Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları

Transkript

1 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları Hamza Ateş * - Demokaan Demirel ** Özet: Bu makale son yirmi yılda egemen hale gelen Üçüncü Yol felsefesi ile İngiltere de Tony Blair yönetimindeki Yeni İşçi Partisi nin kamu yönetimi reformları arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Makalede Üçüncü Yol, eski sol ve yeni sağdan farklı bir yaklaşım olarak ortaya konulmakta ve gerçekleştirilen kamu yönetimi reformları ile İşçi Partisi nin yeni ideolojik konumu arasında bağlantı kurulmaktadır. İşçi Partisi nin ortaklıklar ve katılım perspektifi ile gerçekleştirdiği piyasalaşma eksenli reformlarla, merkezi ve yerel düzeydeki reformlar, yönetimde açıklık reformları detaylı olarak incelenmekte ve bu reformların Üçüncü Yol felsefesi ile ilişkisi ortaya konmaktadır. Anahtar Sözcükler: Yeni İşçi Partisi, Üçüncü Yol, katılım, ortaklaşa yönetim, kamu yönetimi reformları. The Third Way and Public Reforms of the Blair Period in the United Kingdom Abstract: This article explores the relationship between the third way philosophy, which was the dominant political perspective in the United Kingdom in the last two decades, and public administration reforms led by New Labor Party under Tony Blair s leadership. This article claims that the third way philosophy has been a political and socioeconomic approach, which differs from both the traditional left and the new right approaches in a number of dimensions. The article further argues that there is a clear connection between public administration reforms under New Labor governments and Labor Party s new ideological position.the article investigates the marketizationfocused reforms, central and local level reforms and the transparency reforms which were carried out during the course of New Labor Party governments which all were designed and implemented through the eyes of partnerships and participation perspectives and explains the relationship between these reforms and the third way philosophy. Key Words: The New Labor Party, the Third Way, participation, collective administration, public administration reforms. GİRİŞ İngiltere de Mayıs 1997 de yapılan seçimlerle iktidara gelen Tony Blair, başında bulunduğu İşçi Partisi ni yeni sağın liberal politikalarıyla uyumlu bir konuma getiren Üçüncü Yol felsefesi temelinde dönüştürerek, Yeni İşçi Partisi * Prof. Dr., İstanbul Medeniyet Üniversitesi, Medeniyet Araştırma Uygulama ve Araştırma Merkezi, Mahir İz Cad. No: 17/1 Altunizade/Üsküdar/İstanbul/Türkiye. ** Yrd. Doç. Dr., Niğde Üniversitesi, İİBF, Kamu Yönetimi Bölümü, Merkez Yerleşkesi, Niğde/Türkiye. Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47, Sayı 3, Eylül 2014, s.1-18.

2 2 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 adıyla anılmayı hak eden bir konuma getirmiştir. Partinin 1997 yılındaki programının 1979 yılında muhafazakâr parti programında taslağı çizilen liberal ekonomik öncelikleri yansıtması, söz konusu ideolojik yakınlaşmayı gözler önüne sermektedir. Bu programda ele alınan hususlar; deregülasyon (kuralsızlaştırma) politikaları, devlet müdahalesinin reddedilmesi suretiyle ekonomik hayatın merkezine serbest piyasanın yerleşmesi, devletin sahip olduğu kamu hizmet kuruluşları ile sanayi dallarının özelleştirilmesi, sendikal aktiviteyi mevzuat ve diğer önlemler aracılığıyla kontrol altına alarak emek piyasasının düzenlenmesi olarak özetlenebilir (Hefferman, 1997: ; Driver - Martell, 1998: 2-3). İşçi Partisi, selefi Muhafazakâr Parti nin yaşanan ekonomik krizler karşısında mevcut politik ve ekonomik kaynakların dağılımına ilişkin ürettiği politikaları Üçüncü Yol felsefesiyle yeniden yorumlamaya çalışmıştır. Üçüncü Yol aracılığıyla kamu yönetimi reformlarını gerçekleştirmek isteyen parti, Muhafazakâr Parti nin yaptığı gibi, kamu hizmetlerinin niteliğini arttırmak suretiyle hem orta sınıfın hem de iş dünyasının güvenilirliğini kazanmak istemiştir. İzlenen politikalarda göze çarpan en önemli husus, İşçi Partisi nin sosyal refah önlemlerini liberal çizgiye oldukça yakın bir biçimde yorumlamaya başlamasıdır. Neoliberal ideolojinin ana savunularından yola çıkan Yeni İşçi Partisi, sosyal demokrat bir kavram olan paydaşçılıkla kapitalizmi bir potada eritmiştir. Bu durum, Yeni İşçi Partisi nin reform politikalarında çevreye ve yerel topluluklara karşı sadece paydaşçıların değil, aynı zamanda bazı tedarikçi, banker, tüketici ve işçilerle kuralların sistemli bir biçimde ortaya konduğu yasal bir düzende firmaların belli yükümlülüklere sahip olduğu bir toplum yaratma isteğinde somutlaşmaktadır. Bu paydaşçılık hem kurumsal düzeydedir, hem de bireysel bir biçimdedir. Kurumsal anlamda paydaşçılık şirket hissedarlarından daha çok çalışanların, tüketicilerin ve daha geniş kapsamlı toplulukların şirket sorumluluklarını üstlenmelerini ifade etmektedir. Bireysel paydaşçılık ise refah ve fırsat eşitliğini vurgulayan bir toplumda liberal nitelikteki yeni sağ içerikli bireysel rollerle ilgilidir (Driver - Martell, 1998: 55-61). Bu çalışmada, öncelikle, Üçüncü Yol felsefesi değişik yönleriyle ele alınarak tanıtılmaktadır. Daha sonra, Tony Blair liderliğindeki İşçi Partisi nin gerçekleştirmiş olduğu, kamu yönetimi alanındaki, reformlar Üçüncü Yol felsefesiyle ilişkileri dikkate alınarak incelenmektedir. Bu reformlar, dört ana kategoride incelenmektedir: Piyasalaşma eksenli reformlar, yerel yönetim reformları, merkezi hükümet düzeyindeki reformlar ve yönetimde açıklık reformları. Piyasalaşma reformlarında sağlık ve sosyal güvenlik, eğitim ve özelleştirme hususları üzerinde durulmakta iken, yerel yönetim reformları yerel demokrasinin ve özerkli-

3 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 3 ğin geliştirilmesine yönelik çalışmaları kapsamaktadır. Merkezi hükümet düzeyindeki reformlar; hizmet sağlayıcıları arasında rekabetin arttırılması, kullanıcılara daha fazla tercih hakkı tanınması üzerine kurgulanan reformları, yönetimde açıklık reformları ise; vatandaşlara yönetsel karar ve uygulamalara aktif bir biçimde katılarak yönetimin faaliyetlerini izleme hakkının kullanımına ilişkin önlemleri içermektedir. Çalışma, bu reformların tasarımı, uygulaması ve anlaşılmasında Üçüncü Yol felsefesinin öneminin tartışıldığı sonuç kısmı ile son bulmaktadır. KAMU YÖNETİMİ REFORMLARININ İDEOLOJİK ARKA PLÂNI: ÜÇÜNCÜ YOL YAKLAŞIMI Savunucularının birinci yol olarak kabul ettikleri serbest piyasa kapitalizminden ve ikinci yol olarak gösterdikleri plânlı ekonomiden farklı olarak piyasanın insancıllaştırılmasını ısrarla vurgulayan Üçüncü Yol, neoliberal projenin kendi içindeki başkalaşımının bir sonucu olarak değerlendirilmektedir (Palley, 2008: 56). Üçüncü Yol eski sol olarak nitelenen klasik refah devletini savunan Keynesçi ve eşitlikçi sosyal demokratlardan ayrılmakta ve yeni sağın neoliberalizmine yaklaşmaktadır. Ancak Yeni Sağ politikalardan da; sosyal adaletin sağlanmasının gerekliliği, piyasanın tek başına düzenleyici özelliğinin yadsınarak özel girişimciliğin denetlenmesi, bireycilikten çok toplumculuğun savunulması, devletin toplumu desteklemesiyle bireylerin yaşam kalitelerini arttırabileceği düşünceleri bakımından farklılaşmaktadır (Driver - Martell, 2000). Üçüncü Yol Kuramcısı olarak ünlenen Anthony Giddens (2001: 10), Üçüncü Yol u sol ve sağ arasında solun sağa daha fazla yaklaştığı siyasi bir uzlaşmanın rasyonalizasyonu olarak tanımlamıştır. Bu kuramın ilkeleri de, yine Giddens tarafından etraflıca belirtilmiştir (Giddens, 2001: 46-95). Giddens Üçüncü Yol çizgisinin 1989 ve sonrasının mantığını benimseyerek sol ve sağ karşıtlığının siyasal sorunları çözmede anlamsız kaldığını iddia etmektedir ve çözümün etkili bir piyasa ekonomisi, demokratik düzen, sağlıklı gelişim gösteren bir sivil toplum olduğunu vurgulamaktadır. Bu kuramın sloganlaştırdığı Sorumluluk olmadan hak olmaz ilkesi, devletin daha adil sosyal bir çerçevede çalışmasını sağlama talebini yansıtmaktadır. Üçüncü Yol, refah devleti anlayışını, sosyalist düşüncenin paradokslarını yansıtan, zamanı geçmiş tarihi bir maceranın parçası olarak görmekte (Giddens, 2002: 150) ve yeni sağın sosyal refah sistemlerinin reforma ihtiyacı olduğu tezini ana hatlarıyla kabul etmektedir. Yeni İşçi Partisi lideri Tony Blair (1998: 20), Üçüncü Yol un refahını insan ve toplum sermayesi üzerine kuracak olan değişen dünya için çağdaşlaştırılmış sosyal demokrat bir proje olduğunu belirtmektedir. Piyasanın kamu yararını üstün tutacak kurallarla iş görmesi gerektiğini, devlet müdahalelerinin sadece piyasanın zayıflıklarını giderme amacında olmasını önermektedir. Devlet ile piyasayı birbirini bütünleyen unsurlar olarak gören, sınıfsal farklılıkları yok saya-

4 4 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 rak plânlama sürecine kolektif katılımı sağlamayı amaçlayan uzlaşmaya dayalı bir siyaset anlayışını gündeme getirmektedir (Driver - Martell, 1996). Blair ın Üçüncü Yol Programı ile devlet yönetiminde gerçekleştirmek istediği icraat şöyle özetlenebilir (Giddens, 2000: ): İlk olarak, demokrasinin demokratikleştirilmesinin gerekliliğine inanılarak merkeziyetçiliğin terk edilmesi ve yerel güçlere yönelik yetki devrinin artması, aktif bir sivil toplum yapısıyla yerel önceliklerin ve üçüncü sektörün toplumun yenilenmesine katkıda bulunması istenmektedir. İkinci olarak, sosyal yatırımcı devlet perspektifi temelinde kamu ve özel sektörün ortaklaşa bir biçimde hareket etmeleri öngörülmektedir. Buna göre; kurulacak yeni sosyal devlet sistemi insanların reel gelirlerini doğrudan arttırıcı sosyal yardımlardan ziyade insanlara gelirlerini arttırmalarına yardımcı olacak vasıflar kazandırma üzerine kurulmalıdır. Sosyal refahtan ziyade bireyleri eğiterek iş dünyasına katmaya çalışan pozitif refah anlayışı tercih edilmeli, serbest piyasa esas, devlet ise ikincil konumda olmalıdır. Devlet belirli ölçülerde serbest piyasanın riskini üstlenmelidir. Sosyal dışlamayı önlemek amacıyla devlet bazı politika hedeflerine sahip olmalıdır; ancak refahın sağlanması konusunda daha fazla bireysel sorumluluğu teşvik etmelidir. Bu siyasalar doğrultusunda Üçüncü Yol sosyal demokrasi ve liberalizmin dengelendiği ara bir model görünümü kazanmıştır. Tablo 1, İngiltere de Yeni İşçi Partisi nin kamu politikaları üzerinde meydana getirdiği değişimi Eski İşçi Partisi nin ve Yeni Sağ ın ideolojik çizgisiyle karşılaştırarak özetlemektedir. Tablo 1. Yeni İşçi Partisi ve Kamu Sektörü Siyasal Yapılanmalar Yeni İşçi Partisi Eski İşçi Partisi Yeni Sağ Kamusal Felsefe Paylaşımcılık Toplumculuk Bireycilik Refah Devleti 1- Devletin Rolü Yapabilir, Mümkün Kılan Tedarik Eden Güvenlik Ağıyla Sınırlı 2- Devlet-Vatandaş İlişkisi Ortaklık Paternalizm Müdahalecilikten Uzak Durma Hizmet Sunumu 1- Kurum Karakteristiği Ağ Bürokrasi Piyasa 2-İlişki Karakteristiği Güven Emir Rekabet Kaynak: Bevir ve O Brien (2001: 537).

5 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 5 REFORM ALANLARI Yeni İşçi Partisi iktidara geldikten sonra, o güne kadar Muhafazakâr Parti tarafından yapılagelmiş olan kamu reformlarının çoğunu kendi ideolojik yaklaşımı doğrultusunda yeniden şekillendirerek devam ettirmiştir. Bu reformlar piyasalaşma reformları, yerel yönetimlerle ilgili düzenlemeler, merkezi hükümet düzeyindeki reformlar, yönetimde açıklığı sağlayıcı uygulamalar şeklinde alt başlıklar halinde incelemeye tabi tutulmuştur. Piyasalaşma Eksenli Reformlar Yeni İşçi Partisi nin piyasalaşma uygulamaları kapsamında gerçekleştirdiği reformlardan ilk olarak sağlık sektöründeki değişim incelendiğinde, bu alanda iç piyasadaki bürokratik süreçlerin kaldırılarak maliyetlerin azaltıldığı, sağlık hizmetlerinde liberal öğretiye uygun biçimde hizmeti tedarik eden-hizmeti üreten ayrımının benimsendiği görülmektedir. Yeni İşçi Partisi sağlık alanındaki piyasalaşma eksenli reformlarının çoğunu Nisan 1999 da tedricen hayata geçirmiştir. Buna göre, yeni sağ politikalarla yöneten muhafazakâr hükümetler döneminde süregelen ulusal sağlık idaresi aracılığıyla pratisyen hekimlere fon dağıtımı suretiyle hizmet satın alınması uygulaması, İskoçya da tamamen yürürlükten kalkması haricinde, sürdürülmüştür kişilik nüfusa hizmet eden ve pratisyen hekimlerle diğer sağlık ocağı personelinden oluşan sağlık ocakları işlevsel hale getirilmiştir. Yeni kurulan Sağlık Gelişim Komisyonu na ise, yerel hizmetlerin kalitesi hakkında yerel sağlık idarelerine ve bakanlara tavsiyeler sunarak kalite müfettişliğinin bir türü gibi hareket etme, gereken durumlarda tashih edici bir eylemi salık verebilme görevi verilmiştir (Glennerster, 2001: 400). Blair döneminde bu değişikliklere ilaveten sağlık ihtiyacını karşılamak amacıyla sağlık hizmetleri, toplumsal ve sosyal hizmetler arasında standart hizmet sunumunu teşvik etmek için sağlık alanında eşgüdümü sağlamaya çalışan sağlık eylem bölgeleri oluşturulmuştur. Sağlık eylem bölgeleri sağlık alanında yerel seviyede daha fazla işbirliğini sağlamaya yönelik kılavuzlardır. Sağlık eylem bölgelerine hesap verebilir yapıları nedeniyle sağlık idarelerince öncülük edilse de, sağlık alanındaki girişimler için ön koşul; güçlü temellere dayalı yasaya tabi olmayan sağlık eylem bölgelerinin ortaklık kurullarında yerel yönetimlerle birlikte ortak çalışmalar yürütmektir. Bu örnek ortaklığın; Üçüncü Yol siyasaları doğrultusunda İşçi Partisince geleneksel, kurumsal ve işlevsel sınırlara karşı koyan, karmaşık siyasa konularını yönetmede ve kaliteli yerel hizmet sunmada kritik bir konu olarak ele alındığını göstermektedir (Rouse, 1999: 89-90; Corby, 1999: 177).

6 6 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 Blair hükümetinin sosyal güvenlik alanında da birtakım piyasalaşma girişimleri vardır. Çünkü Yeni İşçi Partisi nin sosyal refah anlayışı haklar kadar toplumsal ve bireysel sorumluluklara odaklı bireycilikle kolektivizmin evliliğine dayalıdır. Üçüncü Yolun bakış açısından hareketle refah devleti eski solla özdeşleştirilmektedir ve verimsiz bulunmaktadır. Bu nedenle işçi partisi sosyal refah önlemlerinin yeni sağın liberal çizgisinde; ancak devletin denetiminde evrim geçirmesini arzulamaktadır. Bu bakımdan Muhafazakâr Parti ile Yeni İşçi Partisi zorunlu çalışma esaslı etkin yurttaş düşüncesinde uzlaşmaktadır (Şener, 2004: 132). Bu alandaki ilk girişim 3,6 milyar sterlinlik bir bütçe ile Yeni Çözüm veya İstihdama Dönük Refah Programı nın Nisan 1998 de başlatılmasıdır. Başbakan bu programı hükümetinin ülkenin istihdam oranını arttırmaya, işsizliği azaltmaya yönelik önemli bir başarısı olarak görmektedir. Yeni çözüm programı iktidarın ilk yedi yılında geliştirilmiştir. Sonradan farklı sınıflara mensup ve mağdur durumda olan, iş dünyasına geri dönmek için yardıma gereksinim duyan pek çok sosyal grubu da içine alacak bir biçimde programın boyutu geliştirilmiştir (Taylor, 2005: 197). Sosyal yardımlar hususunda Yeni İşçi Partisi, fakirlik yardımlarının bir vasıtası olan yardım seviyelerini yükseltmeyi reddetmektedir. Çünkü İşçi Partisi ne göre; refah yardımları ancak piyasa ekonomisinin bir destekleyicisi olabilir (Driver - Martell, 1998: 90). Blair, yeni sağın liberalizminde olduğu gibi, refah yardımlarının devletin hacmini aşırı ölçüde büyütmesinden, kamu harcamalarının etkinlikten uzak bir biçimde artmasından çekinmektedir. Bu nedenle refah reformları yoksulluğu azaltmak amacıyla çocuk ve yaşlı nüfusa finansal teşvikler sağlamak, çalışan ailelere yönelik vergi kredisi şeklinde sübvansiyon niteliğinde vergi indirimlerine gitmek üzerine kurgulanmıştır. Böylece çalışanların sayısını mümkün olduğunca arttırarak refah ödemesi talep edenlerin sayısını azaltılması amaçlanmıştır (Balseven, 2009: 5-15). Sosyal güvenlik alanındaki bir diğer önemli girişim, Kabine Bürosu içinde konumlandırılmış olan Sosyal Dışlamayı Önleme Birimi dir. Sosyal Dışlamayı Önleme Birimi sosyal mahrumiyetin, işsizliğin ve suçun üstesinden gelmeye yönelik kurumlar arası, bütünleşik bir yönetim yaklaşımını yansıtan bir modeldir (Horton - Farnham, 1999: 156). Sosyal Dışlamayı Önleme Birimi tarafından 1998 de İngiltere yi Bir Araya Getirmek raporunun yayımlanmasını 18 öncelikli eylem takımının tavsiyeleri izlemiştir. Bu tavsiyeler kamu görevlilerinin sosyal projelerden çıkartılması ve siyasa yapım sürecine kamu sektörü dışından pek çok insanın müdahil edilmesi üzerinde durmaktadır (Taylor, 2002: ). Bu durum, İşçi Partisi nin devletçi bir yaklaşımdan uzak bir biçimde sosyal sorunları üçüncü sektör kurumları aracılığıyla çözüme kavuşturma amacını gözler önüne sermektedir. Eğitim, Yeni İşçi Partisi nin reform programındaki değerli hususlardan bir diğeridir. Eğitimde; ulusal bir müfredatın oluşturulması, okulların iş başarımları

7 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 7 ve puan tabloları bakımından karşılaştırılması, okullara üzerlerindeki mali denetimi arttırmak suretiyle finansal yetki devrinde bulunulması gibi muhafazakâr reformlar Yeni İşçi Partisince aynen benimsenmiştir. Münferit öğrencilere kaynak bölüşümü gibi yarı piyasa tarzı tedbirlerle okullar arasında, öğrenci çekmeye yönelik, bir rekabet ortamı oluşturulmuştur (Romano, 2005: 109). Buna göre, yüksek nitelikli bir okul daha fazla öğrenci çekecek ve daha fazla kaynak alacaktır. Her ne sebeple olursa olsun öğrenci çekmede başarısız olan okulların gelir kaynağı ise azalacaktır. Okulların niteliğine büyük oranda okulun ulusal sınavlardaki performansını gösteren puan tablolarına göre karar verilmektedir (Romano, 2005: 109). Bunların yanı sıra eğitimde ortak bir görüş oluşturmak amacıyla birçok esnekliğin tanındığı özel kurumlarla diğer kurumları ve yerel yönetimleri kapsayan eğitim eylem bölgeleri oluşturulmuştur (Rouse, 1999: 90). Haziran 1998 de pilot eğitim eylem bölgelerinin sayısı 25 e ulaşmıştır (Painter - Isaac-Henry, 1999: 177). Blair hükümetinin eğitime verdiği bu önem kamusal olaylara ve gelişmelere karşı daha duyarlı, düşünen, sorgulayan bir toplum oluşturma arzusuyla uyumludur. Blair hükümeti özelleştirme hususunda da bazı faaliyetler yürütmüştür. Gerçekleştirilen özelleştirmeler, Blair hükümetinin, eski solun servet yaratmaktan ziyade gelir dağılımıyla ilgilenen ideolojik yaklaşımından tamamen uzaklaştığını ortaya koymaktadır. İktidara geldikten sonra, hükümet, özelleştirme sürecine uyum sağlayarak 15 milyar sterlin değerindeki devlet varlıkları hakkında imtiyaz verilebilmesini, bu varlıkların hisse senedi veya tahvillerinin piyasaya çıkarılabilmesini, özel sektöre satışını sağlamıştır (bunların arasında posta kurumu, kanal 4, taç varlıkları ve Londra metrosu vardır). Her zamanki gibi İngiliz merkez bürokrasisinin yaptığı özelleştirmelerde hazine öncü bir kurum olma niteliğini korumuştur (Heffernan, 2000: 167). Blair hükümeti, özel sektörün yatırımlarını teşvik etmek amacıyla gerçekleştirdiği vergi indirimlerinin masrafını çıkarmak için 55 önemli kurumu 64 milyar sterlin gelir elde ederek satmıştır. Hükümet İşçi Partisi nin geleneksel ideolojik zeminini de tümüyle göz ardı etmeyerek Commonwealth (İngiliz Uluslar Topluluğu) Kalkınma Şirketi ndeki net varlıklarının %60 ını elden çıkarmıştır. Özelleştirmenin kamu hizmetlerine yönelik önemli sonuçlarından birisi kamu görevlilerinin sayısındaki hızlı düşüştür da olan yüksek kamu görevlisi sayısı, 1998 de e (%38 lik bir azalış) hızlı bir biçimde düşmüştür. İşçiler dışındaki kamu görevlilerinin (beyaz yakalıların) sayısı den e (%25 lik bir azalış) düşerken, endüstriyel kamu görevlilerinin (mavi yakalıların) sayısı den e gerilemiştir. %84 lük bu düşüş, kamu görevlilerinin toplam sayısındaki düşüşün %63 ünü oluşturmaktadır (Rhodes, 2001: 97-98). Bu durum, İşçi Partisi nin nicelikten çok niteliğe önem verdiğini, kamu hizmetlerinin standartlarının yükseltilmesine yönelik bir biçimde, kamu yönetiminde uzmanlaşma eğilimini desteklediğini göstermektedir.

8 8 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 Yerel Yönetim Reformları Blair ın Üçüncü Yol felsefesi kapsamında benimsediği temel hususlardan biri de, demokrasinin demokratikleştirilmesi çerçevesinde, yerel toplulukların güçlendirilmesidir. Daha çok vatandaş katılımını eş-zamanlı bir biçimde vatandaşların sivil yaşama yeniden tutunmasını, sosyal sermayenin inşasını sağlayacağı, bunun da kamu hizmetlerinin sunumunda kaliteyi arttıracağı düşünülmektedir. Bu noktada temel amaç, yerel sahada insan odaklı bir değişimi vatandaş hassasiyetlerini göz önünde tutarak yaşama geçirmektir. Bu kapsamdaki girişimlerden ilki, İngiltere nin uzun süredir tereddüt ettiği, Avrupa Yerel Yönetimler Özerklik Şartı nın imzalanmasıdır. Bunun yanı sıra, 1 Nisan 1997 de yerel yönetim birliği kurulmuştur. Blair, yerel yönetim birliğiyle bir anlaşma imzalayarak merkezle yerel yönetimler arasında yeni bir demokratik işbirliği ve diyalog sürecini başlatmıştır (Karasu, 2004: ). İşçi Partisi nin yerel yönetimleri etkileyen ilk kararlarından birisi de, önceden yerel yönetimlerin hamisi vasfını haiz olan Çevre Bakanlığı ile Ulaşım Bakanlığı nı birleştirmektir. Blair yerel yönetimlere modernizasyon kavramı bağlamında yaklaşmaktadır (Travers, 2001: 120). Siyasal yerinden yönetim olgusuna muhafazakâr partiye oranla daha fazla önem atfetmektedir. Bu amaçla 11 Eylül 1997 de İskoçya da, 18 Eylül 1997 de ise Galler de yapılan halk oylamalarıyla bu iki bölge için ayrı meclisler kurulması kararlaştırılmıştır. Böylece 1998 de İskoçya Yasası çıkarılmış ve 1999 da yapılan seçimlerle İskoçya Parlamentosu ve birinci bakan başkanlığında İskoçya yürütme organı göreve başlamıştır. Bu parlamentonun yasa yapabilmesi, vergi koyabilmesi, savunma, dış ilişkiler ve para siyaseti dışında geniş yetkilere sahip olması öngörülmüştür. Galler de de yasama yetkileri ikincil olan (Galler Meclisi nin ne yasa yapabilme ne de vergi koyabilme yetkisi vardır) ve merkeze İskoçya ya göre çok daha bağımlı bir meclis kurulmuştur (Eroğul, 2006: 2-3; Karasu, 2004: ). İngiltere de bölgeselleşme yönünde atılan bir diğer önemli adım merkezi yönetime bağlı bölge yönetimi ve bölge kalkınma ajanslarının kurulmasıdır. Bu yönde 1998 de Bölge Kalkınma Ajansları Yasası ile birlikte sekiz bölge kalkınma ajansı ve bölgesel kurullar oluşturulmuştur. Planlama kurulu işlevindeki bu birimler bölgesel düzeyde planlama yapmaktadırlar (Al, 2008: 53). Bu birimlerin bölgesel gelişime, ekonomik ve sosyal kalkınmaya katkıda bulunmasına ilaveten yerel sahada alınacak kararlarda katılımcılığı güçlendirmesi beklenmektedir. İşçi Partisi 1999 yılında çıkardığı Yerel Yönetim Yasası ile muhafazakârlar döneminde hükümet tarafından genel olarak veya bazı yerel yönetimlerin giderleri üzerindeki maddi yaptırımları yürürlükten kaldırmıştır. Bu alandaki bir di-

9 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 9 ğer yeni uygulama, merkezi yönetim ile yerel yönetimler arasında imzalanan yerel kamu hizmeti sözleşmeleridir (LPSA). Yerel kamu hizmeti sözleşmeleri aracılığıyla yerel yönetimlere belli performans hedeflerine ulaşma konusunda yükümlülükler getirilmekte, merkezi yönetim bu şekilde yerel yönetimleri yönlendirmekte ve denetlemektedir (Travers, 2001:128). Yerel kamu hizmeti sözleşmeleri üst yerel otoritelerle hükümet arasındaki gönüllü anlaşmalara dayanmaktadır ve bu sözleşmelerle amaçlanan, sonuçlara odaklanarak kamu hizmetlerinin geliştirilmesidir yılında 20 yerel otoriteyle başlatılan bu pilot uygulama 2001 yılı sonunda diğer yerel otoritelere de yaygınlaştırılmıştır itibarıyla bu tip sözleşmelerin sayısı 144 dür (Al, 2008: 131). Hükümetin yerel yönetimleri denetlemede elinde tuttuğu bir diğer mali araç, 2000 yılında yürürlüğe konan en iyi değer yöntemidir. En iyi değer stratejik yönetim, ortak müdahale, performansı değerlendirme ve performans ölçümünün artan önemiyle kuvvetli bağlantılara sahiptir. Bu terim, İngiltere de 1997 seçimlerinden itibaren ön plâna geçmiştir. Yerel idarelerin tüm aktivitelerinde uygulama alanı bulmuştur ve hizmet kullanıcılarını güçlendirmeyi amaçlayan önceki girişimlerin de ötesine geçmektedir (Martin, 2002: 131). En iyi değer sistemi; yıllık performans planını, beş yıllık en iyi değer inceleme programını ve yerel meclisin hükümete sunduğu yıllık performans yayınını içermektedir (Al, 2008: 116). En iyi değer sistemiyle, bütün belediye meclislerinde yeni performans hedefleri oluşturulmaktadır. İlaveten bütün belediye meclislerinin %2 lik etkinlik tasarruflarını gerçekleştirme kadar 2005 e kadar üst dilimdeki (en iyi performansı sergileyen) idarelerce genel olarak elde edilen standartlara varmaları zorunludur (Martin, 2002:131). En iyi değer, yerel idarelere, etkin hizmete, dengeli kalite ve maliyete en etkin ve etkili cari araçlar yoluyla ulaşma sorumluluğu yüklemektedir. Bu girişim, odak noktasını maliyet-etkinlikten toplumsal etkinliğe taşıyarak yerel paydaşların kamu hizmetlerini biçimlendirmedeki konumunu güçlendirmektedir (Rouse, 1999: 92) yılında çıkarılan Yerel Yönetim Yasası en iyi değer ve yerel kamu hizmeti sözleşmeleri sistemini derinleştirmiştir. Bu yasayla oluşturulan En İyi Değer Araştırma-Denetleme Komisyonu nun yöntemin uygulanmasıyla ilgili olarak yerel yönetimleri denetlemesi öngörülmüştür. Ayrıca 2000 yılındaki Yerel Yönetim Yasası, ilk düzey yerel yönetim birimlerinin sayısını da 441 e çıkarmıştır. Thatcher tarafından kaldırılan Londra Anakent Belediyesi ni yeniden kurarak ilk kez doğrudan seçimle göreve gelen bir belediye başkanı ile belediye meclisi öngörmüştür (Karasu, 2004: 112). Blair döneminde yerel yönetimler alanında gerçekleştirilen en önemli reformlardan biri de yerel yönetimlerle ilgili olarak Başbakan Yardımcısı Ofi-

10 10 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 si nin bir halefi niteliğinde oluşturulan Topluluklar ve Yerel Hükümet adlı bir bakanlığın 2006 da oluşturulmasıdır. Söz konusu bakanlığın konut, kentsel dönüşüm, planlama, yangın, kurtarma hususlarında işlevleri vardır. (Al, 2008: 117). Bu reformlarla İngiltere deki geleneksel merkeziyetçi yapı daha esnek kılınarak yerelleştirilmiştir. Yerel yönetimler idari ve mali açıdan geniş bir özerkliğe sahip kılınmıştır. Merkezi Hükümet Düzeyindeki Reformlar Yeni İşçi Partisi nin merkezi düzeyde kamu hizmetleri alanında yaşanan değişimi ifade etmek için vurguda bulunduğu temel kavram ortaklaşa yönetimdir. Bu anlayışa göre, devlet bir plânlayıcı, hizmet tedarikçisi vasfıyla ve kamu yönetimi artık sadece mevcudiyetiyle ilintili olarak tanımlanamaz. Kamu hizmetlerinin plânlanması, yönetimi ve tedariki, daha çok özel sektörle gönüllü sektörü ve toplumsal sektörleri, devleti kapsayan pek çok aktör arasında müzakere edilen bir şey olarak görülmelidir (Osborne - Mclaughlin, 2002: 10). Bu çerçevedeki ana strateji devleti modernize etme kavramına dayalıdır. Bu kavrama göre, hizmetlerin uygun bir standartta olması kaydıyla hizmetleri kimin ürettiği çok da önemli değildir (Broadbent -Laughlin, 2002: 96). Blair ın iktidara gelmesi kamu hizmetlerindeki değişim yörüngesinin tam anlamıyla farklılaşması anlamına gelmemiştir, yalnızca özel sektör çözümlerine yönelik otomatik tercih ortaklıklar söylemiyle yer değiştirmiştir (Pollitt ve Bouckaert, 2004: 101). Bu doğrultuda kamu hizmetlerinin sunumunda müşteri odaklı aşamalarla piyasaların rolünü ve esnekliğini benimseyen hükümet kamu ve özel sektör arasındaki ortaklıkları yaygınlaştırma yoluna gitmiştir (Bevir - O Brien, 2001: 543). Bu kamu-özel ortaklıklarında devletin rolü; işletme ve finansın rekabet edebilir bir biçimde sürdürülmesi kapsamında kurumsal ve yasal yapıyı sağlayan temel koşullarla birlikte algılanmaktadır (Thompson, 1996: 45). Buna göre; önemli olan husus piyasa mekanizması içinde tekel oluşturmaktan ziyade çok aktörlü bir biçimde kamu hizmetlerinin geliştirilecek politika önerileri doğrultusunda şekillendirilmesidir. Bu tür siyasa direktifleri doğrultusunda hareket eden hükümetin 1999 yılında hazırladığı Kamu Yönetiminin Çağdaşlaştırılması adlı beyaz kitabın bir diğer ayağını oluşturan 1998 deki İngiltere İçin Modern Kamu Hizmetleri beyaz kitabı, hazine öncülüğündeki ilk kapsamlı harcama incelemelerine dair sonuçları temsil etmektedir. Beyaz kitaptaki baskın yönetim biçimi, performans yönetimiyle dikey raporlamaya dayalı güçlü bir yönelimi yansıtmaktadır. Buna göre; harcama yapan her bir bakanlık (örneğin; Sağlık Bakanlığı) kaynaklara mukabil olarak bir kamu hizmeti sözleşmesi (KHS) imzalamak zorunda tutulmuştur. (Ferlie - Fitzgerald, 2002: 350). Kamu hizmeti sözleşmeleri bakanların gözetimi altındaki kurumlarla hazine arasında yapılmaktadır. 23 kamu hizmeti sözleşmesini kapsayan Blair ın ikinci

11 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 11 iktidar döneminde (18 KHS yalnızca bir bakanlığı, 5 KHS ise, iki veya daha fazla bakanlıklar arasında paylaştırılan sorumlulukları içermektedir) yönetimin hizmet sunumunda ve hizmet sunumuyla ilgili harcama kararlarında uygulayacağı öncelikler düzenlenmiştir. Buna göre; her sözleşme üç yıllık kaynak bölüşümü temel alınarak yapılmakta ve bakanlığın gerçekleştirmek istediği sonuç ve hedeflerle, hakkında rapor hazırlayacağı konulardaki önlemleri içeren politikayı belirlemektedir (Manning - Parison, 2004: 27). Öte yandan, performans bilgi sisteminin tümüyle basitleştirilmesi ve daha kullanışlı bir hale getirilmesi suretiyle, kamu hizmeti sözleşmelerinin ikinci basamağındaki hedef sayısı 630 dan 160 a indirilmiştir. Tüm KHS ler yayımlanarak kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. Bakanlar, hazine ve kabine bürosu tarafından bilgilendirilen Bakanlar Kurulu na karşı sorumlu kılınmışlardır. KHS ler bakanlığın işleri nasıl yürüteceği konusunda ayrıntılı bilgi veren hizmet sunum sözleşmeleriyle desteklenmektedir (Manning - Parison, 2004: 27). Blair, performans yönetimine ve kamu yönetiminde stratejik yaklaşımı güçlendirmeye özel bir önem vermiştir. Bu amaçla Başbakanlık bünyesinde oluşturulan Performans ve Yenilikçi Girişimler Birimi ni; stratejik nitelik taşıyan toplumsal zorlukları ve kamu politikası sorunlarını saptayıp tanımlamak, mevcut politikaların, programların ve hizmet sunum mekanizmalarının performansını değerlendirmek, politikacıların etkinliğini iyileştirecek, hizmetin kalitesini arttıracak ve kamu etkinliklerinin kullanıcıların gereksinimlerine daha iyi bir biçimde yanıt vermesini sağlayacak yenilikçi girişimler önermek ve geliştirmekten sorumlu tutmuştur (Horton - Farnham, 1999: 48). Blair muhafazakârlar döneminde oluşturulan yarı özerk Sonraki Adımlar kurumlarında bazı değişiklikler de yapmıştır. Bu kurumların 1998 e kadar 11 ni özelleştirmiş, üçünü tamamen ihaleye çıkarmış, on birini birleştirmiş, birini kaldırmış, birini bakanlık dışı bir statüye transfer etmiş ve bir yarı özerk kurumu ise merkezi bir bakanlığa yeniden bağlamıştır (Horton - Farnham, 1999: 148). Blair, Major döneminde gerçekleştirilen kamu-özel ortaklıklarından Özel Finans Girişimi uygulamasını desteklemiştir Aralık ında girişim üçüncü kez başlatılarak hazine içerisinde Özel Finans Girişimi Görev Gücü kurulmuştur. Bu görev gücü iki yıllık bir zamanla sınırlıdır. Bu dönemin sonuna doğru Özel Finans Girişimi için ikinci bir gözden geçirme yapılmıştır. Bu inceleme belirli projeleri desteklemek ve Özel Finans Girişimi ni teşvik etmek amacıyla İngiltere de Ortaklıklar Kurumu şeklinde bir kamu-özel ortaklığının teşkilini salık vermiştir. Buna paralel olarak idari ticaret bürosu kurulmuştur. Hazine çatısı altında kurulan idari ticaret bürosu genel olarak Özel Finans Girişimi politikasından sorumlu tutulmuştur (Klijn ve diğerleri, 2007: 84). İngiltere de ortaklıklar kurumuyla kamu-özel ortaklık programı spesifik ticari işlemler üzerinde çalışmıştır. Özel Finans Girişimi uygulaması ile kamu hiz-

12 12 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 metlerinin kârlılık esasında yürütülmesi amaçlanmaktadır. Hizmetlerde etkinlik analizleri gerçekleştirilmektedir. Standart bir özel finans girişiminde kamu-özel ortaklığının boyutu; varlık (aktif) temelli gerekli hizmeti sunmak ve finanse etmek için özel sektör zarfında tesis edilen özel amaçlı bir araçla kamu idaresi arasındaki bir ara yüzden oluşmaktadır (Klijn ve diğerleri, 2007: 84-85). Blair merkezi yönetimde de bazı yapısal değişimlere gitmiştir. Blair döneminde kabinenin önemi ikinci plâna atılmış ve Başbakanlığın kabine üzerindeki gücü ve kontrolü arttırılmıştır. Böylelikle muhafazakâr hükümetler dönemindeki yönetimde bireyselleşme eğilimi idame ettirilmiştir. Başbakanlık personelinin sayısı Nisan 1997 de 130 dan, Nisan 2001 de 200 e çıkmıştır. Kabine Bürosu bünyesinde oluşturulan Performans ve Yenilik Birimi ve Sosyal Dışlamayı Önleme Bürosu yapılan yeniliklere uyumda yeni bir rol benimsemiştir. Ortaklaşa yönetim, hükümetin tüm beklentilerini karşılayamadıysa bile bu bağlam Başbakanlığın kendi çizgisini oluşturmaya yardım edici bir araç olarak işlev görmüş ve bakanlıkların karma nitelikli meselelerde bir arada işbirliği halinde çalışmalarını sağlamıştır (Seldon, 2001: 594). Ayrıca bu dönemde Kabine Bürosu nun geri kalanıyla Kamu Hizmeti Bürosu birleştirilmiş, ortaklaşa olarak bakan ve kamu görevlisi yetiştirecek yeni bir Yönetim ve Siyasa Araştırmaları Merkezi ne bir kamu yönetimi fakültesinin katılmasına karar verilmiştir. Başbakan ın politik danışmanlarının sayısında dönem geneli itibarıyla dikkate değer bir artış vardır. Major döneminde 38 politik danışman varken, Blair 74 politik danışmana sahiptir. Politik danışmanlık maliyetleri 1,8 milyar sterlinden, Blair döneminde 3,9 milyar sterline çıkmıştır. Bu konuda en kayda değer artış 25 politik danışmana sahip olan Başbakanlıktaki Siyasa Birimi ndedir. Politik danışmanların sayısının artma nedeni hükümet siyasalarının müzakere sürecine dayalı olarak daha iyi bir biçimde koordinasyonudur (Rhodes, 2001: 103). Yönetimde Açıklık Reformları Üçüncü Yolun ana amaçlarından biri siyasal ve toplumsal sorunların çözümünde sivil toplumun rolünü arttırarak genel anlamda katılımcılığı benimseyen demokratik ve şeffaf bir yönetsel platform oluşturmaktır. Bu nedenle Blair yönetimde açıklığı sağlamak için John Major hükümetinin devlet yönetimini şeffaflaştırma ve etik reformlarını devam ettirme kararlılığı sergilemiştir. Etik çalışmalar kapsamında 1997 yılında Major döneminde kurulan Kamu Hayatında Standartlar Komitesi nin referans/başvuru tanımları, siyasi parti fonlarını araştırma/inceleme altına almayı mümkün kılacak şekilde genişletilmiştir. Mart 2001 de komiteye Sir Nigel Wicks in atanmasıyla komite Wicks Komitesi olarak anılır hale gelmiştir (Baydar, 2004: ). Komite, 31 Mart 2002 tarihinde uygulamaya konulan, Lordlar Kamarası ndaki yönetim yasasını betimleyen bir rapor yayımlamıştır. Bu raporun ama-

13 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 13 cı, kamara üyelerinin parlamento ve kamuya dair görevlerini yürütürken kamu güvenini tesis etmede gerekli olan açıklık ve hesap verebilirliklerini mümkün kılmaktır (Baydar, 2004: ). Komite, Kasım 2002 tarihinde Avam Kamarası nın yönetim standartları konulu sekizinci raporunu hazırlamıştır. Bu raporda Avam Kamarası nın sorunlarına temas edilerek, sorunların çözümüne yönelik tavsiyelerde bulunulmuştur. Komite nin icracı birimlere, bakanlara, özel danışmanlara ve kamu yönetimine yönelik sınırlamaları tanımladığı son raporunda ise, kamu güveni devam ettiği takdirde kamu kurumlarındaki yüksek yönetim standartlarının devamının sağlanmasının önemi vurgulanmıştır (Baydar, 2004: ). Kamu yönetiminde etik alanındaki çalışmalar kapsamında Blair hükümeti bakanlıkların çalışma düzenine ilişkin çeşitli kuralları içeren Bakanlar İçin Prosedür Sirkülerini 1997 Temmuz unun sonunda yayımlamıştır. Bu sirkülerde en anlamlı bölüm hükümetin yetkileriyle ilgili olanlardır. Buna göre; tüm önemli görüşmelerin, medya olaylarının, demeçlerin, basın duyurularının ve siyasa girişimlerinin bakanlar tarafından açıklığa kavuşturulması sağlanacaktır. Bakanların medyayla olan tüm ilişkileri kayıt altına alınacaktır (Driver - Martell, 1998: 149). Böylece bakanların hesap verebilirlikleri, seçimlerin yanı sıra siyasal arenadaki faaliyetler hakkında şeffaflığın sağlanması suretiyle harekete geçirilerek kamuoyunun denetimi güçlendirilmektedir. Major iktidarı döneminde başlatılmış olan yurttaş şartı reformunun da 1998 de Önce Hizmet-Yeni Şart başlığı altında yeniden başlatılması, tüm kamu kurumlarının vatandaşların demokratik taleplerine cevap verme, onlara hizmet standartları hususunda danışma yükümlülüğünü pekiştirmiştir. Yurttaş şartının yeniden başlamasıyla yurttaş şartı birimi Önce Hizmet Birimi haline gelmiştir. Önce hizmet reformu sadece kamu hizmetlerine halkın ve hizmetten yararlananların katılımının arttırılmasını teşvik etmeyi değil; aynı zamanda daha çok ortaklaşa yönetime yönelik girişimleri desteklemeyi gerekli kılmıştır (Horton - Farnham, 1999: 36). Bu konudaki önemli bir yenilik, hizmet sunum alternatiflerinde geniş bir ölçekte halkın görüşlerini öğrenmek için, diğer kamu kurumları, yarı özerk kurumlar, bakanlıklar ve hükümet nezdinde yararlanılan 5000 kişilik halk panelleridir. Bu kapsamda demokratik katılım hükümetin siyasa değişimlerinde temel bir motivasyon aracı vazifesi görmektedir ve dikkatleri daha çok etkililik ve kalite kavramları üzerine çekmektedir yılı itibarıyla temel kamu hizmetlerini kapsayan 40 tan fazla ulusal şartın yanı sıra okullar, hastaneler ve yerel hizmetler konusunda yerel yönetimlerin geliştirdiği yerel şart vardır. Merkezi kuruluşlar bu konudaki bilgi ve standartları, şikâyet mercileriyle şikâyet işlemlerinin sonuçlarını yayımlamak zorundadır (Horton - Farnham, 1999: ).

14 14 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 Şeffaflık çalışmaları kapsamındaki bir diğer girişim de, vatandaşlara kamunun elindeki resmi bilgi ve belgeleri (kamu menfaatlerine, milli güvenliğe aykırı olanlar hariç) görme ve elde etme hakkı veren Bilgi Özgürlüğü Kanunu nun 1999 da çıkmasıdır. Böylece kamuoyunun kamu yönetiminin faaliyetlerinden haberdar kılınması, vatandaş odaklılık temelinde hayata geçirilmiştir. Bunların haricinde Blair hükümeti bilgi ve iletişim teknolojilerinin kamu yönetimindeki önemine yönelik çalışmaları kamu hizmetlerinin hızlı, verimli ve en düşük maliyette sunulması amacıyla desteklemiştir. Major döneminde e-devlet alanında başlatılan çalışmalar 1999 un Eylül ayında Performans ve Yenilik Birimi nin raporunda belirtilen öneriler dikkate alınarak hükümet bünyesinde konumlanan Elektronik Temsilcilik Dairesi nin ( kurulmasıyla dinamik bir ivme kazanmıştır (Uçkan, 2003: 82) ile 2004 arasında e- hizmetlerin gelişimine 6 milyar sterline yakın bir bütçe ayıran (turkpoint.com.tr, ) İngiltere, e-devlet hizmetlerini tek bir merkezde toplama ve ana kapı (portal) oluşturmaya yönelik çalışmalar sonucunda devlet ana kapısını ( hizmete açmayı başarmıştır. SONUÇ Blair ın 1997 seçimlerini kazanarak iktidara gelmesi hem İngiltere için hem de İşçi Partisi için önemli bir değişim rüzgârı oluşturmuştur. Blair, Üçüncü Yol felsefesi doğrultusunda Yeni İşçi Partisi ni eşitlik, özerklik bağlamında özgürlük, ihtiyaç sahiplerinin korunması, sosyal hakların sorumluluklara dayalı bir biçimde yeniden tanımlanması, sosyal güvenlik ağının sınırlandırılması ve katılımcılık gibi ilkeler temelinde dönüştürmüştür. Yeni İşçi Partisi, neoliberalizmin bireyciliğini ve sosyal demokrasinin salt toplumculuğunu paydaşçılık söylemi etrafında bütünselleştirmiştir. Üçüncü Yol, eski solun devletçiliğinden ve yeni sağın tek alternatif olarak gördüğü serbest piyasa kavramından daha çok devletin toplumla kaynaşması temelinde fırsat eşitliğini biçimlendirmenin toplumsal manada hak ve sorumluluklar arasında sağlanacak bir dengeyle tesis edileceğini savunmaktadır. Bu kapsamda merkeziyetçilikten uzak bir biçimde yerel demokrasinin güçlendirilerek yerel toplulukların canlandırılması, sosyal refah sisteminin yeni istihdam olanakları oluşturularak yeniden biçimlendirilmesi, kamu ve özel sektörün ortaklaşa politikalar üreterek kamu hizmetlerinin sunumunda etkin rol almaları gerçekleştirilen reformların ana nitelikleri olarak göze çarpmaktadır. Blair ın piyasalaşma eksenli reformları sosyal refah sistemine sadece çalışmayacak durumda olanları katma anlayışı temelinde gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda sağlık eylem bölgeleri oluşturularak yerel yönetimlerle karşılıklı görüş alışverişi sağlanması suretiyle sağlık politikaları koordine edilmiştir de yeni çözüm programı başlatılarak işsizlere yönelik istihdam olanaklarının arttırılmasına çalışılmıştır. Yeni kurulan sosyal dışlamayı önleme birimi ile

15 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 15 sosyal mahrumiyetin giderilmesi üzerinde çalışılmıştır. Blair ın önem verdiği hususlardan bir diğeri olan eğitim ise, rekabet ve performans politikaları temelinde bireysel memnuniyeti odak alan bir hassasiyetle niteliksel olarak güçlendirilmiştir. Yeni İşçi Partisi, özelleştirme uygulamalarını sürdürerek eski solun kamu işletmelerinin devletçilik mantığı altında işletilmesi düşüncesini reddetmiş, bunun yerine kamu hizmetlerinin verimli bir biçimde sunulması hususuna dikkatleri yöneltmiştir. Hizmet etkinliği ile vatandaş memnuniyeti arasında bir köprü kurmaya çalışmıştır. Yerel yönetimler alanında yeni sağın arzuladığı küçük, desantralize, çok parçalı ve kendi içinde özerk, özgür yerel yönetim yapısını önceki muhafazakâr iktidarların merkeziyetçi yaklaşımlarından oldukça uzaklaşmak suretiyle Blair gerçekleştirmiştir. Avrupa Yerel Yönetimler Şartı nın imzalanması, Yerel Yönetimler Birliği nin kurulması, Londra için doğrudan seçilmiş bir belediye başkanıyla bir belediye meclisi oluşturulması, bölge kalkınma ajanslarının kurulması ile bölgesel yönetimlere yönelik yetki devri uygulamalarının artması yerel sahada idari ve mali özerkliğin demokratik uygulamalarla pekiştirilmeye çalışıldığını göstermektedir. Merkezi düzeyde ise Blair devleti modernize etme kavramı temelinde devletin kamu hizmetlerinin tek plânlayıcısı olmaktan çıkması amacıyla kamu-özel ortaklıkları kapsamında özel finans girişimi uygulamalarını desteklemiş, kamu yönetimini performans yönetimi ve hesap verebilirlik uygulamaları ile sonuçlara önem veren çağdaş bir idari çalışma tarzına sahip kılmaya çalışmıştır. Blair ın yönetimde açıklık uygulamaları kamu yönetiminde etik standartları yükseltmek, önce hizmet gibi uygulamalarla sunulan hizmetlerin kalitesi ve vatandaş memnuniyeti gibi hususlarda geniş ölçekte halkın görüşlerini öğrenmek amacını taşımıştır. Bunların yanında vatandaşlara demokratik ve bireysel bir hak olarak bilgi edinme hakkının tanınması, kamu hizmetlerinin verimli ve hızlı sunumunu mümkün kılmak amacıyla e-devlet uygulamalarının yaygınlaştırılması kamu yönetiminin etkinliğinin arttırılmasına ve yurttaş temelli dönüşümüne katkıda bulunmuştur. Esasen son 30 yıldır gerçekleştirilen kamu yönetimi reformları, liberalizmin ekonomik rasyonalite mantığı temelinde kurgulanmıştır. Neoliberal içerikteki bu reform paketi 1990 lardan itibaren Üçüncü Yol başlığı altında İngiltere haricinde köklü refah sistemlerine sahip İsveç, Danimarka ve Norveç te de uygulanma imkânı bulmuştur. Ayrıca, ABD de Demokrat Parti nin kamu harcamalarının azaltılması amacı ile uyguladığı tedbirlerde Üçüncü Yolun etkisi belirgindir. Gerçekleştirilen reformlarla, kamu kuruluşları üzerinde etkinlik, tutumluluk ve verimliliği sağlamaya dönük göstergeler temelinde bir baskı kurulmaktadır. Bu yönüyle, Üçüncü Yol ekseninde gerçekleştirilen kamu yönetimi reformları

16 16 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 ile 1980 lerden itibaren süregelen Yeni Kamu İşletmeciliği (NPM) yaklaşımı gereği gerçekleştirilenler arasında bazı ortak noktalar dikkat çekmekteyse de, bu hususun ayrı bir çalışmada daha detaylı olarak araştırılmasında fayda bulunmaktadır. Tablo 2, Blair döneminde gerçekleştirilen kamu reformları ile Üçüncü Yol felsefesi arasındaki bağlantıyı özetlemektedir. Tablo 2. Blair Dönemi Kamu Reformları ve Üçüncü Yol Reform Alanları Piyasalaşma Reformları Yerel Yönetim Reformları Merkezi Düzeydeki Reformlar Yönetimde Açıklık Reformları Reformda Üçüncü Yolu Etkisi Sorumluluk-Hak Denge Paydaşçı Kapitalizm Yerel ve Bölgesel Yönetimlere Yetki Devri Demokrasinin Demokratikleştirilmesi Ortaklaşa Yönetim Devleti Modernize Etme Hizmet Sunumunda Çok Aktörlülük Aktif Bir Sivil Toplum Katılımcılık Yurttaş Odaklılık Reformun Yansımaları Yeni Çözüm Programı Sosyal Dışlamayı Önleme Birimi İstikrarlı Özelleştirmeler Yerel Yönetim Birliği Bölge Kalkınma Ajansları Londra da Doğrudan Seçimle Gelen Belediye Başkanlığı ve Belediye Meclisi Yerel Kamu Hizmeti Sözleşmeleri Kamu-Özel Ortaklıkları Kamu Hizmeti Sözleşmeleri Özel Finans Girişimi Etik Komite Raporları Bakanlar İçin Prosedür Sorunları Sirküleri Önce Hizmet-Yeni Şart Birimi Bilgi Özgürlüğü Kanunu (1999) E-devlet Çalışmaları KAYNAKÇA Al, Hamza (2008), Yeni Kamu Yönetimi: Ülke Deneyimleri, Değişim Yayınları, İstanbul. Baydar, Tülay (2004), Yönetim Etiği Açısından İngiltere deki Kamu Yönetimi Uygulamaları, Ankara Üniversitesi SBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

17 Üçüncü Yol ve İngiltere de Blair Dönemi Kamu Reformları 17 Balseven, Hale (2009), İngiltere de Refah Reformlarının Ekonomi Politiği, Akdeniz Üniversitesi İİBF Dergisi, 9 (18), s Bevir, Mark and David O Brien (2001), New Labour and the Public Sector in Britain, Public Administration Review, September-October, 61 (5), s Blair, Tony (1998), The Third Way: New Politics for the New Century, Fabian Society, Fabian Pamphlet, London. Broadbent, Jane and Richard Laughlin (2002), Public Service Professionals and the New Public Management: Control of the Professions in the Public Services, Kate McLaughlin, Stephen P. Osborne and Ewan Ferlie (Ed.), New Public Management: Current Trends and Future Prospects, Routledge, London and New York, s Corby, Susan (1999), The National Health Service, Sylvia Horton and David Farnham (Ed.), Public Management in Britain, Macmillan Press, London, s Driver Stephan and Martell Luke (1996), Beyond Liberty and Equality: New Labour s Liberal Conservatism, Renewal, Vol. 4, No: 3, s Driver, Stephen and Martell Luke (1998), New Labour: Politics after Thatcherism, Polity Press, UK-USA. Driver, Stephen and Martell Luke (2000), Left, Right and the Third Way, ( ). Eroğul, Cem (2006), Çağdaş Devlet Düzenleri, Gözden Geçirilmiş 5. Baskı, Kırlangıç Yayınevi, Ankara. Ferlie, Ewan and Louse Fitzgerald (2002), The Sustainability of the New Public Management in the UK, Kate McLaughlin, Stephen P. Osborne and Ewan Ferlie (Ed.), New Public Management: Current Trends and Future Prospects, Routledge, London and New York, s Giddens, Anthony (2000), Üçüncü Yol: Sosyal Demokrasinin Yeniden Dirilişi, (Çev. Mehmet Özay), Birey Yayıncılık, İstanbul. Giddens, Anthony (2001), Üçüncü Yol ve Eleştirileri, Tartışmaya Önemli Bir Katkı: Tony Blair, (Çev. Nihat Şad), Phoenix Yayınevi, Ankara. Giddens, Anthony (2002), Sağ ve Solun Ötesinde: Radikal Politikaların Geleceği, (Çev. Müge Sözen, Sabir Yücesoy), Metis Yayınları, İstanbul. Glennerster, Howard (2001), Social Policy, Anthony Seldon (Ed.), The Blair Effect ( ), Little, Brown and Company, London, s Heffernan, Richard (2000), New Labour and Thatcherism: Political Change in Britain, Palgrave, New York. Horton, Sylvia and David Farnham (1999), The Politics of Public Sector Change, Sylvia Horton and David Farnham (Ed.), Public Management in Britain, Macmillan Press, London, s Karasu, Koray (2004), İngiltere, (Yayına Hazırlayan: Nuray E. Keskin ve diğerleri), Kamu Yönetimi Ülke İncelemeleri, Ankara Üniversitesi SBF KAYAUM Yayını-1, Ankara, s Klijn, Hans Eric, Jurian Edelenbasand and Michael Hughes (2007), Public-Private Partnerships: A Two-Headed Reform, A Comparison of PPP in England and the Netherlands, Christopher Pollitt, Sandra Van Thiel and Vincent Homburg (Ed.),

18 18 Amme İdaresi Dergisi, Cilt 47 Sayı 3 New Public Management in Europe: Adaptation and Alternatives, Palgrave Macmillan, New York, s Manning, Nick and Neil Parrison (2004), International Public Administration Reform: Implications for the Russian Federation, The World Bank, Washington D.C. Martin, Steve (2002), Best Value: New Public Management or New Direction?, Kate McLaughlin, Stephen P. Osborne and Ewan Ferlie, (Ed.), New Public Management: Current Trends and Future Prospects, London and New York, Routledge, s Osborne, P. Stephen and Kate McLaughlin (2002), The Public Management in Context, Kate McLaughlin, Stephen P. Osborne and Ewan Ferlie (Ed.), New Public Management: Current Trends and Future Prospects, Routledge, London and New York, s Palley, Thomas I. (2008), Keynesçilikten Neoliberalizme İktisat Biliminde Paradigma Kayması, Neoliberalizm: Muhalif Bir Seçki, (Çev. Şeyda Başlı-Tuncel Öncel), Yordam Kitap, İstanbul, s Painter, Chris and Isaac-Henry Kester (1999), Managing Local Public Services, Sylvia Horton and David Farnham (Ed.), Public Management in Britain, Macmillan, London, s Rhodes, Rod (2001), The Civil Service, Anthony Seldon (Ed.), The Blair Effect ( ), Little, Brown and Company, London, s Romano, Flavio (2005), Clinton and Blair: The Political Economy of the Third Way, Routledge, London. Rouse, John (1999), Performance Management, Quality Management and Constraints, Sylvia Horton and David Farnham (Ed.), Public Management in Britain, Macmillan Press, London, s Seldon, Anthony (2001), The Net Blair Effect, Anthony Seldon (Ed.), The Blair Effect ( ), Little, Brown and Company, London, s Şener, Hasan Engin (2004), Postmodern Dönemde Devleti Modernleştirmek: Yeni İşçi Partisi nin Kamu Hizmeti Anlayışı, Amme İdaresi Dergisi, Cilt:37, Sayı:3, s Taylor, Marilyn (2002), The New Public Management and Social Exclusion: Cause or Response?, Kate McLaughlin, Stephen P. Osborne, and Ewan Ferlie (Ed.), New Public Management: Current Trends and Future Prospects, Routledge, London, s Taylor, Robert (2005), Mr. Blair s British Business Model-Capital and Labour in Flexible Markets, Anthony Seldon and Dennis Kavanagh (Ed.), The Blair Effect ( ), Cambridge University Press, UK, s Thompson, Noel (1996), Supply-Side Socialism: The Political Economy of New Labour, New Left Review I, 216, s Travers, Tony (2001), Local Government, Anthony Seldon (Ed.), The Blair Effect ( ), Little, Brown and Company, London, s Uçkan, Özgür (2003), E-devlet, E-demokrasi ve Türkiye, Literatür Yayıncılık, İstanbul. İngiltere nin Hedefi e-devlette Bir Numara Olmak, ( ).