AĞIZ HİJYENİNİN YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ CPQ 11-14

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "AĞIZ HİJYENİNİN YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ CPQ 11-14"

Transkript

1 T.C. Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Ortodonti Anabilim Dalı AĞIZ HİJYENİNİN YAŞAM KALİTESİNE ETKİSİ CPQ BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Selen ATÇAKARLAR Danışman Öğr. Üyesi : Prof. Dr. Özlem SEÇKİN İZMİR-2012

2 ÖNSÖZ Ağız hijyeninin yaşam kalitesine etkisi CPQ konulu tezimin hazırlanmasında bana yol gösteren, ve yardımını hiç esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Özlem SEÇKİN e, yaptığım çalışmalarda bana destek veren asistanım Dr. Enver YETKİNER e ve bütün zorluklara karşı beni destekleyen aileme ve arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi sunarım. İZMİR-2012 Stj. Diş Hekimi Selen ATÇAKARLAR

3 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ 2.SAĞLIĞA BAĞLI YAŞAM KALİTESİNİ ÖLÇMEDE TANIMSAL KONULAR BİREY MERKEZLEMENİN ÖNEMİ BİREY MERKEZLEMENİN ÖNEMİNİ OLUŞTURMAK AĞIZ SAĞLIĞINA BAĞLI YAŞAM KALİTESİ (OHRQoL) ÖLÇÜLERİ GERİATRİK/GENEL AĞIZ SAĞLIĞI DEĞERLENDİRME İNDEKSİ (GOHAI) AĞIZ SAĞLIĞI ÖNEM PROFİLİ (OHIP) GÜNLÜK AKTİVİTEDE AĞZIN ÖNEMİ (OIDP) ÇOCUK AĞIZ SAĞLIĞI YAŞAM KALİTESİ ANKETİ (CPQ ) CPQ ÜN GELİŞTİRİLMESİ GÜVENİRLİLİK VE GEÇERLİLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ YABANCI DİLDEN ADAPTASYON ÖZET KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ... 26

4 1.GİRİŞ Son 30 yıl içerisinde tıpta, sağlık koşullarının sonuçlarına ve bu sonuçlar için olan tedaviye bağlı olarak 'sağlığa bağlı yaşam kalitesi' ve 'yaşam kalitesi' gibi terimlerin kullanımında artış göruldü. Bu duruma karşı ilgisi ya da deneyimi olan hastalar ya da insanlar tarafından verilen bilgilerle sağlığın geleneksel klinik ölçülerinin gelişmeye ihtiyacı vardir. Şu gerçek ki amaç artık sadece yaşam süresini uzatmayı ya da hastalığı hayattan tamamen yok etmek değil yasam kalitesini daha iyi hale getirmektir. Sağlığa bağlı yaşam kalitesi ve yaşam kalitesi terimleri tarafından hedef alınan konular tıbbi yardım aramanın, tedavi rejimine uyumun ve görülen bakımdan memnun kalmanın önemli belirleyicilerindendir. Sonuç olarak, bu konularla ilişkili olarak literatur dünyasında büyük gelişmeler meydana gelmistir (1) Bu durum, aletlerin geliştiği ve değişik oral ortamlarda hastalarin yasam kalitesini ve /veya sagliga bagli yasam kalitesi (OH-QOL) olarak tanimlanan olcutlerin değerlendirme arayisinda olan dishekimliginde de geçerlidir. Ağız sağlığı ve yaşam kalitesini ölçme üzerine olan önemli bir konferansın sonunda, on tane ölçü monografide belirtildi. O andan beri, en az altı ek ölçü geliştirildi ve daha da fazlası gelisme sürecinde yer almaktadır öncesi (1997 konferansında sunuldu) Diş Hastalığının Sosyal Etkileri (38) Genel (Geriatrik) Ağız Sağlığı Değerlendirme İndeksi(GOHAI) (21) Diş Önem Profili (DIP) (39) Ağız Sağlığı Önem Profili (OHIP) (22)

5 Günlük Aktivitede Ağzın Önemi (OIDP) (23) Öznel Ağız Sağlığı Durumu Göstergeleri (SOHSI) (40) Ağız Sağlığına Bağlı Yaşam Kalitesi Ölçüsü (12) Günlük Yaşamda Dişsel Önem(DIDLS) (41) Ağız Sağlığı Yaşam Kalitesi Envanteri (25) Rand Diş Soruları (42) 1997 sonrası OHQoL-UK (43) Çocuk Ağız Sağlığı Yaşam Kalitesi Anketi (COHQoL) (43) Cocuk OIDP (28) Diş Hijyeni için OHRQOL (44) Ortognatik QOL Anketi (45) Cerrahi Ortodontik Sonuç Anketi (SOOQ) (46) Fakat, bu konuda bu kadar cok olcutun ortaya cikmasi baslangicta ilgi çektiyse de, zamanla bireysel ve nüfus düzeyinde ağız hastalıklarının sonuçlarını ve ağız sağlığını ölçme kavramını kapsayan kavramsal ve metodolojik konularını hedef almaya devam etmek için birçok ölçünün gelişmesi, ciddi bir bitkinliğe ve hataya sebep oldu. Geniş anlamda çeşitli amaçlar ve şartlar için uygun gibi görünen birçok ölçünün varlığı şöyle bir varsayıma yol açmış gibi görünüyor; kuramsal ve ölçüm problemleri tatmin edici bir şekilde hedefine ulaştı ya da çözüldü. Yaşam kalitesi ya da sağlığa bağlı yaşam kalitesine değer biçmeyi iddia eden ölçümlerin kuramsal temelini sorgulayan, gelişen teknolojinin önemli incelemelerinin ortaya çıkmaya devam ettiği tıp dünyası için bu durum geçerli değildir.(1) Tersine,

6 yukarıda gönderme yapılan monografi geliştirilecek olan ilk ağız hastalığının özel ölçülerinin kapsamlı betimlemesini içeriyorken, daha temel bir soru olan bir ölçünün aslında ne ölçtüğü ve temel alınan değerlerden ziyade, betimlemeler daha çok onların içeriği, skor metotları ve tekniksel seçenekleriyle ilgilidir. Neyin ölçülüyor olduğu konusu yapı geçerliliği unsuru tarafından kapsanıyor gibi görünmesine rağmen, dişli ve dişsiz arasında ayrım yapan bir ölçüden elde edilen skorların olduğu ya da ağız sağlığının evrensel oranlarıyla ilişki kurduğu gerçeği bize hedeflenen belirli yapı hakkında biraz bilgi verir. Aynı şekilde, tedavi amaçla müdahaleden sonra skorların beklenen yönde değişiyor olduğu gerçeği bize sadece şunu söyler; değişim meydana geldi ancak değişim skorları neyin değiştiğini tam olarak göstermez. Bu, özelliğin bir ölçüsünün nasıl geliştiği ve ölçülen özelliğin nasıl tanımlandığına bağlı olan esasen kavramsal ve metodolojik konudur.(1)

7 2.SAĞLIĞA BAĞLI YAŞAM KALİTESİNİ ÖLÇMEDE TANIMSAL KONULAR Birçok yazar, sağlık ve ilişkili konular üzerine yazın dünyasında kullanılan terimler hakkında yorumlar yapmıştır. Ayrıca, ne anlama geldikleri ve nasıl tanımlanması gerektikleri hususunda az bir fikir birliğiyle alternatif bir şekilde kullanılacak sağlık statüsü, sağlığa bağlı yaşam kalitesi ve yaşam kalitesi gibi anahtar kavramlara karşı bir eğilim görülmektedir. Diş hekimliği alanında, hastanın bakış açısından görülen ölçüler, orijinal olarak sosyo-dişsel göstergeler ya da ağız sağlığı statüsünün ölçüleri, subjektif ağız sağlığı ya da ağız hastalığının sosyal etkilerine de değinir. Bunların yanı sıra, içeriğine bakılmaksızın sınıflandırılan ölçüler ile bu terimler, OH-QoL terimi ile yer değiştirir. Terminolojide bu değişimin kanıtını ölçülerin isimlendirilmesinde görebilirsiniz. Ölçülerin isimleri değişirken, ölçüleri kapsayan öğelerin türü ve skor elde ediliş şeklinde bir değişiklik yaşanmamıştır. Bazı araştırmacılar, sağlık statüsünden daha kapsamlı söylem olduğu için yaşam kalitesi konusu benimsemiş ve tıpta kullanılan sağlığa bağlı yaşam kalitesi ölçüleri aslında yeni bir fonksiyonel statünün ölçüleri olduğunu iddia etmişlerdir. Terminolojinin kullanıldığı ve yıllanmış emeklere uygulanan yeni etiketlerin olduğu geniş bir alan, ağız sağlığı ve OH-QoL tanımlarında da belirgindir. Örneğin, ağız sağlığının eski bir tanımı, diş çürüğünün fonksiyonu ve kişinin öznel olarak hissettiği acı ve rahatsızlık gibi belirtilerin ağız sağlığı ile alakalı olduğunu gösterir. Aynı yazar tarafından ileri sürülen başka bir açıklama hem daha özel hem de daha kapsamlıdır: ağız sağlığı hakkında konuşurken, diş çürüğünden ziyade, odak noktamız, bireyler ve ağız hastalıklarının, rahatsızlıklarının ve koşullarının hayatı, sağlığı ve yaşam kalitesini tehdit etmesi üzerine olmalıdır. Daha sonra, sağlığın alışılagelmiş tanımını da kapsayarak, OH-QoL'yi daha geniş terimler çerçevesinde 2

8 açıklanmıştır. Ayrıca günlük yaşamda sağlık ve vücudun normal işleyişi üzerinde kişisel sağlığın önemini ve günlük işleyişte ağız koşullarının etkileri de bu geniş tanımlamanın içerisinde yeralmıştır. Açıkça, bu tanımlamalardan bazıları gösteriyor ki; sağlığa bağlı yaşam kalitesi sağlık ile eşit değerlendiriliyor. Fakat diğer tanımlamalar ise, insan tecrübesinin daha geniş boyutlarını da kapsayarak bunun sağlıktan da öte bir durum olduğunu ifade ediyor.(1) Günümüzün hastalık örnekleri ve onların sonuçlarında da yansıtıldığı gibi hastalık, sağlık ve yaşam kalitesinin birbirinden farklı kavramlar olduğu hususunda fikir birliği olduğu görünüyorken, sağlığa bağlı yaşam kalitesinin (ve onun bir uzantısı olan OHQoL) ne ifade ettği tam olarak çözülememiştir. Sonuç olarak, ağız hastalığı araştırması ve çalışmasında kullanılmak üzere geliştirilen ölçülerin sağlık statüsünün göstergesi ya da sağlığa bağlı yaşam kalitesi göstergesi olarak kabul edilip ya da edilmemesi kısmen belirsizdir.(1) Ağız sağlığından, ağız sağlığına bağlı yaşam kalitesine doğru olan terminolojideki değişim şu varsayıma dayanıyor gibi duruyor: Ölçüler, çeşitli türden rahatsızlıklar ya da ağız hastalıkları ile uyum sağlayan işlevselliğin yönlerini hedef alıdığı için, onlar, bu hastalıkların ve rahatsızlıkların yaşam kalitesini nasıl etkilediğini kesinlikle göstermelidir. Leplege ve Hunt'un (2) önerdiği üzere sağlık statüsünü ölçme çıkarımları yaşam kalitesini ölçmeden oldukça farklıdır. Ayrıca, kronik koşullarla ilgili araştırmalar ortaya koymuştur ki, oldukça fazla fiziksel kısıtlamaya rağmen yaşam kalitesi iyidir. Bu yetersizlik çelişkisi, sağlığın ve yaşam kalitesinin sadece kavramsal olarak değil, aynı zamanda deneysel olarak da birbirlerinden ayrı olduklarını gösteriyor.(1) Bu tutarsızlık Gill ile Feinstein (3) ve Guyatt ve Cook (4) arasındaki tartışmadan kaynaklanıyor. Bu gibi ölçülerin yüzey geçerliliğinin önemli 3

9 değerlendirmelerinde Gill ve Feinstein (3), birçok kıstas sıralamıştır. Ve eğer ölçü, Gill ve Feinstein'in (3) yaşam kalitesi olarak adlandırdıkları şeyi ( fakat Guyatt ve Cook'un (4) daha uygun bir şekilde 'sağlığa bağlı yaşam kalitesi' olarak tanımladığı) değerlendirmede kullanılacaksa, bu kıstasların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu kıstas tablo 1 de listelenmiştir. Fakat Guyatt ve Cook (4) bu kıstasların çok fazla zorlayıcı olduğuna inanmakta ve ölçülerin değerlendirilebileceği daha kısıtlı bir dizi sunmaktadır. (bkz. Tablo1) İki yaklaşım arasında farklılıklar olmasına rağmen, değerlendirilen kurguyu vurgulama açısından bir ölçüyü inceleme söz konusu olduğunda iki yaklaşım da gösteriyor ki; iki geniş ve örtüşen soruların dikkate alınması gerekmektedir: Birinci soru hasta ya da kişi merkezli ölçünün var olup olmadığı ve ikinci soru ise çeşitli türden rahatsızlıklar tarafından eşlik edilen ve hastalar, insanlar için önemli olan günlük yaşam açılarını da birleştiriyor mu? (1) Tablo 1- Sağlığa bağlı yaşam kalitesi ölçülerini değerlendirmek için kriterler (1) Gill ve Feinstein'in kriteri Araştırmacılar kavramsal olarak yaşam kalitesinden ne kastettiklerini tanımladılar mı? Yaşam kalitesinin unsurları olarak ölçmek istedikleri etkileri belirttiler mi? Kullandıkları araç gereçleri niçin seçtiklerini araştırmacılar söylediler mi? Araştırmacılar çeşitli araç gereç, etki alanı ve cihazlardan topladıkları sonuçları tek bir karma not halinde topladılar mı? Hastalardan yaşam kalitesi için genel sınıflandırma yapması istendi mi? Ayrıntılı şekilde yaşam kalitesi, sağlığa bağlı yaşam kalitesinden ayırt edildi mi? Araştırmacılar tarafından teklif edilen araç-gereçlerde listelenen öğelere ek ilave 4

10 yapması için hastalar çağrıldı mı? Eğer öyleyse, bu eklenen öğeler son sınıflandırmayla birleştirildi mi? Hastalar kendileri için hangi öğelerin önemli olduğunu belirtti mi? Eğer öyleyse, bu önemli sınıflandırmalar en son sınıflandırmayla birleştirildi mi? Guyatt ve Cookun Kriteri Yazarlar, yaşam açılarını ölçtükleri hastaların, hastalar için önemli olduğunu gösteriyor mu? Eğer öyle değilse, önceki araştırmaları onların önemini göstermiş miydi? Klinik deneyimin hasta değerini gösterdiği hastaların yaşam açısını araştırmacılar inceliyor mu? Hariç tutulan hastalar için önemli olan OHRQL nin yanları var mı? Kişisel olarak hastalardan hayatlarına direkt bir değer koyması istendi mi?(1) 2.1.BİREY MERKEZLEMENİN ÖNEMİ Tanılamalar hakkında önemli derecede anlaşmazlığa rağmen, yaşam kalitesi bileşenlerinin, hastaların bakış açısını yansıtması gerektiğine dair bir fikir birliğine varılmıştır. Bu kriterle örtüşen ölçüler, uzman merkezli yerine hasta ya da birey merkezlidir. Sağlığa bağlı yaşam kalitesini ya da yaşam kalitesini değerlendirmeyi iddia eden çoğu ölçü eleştirilmiştir; çünkü hastaların, bireylerin ya da bunlarla alakası olduğu varsayılan şeyler yerine onlar, doktorların, toplumbilimcilerin ya da diğer uzmanların değer ve ilgilerini yansıtmaktadır. Hastalar tarafından doldurulan anketler ve hastaların isteklerini yansıtan anketler arasında bir karışıklık olduğunu iddia ederek Leplege ve Hunt (2) çok daha ileriye gitmiştir. Ayrıca, Leplege ve Hunt (2), hastalardan sıklıkla kendi ilgi ve alakalarına uygun olmayan anketleri doldurmasının istendiğini belirtmiştir. 5

11 Guyatt'a (4) göre yaşam kalitesi konusunu yakalamayı iddia eden ve anketleri içeren öğeler, anketi kesinlikle tamamlaması beklenen insanlarla yapılan ayrıntılı bir röportajdan kaynaklanıyor olmalıdır. Sonuç olarak, OH-QoL' ölçülerini değerlendirmenin bir yolu ölçüyü kapsayan öğelerin geliştiği biçimdir. Onlar hedef toplum ile yapılan röportajlardan mı kaynaklanıyor? Eğer öyle değilse, öğeler, yayın dünyası incelemeleri ya da klinik fikir gibi diğer kaynaklardan sağlanıyorsa, öğelerin anketi tamamlaması beklenen insanların ilgilerini tamamen karşıladığına dair diğer kaynaklarda ya da başka bir yerde kanıt var mı? Araştırmacılar, ölçüt geçerliliği kadar önemli olan fakat sıklıkla ihmal edilen içerik geçerliliğinin bir bileşeni olan içerik kapsamına eriştiler mi?(1) 2.2.BİREY MERKEZLEMENİN ÖNEMİNİ OLUŞTURMAK Şimdiye kadar olan tartışma gösteriyor ki ağız sağlığı statü ölçüsü ve OH- QoL'nin ölçüsü arasındaki ayrım oldukça basittir. Gill ve Feinstein'in (B) belirttiği gibi Hastanın değerlerini ve tercihlerini birleştirme gereksinimi, sağlığın diğer tüm ölçülerinden yaşam kalitesini ayıran şeydir. Yani, önemli olan; anketi kapsayan öğeler hedef toplum için önemli olan günlük yaşamın yönlerine değiniyor mu? Peki önem nasıl oluşturulur? Neyin önemli olduğuyla beraber, hastaların ve bireylerin görüşlerini ortaya çıkarmada çalışmalar ilk adım olmasına rağmen bunlar yetersizdir. Röportajlar röportaj yapılan kişiye çarpıcı gelen öğeyi ortaya çıkarabilir, oldukça az ve çok önemli olan deneyimlerin çoğunu röportaj ortaya çıkarabilir.(1) Ayrıca, eğer anket, analiz öğesinin grup olduğu yerde klinik denemelerde ya da diğer çalışmalarda kullanılacaksa hangi deneyimlerin çalışmaya katılacak grup için önemli olduğunu belirtmede bir yol bulunmalıdır. Guyatt ve diğerleri (4) tarafından öne sürülen çözüm öğe etki çalışmasıdır. Burada öğe tarafından tanımlanan problemi 6

12 tecrübe eden ve bu durumda meydana gelen sıkıntının ve rahatsızlığın ne kadar olduğunu yansıtan bir grup hastaya ya da insana röportajlardan elde edilen öğeler verilir. Öğe etki skorları, problemin tekrarlanma sıklığını; yani son anket için seçilen gözde öğeler ve bu skorlara göre dizilen öğeleri çoğaltarak hesaplanır Sonuç olarak, öğe etkisi yaklaşım, hasta merkezli anket yerine grup merkezli anket meydana getirir. Bu Guyatt ve Cook (C) tarafından bilinmektedir. Grup merkezli anketler klinik denemeler için uygunken klinik uygulama için uygun olmadıkları açıkça ortadır. Klinik tedavi uzmanları tedavi kararları alırlarken bireysel olarak bir kişinin değerlerini dikkate almalıdır Çünkü bu değerler, öğe etki çalışmasına katılanların abartılmış değerlerinden farklı olabilir ya da onlar tarafından gizlenebilir. Bu ;yaşam kalitesi, sağlığa bağlı olduğu zaman bile farklı bileşenlere ve hastaya özgü olan anlam ve öneme sahip olduğunu gösteriyor. Aslında, yaşam kalitesini ölçmede temel zorluk yaşam kalitesinin bireylere özgü olmasından kaynaklanmaktadır. Sağlığa bağlı yaşam kalitesi ölçüsünü geliştirmek amacıyla, bu çelişkiye çözüm Gill ve Feinstein'in(2) önerilerinde bulunabilir. Şöyle ki; oran sıklığı, şiddeti ve önemi ankete katılanlara ilave öğeler eklemesine imkân sunmaktadır. Ayrıca, bir grup bireyin farklı olan tercihlerini ve değerlerini yansıtabilen ve özet çelişkiler olan genel sınıflandırmayı kullanmaya da imkân sunmaktadır. Bu demek oluyor ki, bir anket karmaşık bir yapıya sahip olmalıdır. Yani, bir anket şunları içermelidir: tecrübeleri belgeleyen sorular, bir bireyin bu tecrübelere yüklediği değeri gösteren önem oranları, sağlığa bağlı yaşam kalitesi, yaşam kalitesinin genel sınıflandırması ve anket tarafından kapsanmayan tecrübeleri ortaya çıkarmak için açık uçlu sorular. Eğer bu gereklilikler karşılanmazsa, bir ölçü sağlığa bağlı yaşam kalitesini ulaşamaz, aksine o sağlık statüsünün bir ölçüsü olur. 7

13 Bu ölçüler, önceden kararlaştırılmış standart bir liste sunmak yerine, ankete katılanlara konuları ve sağlığın etkisi altında olan ilgileri seçmeleri için imkân sunmaktadır. Fakat onlar da, bu anketlerin doldurulması zaman alıcı ve zor olduğunu kabul etmektedir. (1) 8

14 3.AĞIZ SAĞLIĞINA BAĞLI YAŞAM KALİTESİ (OHRQoL) ÖLÇÜLERİ Geriatrik/Genel Ağız Sağlığı Değerlendirme İndeksi (GOHAI) Ağız Sağlığı Önemi Profili (OHIP) Günlük Aktivitede Ağzın Önemi (OIDP) Çocuk Ağız Sağlığı Yaşam Kalitesi Anketleri (CPQ ) 3.1.GERİATRİK/GENEL AĞIZ SAĞLIĞI DEĞERLENDİRME İNDEKSİ (GOHAI) GOHAI, hasta tarafından bildirilen ağız fonksiyonu problemlerinin 12 öğelik ölçüsü ve dişsel tedavinin etkililiğini değerlendirmede kullanılması amaçlanan ağız hastalıklarına bağlı psiko sosyal etkilerdir Ağız sağlığının hasta merkezli tanımlamasına dayandığından dolayı GOHAI tarafından değerlendirilen yapının tamamı belirlenmiştir. Onun 12 öğesi, diş klinikleri ve uzman merkezlere katılan insanlarla yapılan nitel röportajlar ve sağlık uzmanlarına danışmalar ile kaynak taramasını takiben gelişen 36 öğenin ilk havuzundan meydana gelir. Öğe seçimini dikkate alarak, son 12 öğeyi seçmek için oluşturulacak mantık ve kalan 24 öğe dışındakiler belli değildir. Ancak, öğeler 3 tane farklı varsayılan alanı, yani; psikososyal fonksiyon, acı ve rahatsızlığı yansıtması amacıyla seçilmiştir. Bu doğrultuda, öğe seçim süreci, hasta ya da birey merkezli yaklaşımdan ziyade uzman merkezli bir yaklaşım ile sürdürülmüş gibi durumaktadır. Seçilen öğeler önemli gibi duran konuları hedef alsa da yazarlar böyle olduğu hususunda hiçbir dayanak sunmamaktadır. Tahminen, öyle görünüyor ki, bazı hastaların ilgileri bu ölçü tarafından karşılanmayacaktır. Yazarlar, yaşam kalitesinin daha fazla unsurunu yansıtması için ölçüyü genişletmeyi önerdikleri zaman bu durumu fark etmişledir. Ölçünün ilk onayı GOHAI skorlarının birleşimine ve ağız 9

15 sağlığı statüsünün klinik ölçülerine dayanmaktadır. Yaşlı nüfusun kurumsallaşmış bir çalışması daha geniş bir yaklaşım ortaya koymuştur. Sonuç olarak, sağlığa bağlı yaşam kalitesi ölçüsünü gerekli kılan kriterlerden birkaçını bu ölçü karşılamaktadır. Başlığının da gösterdiği gibi, GOHAI öznel ağız sağlığı statüsünün en iyi ölçüsü olarak kabul edilir.(5) 3.2.AĞIZ SAĞLIĞI ÖNEM PROFİLİ (OHIP) OHIP, hastalığın ICIDH örneğini onun sonuçlarını temel almaktadır. OHIP, ağız hastalıklarının sosyal açıdan önemini değerlendirmeyi amaçlar, yani; bunlar işlev bozukluğu, rahatsızlık ve bu koşullardan kaynaklanan engelliliktir. Ölçünün amacı geniştir: bireyler ve gruplar arasındaki sosyal önemi kaydederek bakımın önceliklerini değerlendirmek, ağız sağlığı davranışlarını anlama, dişsel tedaviyi değerlendirme ve ağız sağlığını desteklemek için bilgi sağlamaktır. Kişisel olarak algılanan ağız sağlığı ölçüsünü geliştirmek asıl amaçtır. Ölçüyü geliştirmede, 535 açıklamaların ilk dizini, özel uygulamalar ve diş hastanesi kliniklerinden toplanan 64 tane diş hastası ile yapılan açık uçlu röportajlardan elde edilmiştir. Bu öğe havuzu, biçimlerine ve içeriklerine dayanan 46 tane eşsiz açıklama dizinine ve kavramsal örnekten elde edilen 6 alandan birini temsil edebilmesi için gerekli olan yetiye kadar düşürülmüştür. Özürlü kavramını temsil eden 3 ek açıklama, mevcut genel sağlık statü ölçüsünden oluşturulmuştur. Gelişim sürecinin bileşeni, OHIP'in hasta merkezli olduğunu ileri sürse de öğe azaltma süreci, öğelerin hastalar için olan önemini temel almaktan ziyade o daha çok, kavramsal çatı ile uyumlarına göre öğeleri seçmek için tasarlanmış uzman merkezlidir. 10

16 İlk olarak, OHIP ölçek ve alt ölçek skorları arasındaki birleşimi göstererek onaylanmıştır. Ağız Sağlığı Durumunun ölçüsü olarak OHIP'in geçerliliği birçok araştırmacı tarafından sağlanmıştır. Skorlar, dişli ve dişsiz arasında ayrımda bulunmakta ve ağız kuruluğu gibi bireysel algılanan ağız koşullarının ve geleneksel klinik göstergelerinin çoğu ile ortalama bir ilişki göstermektedir. OHIP skorları önemli bir şekilde yaşam hoşnutluğu ile ilgilidir ve GOHAI'nın aksine, diğer yordayıcılarını kontrol ettikten sonra bu ilgi/birleşim oldukça netleşmiştir.(6) 3.3.GÜNLÜK AKTİVİTEDE AĞZIN ÖNEMİ (OIDP) Birçok açıdan, OIDP ayırt edici ölçüdür. Öncelikle, diş hizmet planlamasını kolaylaştırmak amacıyla ve toplum diş ihtiyaçlarını değerlendirmek için örnek oluşturan ölçülerle birleşimde kullanılmak üzere geliştirilmiştir. İkinci olarak, en 'üst düzey olarak kabul edilenleri' yani başka bir deyişle; ağız rahatsızlıklarının davranışsal önemini ölçmektedir. Ayrıca, fiziksel, psikolojik ve sosyal aktivitenin kapsandığı kadarını da ölçmektedir. Onun hedef aldığı fiziksel, psikolojik ve sosyal konular, modelin yetersiz ve engelli boyutlarıyla eşit olabilsin diye ICIDH modelinin değiştirilmiş versiyonunu temel almaktadır. Belki, 1990ların başlarında geliştirildiği için, OIDP'nin gelişimine yönelik tanımlamalar, sağlığa bağlı yaşam kalitesi ve yaşam kalitesi gibi terimleri içermiyordur. Ancak, 2004'te geliştirilen ölçünün çocuk versiyonu OH-QoL'NİN ölçüsü olarak betimlenir. OIDP orijinal olarak, Yetersizlik İndekslerinin Tablo Karşılaştırması ve diğer genel ve ağız sağlığı statü ölçülerinden seçilen dokuz öğeyi içermektedir. Orijinal olarak OIDP'yi içeren dokuz öğeyi seçmedeki mantık, ortaya konulmamıştır, bu 11

17 yüzden, ölçünün içerik onayını alıp alamadığı belli değildir. Ayrıca, hiçbir hasta ya da uzman ölçü tarafından hedef alınan aktivitelerin seçiminde hiçbir hasta ya da uzman yer almış gibi görünmediği için OIDP, incelenen ölçüler içerisinde en uzman merkezli olandır. Fakat, çoğu, ölçüden daha karmaşık öğe skor sistemi kullandığından dolayı OIDP ayırt edicidir ve etkilerin hem sıklığını hem de şiddetini değerlendirmektedir. Öğe şiddet skoru, öğe tarafından açıklanan sonucun onların günlük yaşamına ne kadar zarar verdiğini göstermektedir. OIDP'nin yapı geçerliliğini değerlendirmede, eksik dişlerin sayısı gibi klinik ağız sağlığı göstergeleri tarafından ilişkiler incelenmektedir. Kriter geçerliliği, OIDP skorları ve hususları yani 'ağız koşullarından kaynaklanan sıkıntı hissinin tümü' arasındaki ilişki aracılığıyla değerlendirilmektedir. Son değişkenin ne anlama geldiğinin ve ne ölçtüğünün belirsiz olmasından dolayı OIDP ölçülerin temsili kalitesine karşı OIDP'nin onaylanıp onaylanmadığı belli değildir.(1) 3.4.ÇOCUK AĞIZ SAĞLIĞI YAŞAM KALİTESİ ANKETİ (CPQ ) Araştırmacılar hayat kalitesini arttırmaya yönelik çalışmalarda ağız ve diş sağlığının, insanların genel sağlık durumları üzerinde önemli bir yere sahip olduğunu ortaya koymuştur. Ağız ve diş sağlığının hayat kalitesine yani günlük yaşama etkisinin değerlendirilmesi ile toplumların bilinçlendirilmesi, sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve bu hizmetlerin topluma doğru şekilde ulaştırılması konusunda gelişmeler kaydedilebilir. Ağız ve diş sağlığı durumunun yaşam kalitesine etkisinin değerlendirilmesi amacıyla çeşitli ölçüm yöntemleri geliştirilmiştir. Bunlar genellikle yetişkinler üzerinde kullanılmış karşılıklı görüşmeye dayalı ölçeklerdir. Bu ölçeklerle daha çok kişilerin psikolojik, sosyal, mental ve kültürel değerleri ortaya koyularak sağlık hizmetlerinden beklentileri ve hizmetlerin kalitesi değerlendirir. Son 12

18 dönemlerde, ortodontik tedavi gereksinimin algılanması, ortodontik bozuklukların yaşam kalitesine olan etkileri çocuklar üzerinde çeşitli ölçeklerle kullanılarak araştırılmaktadır. Oral sağlıkla ilişkili hayat kalitesi ölçümlerinin önemine vurgu yapılsa da çocuklar üzerinde az sayıda çalışma gerçekleştirilmiştir. Oysa çocuklar pek çok yönden hayat kalitelerini olumsuz etkileyen ağız diş sağlığı problemleri ile karşı karşıya kalırlar. Çocukların ağız ve diş sağlığı durumlarının iyileştirilmesi ve bu konuda yapılan değerlendirmeler sağlıklı toplumların temelini oluşturacaktır. Bu nedenlerden dolayı hayat kalitesiyle ilişkili ağız sağlığı ölçümlerinin çocuk popülasyonlarına uyarlanması büyük önem taşır. (7) Kültürler arası adaptasyonu sağlamak üzere geniş İngilizce araçlar ise nadirdir. Medical Outcome Trust, araştırma için gerekli belgelerin uyarlamalarını yapmıştır çünkü farklı kültürler ve ayarları kapsayan anket uyarlamaları olmadan bulguların karşılaştırılabilmesi sınırlanmış olacaktır.(8) OHRQoL araştırmalarında en sıklıkla kullanılan belge olan Çocuk Algılama Anketi (CPQ ) başlangıçta Kanada da geliştirilmiştir. Farklı ülkeler ve kültürler için yapılan birçok çalışma, anketlerin uygulanmasının tercüme süreci, kültürel adaptasyon ve çocuk algılama anketinin varlığı ya da yokluğu ile uluslar arası işbirlikleri ( Avustralya, Brezilya, Çin, Danimarka, Yeni Zelanda, Suudi Arabistan, İngiltere) açısından gelecek vaad edici olduğunu göstermektedir.(8) 13

19 3.4.1.CPQ ÜN GELİŞTİRİLMESİ 11 ila 14 yaş arası çocuklarda ağız içi sağlığı ile ilgili çeşitli etkilerin sıklığını belirlemek üzere kullanılan Çocuk Algılama Anketi CPQ Toronto, Kanada da geliştirilmiş ve onaylanmıştır. Yazarlar, 50 maddeden oluşan bir havuz oluşturmuşlardır. Bu maddelerin 35 tanesi sonuç anketine dahil edilmek üzere seçilmişlerdir yani çalışmayı etkileyen maddeler olarak nitelendirilmektedirler. Anket dört alan içermektedir; oral semptomlar ( beş madde), fonksiyonel limitler ( on madde), duygusal sağlık ( sekiz madde) ve sosyal sağlık (on iki madde). Sorular geçmiş üç ay içerisinde olayların sıklığı ile ilgili sorulmuştur. Cevaplar dereceleri gösteren şekildedir. ( 0= hiç, 1= bir/iki kez, 2= bazen, 3=sık sık, 4= her gün/ neredeyse her gün ) Alan puanları ve toplam CPQ puanları anket maddelerine verilen cevap kodlarının toplanması ile elde edilmiştir. Araçların puanları 0 ila 140 puan arasında değişmektedir ve sorun göstergesidir. OHRQoL deki bozulmaların ciddiyetini anlatmaktadır. 0 puanı bir problem olmadığını gösterirken, yüksek CPQ puanları OHRQoL de daha çok bozulma olduğunu gösterir. Bu 35 maddeye ek olarak CPQ 11-14, çocukların ağız içi sağlıkları ve genel sağlıkları ile ilgili geniş çaplı derecelendirme bulunan iki soru daha içermektedir. Bu geniş çaplı derecelendirmelerin cevapları beş puanlık formattadırlar ( mükemmel, çok iyi, iyi, orta, zayıf) (9) 14

20 3.4.2.GÜVENİRLİLİK VE GEÇERLİLİĞİN DEĞERLENDİRİLMESİ Çocuklar, Dünya Sağlık Örgütü nün basit metodlar kriterlerine uygun olarak ayarlanmış bir araştırmacı tarafından klinik olarak araştırılmışlardır. Araştırmalar, çocukların okulunda gerçekleştirilmiştir. DMFT ( kalıcı dentisyonda toplam çürük, kaybedilen ve yeniden çıkan diş )içeriği ve bileşenleri çürük durumları için kullanılmıştır. Dental plak birikmeleri incelenmiş ve AmbjØrnsen ve arkadaşları tarafından tanımlanan 0= görünür plak yok, 1= görünür plak var tanımlaması ile her bir birey için kaydedilmiştir. Dişlerdeki kapanmama durumunun varlığı, Klink- Heckmann ve arkadaşlarının önerdiği indikatörlerin varlığı ile ölçülmüştür. Önceki dental araştırmalar da dikkate alınarak her çocuk CPQ-G testini tamamlamıştır. Çalışmanın kaydedilmesi gerektiği zamanda, çocukların sözlü onayları istenmeden önce ailelerden onay formlarını imzalamaları istenmiştir. Çocuğun karşı çıkması, ailenin onayını yürürlükten kaldırmaktadır. Çocuk sözlü olarak onay verdiği zaman, bu onay belgelenmektedir Araçların ölçmesi gereken değerleri ölçtüğünden emin olabilmek için, puan doğrulama işlemleri yapılmaktadır. Orijinal CPQ yazarları ve yeni dil uyarlamalarının puan değerlerinin uyumlu olması için doğrulama çalışmaları yapılmalıdır. Bu nedenle, doğrulamayı gerçekleştirebilmek için Spearman in derece korelasyonları programlanmıştır. Toplam ölçekte ve her alanda çocukların ağız içi sağlığı ve genel sağlık ile ilgili rapor ettikleri puanlar ( mükemmel, çok iyi, iyi, orta, zayıf ) bu program ile hesaplanmıştır. Daha önceki araştırmalara göre, CPQ-G puanları ve iki genel sağlık sorusu arasındaki orta ( Cohen a göre ) ilişkinin, ağız içi sağlığı ile ilişkisinin, genel sağlık ile ilişkisinden daha büyük olması beklenmektedir.(3) 15

21 Doğrulama çalışmalarına ek olarak, hangi CPQ-G puanlarının çocukların OHRQoL lerinde değişiklik yaptığı bilinen ya da bilinmeyen puanlar olduklarına karar verilmiştir. Fiziksel ağız içi sağlığı üzerinde üç temel etkenin bireyler arasında nasıl değişiklik gösterdiği ile ilgili çalışmalar yapılmıştır. Bu üç etken şu şekildedir. 1- DMFT içeriği ( DM bileşenleri için 0-2 ye karşı >2, 0 a karşı >0 ) 2- Plak birikimi içeriği ( var ya da yok) 3-Dişlerde kapanmama probleminin varlığı. DMFT içeriği 0-2 ya karşı >2 ve 0 a karşı >0 şeklinde iki kısıma ayrılmaktadır ve farklı DM bileşenleri ile bireyler karşılaştırılmaktadır. Plak birikimi ve dişlerde kapanmama problemi ise varlık ve yokluğa göre kategorilendirilmiştir.(8) Mann-Whitney testi kullanılarak dört değişken için CPQ-G grubu test edilmiştir. Ayrıca nokta çift serili korelasyon katsayısı, CPQ-G puanları ile fiziksel ağız içi sağlığı etkenleri arasındaki ilişkinin büyüklüğünü belirlemek üzere hesaplanmıştır. Önceki çalışmalara göre, bireyler arası CPQ-G toplam puanlarında daha az çürük ve plak birikimi ile karşılaştırıldığında değişim olmaması beklenmektedir. Cohen in kılavuzuna göre ilişkinin büyüklüğü düşük ( 0,10-0,29) den az olmalıdır. Dişlerde kapanmama problemi yaşayan çocuklarda, bu sorunu yaşamayan çocuklara oranla daha fazla OHRQoL bozulmaları görülmesi beklenmektedir. Dişlerdeki kapanma sorunu ile CPQ-G puanları arasında ise düşük bir ilişki olması beklenmektedir. (8,10) İlginçtir ki, çocukların dental görünümlerinden memnuniyetleri aynen kaldığı halde, ortaokula geçiş dönemlerinde ağız sağlığı ile bağlantılı yaşam kaliteleri ilerlemektedir. Ayrıca cinsiyet ile yaşam kalitesi arasında kayda değer bir ilişki yoktur. Ergenlikle ilgili diğer değişimler de bu bulguları açıklıyor olabilir. Kız çocukları, erkeklere göre daha erken ergenliğe girerler ve bu süreçteki değişikliklere daha çabuk adapte olurlar. Bu nedenle kızlar görünüşlerinin daha çok farkındadırlar ve 16

22 ilkokuldaki yaşıtlarından daha çabuk uzaklaşırlar. Bu durum, neden kızların ağız sağlığı ile bağlantılı yaşam kalitelerinin daha kısa sürede geliştiğini açıklar niteliktedir. Yazarın tartıştığı gibi, başka farklı faktörler de bu durum üzerinde etkili olabilir.(10) Çocuklardaki ağız içi sağlığı ile bağlantılı yaşam kalitelerinin değişimini gözlemek için uzun süreli araştırmalar yapılabileceği de tartışılmıştır. Bununla beraber, yapılan bu çalışma çocukların hayatlarının farklı evrelerinde ağız içi sağlığı ile bağlantılı olarak yaşam kalitelerinin ne şekilde etkilendiğinin incelenmesi açısından yol göstericidir. (8) YABANCI DİLDEN ADAPTASYON Yabancı dilde hazırlanan herhangi bir ölçeğin Türkiye deki gruplar üzerinde kullanılabilmesi için öncelikle Türkçeye tercüme edilmesi gerekmektedir. Türkçeye çeviri aşamasında ölçeğin uygulanacak çalışma grubunun özelliklerine göre kültürel adaptasyonunun sağlaması ve anlaşılır olması önem taşımaktadır. Ölçeklerin tercümeleri sırasında kullanılan terminolojinin mesleki dilde olmaması için konu ile ilgili kişilerin yanı sıra konu hakkında bilgisi olmayan kişilerin kullanılması önerilmektedir. Ölçeğin tercüme güvenirliği, Türkçeden tekrar orijinel dilinde çevrilmesi ile kontrol edilir.(11) 17

HEMODİYALİZ HASTALARINDA HASTALIK ALGISI ÖLÇEĞİNİN KLİNİK SONUÇLAR İLE İLİŞKİSİ

HEMODİYALİZ HASTALARINDA HASTALIK ALGISI ÖLÇEĞİNİN KLİNİK SONUÇLAR İLE İLİŞKİSİ HEMODİYALİZ HASTALARINDA HASTALIK ALGISI ÖLÇEĞİNİN KLİNİK SONUÇLAR İLE İLİŞKİSİ DERYA DUMAN EMRE ERDEM Prof.Dr. TEVFİK ECDER DİAVERUM GENEL MERKEZ ÖZEL MERZİFON DİYALİZ MERKEZİ GİRİŞ Son yıllarda önem

Detaylı

AKUT LENFOBLASTİK LÖSEMİ TANILI ÇOCUKLARIN İDAME TEDAVİSİNDE VE SONRASINDA YAŞAM KALİTELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Dr. Emine Zengin 4 mayıs 2018

AKUT LENFOBLASTİK LÖSEMİ TANILI ÇOCUKLARIN İDAME TEDAVİSİNDE VE SONRASINDA YAŞAM KALİTELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ. Dr. Emine Zengin 4 mayıs 2018 AKUT LENFOBLASTİK LÖSEMİ TANILI ÇOCUKLARIN İDAME TEDAVİSİNDE VE SONRASINDA YAŞAM KALİTELERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Dr. Emine Zengin 4 mayıs 2018 Lösemiye bağlı Psikososyal Geç Etkiler Fiziksel Görünüm (Saç

Detaylı

Kronik Böbrek Hastalarında Eğitim Durumu ve Yaşam Kalitesi. Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniği, Prediyaliz Eğitim Hemşiresi

Kronik Böbrek Hastalarında Eğitim Durumu ve Yaşam Kalitesi. Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniği, Prediyaliz Eğitim Hemşiresi Kronik Böbrek Hastalarında Eğitim Durumu ve Yaşam Kalitesi Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniği, Prediyaliz Eğitim Hemşiresi Giriş: Kaliteli yaşam; kişinin temel ihtiyaçlarını karşıladığı,

Detaylı

Özgün Problem Çözme Becerileri

Özgün Problem Çözme Becerileri Özgün Problem Çözme Becerileri Research Agenda for General Practice / Family Medicine and Primary Health Care in Europe; Specific Problem Solving Skills ANKARA ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ AİLE HEKİMLİĞİ

Detaylı

Yaş Doğrulama Metotları

Yaş Doğrulama Metotları Yaş Doğrulama Metotları Yrd. Doç. Dr. Aysun GÜMÜŞ Ondokuzmayıs Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Samsun Birçok kemikleşmiş yapı günlük ve yıllık periyodik birikimler oluşturmak suretiyle

Detaylı

Yabancı Dilde Hazırlanmış Bir Ölçeğin Türkçe ye Uyarlanması: Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Yaşama Etkisi

Yabancı Dilde Hazırlanmış Bir Ölçeğin Türkçe ye Uyarlanması: Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Yaşama Etkisi Özgün Araştırma EÜ Dişhek Fak Derg 2009; 30: 97-103 Derleme EÜ Dişhek Fak Derg 2005; 26: 1-5 Yabancı Dilde Hazırlanmış Bir Ölçeğin Türkçe ye Uyarlanması: Çocuklarda Oral Sağlığın Günlük Yaşama Etkisi Turkish

Detaylı

K U L L A N I M B İLGİLERİ

K U L L A N I M B İLGİLERİ T Ü R K Ç E C O M P U TER SYSTE M U S A B I L I TY QU E S T I O N N A IRE S H O RT VERSIO N (T- C S U Q - S V ) A N K E Tİ K U L L A N I M B İLGİLERİ DOÇ.DR. OGUZHAN ERDINC I S T A N B U L, 2 0 1 5 GENEL

Detaylı

Prediyaliz Kronik Böbrek Hastalarında Kesitsel Bir Çalışma: Yaşam Kalitesi

Prediyaliz Kronik Böbrek Hastalarında Kesitsel Bir Çalışma: Yaşam Kalitesi Prediyaliz Kronik Böbrek Hastalarında Kesitsel Bir Çalışma: Yaşam Kalitesi Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Nefroloji Kliniği, Prediyaliz Eğitim Hemşiresi Giriş: Kronik Böbrek Hastalığı (KBH); popülasyonun

Detaylı

HS-003. Nuray ŞAHİN ORAK (Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı.

HS-003. Nuray ŞAHİN ORAK (Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı. HS-003 Nuray ŞAHİN ORAK (Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Hemşirelik Bölümü, Hemşirelik Esasları Anabilim Dalı. İstanbul) Sezgi ÇINAR PAKYÜZ (Celal Bayar Üniversitesi, Manisa Sağlık Yüksekokulu,

Detaylı

Veri Toplama Teknikleri

Veri Toplama Teknikleri A. Gözlem Yoluyla Veri Toplama Teknikleri B. Soruşturma Yoluyla Nicel Veri Toplama Teknikleri Yazılı Soruşturma Tekniği Anket, Başarı Testi Yapılandırılmış Gözlem Önceden hazırlanmış göstergeler ve semboller

Detaylı

Türkiye Klinik Kalite Programı

Türkiye Klinik Kalite Programı Türkiye Klinik Kalite Programı 3 Mayıs 2013 Dr. Hüseyin ÖZBAY Amaç: Türkiye de klinik kalitenin izlenmesi ve değerlendirilmesine yönelik mevcut durum tespitinin yapılması ve klinik kalite ölçme ve değerlendirme

Detaylı

Üniversite Hastanesi mi; Bölge Ruh Sağlığı Hastanesi mi? Ayaktan Başvuran Psikiyatri Hastalarını Hangisi Daha Fazla Memnun Ediyor?

Üniversite Hastanesi mi; Bölge Ruh Sağlığı Hastanesi mi? Ayaktan Başvuran Psikiyatri Hastalarını Hangisi Daha Fazla Memnun Ediyor? Üniversite Hastanesi mi; Bölge Ruh Sağlığı Hastanesi mi? Ayaktan Başvuran Psikiyatri Hastalarını Hangisi Daha Fazla Memnun Ediyor? Ebru Turgut 1, Yunus Emre Sönmez 2, Şeref Can Gürel 1, Sertaç Ak 1 1 Hacettepe

Detaylı

Sağlıkta Yaşam Kalitesinin Klinikte Kullanımı

Sağlıkta Yaşam Kalitesinin Klinikte Kullanımı . SAYKAD Sağlıkta Yaşam Kalitesi Derneği 2002 Sağlıkta Yaşam Kalitesinin Klinikte Kullanımı Ömer Aydemir Celal Bayar Üni. Tıp Fak. Psikiyatri A. D. Sağlık Hizmetinde Amaç Hastanın hastalığı ile ilgili

Detaylı

GİRİŞ. Bilimsel Araştırma: Bilimsel bilgi elde etme süreci olarak tanımlanabilir.

GİRİŞ. Bilimsel Araştırma: Bilimsel bilgi elde etme süreci olarak tanımlanabilir. VERİ ANALİZİ GİRİŞ Bilimsel Araştırma: Bilimsel bilgi elde etme süreci olarak tanımlanabilir. Bilimsel Bilgi: Kaynağı ve elde edilme süreçleri belli olan bilgidir. Sosyal İlişkiler Görgül Bulgular İşlevsel

Detaylı

ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ UZMANLIK EĞİTİMİ PROGRAMLARINI DEĞERLENDİRME ANKETİ

ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ UZMANLIK EĞİTİMİ PROGRAMLARINI DEĞERLENDİRME ANKETİ ORTOPEDİ VE TRAVMATOLOJİ UZMANLIK EĞİTİMİ PROGRAMLARINI DEĞERLENDİRME ANKETİ* Sayın katılımcı bu anket, bölümümüzdeki araştırma görevlilerinin uzmanlık eğitim programları hakkındaki duygu ve düşüncelerini

Detaylı

KANSER HASTALIĞINDA PSİKOLOJİK DESTEĞİN ÖNEMİ & DEPRESYON. Uzm. İletişim Deniz DOĞAN Liyezon Psikiyatri Yük.Hem.

KANSER HASTALIĞINDA PSİKOLOJİK DESTEĞİN ÖNEMİ & DEPRESYON. Uzm. İletişim Deniz DOĞAN Liyezon Psikiyatri Yük.Hem. KANSER HASTALIĞINDA PSİKOLOJİK DESTEĞİN ÖNEMİ & DEPRESYON Uzm. İletişim Deniz DOĞAN Liyezon Psikiyatri Yük.Hem. Onkoloji Okulu İstanbul /2014 SAĞLIK NEDİR? Sağlık insan vücudunda; Fiziksel, Ruhsal, Sosyal

Detaylı

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÖZEL EĞİTİM ANABİLİM DALI

ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÖZEL EĞİTİM ANABİLİM DALI ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ÖZEL EĞİTİM ANABİLİM DALI EĞİTİMDE BÜTÜNLEŞTİRME UYGULAMALARI TEZSİZ II. ÖĞRETİM YÜKSEK LİSANS PROGRAMINA İLİŞKİN BİLGİLER Özel gereksinimli

Detaylı

Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE)

Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE) 2015 İGR Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksi (EUİGE) Sıkça Sorulan Sorular Eşitsizliğe Uyarlanmış İnsani Gelişme Endeksinin amacı nedir? İGE üç temel boyutta insani gelişmeye ilişkin kazanımların

Detaylı

*Her aşamadaki tanılamada, bireyin eğitsel. *Ayrıca özel eğitim gerektiren öğrencilerin normal

*Her aşamadaki tanılamada, bireyin eğitsel. *Ayrıca özel eğitim gerektiren öğrencilerin normal *Her aşamadaki tanılamada, bireyin eğitsel performans düzeyi belirlenir, gelişim alanlarındaki özellikleri değerlendirilir ve bu değerlendirme sonuçları dikkate alınarak eğitim amaçları ve hizmetleri plânlanır,

Detaylı

Yrd.Doç.Dr. Serap YÜKRÜK GİRİŞ. Geleneksel Türk Müziği

Yrd.Doç.Dr. Serap YÜKRÜK GİRİŞ. Geleneksel Türk Müziği GELENEKSEL TÜRK MÜZİĞİYLE AMATÖR OLARAK İLGİLENEN BİREYLERİN ORTAÖĞRETİM DERS SÜREÇLERİNDE YER ALAN GELENEKSEL ÖĞRETİ VE UYGULAMALARI DEĞERLENDİRME DURUMLARI Yrd.Doç.Dr. Serap YÜKRÜK GİRİŞ Sanat eğitiminin

Detaylı

VERİ TOPLMA ARAÇLARI

VERİ TOPLMA ARAÇLARI VERİ TOPLMA ARAÇLARI GÖZLEM GÖRÜŞME ANKET ANKET Anket, insanların yaşam koşullarını, davranışlarını, inançlarını veya tutumlarını betimlemeye yönelik bir dizi sorudan oluşan bir araştırma materyalidir.

Detaylı

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi

Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Çalışan Sağlığı ve Bilimsel Kapasitenin Güçlendirilmesi Projesi Şu anki sunumun yapılmasına imkan tanıyan bu proje, 692188 sayılı anlaşma kapsamındaki AB Horizon 2020 Araştırma

Detaylı

HASTA DEĞERLENDİRME FORMU

HASTA DEĞERLENDİRME FORMU HASTA DEĞERLENDİRME FORMU TÜRK ECZACILARI BİRLİĞİ ECZANE KONTROL VE İZLEM PROGRAMLARI 1. BAKIM GÖRÜŞMESİ Hasta Adı Soyadı: Eczane Kaşesi: Tarih: HASTALIK VE İLAÇ BİLGİ DÜZEYİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ Size

Detaylı

T.C. CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ LİSANSÜSTÜ TEZ ÖNERİSİ YAZIM KILAVUZU

T.C. CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ LİSANSÜSTÜ TEZ ÖNERİSİ YAZIM KILAVUZU T.C. CUMHURİYET ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ LİSANSÜSTÜ TEZ ÖNERİSİ YAZIM KILAVUZU SİVAS 2014 1 İÇİNDEKİLER 1. Tezin Başlığı...1 2. Giriş...1 2.1. Problem Durumu...1 2.1.1. Problem Cümlesi ve

Detaylı

Bekar Evli Boşanmış Eşi ölmüş Diğer. İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Fakülte Yüksek Lisans

Bekar Evli Boşanmış Eşi ölmüş Diğer. İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul Fakülte Yüksek Lisans Form no : Tarih : Bu anket hastalığınızı daha iyi anlayabilmek ve sizlere daha yararlı olabilmek için düzenlenmiştir. Lütfen olabildiğince nesnel (objektif) yanıtlamaya özen gösterin. Ankete kimliğinizi

Detaylı

Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu Başvuru Formu

Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu Başvuru Formu Orta Doğu Teknik Üniversitesi İnsan Araştırmaları Etik Kurulu Başvuru Formu Orta Doğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) bünyesinde yapılan ve/ya ODTÜ çalışanları/öğrencileri tarafından yürütülen ve insan katılımcılardan

Detaylı

VARYANS ANALİZİ (ANOVA)

VARYANS ANALİZİ (ANOVA) VARYANS ANALİZİ (ANOVA) VARYANS ANALİZİ (ANOVA) Ne zaman kullanırız? Ortalamalar arasında fark olup olmadığına bakmak istediğimizde Sürekli bir ölçüm (continuous data) ve 2 ya da daha fazla grubumuz olduğu

Detaylı

2014

2014 2014 DİKKAT EKSİKLİĞİ BOZUKLUĞU (DEB) ve MentalUP İçerik DEB e Klinik İlgi DEB Nedir? DEB in Belirtileri DEB in Zihinsel Sürece Etkileri DEB in Psikososyal Tedavisi MentalUP tan Faydalanma MentalUP İçeriği

Detaylı

M-CARE. Anket Sonuçları Raporu - Yönetici Özeti

M-CARE. Anket Sonuçları Raporu - Yönetici Özeti M-CARE Engelli ve Yaşlı Bireylere Evde Bakım ve Sağlık Hizmeti Sağlayıcılarının Mobil Eğitimi Anket Sonuçları Raporu - Yönetici Özeti İş Paketi No: İş Paketi Adı: İP2 Durum Taslak 1 Araştırma ve Analiz

Detaylı

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU. Dahili Servisler

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU. Dahili Servisler DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU Dahili Servisler Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHP) Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), her 10 çocuktan birinde görülmesi, ruhsal, sosyal

Detaylı

YOĞUN BAKIM HEMŞİRELERİNİN İŞ YÜKÜNÜN BELİRLENMESİ. Gülay Göçmen*, Murat Çiftçi**, Şenel Sürücü***, Serpil Türker****

YOĞUN BAKIM HEMŞİRELERİNİN İŞ YÜKÜNÜN BELİRLENMESİ. Gülay Göçmen*, Murat Çiftçi**, Şenel Sürücü***, Serpil Türker**** YOĞUN BAKIM HEMŞİRELERİNİN İŞ YÜKÜNÜN BELİRLENMESİ Gülay Göçmen*, Murat Çiftçi**, Şenel Sürücü***, Serpil Türker**** *Fulya Acıbadem Hastanesi Sorumlu Hemşire, **Fulya Acıbadem Hastanesi Yoğun Bakım Sorumlu

Detaylı

Sağlık Personelinin Yönetimi. Öğr. Gör. Sultan TÜRKMEN KESKİN

Sağlık Personelinin Yönetimi. Öğr. Gör. Sultan TÜRKMEN KESKİN Sağlık Personelinin Yönetimi Öğr. Gör. Sultan TÜRKMEN KESKİN 1 Sağlık Kurumlarında İş Analizi ve İş Dizaynı İş analizi: İşlerin çeşitli yönlerinin tanımlanması, kaydedilmesi ve iş için gerekli olan becerilerin

Detaylı

Bu kılavuz için kanıt derlemesi, daha önceki, ayrıntılı iki derleme sürecine

Bu kılavuz için kanıt derlemesi, daha önceki, ayrıntılı iki derleme sürecine Çevrimiçi Takviye Materyal YÖNTEMLER VE SÜREÇ Bu kılavuz için kanıt derlemesi, daha önceki, ayrıntılı iki derleme sürecine dayanmaktadır. Bunların birincisi 2000 yılında yapılan Ulusal Sağlık Enstitüleri

Detaylı

SPSS E GİRİŞ SPSS TE TEMEL İŞLEMLER. Abdullah Can

SPSS E GİRİŞ SPSS TE TEMEL İŞLEMLER. Abdullah Can SPSS E GİRİŞ SPSS TE TEMEL İŞLEMLER SPSS in üzerinde işlem yapılabilecek iki ana ekran görünümü vardır. DATA VIEW (VERİ görünümü) VARIABLE VIEW (DEĞİŞKEN görünümü) 1 DATA VIEW (VERİ görünümü) İstatistiksel

Detaylı

Zeka Gerilikleri Zeka Geriliği nedir? Sıklık Nedenleri

Zeka Gerilikleri Zeka Geriliği nedir? Sıklık Nedenleri Zeka Geriliği nedir? Zeka geriliğinin kişinin yaşına ve konumuna uygun işlevselliği gösterememesiyle belirlidir. Bunun yanı sıra motor gelişimi, dili kullanma yeteneği bozuk, anlama ve kavrama yaşıtlarından

Detaylı

LÜTFEN KAYNAK GÖSTEREREK KULLANINIZ 2013

LÜTFEN KAYNAK GÖSTEREREK KULLANINIZ 2013 OECD 2013 EĞİTİM GÖSTERGELERİ RAPORU: NE EKERSEN ONU BİÇERSİN (4) Prof. Dr. Hasan Şimşek İstanbul Kültür Üniversitesi (www.hasansimsek.net) 5 Ocak 2014 Geçtiğimiz üç hafta boyunca 2013 OECD Eğitim Göstergeleri

Detaylı

Çocuğunuz ne kadar zeki?

Çocuğunuz ne kadar zeki? On5yirmi5.com Çocuğunuz ne kadar zeki? Psikolojik Danışman Yusuf Menki ile zeka testi konusunu konuştuk. Yayın Tarihi : 20 Aralık 2012 Perşembe (oluşturma : 1/4/2016) Gizem Gül'ün röportajı Hepimiz zeki

Detaylı

SAĞLIK HİZMETLERİNDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME. Gülbiye YENİMAHALLELİ YAŞAR

SAĞLIK HİZMETLERİNDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME. Gülbiye YENİMAHALLELİ YAŞAR SAĞLIK HİZMETLERİNDE EKONOMİK DEĞERLENDİRME Gülbiye YENİMAHALLELİ YAŞAR GIRIŞ Sağlık harcamalarının artışı Kaynak kıtlığı sorunu Birey sağlık koşullarını iyileştirebilecek olası tüm müdahaleleri elde edememektedir.

Detaylı

İlaçla-İlgili Sorunlar için Sınıflandırma

İlaçla-İlgili Sorunlar için Sınıflandırma İlaçla-İlgili Sorunlar için Sınıflandırma (14.01.2010 da revize edilmiştir) 2003-2010 Pharmaceutical Care Network Europe Foundation Vakıf, sınıflandırmanın kullanım ve validasyon sonuçları konusunda bilgilendirildiği

Detaylı

Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin Ölçümü ve Yaşam Kalitesi Ölçeklerinin Sınıflandırılması

Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin Ölçümü ve Yaşam Kalitesi Ölçeklerinin Sınıflandırılması Sağlıkla İlgili Yaşam Kalitesinin Ölçümü ve Yaşam Kalitesi Ölçeklerinin Sınıflandırılması Doç. Dr. Erhan Eser Celal Bayar Üniversitesi e.eser@bayar.edu.tr Yaşam Kalitesinin Sınıflandırılması Sağlıkla Doğrudan

Detaylı

Gelişimsel Endişeler ve Kaçırılmış Fırsatlar. Tuba Çelen Yoldaş, Elif Nursel Özmert, Yıldırım Beyazıt, Bilge Tanrıkulu, Hasan Yetim, Banu Çakır

Gelişimsel Endişeler ve Kaçırılmış Fırsatlar. Tuba Çelen Yoldaş, Elif Nursel Özmert, Yıldırım Beyazıt, Bilge Tanrıkulu, Hasan Yetim, Banu Çakır Gelişimsel Endişeler ve Kaçırılmış Fırsatlar Tuba Çelen Yoldaş, Elif Nursel Özmert, Yıldırım Beyazıt, Bilge Tanrıkulu, Hasan Yetim, Banu Çakır Giriş Gelişimsel sorunlar bütün uluslarda önemli bir çocukluk

Detaylı

UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999) PSİ354 - Prof.Dr. Hacer HARLAK

UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999) PSİ354 - Prof.Dr. Hacer HARLAK UYGULAMALI SOSYAL PSİKOLOJİ (Baron, Byrne ve Suls, 1989; Bilgin, 1999) Sosyal Psikoloji Uygulamaları HUKUK SAĞLIK DAVRANIŞI KLİNİK PSİKOLOJİ TÜKETİCİ DAVRANIŞI VE PAZARLAMA POLİTİKA ÖRGÜTSEL DAVRANIŞ SOSYAL

Detaylı

BÖLÜM 2 VERİ SETİNİN HAZIRLANMASI VE DÜZENLENMESİ

BÖLÜM 2 VERİ SETİNİN HAZIRLANMASI VE DÜZENLENMESİ 1 BÖLÜM 2 VERİ SETİNİN HAZIRLANMASI VE DÜZENLENMESİ Veri seti; satırlarında gözlem birimleri, sütunlarında ise değişkenler bulunan iki boyutlu bir matristir. Satır ve sütunların kesişim bölgelerine 'hücre

Detaylı

T.C. MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

T.C. MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ T.C. MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TEZ ÖNERİSİ HAZIRLAMA KILAVUZU MART, 2017 MUĞLA T.C. MUĞLA SITKI KOÇMAN ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ.... ANABİLİM DALI.... BİLİM

Detaylı

DEFANSİF TIP KAVRAMI: İÇERİK ANALİZİ

DEFANSİF TIP KAVRAMI: İÇERİK ANALİZİ DEFANSİF TIP KAVRAMI: İÇERİK ANALİZİ Prof. Dr. Şebnem ASLAN Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Sağlık Yönetimi Bölümü Doktora Öğr. Kubilay ÖZER Selçuk Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi,

Detaylı

Açıklama 2008 2010. Araştırmacı, danışman, konuşmacı: Herhangi bir maddi ilişki yoktur.

Açıklama 2008 2010. Araştırmacı, danışman, konuşmacı: Herhangi bir maddi ilişki yoktur. Açıklama 2008 2010 Araştırmacı, danışman, konuşmacı: Herhangi bir maddi ilişki yoktur. Gençlerde DEHB nin Öğrenim Hayatı Üzerine Etkileri Dr Aytül Karabekiroğlu Samsun Mehmet Aydın Eğitim ve Araştırma

Detaylı

Ders 9 Hastanelerde Veri Toplama Yöntemleri

Ders 9 Hastanelerde Veri Toplama Yöntemleri Ders 9 Hastanelerde Veri Toplama Yöntemleri İstatistik Nedir? İstatistik; veri olarak ifade edilir. Sayılabilen her bilgi veridir. İstatistik; verilerin toplanması, düzenlenmesi, analiz edilmesi ve yorumlanmasıdır.

Detaylı

Tutum ve Tutum Ölçekleri

Tutum ve Tutum Ölçekleri Tutum ve Tutum Ölçekleri tutum bireye atfedilen ve bireyin psikolojik bir obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzenli bir biçimde oluşturan eğilim Smith ( 1968 ) psikolojik obje birey için

Detaylı

DSK nın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

DSK nın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Balanced Scorecard DSK nın Ortaya Çıkışı ve Gelişimi Bu yöntemin ortaya çıkışı 1990 yılında Nolan Norton Enstitüsü sponsorluğunda gerçekleştirilen, bir yıl süren ve birçok şirketi kapsayan Measuring performance

Detaylı

TIP FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNDE GÜNDÜZ AŞIRI UYKULULUK HALİ VE DEPRESYON ŞÜPHESİ İLİŞKİSİ

TIP FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNDE GÜNDÜZ AŞIRI UYKULULUK HALİ VE DEPRESYON ŞÜPHESİ İLİŞKİSİ TIP FAKÜLTESİ ÖĞRENCİLERİNDE GÜNDÜZ AŞIRI UYKULULUK HALİ VE DEPRESYON ŞÜPHESİ İLİŞKİSİ Egemen Ünal*, Reşat Aydın*, Gülnur Tekgöl Uzuner**, Oğuz Osman Erdinç**, Selma Metintaş* *Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Detaylı

Bilimsel Araştırma Yöntemleri I

Bilimsel Araştırma Yöntemleri I İnsan Kaynakları Yönetimi Bilim Dalı Tezli Yüksek Lisans Programları Bilimsel Araştırma Yöntemleri I Dr. M. Volkan TÜRKER 7 Bilimsel Araştırma Süreci* 1. Gözlem Araştırma alanının belirlenmesi 2. Ön Bilgi

Detaylı

Doç. Dr. Ender ATEŞMAN

Doç. Dr. Ender ATEŞMAN Doç. Dr. Ender ATEŞMAN Hacettepe Üniversitesi AB Bakanlığı, 07.05.2015 Çeviride Kalite Kalite nedir? Kalite nasıl ölçülür? Ürün Standartları Hizmet Standartları TS EN 15038 ISO 17100 Sonuç Her şeyden önce

Detaylı

SANKO ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA TEZ ÖNERİSİ HAZIRLAMA KILAVUZU

SANKO ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA TEZ ÖNERİSİ HAZIRLAMA KILAVUZU SANKO ÜNİVERSİTESİ SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS VE DOKTORA TEZ ÖNERİSİ HAZIRLAMA KILAVUZU EK-1 Tez önerisi öğrencinin yapacağı tez çalışmasını ana hatlarıyla tanımlandığı bir dokümandır. Ayrıca

Detaylı

KADASTRO HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASINDA KALİTE KONTROL ANALİZİ

KADASTRO HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASINDA KALİTE KONTROL ANALİZİ KADASTRO HARİTALARININ SAYISALLAŞTIRILMASINDA KALİTE KONTROL ANALİZİ Yasemin ŞİŞMAN, Ülkü KIRICI Sunum Akış Şeması 1. GİRİŞ 2. MATERYAL VE METHOD 3. AFİN KOORDİNAT DÖNÜŞÜMÜ 4. KALİTE KONTROL 5. İRDELEME

Detaylı

Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Fakülteyi Seçmelerinde Etkili Faktörler

Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Fakülteyi Seçmelerinde Etkili Faktörler 21 Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğrencilerinin Fakülteyi Seçmelerinde Etkili Faktörler Füsun Yarış*, Kemal Turhan**, Gamze Çan***, Yavuz Özoran**** ÖZET Amaç: Çalışmada Karadeniz Teknik

Detaylı

Dr. Talha Müezzinoğlu

Dr. Talha Müezzinoğlu Kısa Form-36 (SF-36) Dr. Talha Müezzinoğlu Celal Bayar Üniversitesi Tıp Fakültesi Üroloji AD MANİSA Program: Genel Bilgi ve Tanım Puanlama SPSS e uyarlama Örnek hesaplaması Sorular & Tartışma Rand Corporation

Detaylı

DİŞ HEKİMLİĞİNDE ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ

DİŞ HEKİMLİĞİNDE ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ Hacettepe Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Asistan Etik Eğitimi 20-21 Şubat 2015 DİŞ HEKİMLİĞİNDE ARAŞTIRMA ve YAYIN ETİĞİ Yrd Doç Dr FUNDA GÜLAY KADIOĞLU ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ Tıp Fakültesi Tıp Tarihi

Detaylı

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA TEMEL İNANÇLAR VE KAYGI İLE İLİŞKİSİ: ÖNÇALIŞMA

YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA TEMEL İNANÇLAR VE KAYGI İLE İLİŞKİSİ: ÖNÇALIŞMA YAYGIN ANKSİYETE BOZUKLUĞU OLAN HASTALARDA TEMEL İNANÇLAR VE KAYGI İLE İLİŞKİSİ: ÖNÇALIŞMA GİRİŞ: Yaygın anksiyete bozukluğu, birtakım olay ya da etkinliklerle ilgili olarak, bireyin denetlemekte zorlandığı,

Detaylı

THOMAS TÜRKİYE PPA Güvenilirlik, Geçerlilik ve Standardizasyon Çalışmaları Özet Rapor

THOMAS TÜRKİYE PPA Güvenilirlik, Geçerlilik ve Standardizasyon Çalışmaları Özet Rapor THOMAS TÜRKİYE PPA Güvenilirlik, Geçerlilik ve Standardizasyon Çalışmaları Özet Rapor Amaç Aşamalar Örneklem Analizler PPA Güvenilirlik, Geçerlilik ve Standardizasyon Çalışmaları nın amacı, yeni örneklemler

Detaylı

Gebelere Antenatal Dönemde Verilen Eğitimin Fetal Bağlanma, Doğum Algısı ve Anksiyete Düzeyine Etkisi. Ebe Huriye Güven

Gebelere Antenatal Dönemde Verilen Eğitimin Fetal Bağlanma, Doğum Algısı ve Anksiyete Düzeyine Etkisi. Ebe Huriye Güven Gebelere Antenatal Dönemde Verilen Eğitimin Fetal Bağlanma, Doğum Algısı ve Anksiyete Düzeyine Etkisi Ebe Huriye Güven Gebelik dönemi fizyolojik, psikolojik ve sosyal değişimlerin yaşandığı ve bu değişimlere

Detaylı

SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ

SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ SANAYİDE ÇALIŞAN GENÇ ERİŞKİN ERKEKLERİN YAŞAM KALİTESİ VE RİSKLİ DAVRANIŞLARININ BELİRLENMESİ Yrd. Doç. Dr. Tahsin Gökhan TELATAR Sinop Üniversitesi SYO İş Sağlığı ve Güvenliği Bölümü 28.03.2017 Uluslararası

Detaylı

Türkiye Sosyoekonomik Statü Endeksi Geliştirme Projesi. Proje Yürütücüsü Yrd. Doç. Dr. Lütfi Sunar İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü

Türkiye Sosyoekonomik Statü Endeksi Geliştirme Projesi. Proje Yürütücüsü Yrd. Doç. Dr. Lütfi Sunar İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Türkiye Sosyoekonomik Statü Endeksi Geliştirme Projesi Proje Yürütücüsü Yrd. Doç. Dr. Lütfi Sunar İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü Projenin Konusu, Amacı ve Anahtar Kelimeler Projemizin Konusu: Türkiye

Detaylı

Madde güçlük indeksi: Herbir maddenin zorluk derecesini, uygun güçlük düzeyine sahip olup olmadığını gösterir.

Madde güçlük indeksi: Herbir maddenin zorluk derecesini, uygun güçlük düzeyine sahip olup olmadığını gösterir. Madde: Ölçme araçlarının (testlerin, ölçeklerin, vb.) kendi başına puanlanabilen en küçük birimidir. Ölçme sonuçlarına dayalı olarak bir testi oluşturan maddeler analiz edilerek maddelerin testten çıkartılıp

Detaylı

T.C. Ankara Üniversitesi. Elmadağ Meslek Yüksek Okulu. Bilgisayar Programcılığı Programı

T.C. Ankara Üniversitesi. Elmadağ Meslek Yüksek Okulu. Bilgisayar Programcılığı Programı T.C. Ankara Üniversitesi Elmadağ Meslek Yüksek Okulu Bilgisayar Programcılığı Programı Ankara Üniversitesi Elmadağ Meslek Yüksek Okulu Öğrencileri Neden Facebook, Twitter Tarzı Sosyal Paylaşım Sitelerine

Detaylı

13. ULUSAL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI. 07-09 Ekim, 2015 Mersin

13. ULUSAL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI. 07-09 Ekim, 2015 Mersin 13. ULUSAL PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK KONGRESİ BİLDİRİ ÖZETLERİ KİTABI 07-09 Ekim, 2015 Mersin 2 İÇİNDEKİLER Davet Mektubu... 5 Genel Bilgiler... 7 Kurullar... 8 Davetli Konuşmacılar... 12 Paneller

Detaylı

YARDIMCI ARAŞTIRMACILAR:

YARDIMCI ARAŞTIRMACILAR: ARAŞTIRMANIN ADI: SORUMLU ARAŞTIRMACI* : (Proje Yürütücüsü) İMZA YARDIMCI ARAŞTIRMACILAR: İMZA ARAŞTIRMANIN YÜRÜTÜLECEĞİ KURUM**: Etik Kurula Başvuru Durumu: Yeni başvuru Tekrar başvuru (revizyon) Protokol

Detaylı

BİRİNCİ BASAMAKDA PSİKİYATRİ NURAY ATASOY ZKÜ TIP FAKÜLTESİ AD

BİRİNCİ BASAMAKDA PSİKİYATRİ NURAY ATASOY ZKÜ TIP FAKÜLTESİ AD BİRİNCİ BASAMAKDA PSİKİYATRİ NURAY ATASOY ZKÜ TIP FAKÜLTESİ AD Çalışmalarda birinci basamak sağlık kurumlarına başvuran hastalardaki psikiyatrik hastalık sıklığı, gerek değerlendirme ölçekleri kullanılarak

Detaylı

[BİROL BAYTAN] BEYANI

[BİROL BAYTAN] BEYANI Araştırma Destekleri/ Baş Araştırıcı 10. Ulusal Pediatrik Hematoloji Kongresi 3 6 Haziran 2015, Ankara [BİROL BAYTAN] BEYANI Sunumum ile ilgili çıkar çatışmam yoktur. Çalıştığı Firma (lar) Danışman Olduğu

Detaylı

Yeni Göç Yasas Tecrübeleri

Yeni Göç Yasas Tecrübeleri Eflref Ar kan Bildiğiniz gibi Almanya aile birleşiminin gerçekleşmesi konusunda göç yasasında bazı değişiklikler yapmıştır. Bu değişiklikleri eleştirenler ve olumlu görenler bulunmaktadır. Ben göç yasasının

Detaylı

DEHB GÜNLÜK YAŞAM KAOS HALİNE GELDİĞİNDE

DEHB GÜNLÜK YAŞAM KAOS HALİNE GELDİĞİNDE Tiedot turkiksi DEHB GÜNLÜK YAŞAM KAOS HALİNE GELDİĞİNDE Çocukların oturup konsantre olmakta ve dürtülerini kontrol etmekte zorlanmaları normaldir. Ancak DEHB li (Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu)

Detaylı

NetQues Proje Raporu Avrupa da Dil ve Konuşma Terapisi Eğitimi Çeşitliliklerin Bütünleşmesi

NetQues Proje Raporu Avrupa da Dil ve Konuşma Terapisi Eğitimi Çeşitliliklerin Bütünleşmesi NetQues Proje Raporu Avrupa da Dil ve Konuşma Terapisi Eğitimi Çeşitliliklerin Bütünleşmesi Avrupa da Dil ve Konuşma Terapisi / Logopedi Alanındaki Standartların ve Eğitim Programlarının Niteliklerinin

Detaylı

M d a d dd e A l na i li i z

M d a d dd e A l na i li i z Mdd Madde Analizi i Madde: Ölçme araçlarının (testlerin, ölçeklerin, vb.) kendi başına ş puanlanabilen en küçük birimidir. Ölçme sonuçlarına dayalı olarak bir testi oluşturan ş maddeler analiz edilerek

Detaylı

Tıp ve Diş Hekimliği Öğrenci ve Hekimlerinin Biyokimyaya Bakışı

Tıp ve Diş Hekimliği Öğrenci ve Hekimlerinin Biyokimyaya Bakışı Tıp Eğitimi Dünyası Sayı: 11 Nisan 2003 14 Tıp ve Diş Hekimliği Öğrenci ve Hekimlerinin Biyokimyaya Bakışı Cemil Çelik*, Ramazan Amanvermez*, Dilek Gelmez Beker*, Gülden Başkol* Multidisipliner bir bilim

Detaylı

Geçerlilik ve Güvenilirlik Araştırması. Özet rapor

Geçerlilik ve Güvenilirlik Araştırması. Özet rapor Geçerlilik ve Güvenilirlik Araştırması Özet rapor 26..01.2012 Araştırma Raporuna Genel bakış Bu raporun amacı discprofil davranış envanteri profilleri için geçerlilik ve güvenilirlik araştırması sağlamaktır.

Detaylı

Eğitimin Sonuçlarının Ölçülmesi

Eğitimin Sonuçlarının Ölçülmesi Eğitimin Sonuçlarının Ölçülmesi 5 Seviye Değerlendirme 1 Neden Ölçme ve Değerlendirme? Katılımcılar açısından Beklentileri netleştirmek Mevcut durumlarını farketmelerini sağlamak Gelişim faaliyetlerinin

Detaylı

Öğretim planındaki AKTS Ulusal Kredi

Öğretim planındaki AKTS Ulusal Kredi Ders Kodu Teorik Uygulama Lab. Yazılım Gereksinimleri Mühendisliği Ulusal Kredi Öğretim planındaki AKTS 481052000001303 3 0 0 3 5 Dersin Yürütülmesi Hakkında Bu ders gerçek dünya problemlerinin analiz

Detaylı

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ BİYOSİSTEM MÜHENDİSLİĞİ PROGRAMI SON SINIF ÖĞRENCİ ANKET FORMU. Aralık,2013

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ BİYOSİSTEM MÜHENDİSLİĞİ PROGRAMI SON SINIF ÖĞRENCİ ANKET FORMU. Aralık,2013 ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ ZİRAAT FAKÜLTESİ BİYOSİSTEM MÜHENDİSLİĞİ PROGRAMI SON SINIF ÖĞRENCİ ANKET FORMU Sevgili U.Ü.Ziraat Fakültesi Biyosistem Mühendisliği Programı Öğrencileri, Aralık,2013 Uludağ Üniversitesi

Detaylı

Teknolojinin Hemşirelik Mesleği ve Hasta Bakımına Yansımaları

Teknolojinin Hemşirelik Mesleği ve Hasta Bakımına Yansımaları Teknolojinin Hemşirelik Mesleği ve Hasta Bakımına Yansımaları Hazırlayan: Uzm. Hem. Serpil İSABETLİ*, Uzm. Hem. Berfu ŞENGÖZ** *Acıbadem Maslak Hastanesi, Hasta Bakım Sorumlu Hemşiresi **Acıbadem Sağlık

Detaylı

Antalya, 2015 FEP. Katılımcı Anket. Sonuçları

Antalya, 2015 FEP. Katılımcı Anket. Sonuçları FEP Katılımcı Anket Sonuçları Antalya, 2015 w Türkiye Bağımlılıkla Mücadele Eğitim Programı (TBM) Formatör Eğitim Programı (FEP) Uygulama Değerlendirme Raporu (Yönetici Özeti) Antalya da 10.11.2014 ile

Detaylı

Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı Çalışan Sağlığı Birimi ANTALYA

Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana İl Sağlık Müdürlüğü Halk Sağlığı Hizmetleri Başkanlığı Çalışan Sağlığı Birimi ANTALYA Sağlık Çalışanlarının Çalışan Güvenliği Uygulamalarından Memnuniyetleri ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Hakkındaki Bilgi Düzeyleri (Eğitim ve Araştırma Hastanesi Örneği) Birgül BURUNKAYA - Uzman Adana

Detaylı

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ

REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ REHBERLİK VE PSİKOLOJİK DANIŞMANLIK BÖLÜMÜ Psikolojik Danışma ve Rehberlik RPD 201 Not II Uz. Gizem ÖNERİ UZUN Eğitimde Rehberlik *Rehberlik, bireyin en verimli bir şekilde gelişmesini ve doyum verici

Detaylı

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ. Bazı Temel Kavramlar

BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ. Bazı Temel Kavramlar BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Bazı Temel Kavramlar TEMEL ARAŞTIRMA KAVRAMLARI Bilimsel çalışmaların amacı, örneklem değerinden evren değerlerinin kestirilmesidir. Araştırma evreni (population) Evren, bütündeki

Detaylı

6. BÖLÜM: BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

6. BÖLÜM: BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 6. BÖLÜM: BULGULARIN DEĞERLENDİRİLMESİ Bu bölümde araştırma bulgularının değerlendirilmesine yer verilecektir. Yerleşik yabancılara yönelik demografik verilerin ve ev sahibi ülkeye uyum aşamasında gereksinim

Detaylı

KORELASYON VE REGRESYON ANALİZİ. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı

KORELASYON VE REGRESYON ANALİZİ. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı KORELASYON VE REGRESYON ANALİZİ Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Biyoistatistik Anabilim Dalı İki ya da daha çok değişken arasında ilişki olup olmadığını, ilişki varsa yönünü ve gücünü inceleyen korelasyon

Detaylı

GEDİZ ÜNİVERSİTESİ PSİKOLOJİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

GEDİZ ÜNİVERSİTESİ PSİKOLOJİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI GEDİZ ÜNİVERSİTESİ PSİKOLOJİ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI I. YARIYIL PSI 501 İleri İstatistik Zorunlu 3 0 3 8 Seçmeli Seçmeli 3 0 3 8 II. YARIYIL Seçmeli Seçmeli 3 0 3 8 Seçmeli Seçmeli 3 0 3 8 III. YARIYIL

Detaylı

Çift uyumu-psikolojik belirtiler ilişkisi

Çift uyumu-psikolojik belirtiler ilişkisi Çift uyumu-psikolojik belirtiler ilişkisi Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Dr. Ezgi Özserezli O Evlilik ilişkisi, kişilerin psikolojik sağlığını temelden etkilemektedir.

Detaylı

ÖZLÜCE ORTAOKULU 2014-2015 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI TÜBİTAK 4006 BİLİM FUARI PROJESİ İNEBOLU GENELİ ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ OKUMA ALIŞKANLIĞI ANKETİ

ÖZLÜCE ORTAOKULU 2014-2015 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI TÜBİTAK 4006 BİLİM FUARI PROJESİ İNEBOLU GENELİ ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ OKUMA ALIŞKANLIĞI ANKETİ ÖZLÜCE ORTAOKULU 2014-2015 EĞİTİM-ÖĞRETİM YILI TÜBİTAK 4006 BİLİM FUARI PROJESİ İNEBOLU GENELİ ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİ OKUMA ALIŞKANLIĞI ANKETİ ALTAN YILMAZ ÖZLÜCE ORTAOKULU TÜRKÇE ÖĞRETMENİ MÜRÜVVET ÖZTÜRK

Detaylı

ORTODONTİ ANABİLİM DALI

ORTODONTİ ANABİLİM DALI ORTODONTİ ANABİLİM DALI Ortodonti; Latince de "düzgün diş anlamına gelmektedir. Genel olarak; çocuklar ve yetişkin bireylerin diş ve çene yapılarında meydana gelen bozuklukların teşhisi, tedavisi ve önlenmesi

Detaylı

HEMODİYALİZ VE PERİTON DİYALİZİ UYGULANAN HASTALARIN BEDEN İMAJI VE BENLİK SAYGISI ALGILARININ KARŞILAŞTIRILMASI

HEMODİYALİZ VE PERİTON DİYALİZİ UYGULANAN HASTALARIN BEDEN İMAJI VE BENLİK SAYGISI ALGILARININ KARŞILAŞTIRILMASI HEMODİYALİZ VE PERİTON DİYALİZİ UYGULANAN HASTALARIN BEDEN İMAJI VE BENLİK SAYGISI ALGILARININ KARŞILAŞTIRILMASI Burcu BAYRAK KAHRAMAN* Derya TÜLÜCE* Musa BALİ** Turgay ARINSOY** *Gazi Üniversitesi Sağlık

Detaylı

BİYOİSTATİSTİK. Ödev Çözümleri. Yrd. Doç. Dr. Aslı SUNER KARAKÜLAH

BİYOİSTATİSTİK. Ödev Çözümleri. Yrd. Doç. Dr. Aslı SUNER KARAKÜLAH BİYOİSTATİSTİK Ödev Çözümleri Yrd. Doç. Dr. Aslı SUNER KARAKÜLAH Ege Üniversitesi, Tıp Fakültesi, Biyoistatistik ve Tıbbi Bilişim AD. Web: www.biyoistatistik.med.ege.edu.tr Ödev 1 Çözümleri 2 1. Bir sonucun

Detaylı

TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ

TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ SAKARYA ÜNİVERSİTESİ TOPLAM KALİTE YÖNETİMİ Hafta 13 Yrd. Doç. Dr. Semra BORAN Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak

Detaylı

FEN VE MÜHENDİSLİK BİLİMLERİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ KURULU Araştırma Projesi Başvuru Formu 1

FEN VE MÜHENDİSLİK BİLİMLERİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ KURULU Araştırma Projesi Başvuru Formu 1 1 Tarih: EK-1a: ANADOLU ÜNİVERSİTESİ FEN VE MÜHENDİSLİK BİLİMLERİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ KURULU Araştırma Projesi Başvuru Formu 1 Üniversitemiz mensuplarının yapacağı ya da üçüncü şahıslarca

Detaylı

IV. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi (02 04 Mayıs 2013 / Ankara) SÖZEL BİLDİRİ LİSTESİ Bildiri

IV. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi (02 04 Mayıs 2013 / Ankara) SÖZEL BİLDİRİ LİSTESİ Bildiri IV. Uluslararası Sağlıkta Performans ve Kalite Kongresi (02 04 Mayıs 2013 / Ankara) SÖZEL BİLDİRİ LİSTESİ Bildiri Bildiri Adı Kodu 6 Sağlıkla İlişkili Enfeksiyonlar ve El Hijyeni Konusunda Geçerliliği

Detaylı

Nütrisyonel tarama metodları

Nütrisyonel tarama metodları Nütrisyonel tarama metodları Doç Dr Sema Basat Ümraniye Eğitim ve Araştırma Hastanesi 02.11.2013 Özellikle hastanede yatan hastada malnütrisyon TANIMLANMIYOR TEDAVİ EDİLMİYOR. NEDEN? TARAMA, DEĞERLENDİRME,

Detaylı

HCI dadeneysel Araştırmalar (ExperimentalResearches) İncelemesinin Devamı. (Ders Notu 3 Devamı)

HCI dadeneysel Araştırmalar (ExperimentalResearches) İncelemesinin Devamı. (Ders Notu 3 Devamı) HCI dadeneysel Araştırmalar (ExperimentalResearches) İncelemesinin Devamı (Ders Notu 3 Devamı) HCI dabağımsız Değişkenler Bağımsız değişkenlere örnek olarak farklı tipteki teknolojiler ve aygıtlar verilebilir.

Detaylı

BÖLÜM 5 DENEYSEL TASARIMLAR

BÖLÜM 5 DENEYSEL TASARIMLAR BÖLÜM 5 DENEYSEL TASARIMLAR Temel ve Uygulamalı Araştırmalar için Araştırma Süreci 1.Gözlem Genel araştırma alanı 3.Sorunun Belirlenmesi Sorun taslağının hazırlanması 4.Kuramsal Çatı Değişkenlerin açıkça

Detaylı

T M M E KalDer, Türkiye Müşteri Memnuniyeti Endeksi

T M M E KalDer, Türkiye Müşteri Memnuniyeti Endeksi KalDer, 2010 Yılı 2.Çeyrek Sonuçlarını Açıkladı! Ulusal Endeks 0,5 puanlık artışla 75,6 olarak gerçekleşti. TMME ACSI TMME: ACSI: American Customer Satisfaction Index 80 79 78 77 76 75 74 73 73.5 74.1

Detaylı

Araştırma Projesi Başvuru Formu 1

Araştırma Projesi Başvuru Formu 1 EK-a: ANADOLU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL VE BEŞERÎ BİLİMLER BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİĞİ KURULU Araştırma Projesi Başvuru Formu Üniversitemiz mensuplarının yapacağı ya da üçüncü şahıslarca üniversitemizde

Detaylı

BĠYOLOJĠ EĞĠTĠMĠ LĠSANSÜSTÜ ÖĞRENCĠLERĠNĠN LĠSANSÜSTÜ YETERLĠKLERĠNE ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ

BĠYOLOJĠ EĞĠTĠMĠ LĠSANSÜSTÜ ÖĞRENCĠLERĠNĠN LĠSANSÜSTÜ YETERLĠKLERĠNE ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ 359 BĠYOLOJĠ EĞĠTĠMĠ LĠSANSÜSTÜ ÖĞRENCĠLERĠNĠN LĠSANSÜSTÜ YETERLĠKLERĠNE ĠLĠġKĠN GÖRÜġLERĠ Osman ÇİMEN, Gazi Üniversitesi, Biyoloji Eğitimi Anabilim Dalı, Ankara, osman.cimen@gmail.com Gonca ÇİMEN, Milli

Detaylı

DSM V madde kullanım bozuklukları için neler getiriyor? Prof. Dr. Yıldız Akvardar

DSM V madde kullanım bozuklukları için neler getiriyor? Prof. Dr. Yıldız Akvardar DSM V madde kullanım bozuklukları için neler getiriyor? Prof. Dr. Yıldız Akvardar Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri AD 7 Ekim 2010 MADDE KULLANIM BOZUKLUKLARI DSM IV Madde bağımlılığı Madde

Detaylı