiler Meniere hastalığı Paraziter hastalıklar: ayrıca bakınız kalıcı ret nedenleri Prostat hiperplazisi, benign Prostat hiperplazisi, benign Sağlık personeli: Hepatit B enfeksiyonu olan biriyle işi gereği sürekli temasta olan sağlık personeli Sağlık personeli: Hepatit C enfeksiyonu olan biriyle işi gereği sürekli temasta olan sağlık personeli Siğiller Süresi ve Bilgi Eğer test sonucu tekrarlayan pozitiflik gösteriyorsa, 3 yıl boyunca reddedilir ve test sonucunun negatifleşmesi beklenir Endemik bölgeden döndükten en az 4 ay sonra malarya için valide edilmiş bir antikor testi sonucu "negatif" olması halinde kan bağışı yapabilirler. Asemptomatik olana kadar reddedilir Tam iyileşme sağlanana ve tedavi bitene kadar Dutasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra 6 ay Finasterid grubu ilaç kullanımı varsa, son dozdan sonra 1 ay Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır. Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep edilir. Risk içeren hasta grubu ile son temastan itibaren en az 12 ay geçmiş olmalıdır. Flebotomi sahasında ise, tam iyileşme sağlanana kadar beklenir 187

188 GEÇĠCĠ ġartli RETLER Nedeni Yakın ilişki: Hepatit B enfeksiyonu olan kişinin cinsel partneri veya yakın temasındaki kimseler Süresi ve Bilgi Aşı ile bağışıklanmış olduğunu kanıtlamalıdır. Enfeksiyon hastalıkları polikliniği olan bir hastaneden alınmış test raporları (Anti-HBc negatif, Anti-HBs pozitif) ile belgelemesi talep edilir. 188

189 Ek-10: Coğrafi Risk Bölgeleri Ek-10.1: Sıtma (Malarya) Yönünden Riskli Ülkeler Haritası, 2010, WHO: Kaynak: 189

190 Ek-10.2: HIV Yönünden Riskli Ülkeler: HIV yönünden coğrafi risk bölgeleri olan Kamerun, Orta Afrika, ad, Kongo, Ekvatoryal Gine, Gabon, Nijer ya da Nijerya da 1977 yılından sonra doğmuş ya da 6 aydan uzun süre yaşamış kişiler ve bu ülkelerde 6 aydan az kalan ancak bulunduğu süre içinde kan ve kan ürünü ile tedavi olanlar veya bu ülke vatandaşları ile cinsel ilişkide bulunmuş olanlar HIV riski yönünden kan bağışçısı olamazlar. Kaynak: 190

191 Ek Chagas Hastalığı Chagas hastalığı tanısı almış kişiler, kan bağışında bulunamazlar. Kaynak: 191