pecya Kullanımının Benlik Depresyon ve Anksiyete Ölçümleri ile ili şkileri

Transkript

1 Ergenlerde Sigara,. Alkol ve Madde Kullanımının Benlik Depresyon ve Anksiyete Ölçümleri ile ili şkileri Haluk Özbay*, Erol Göka*, Aliye Mavili Akta ş**, Emine Öztürk*, Nail Şahin***, Serpil Güngör*, Mehmet Aybaş*, Gül H ınçal* ÖZET Başta alkol kullan ım ı olmak üzere, diğer psikiyatrik bozukluklara madde kullan ım bozukluğunun eşlik etmesi gerek araştırmaların gerekse klinik gözlemlerin s ıklıkla işaret ettiği bir olgudur. Genellikle ergenlik dönemi sigara, alkol ve madde kullan ımının başlangıç yaşı olarak gösterilmektedir. Gençler aras ında bu tür alışkanlıklann oran ında artış olduğu konusunda ise tartışmalar sürmektedir. Bu çalışmada yaş aras ı 1167 işçi ve 1055 öğrencide bu tür alışkanlıkların sıklığı ile depresyon, anksiyete ve benlik imaj ı ölçümleri aras ındaki ilişki araştırılm ıştır. Benlik imaj ı ölçümleri Offer Benlik Imajı ölçeği, depresyon ölçümleri Beck Depresyon Envanteri, anksiyete ölçümleri Durumluk-Sürekli Kaygı Ölçekleri kullan ılarak yap ılm ıştır. Araştırma bulgulanna göre deneklerin ortalama %17'si sigara kullanmaktad ır. Alkol kullanma oran ı %6.7, madde kullan ım oran ı %2.9 olarak bulunmuştur. Bu bulgular ölçeklerden elde edilen puanlarla karşılaşt ınlm ışt ır. Anahtar kelimeler: Ergenlik, Madde Bağımlılığı, Depresyon, Benlik İmaji, Anksiyete. Düşünen Adam, 1991, 4(3): SUMMAR Y Research and clinical observations frepuently point to a co-morbidity of substance and alcohol abuse. Cigarette, alcohol, and substance abuse generally begins in adolesence, and the controversy on the subject that these disorders among adolescents are getting more frequent continues. In this research conducted on a non-clinical population of adolescents, 1167 workers and 1055 students aged between 11-22, correlations between alcohol, cigarette, and substance consumption and their relations with self image, depression, and anxiety are considered. This was done by using Offer Self Image Questionnaire, Beck Depression Inventory, and State-Trait Anxiety Scale. 17 % of the subjects reported cigarette smoking, 6.7% used alcohol, and 2.9% used varying substances. Findings are discussed in light of these subjects' scores on Offer Self Image Qeustionnaire, Beck Depression Inventory, and State-Trait Anxiety Scale. Key words: Adolescense, Substance Abuse, Depression, Self Image, Anxiety. Düşünen Adam, 1991, 4(3): GIRIŞ Son y ıllarda gerek hükümet programlar ında ve kitle ileti şim araçlar ında gerekse bilimsel çal ışmalarda, gençlerin madde kullan ımına yönelen dikkatlerde belirgin bir art ış göze çarpmaktad ır (Bukstein ve ark. 1989). Bu dikkat art ışının belli ba şl ı nedenleri vard ır. Nedenlerin ba şında gençlerin madde kullan ım sorununun çok ciddi bir yayg ınl ık boyutuna ula ştığın ın san ılmas ı gelmektedir. A.B.D.'nde yap ılan bir ulusal tarama çal ışmas ın- da gençlerin %43'ünün son iki hafta içinde enaz bir kere çok fazla miktarda (be ş veya daha fazla duble) alkol ald ıklar ını, % 18'inin haftada en az bir kere, 3/46's ının hergün marihuana k ııllandiklarini gosterm ıştir (Newcomb ve ark. 1986). Diğer araşt ırmalar ın sonuçlar ı da (Berman ve ark. 1990, Engs ve ark. 1991) bu endi şeyi doğruluyor gibi görünüyor. Madde kullan ımına başlama ya şının son zamanlarda 9-10 ya şına kadar inmesi ise yayg ınlaş- * SSK Ankara Hastanesi Psikiyatri Klinigi. ** Hacettepe Üniversitesi Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu. *** Ortadoğu Teknik Üniversitesi Psikoloji Bölümü. 53

2 Ergenlerde sigara, alkol ve madde kullanım ın ın benlik imaj ı, depresyon ve anksiyete ölçümleri :e ilişkisi man ın ve endişenin başka bir hakl ı gerekçesi olarak sunuluyor (Smith ve ark. 1991). Elbette gençlerde madde kullan ımının halk sağlığı için ta şıdığı tehdidin niteli ği her ülkede ayn ı değildir. Madde kullan ım örüntüleri, kültürden kültüre, hatta A.B.D.'de eyaletten eyalete büyük farkl ılıklar gösterebilmektedir (Engs ve ark. 1991, Smith ve ark. 1991). Ergenlerin madde kullan ım sorununa yönelik dikkat art ışının diğer nedenleri ergenlik döneminin özellikleri ile ilgilidir. Ergenlerin %80'i yaşamlar ın ı kazalar, intihar ve cinayet gibi trajik ölüm biçimi ile yitirmektedir (Bass ve ark. 1985). Bu ölümlerin yakla şık %50'sine ilaçlar ın ve alkolün neden olduğu saptanm ıştır. (Rogers ve ark. 1991) Madde kullan ımı olan ergenlerin kullanmayanlara göre üç kere daha fazla intihara ba şvurduklar ı bildirilmektedir (Berman ve ark. 1990). Denebilir ki ergenlik yap ısı gereği madde kullan ımı için incinirlik ve duyarl ıl ık ta şıyan bir süreçtir. Ilaç deneyiminin bile istatistiksel olarak normatif bir ergen davran ışı olduğu söylenebilir (Rogers ve ark. 1991). Çoğu ergen ba şlang ıçta deneme ve görme amac ıyla madde kullanmakta sonra da b ırakmaktad ır. Fakat bu denemeler biyolojik ve toplumsal olarak uygun olan ergenlerin ileride madde ba ğımlısı olmas ına haz ırl ık anlam ına da gelebilmektedir. Bu nedenle eri şkin yaşamdaki madde kullan ım bozukluklar ın ın önlenebilmesi için de gözler ergenlik dönemine çevrilmekte, ergenlikte madde kullan ımına yolaçan nedenler ve motivasyonlar ara şt ır ılmakta, eğer madde kullan ım ı yerine daha uygun ba şetme becerileri geliştirilebilirse, madde kullan ımına kar şı başarılı olunabileceği umudu beslenmektedir (Kandel ve ark. 1984). Klinik uygulamada madde kullan ım bozukluğu olan ergenlerin genellikle ba şka bir psikiyatrik tan ı veya tan ılar aldığı dikkat çekmektedir. Normal ya da henüz kliniğe ba şvurmamış ergenlerde yap ı- lan tarama çal ışmalar ında da bu sonuç desteklenmektedir (Bukstein ve ark. 1989, Deykin ve ark. 1987, Stowell 1991). Ancak madde kullan ımı olan ergenlerde yap ılan bu tür "dual tan ı" veya "komorbidite" ara şt ırmalar ın ın yöntemsel bir açmaz ı vard ır. Hangi bozukluğun veya belirtilerin di ğerini önceledi ği yani primer mi yoksa sekonder mi olduğu yeni ara şt ırmalara kaynakl ık etmektedir. Literatür taramas ından edinilen izlenime göre ergenlerin madde kullan ımının daha çok sekonder karakterde oldu ğunu söyleyen "self-medikasyon" hipotezini (Khantzian 1985) destekleyen ara ştırmalar yay ımlamaktad ır (Bukstein ve ark. 1989; Deykin ve ark. 1987). Ergenlerde madde kullan ım ı ile ens ık bir arada görülen rahats ızlık olarak depresyon üzerinde durulmaktad ır (Deykin ve ark. 1987; Glass 1990; Levy ve ark. 1989; Rogers ve ark. 1991). Depresyonu anksiyete bozukluklar ı ve diğer.psikiyatrik rahats ızl ıklar izlemektedir (Bukstein ve ark 1989). Birçok çalışmada madde kullan ım bozukluklar ının tek bir tan ı kategorisi gibi ele al ınmas ının güçlüklerinden sözedilmekte, genellikle sigara içme bu kapsama al ınmamaktad ır. Geniş bir gençlik ara ştırmas ının bir parças ı olan bu çal ışmada ise ergenlik döneminde sigara, alkol ve diğer maddelerin kullan ımıyla depresyon, anksiyete ve benlik imaj ı ölçümleri aras ındaki ili şki üzerinde durulacakt ır. Araşt ırman ın özgünlüğü Türkiye'de yap ılıyor olu şunun yan ıs ıra böyle bir çal ışmada benlik imaj ı ölçümünü de kullanmas ı ve bat ılı ülkelerde yaln ızca öğrencilerle yap ılmas ın ın aksine, çal ışan ergenleri de ara şt ırmaya dahil edebilmesidir. YÖNTEM Örneklem: Ara şt ırma Orneklemi 1167 i şeği_ve_ 10 _55:oğrendolınakiizer e 2222 erg eni karamak:- J,9d ır. Örneklemin tümüpsikiyatriye ba şvurmam ış normal ergenlerden olu şmuştur. Çal ışan ergenler, Ankara'da Ostim ve Siteler'deki ç ıraklik eğitim merkezlerinden, küçük ve orta ölçekli i şyerlerinden yar ı tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilmi şlerdir. Çalışan grupta 830 erkek, 336 k ız vard ır,(bir ki şi cinsiyetini belirtmemi ştir). Öğrenciler ise çal ışanlar ile sosyo ekonomik düzey aç ıs ından uygunluk gösterecek şekilde belirlenmiş semt okullar ından seçilmiştir. Öğrenci grubunda 490 erkek, 559 k ız bulunmaktad ır (Alt ı ki şi cinsiyetini belirtmerni ştir). Veri Toplama Araçlar ı : A. Offer Benlik İmaj ı Ölçeği: 1962 y ıl ında Offer ve ark. taraf ından geliştirilmiş ve normal ergenlik özelliklerini saptama amac ı ta şıyan bu ölçek Türkiyenin de dahil oldu ğu çeaşitli ülkelerde kullan ılmış ve uluslararas ı geçerlili ği olduğu gösterilmi ştir (Offer, 1988). 99 sorudan olu şan bu ölçeğin Türkiye'de geçerli ve güvenilir olarak kullan ılabileceği gösterilmi ştir (Özbay ve ark., 1991). Ölçek, benliğin farkl ı yönlerini ele alan 11 alt ölçekten oluşmaktad ır. Bu alt ölçekler şunlard ır: 1. Psikopatoloji, 2. Aile ili şkileri, 3. Bireysel de ğerler, 4. Dürtü kontrolü, 5. Cinsellik, 6. Duygusal ton, 7. Sosyal ili şkiler, 8. Uyum, 9. Beden imaj ı, 10. Başetme, 11. Meslek e ğitim amaçlar ı. Tüm alt ölçek puanlar ının toplanmas ıyla elde edilen Toplam puan ın ergenin benlik imaj ını yans ıttığı kabul edilmektedir. B. Durumluk ve Sürekli Kayg ı ölçeği: Spielberg ve ark. taraf ından 1970 yılında gerçekle ştirilen bu ölçek, ki şinin o anda ya şadığı kaygıyı ve kişilik özelliği olarak devaml ı yaşadığı kayğıyı ortaya ç ı- karmak amac ıyla kullanılmaktad ır. Olçeğin Türkçe'ye çevirisi ve güvenilirlik çal ışmalar ı Le Compte 54

3 Ergenlerde sigara, alkol ve madde kullan ım ın ın benlik imaj ı, depresyon ve anksiyete ölçümleri ile ilişkileri. ve Öner (1976) taraf ından geçerlilik çal ışmalar ı Öner (1977) taraf ından yap ılmıştır. C. Beck Depresyon Envanteri: Depresyon ara ş- t ırmalar ında en yayg ın kullan ılan (Beck ve ark., 1961) bu ölçe ğin Türkçe'ye uyarlanmas ı ve geçerlilik çalışmaları Tegin (1980) taraf ından yap ılmıştır D. Anket: Örneklem grubunun i ş, okul, eğitim durumu gibi özelliklerine ili şkin sorular ın yan ısıra i şe yada okula kar şı tutumlar ı, aile yap ısı ve ailesiyle ili şkileri, bo ş zaman değerlendirme etkinlikleri, alkol-sigara kullan ım ı, "kafa bulmak" için herhangi bir madde kullan ıp kullanmad ığıyla sorular ı da kapsamaktad ır. Bu ara ştırmada anketteki şu soru temel al ınmışt ır: Aşağıdaki maddelere al ışkanlığın ız var m ı? Varsa hangisini ne s ıkl ıkla kullan ıyorsunuz? Sigara: Kullanm ıyorum. Günde yar ım paketten az Yar ım-bir paket Bir paketten çok Alkollü içki: Kullanm ıyorum Haftada 1 'den az Haftada 1-2 Haftada 3-4 Hergün "Kafa bulmak için" herhangi bir şey kullanıyormusunuz? Kullan ıyorum-kullanm ıyorum Kullan ıyorsan ız Belirtiniz: Verilerin Toplanmas ı : Ölçekler ve anket ö ğrencilere ve ç ırakl ık eğitim merkezi gruplar ına s ın ıflar ında toplu halde uygulanm ıştır. I şyeri uygulamalar ında ise, işyerine gidilerek anketler uygulanm ışt ır. Uygulama s ıras ında gençlerden kimlikleri ile ilgili bilgi al ınamam ışt ır. Verilerin analizi: Ara şt ırmada yukar ıda belirtilen ölçek puanlar ın ın çal ışan ve öğrenci ergenlerde, sigara, alkollü içki ve "kafa bulmak" için herhangi bir madde kullanma aç ısından ne denli farkl ı olduğuna bak ılm ışt ır. Bu nedenle önce sigara, alkol ve "kafa bulma" de ği şkenleri aç ıs ından dört ölçeğin toplam puanlar ı alınm ış, çal ışan ve öğrenci gruplar ındaki farkl ılıklar ın anlaml ı olup olmad ığı incelenmi ştir. Ayr ıca Offer Benlik İmaj ı Ölçeğinin alt ölçeklerinde de gruplararas ı ve grup içi kar şılaşt ırmalar yap ılarak deği şkenlerin ölçek puanlar ı üzerindeki etkisi ara ştır ılm ış, bu amaçla t-testi ve varyans analizi istatistiksel tekniklerinden yararlan ılmışt ır. BULGULAR Hem öğrenci grubunda, hem çal ışan grupta anketin yukar ıda belirtilen madde kullan ımıyla ilgili sorusuna değişik yanıt verme oranlar ı bulunmuştur. Sigara ile ilgili olarak ö ğrencilerin 177'si yan ıt vermemi ştir. Yan ıt verenlerden 785'i (yakla şık %92) sigara kullan ımadığını belirtirken, 93'ü (yaklaşık %8'i) sigara kulland ığını söylemiştir. Sigara kullanan öğrencilerin ise 69'u (yakla şık %76) ancak günde yar ım paketten az sigara kulland ığını belirtmiştir. Günde 1/2-1 paket aras ı sigara kullanan öğrenci say ısı yaln ızca 7'dir. Sigara ile ilgili olarak, çal ışan gençlerin 33'ü yanıt vermemi ştir. Yanıt verenlerden 828'i (yakla şık %72) sigara kullanmad ığını belirtirken, 306's ı (yaklaşık %28) sigara kulland ığını söylemi ştir. Sigara kullanan çal ışan gençlerin 182'si (yakla şık %59) günde yar ım paketten az, 103'ü (yakla şık %34) 1/2-1 paket aras ı sigara kulland ığın ı belirtmi ştir. 21 çal ışan genç (yaklaşık %7) ise günde bir paketten fazla sigara kulland ığını söylemi ştir. Alkol ile ilgili olarak öğrencilerin 189'u yan ıt vermemi ştir. Yan ıt verenlerin 816's ı (yaklaşık %95) alkollü içki kullanmadığını belirtirken, 40'1 (yaklaşık %5) alkollü içki kulland ığını söylemiştir. Alkollü içki kullananlar ın büyük bir bölümü (36 tanesi) haftada birden az alkollü içki kulland ığını, ancak 4 tanesi haftada 1-2 kere alkollü içki kullandığın ı söylemi ştir. Haftada 3-4 kere ya da hergün alkollü içki kulland ığın ı belirten öğrenci olmamışt ır. Alkol ile ilgili olarak çal ışan gençlerin 49'u yan ıt vermemi ştir. Yan ıt verenlerin 1010'u (yakla şık crio 91) alkollü içki kullanmad ığın ı belirtirken 108'i (yaklaşık %9) alkollü içki kulland ığını söylemiştir. Alkollü içki kullanan çalışan gençlerin yar ısından fazlas ı (63 tane) haftada birden az alkollü içki kulland ığın ı, 34'ü haftada 1-2 kere, 1 l'i haftada 3-4 kere alkollü içki kulland ığını belirtmi ştir. Hergün alkollü içki kullanan çal ışan gence bu örneklemde rastlanmam ışt ır. "Kafa bulma" ile ilgili olarak öğrencilerin 111'i yan ıt vermemi ştir. Yan ıt verenlerin 908'i (yakla şık %97) "kafa bulmak" için herhangi bir madde kullanmad ıklar ın ı belirtirken ancak 36's ı (Yakla şık %3) bir madde kulland ıklar ını söylemi şlerdir. Çalışan gençlerin ise 10'u bu soruya yan ıt vermemi ş- tir. Yan ıt veren çal ışan gençlerin 1130'u (yakla şık %99) "kafa bulmak" amac ıyla hiçbir madde kullanmad ığın ı belirtirken, kulland ığın ı söyleyen çalışan genç say ısı 27'dir. Tüm örneklem toplam ı için elde edilen kullanma oranlar ı ise deneklerin ortalama %17'sinin sigara, %6.7'sinin alkol, %2.9'unun "kafa bulmak" için herhangi bir madde kulland ıklar ı şeklindedir."kafa bulmak" için kullan ılan maddenin 55

4 ş?; 211 rt,,z7,*.< Tablo I: Çalışan ve öğrenci ergen grupların ın ölçek puanları= sigara, alkol ve madde kullanım ı açısından karşılaştırılması. Öğrenci Sigara İşçi Öğrenci Var Yok Var Yok Var Yok Var Yok Var Yok Var Yok Beck 18.53* 14.38* `2: * 15.22* Durumluk Kayg ı * 40.74* k". S Sürekli Kayg ı * 50.11* Offer Toplam * * * * Psikopatoloji * 27.85* Aile Ili şkileri 51.33* 45.72* 49.57* 46.17* * 46.69* Bireysel Değerler Dürtü Kontrolü Cinsellik 21.47* 28.46* Duygusal Ton * 24.72* * 25.13* Sosyal ili şkiler Uyum ö. Beden İmaj ı * 22.02* Başetme Mesleki İlgi >r, C51' o: *P<.05 düzeyinde anlaml ı. ero o: e, Alkol İşçi Öğrenci Madde İşçi Grl tzt 29 P-1 < ce. 11 7c.1

5 Ergenlerde sigara, alkol ve madde kullanım ın ın benlik imaj!, depresyon ve anksiyete ölçümleri ile ilişkileri. niteliği konusunda yapıştırıcı kullandığını söyleyen iki çal ışan genç d ışında bilgi al ınamam ışt ır. Örneklemimizdeki madde kullan ım oranlar ının bu denli dü şüklüğü istatistiksel kar şılaştırmalar ın sağl ıkl ılığı aç ısından sorunlar yaratm ıştır. Bu nedenle yaş gruplar ı, cinsiyet ayır ımı, kullanılan madde miktar ı gibi ara değişkenler çoğu kere gözönüne al ınmayarak, sigara, alkol ve madde kullan ımı genelde kullanan ve kullanmayan ö ğrenci ve çal ışan gençleri ölçeklerdeki sonuçlarla kar şılaşt ırarak değerlendirme yoluna gidilmi ştir. Bu değerlendirme sonuçlar ı Tablo 1 'de görülmektedir. Madde kullan ım miktar ın ın sonuçlar ı etkileyebildi ği kimi durumlar ayr ıca belirtilecektir. Tablodaki sonuçlar incelendi ğinde: a) Sigara kullanma yönünden: Sigara kullanan öğrencilerin, kullanmayan ö ğrencilere göre Beck Depresyon Envanteri ve Offer Benlik İmaj ı ölçeğinin toplam puanlar ı yönünden anlaml ı düzeyde olumsuz puanlar ald ıklar ı saptanm ışt ır. Yine Offer Ölçeğinin Aile Ili şkileri alt testinde, sigara kullanan öğrenciler, anlaml ı düzeyde olumsuz puanlar alm ışlard ır. Ancak ilginç olarak Cinsellik alt testinde sigara içen öğrencilerin, içmeyenlere göre daha olumlu cinsel tutum puanlar ı ald ıklar ı görülmektedir. Kayg ı ölçekleri ve diğer Offer alt testleri yönünden sigara içen ve içmeyen ö ğrenciler aras ında anlaml ı bir fark bulunmam ışt ır. Sigara kullanan çal ışan gençlerin, kullanmayanlara göre ö ğrencilerden farkl ı olarak Beck Depresyon Envanteri ve Toplam Offer puanlar ı bak ımından olumsuz puanlar ı anlaml ı düzeyde değildir. Ancak aile ili şkileri puanlar ı, öğrencilerde olduğu gibi çal ışan gençlerde de sigara içenlerde anlaml ı düzeyde olumsuzdur. Sigara kullanan çal ışan gençlerde ayr ıca Duygusal Ton alt testinde de kullanmayanlara göre anlaml ı ölçüde olumsuzdur. Yine sigara kullanan çal ışan gençlerde Durumluk Kayg ı Ölçeği puanlar ı kullanmayanlara. göre anlaml ı ölçüde olumsuzdur. Sürekli Kayg ı ölçeği puanlar ı ise günde bir paketten fazla sigara içen çal ışan gençlerde anlaml ı ölçüde olumsuzdur. Durumluk ve Sürekli Kayg ı Ölçeği puanlar ı öğrencilerde ilginç bir durum sergilemektedir. Yanl ızca günde yar ım paketten az sigara içen ö ğrencilerin, hem Durumluk hem Sürekli kayg ı puanlar ı sigara içmeyenlerden anlaml ı ölçüde olumsuzdur. b) Alkollü içki kullanma yönünden: Alkollü içki kullanan öğrencilerle kullanmayan ö ğrenciler aras ında ara şt ırmadaki hiçbir ölçe ğin puanlar ında anlaml ı bir farkl ılık görülmemektedir. Alkollü içki kullanan çal ışan gençlerde ise yanl ızca Beck puanlar ı kullanmayanlara göre anlaml ı ölçüde olumsuzdur. Yine haftada 3-4 kere alkollü içki kullanan çal ışan gençlerin Offer Uyum ve Ba şetme alt testlerinde kullanmayanlara göre anlaml ı ölçüde olumsuz puanlar ald ıklar ı saptanm ışt ır. c) "Kafa bulmak" için herhangi bir madde kullanma yönünden: Alkollü içki kullanmada oldu ğu gibi "kafa bulmak" için herhangi bir madde kullanmada da öğrenciler aç ısından kullananlar ve kullanmayanlar aras ında hiçbir ölçekte anlaml ı farka rastlanmamaktad ır. Oysa çal ışan gençlerde "kafa bulmak" için herhangi bir madde kullananlar ı Sürekli Kayg ı Ölçeği ve Toplam Offer Benlik İmaj ı Ölçeği puanları aç ıs ından, kullanmayanlara göre anlamlı ölçüde olumsuz puanlar alm ışlard ır. Yine bu grupta Offer,; Psikopatoloji, Aile Ili şkileri, Bireysel Değerler, Duygusal Ton, Beden İmaj ı alt ölçeklerinde de anlaml ı ölçüde kullananlarda olumsuzluk vard ır. TARTIŞMA Özellikle sigara olmak üzere. alkollü içki ve sigara kullanma oran ının ç_alışan ergenlerde daha s ık görülmesinin yan ıs ıra bu ara şt ırmanın en önemli bulgular ından birinin örneklemimizdeki ergenlerin bat ılı ülkelerdeki verilerle kar şılaşt ırıldığında çok düşük oranlarda madde kullan ımına başvurmalar ı olduğu söylenebilir Temmuz ay ında yap ı- lan bir Gallup ara ştırmas ında Amerika'l ı yeti şkinlerin %27'sinin sigara içtikleri bulunmu ş- tur (Glass 1990). Ülkemizdeki Jekisalışanlerde ise bu oran %28'dir. Buradan bir halk sa ğlığı sorunu olan sigaraya kar şı, daha çok risk alt ında çal ışan gençleri hedef alan bir mücadele program ı sürdürülmesinin gerektiği sonucunu ç ıkarabiliriz. Özellikle öğrencilerde yan ıt vermeme oranlann ın yüksek oluşundan, madde kullan ımı sorununda aç ık olunmas ına kar şı, gençlerimizde henüz bir direnç olduğu, bu direnç hesaba kat ıldığında ulaştığımız sonuçlara göre gerçek madde kullan ım oranlar ında bir miktar daha art ış olacağı söylenebilir. Ancak her ne olursa olsun, örne ğin Polonya'da öğrencilerin erkeklerde %43, k ızlarda %39 oran ında alkol kötü kullan ımı gösterdikleri (Engs ve ark., 1991), A.B.D.'de 1987 y ılı taramas ında öğrencilerin %57'sinin zararl ı bir ilac ı denedikleri gözönüne al ınd ığında (Bukstein ve ark., 1989) sonuçlar ımızın olumlu niteliği ortaya ç ıkar. Sigara içme oran ıyla depresif belirtilerin şiddeti aras ında doğrusal bir orant ı olduğunu; sigara b ı- rak ıldığında depresyon görülme oranlar ının düştüğünü ileri süren yay ınlar vard ır (Anda ve ark., 1990; Glassman ve ark., 1990). Ara ştırmamızda öğrenci gençlerde sigara ile depresyon aras ındaki bağlant ı doğrulanmaktad ır. Ancak çal ışan gençlerde sigara ile depresyon yerine durumluk kayg ı aras ında bir bağ olduğu görülmektedir. Yine öğrencilerde günde yar ım paketten az sigara içme ile durumluk ve sürekli kayg ı aras ında bir bağ olmas ı dikkati çekmektedir. Ilginç olarak, çal ışan gençlerde depresyon ile alkollü içki kullanma aras ında bir ilişki görülmektedir. "Self medikasyon" hipotezine 57

6 Ergenlerde sigara, alkol ve madde kullan ım ın ın benlik imaj ı, depresyon ve anksiyete ölçümleri ile ilişkileri. göre bakt ığım ızda, ülkemizde ö ğrencilerin depresif belirtileriyle, i şçilerin ise anksiyeteleri ile ba şedebilmek için sigara içtikleri söylenebilir. Yine literatürde, depresyon ile alkollü içki kullan ımı aras ındaki ili şkiye i şaret edilmektedir (Bukstein ve ark., 1989). Bu, ülkemizde daha ziyade çal ışan gençler için doğrudur. Öğrenci ve çal ışan gençler aras ındaki sözkonusu fark ın nereden kaynakland ığı, kültürel etkenlerde, ö ğrenci ve i şçi subkültürlerindeki ö ğrenmelerle k ısmen aç ıklanabilir. Öğrenci gençlerde alkol kullan ımı ve madde kullan ım ının ölçeklerde anlaml ı düzeyde olumsuz etki göstermemesi, ö ğrencilerde alkole ve maddeye yönelmenin psikopatolojiden de ğil de deneme, merak gibi durumlardan kaynakland ığı şeklinde yordanabilir. Çalışan gençlerde ise her madde kullan ım biçiminin mutlaka en az bir ölçekte olumsuz yükselmeye yol açmas ı, çal ışan gençlerde herhangi bir maddeye yönelmede psikopotolojinin daha çok rol oynamas ından olabilir. Bu yönüyle bak ıld ığında, öğrencilerde psikopatolojiye gönderme yap ılabilecek madde kullan ım ının özellikle sigara olduğu ortaya ç ıkar. Çünkü, öğrenci gençlerde sigara içmek Beck Depresyon Envanterinde oldu ğu kadar Offer Toplam puanlar ında da anlaml ı düzeyde olumsuz bir yükselmeye neden olmu ştur. KAYNAKLAR 1. Anda RF, Williamson DF. et al. (1990). Depression and the dynamics of smoking: a national perspective, J.A.M.M., 264: Bass J., Galagher S., Metha K. (1985). Unintentional in Juries among adolescents and young adults, Pediatr Clin. North, 32: Beck A.T. ( An invantory for measuring depression, Arch Gen. Psychiatry, 4: Berman A.L., Schwartz R.H. (1990). Suicide attemps among adolescent drugs users, Am. J. Dis. Child, 144: ,5. Bukstein O.G., Brent D.A., Kaminer Y. (1989). Comorbidityof substance abuse and other psychiatric disorders in adolescents, Am. J. Psychiatry 146; Deykin E.J., Levy J.C., Welis V. (1987). Adolescent depression, alcohol and drug abuse, AM. J. Public Health 77: Engs R.C., Slawinska J.B., Hanson D.J. (1991). The drinking patterns of American and Polish Universty students: a cross-national study, Drug and Alcohol Depedence 27: Glass R.M. (1990). Blue mood, blackened lungs, J.A.M.A. 264: Glassman A.H., Helzer J.E. et al. (1990). Smoking, smoking cessation and major depression, J.A.M.A. 264: Khantzian E.J. (1985). The self-medication hypothesis of addictive disorders: Focus an heroin and cocaine, Am. J. Psychiatry, 142: Kandel D., Logan J.A. (1984). Patterns of drug use from adolescence to young adulthood: I. periods of risk for initiation, continued use and discontinuation, Am. J. Public Heath, 74: Levy J.C., Deykin E.Y. (1989). Suicidality, depression and substance abuse in adolescense, Am. J. Psychiatry, 146: Le Compte W.A., Öner N. (1976). Development of the Turkish edition of "State-Trait Anxiety Inventory, Cross-Cultural Anxiety" de C.D. Spielberger and R.D. Guerrero (Ed.) Washington D.C.: Hemisphere Pub. Co. S Newcomb M.D., Maddahian E., Bentler P.M. (1986). Risk factors for drug use among adolescents: Concurent and longitudinal analysis, Am. J. Public Health, 76: Offer D., Ostrow E. et al. (1988). The teenage world: Adolescent self-image in ten countries, Plenum Medical Book Co: New York. 16.Öner N. (1977). Durumluk-Sürekli Kayg ı Envanterinin Türk toplumunda geçerlili ği, Doçentlik Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 17.Özbay H., Şahin N., H ınçal G., Güngör S., Öztürk K.E., Akta ş M.A., Ayba ş M., Göka E. (1991). Ergenlikte Benlik İmaj ı: Çalışan ve öğrenci gençler aras ında karşılaştırmal ı bir ara ştırma, Türk Psikiyatri Dergisi, cilt 2, Say ı 2, S: Rogers P.G., Sillings S.M., Adams L.R. (1991). Adolescent chemical dependence: A diagnossible disease, Psychiatric Annals. 21: Smith D.A., Ehrlich P., Seymour R.B. (19091). Current trends in adolescent drug use, Psychiatric Annals. 21: Stowel R.J. (1991). Dual diagnosis issues, Psychiatric Annals. 21: Tegin B. (1980). Depresyonda bili şsel bozukluklar: Beck modeline göre bir inceleme, Doktora tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara. 58