Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi

Transkript

1 DEOLOJK ÖRGÜTLERN ÇEKMES ALTINDAMISIR, SURYE, IRAK VE RAN DASON DURUM THE CURRENT SITUATION IN EGYPT, SYRIA, IRAQ AND IRAN UNDER THE CONFLICT AMONG IDEOLOGICAL ORGANISATONS Öz Takın DENZ Pan-Arabizm düüncesi, yani emperyalistlerin büyük oranda yapay sınırlarla böldüü tüm Arap halklarını birleik bir devletin çatısı altında buluturma ülküsü, 1960 lara kadar hem Arap dünyasının genelinde hem de Suriye özelinde güçlüydü larla beraber günümüze dek Arap milliyetçiliinin pek çok ülkede çekiciliini korumaya devam ettii görülmektedir. Bu milliyetçi tutumun sonucu olarak Arap dünyasına yön veren Baas, El Fetih, Müslüman Kardeler, Hizbullah gibi pek çok siyasi parti ve örgütlenme ortaya çıkmıtır. Arap Uyanıı nın etkisi ile Mısır, Suriye, Irak ve ran da yaanmaya balayan deiim süreci, süre ve etki açısından devletlere göre farklılık gösterse de, siyasi parti ve örgütlenmeler ile içinden çıkılmaz bir boyut kazanmıtır. Mısır da Müslüman Kardeler, Suriye de muhalifler, Irak ta bölgesel yönetim ve ran da dini lider ile merkezi yönetimler arasında yaanan sorunlar en fazla bölge halklarını etkilemektedir. Yaanan iç çekimeler ve askeri gelimeler aynı zamanda bölgeyi dı güçlere karı zayıf duruma düürmekte ve hareket sahasına dönütürmektedir. Yaananlardan en fazla bölgede yaayan halklar ve Türkiye etkilenmektedir. Anahtar Kelimeler: Orta Dou, Siyasi Partiler, Mısır, Suriye, Irak, ran, Türkiye.. Abstract Pan-Arabism idea, whichmeans of ideal tobringtogetherundertheroof of a unitedgovernmenttotheallarabianpeoplethatdividedwithartificialborders of imperialists, waspowerful in general of Arabianworldand in particularuntil 1960s. It is seentocontinuekeepingattraction of Arabiannationalism in manycountriesuntiltodayafter 1960s. Manypoliticalpartyandorganizationssuch as Baas, El Fetih, MuslimBrothers, and Hizbullah thatgivedirectiontothearabianworldemerged as a result of thisnationalistattitude. Changingprocessthatbegins in Egypt, Syria, Iraq, and Iran withimpact of ArabianAwakening has gained a inextricabledimensionwithpoliticalpartyandorganizationseventhough it showsdifferencesaccordingtothegovernments in terms of time andinfluence. MuslimBrothers in Egypt, opponents in Syria, regionaladministration in Iraq, andproblemsbetweenreligionalleaderandcentralizedadministrationsaffectstheregioncommunities at theverymost. Internalconflictsandmilitarydevelopmentsenfeebletheregionweaksituationagainsttoexternalpowers as well, andconvertmovementfield. Communitywholives in theregionandturkeyareeffected at theverymost. Keywords: Middle East, PoliticalParty, Egypt, Syria, Iran, Turkey. Yrd. Doç. Dr., Karabük Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Corafya Bölümü.

2 313 Giri Demokratik rejimlerin temel unsurlarından biri, siyasi partiler ve siyasi nitelikli örgütlerdir. Devletin ilerliini kolaylatıran siyasi partiler ve örgütler, sahip oldukları düünceler ve temsil ettikleri gruplar ile devletlerinin varlıında önemli rol oynarlar. Bu kapsamda Arap Uyanıı sonrasında Mısır, Suriye, Irak ve ran da yaanan olayların geliimini daha iyi analiz edebilmek için öncelikle Orta Dou nun kaderinde etkili olan balıca siyasi partilere ve örgütlere deinmek gerekir. Baas (Arap Sosyalist Dirili) Partisi:1940 yılında am da Rum-Ortodoks inancından Miel Eflak ve Sünni Selahaddin Bitar tarafından kurulan parti, 1947 de skenderunlu bir Alevi olan Zeki Arsuzi nin de katılımıyla ilk kongresini yapmıtır. Partinin kurulu yılı 1940 olsa da asıl temelleri, I. Dünya Savaı sonrasında atılmaya balanmıtır. I. Dünya Savaı sonrasında uzun yıllar Fransa sömürgesinde kalan Suriye, Fransa tarafından böl ve yönet politikası kapsamında mezhepsel ayrılıa dayalı 6 idari bölüme ayrılmıtır. Bölünmede ekonomik açıdan zengin olan Sünniler ön plana çıkarken dier mezhepler (Nusayriler, Dürziler, Sabiler ve Hristiyanlar (Ermeniler, Süryaniler, Keldaniler)) ise bata devlet yönetimi olmak üzere pek çok alanda dılanmaya uramıtır. Bu dılanmanın verdii rahatsızlık II. Dünya Savaı yıllarında gün yüzüne çıkmıtır (egrisidogrusu@cnnturk.com.tr,/ ). Bölünmülüün yarattıı siyasi birlii tekrar salamaya yönelik olumaya balayan Arap milliyetçilii düüncesi, 1940 yılında sol ideolojisine sahip Baas Partisinin kurulmasına neden olmutur. Baas kelimesi, dirili anlamına gelmektedir. Arap milliyetçisi sol bir parti olan Baas ınamacı; ülkedeki Sünni ekonomik gücün etkisini azaltarak Arap milletinin aynı bayrak dil kültürel özellikler ve ideolojiye sahip tek bir sosyalist devlette birlemesini (Birleik Arap Cumhuriyeti) ve böylece Orta Dou da tek bir Arap Devleti nin kurulmasını salamaktır. Bu nedenle partinin sloganı, Birlik Özgürlük Sosyalizm olarak belirlenmitir. Sloganlardan anlaılacaı üzere mezhep ayrımcılıını dılayan bir parti görünümündedir. lk kongresi 1947'de am'da yapılan Baas, kısa sürede Arap ülkelerinin büyük bölümünde ve dier ülkelerdeki Arap toplulukları arasında örgütlenmitir.1950 li yıllardan itibaren siyasette etkin olmaya balayan parti, 1963 yılında Suriye de askeri darbe sonucunda iktidara gelen Hafız Esad ile adeta ikinci kez domutur. Hafız Esad ile birlikte Baas partisini kuran sivil yöneticiler partiden uzaklatırılmı ve Nusayrilerin (Arap Alevilerin) etkin olduu bir askeri yönetime geçilmitir. Dier bir ifade ile Baas sivil bir parti olmaktan çıkıp askeri bir parti özelliine girmitir. Baas, iktidarını güçlendirmek için bir taraftan ekonomik gücü elinde bulunduran Sünniler ile ilikilerini sıkı tutmaya çalıırken dier taraftan ülkedeki azınlıklara da bazı yasal haklar vererek kendisine balamıtır. Daha tutucu ve milliyetçi olan askerî kanadı, 1968 yılında askeri darbe ile Irak ta da iktidarı ele geçirmitir. Dolayısıyla Baas siyasette etkili olmada darbeleri ve baskıyı etkin bir unsur olarak kullanmaya balamıtır. Baas ideolojisi, süreç içerisinde kendine balı Hafız Esad ve Saddam Hüseyin gibi diktatörler yaratmıtır. Hatta Baas üyesi olmayanların devlet yönetiminde ilerleme ansı dahi ortadan kaldırılmıtır. Azınlıkların gücüne dayalı tek siyasi parti ve tek lidere dayalı bir iktidar yapısı üretmitir. Kendi iktidarı için halkına her türlü baskıyı yapmayı göze alabilen bir partiye dönümütür. Örnein Hafız Esad döneminde gerçekleen (1982) Hama Katliamı, Saddam Hüseyin döneminde yaanan Halepçe Katliamı (1988) ve Bear Esad döneminde yaanmaya devam eden olaylarda olduu gibi. Bu nedenle sloganında özgürlük ifadesini kullanan bir siyasi partinin temsil ettii halka askeri darbeler ile baskı uygulaması ve bu durumu günümüzde hem Suriye hem de Irak ta sürdürmesi, ideolojik anlamda yaadıı zıtlıı ortaya koymaktadır. Sonuçta bakıldıında nüfusun yaklaık %70 i Sünni olmasına karın Suriye yi %15 lik Nusayriler yönetmekte, dier bir ifade ile azınlık, baskı ile çounluu yönetmektedir. Baas, Suriye'de Hafız Esad'ın ölümünden sonra iktidarını koruduysa da Irak'taki Baas iktidarı 2003 yılındaki ABD igaliyle son buldu. Irak'ta Saddam Hüseyin ve Suriye'de Hafız Essad, Baas akımının son büyük temsilcileri oldular. u anda Suriye de Baas iktidarını yöneten, Hafız Esad ın olu BearEsad tır. Pan-Arabizmin ürünü olan ve hem Suriye hem de Irak ta etkin olan Baas ideolojisi ve partisi, bir üst kimlik olarak Arap milliyetçiliinisimgeler ekilde faaliyetlerini sürdürmektedir. Baas ın kurulu ideolojisi olan Pan-Arabizmin destekleyici unsurları, sosyalizm ve sekülarizm dir. Baas sosyalizmi, toplumsal eitsizliin azaltılması, özel mülkiyetin sınırlandırılması, yerli ve yabancı büyük özel firmaların kamulatırılmasını öngörüyordu. Özel teebbüs ve miras hakkının ise korunacaı belirtiliyordu. Baas ın sosyalizm anlayıında Avrupa nın proletarya diktatörlüünü reddeden demokratik sosyalizmininetkisi görülüyordu. Baas ınsekülerlii ise o dönem itibariyle bir ilke iaret ediyordu. Baas öncesi Arap milliyetçi akımlarının slami bir nitelii vardı, Baas

3 314 ise inancı ne olursa olsun herkesin eit olacaı laik bir Arap toplumu kurmayı hedefliyordu. Ancak slam a önem vermekten de geri durmuyordu; Baas a göre slam Arap ulusal kültürünün temel ve ayrılmaz bir parçasıdır ( Pek çok devlette olduu gibi Suriye de de dini azınlıklar, laik bir rejimi varlıkları için güvence olarak görmektedir. Bu durum kuruluundan itibaren Baas ınözellikle Suriye deki dini azınlıklar için bir çekim merkezi olmasına ve azınlıkların Baas ın etki alanına girmesine yol açmıtır. Baas rejimi iki zıt kutup (ran ve srail) tarafından çıkarları dorultusunda desteklemektedir. ran ın desteinde ideolojik yakınlık ön planda iken srail in tutumunda ise Baas sonrası yeni bir oluumun srail açısından olumsuzluk yaratabilecei endiesi etkilidir. El Fetih (Filistin Milli Kurtulu Hareketi, Hareket El Tahrir El Vatan-i El Filistin) Partisi:Bir bütünü ifade eden Filistin Direni Hareketi nin en önemli unsurunu oluturan El Fetih,eski hvan üyelerinden Yaser Arafat (Ebu Ammar), Salah Halef (Ebu Iyad) ve Ebu Cihad (Halil el Vezir) tarafından srail e karı Filistin de 7 Ekim 1959tarihinde kurulan milliyetçi muhafazakâr bir partidir. Esas adı Filistin Milli Kurtulu Hareketi olup, bu adın Arapça ilk harfleriyle kısaltmasının tersten okunuu ElFetih diye ifade edilir.filistin sorununun gerçek anlamda Filistinliletirilmesi, ElFetih örgütünün kurulmasıyla balar ( ). Arafat ve arkadaları tarafından kurulan ElFetih, seküler milliyetçi, askeri direnii öncelikli strateji olarak benimseyen ve baımsızlık yanlısı çizgisiyle kısa sürede dier Filistinli gruplar arasından sıyrılarak Filistin Direni Hareketi nin en önemli aktörü haline gelmeyi baarmıtır.elfetihilk kurulduunda sadece üyeleri tarafından finanse edilirken daha sonraları Suudi Arabistan, Katar, Kuveyt ve Libya daki Filistinli memur ve i adamlarından da yardım almaya balamıtır (Öner, 2006:74). El Fetih i bir bütün olarak görmek yerine onu Arafat ın liderlii altındafilistin milliyetçilii temelinde ve öncelikli olarak igale son verme amacıyla biraraya gelmi farklı oluumları içerisinde barındıran bir örgüt olarak deerlendirmekgerekir. srail igaliyle mücadeleyi öncelikli sorun olarak görmüve bu süreçte toplum arasındaki dini ve sınıfsal ayrımları öne çıkartmamayıyelemitir (Ayhan, 2009: ). 9 Nisan 1948 tarihinde Filistin in Deir Yasin Kasabası nda yaanan srail Katliamı daha hafızalardan silinmemiken, 14 Mayıs 1948 tarihinde srail Devleti nin kurulması ve akabinde 15 Mayıs 1948 tarihinden itibaren balayan ve bir bakıma Arap milliyetçiliinin de fitillerinden sayılan srail Filistin mücadelesi, her yıl 15 Mayıs ta Nekbet Nikbet Nakba (Talihsizlik, Felaket) Günü olarak anılmaktadır. Böylesine bir ortamda El Fetih in kurucuları, 1950 li yılların sonunda srailli hedeflere karı küçük çaplı hareketleriyle birlikte direni yolunda silahlı mücadeleyi balatan en dikkat çekici gruplardan biri oldu. ElFetih in kurucuları, srail in askeri üstünlüünü, olanaklarını ve gücünü biliyorlardı. Yine de balıca hedef olarak silahlı savaın balatılmasını seçmilerdi (Akın, 2002:46). El Fetih in en belirgin nitelii ise Filistin direniini, öncelikle Arap hükümetlerinden baımsızlatırma yolunu seçmi olmalarıdır ( ). Özellikle 1950 lerin baında Baas ve Nasır ile biruyanı içerisine giren Arap milliyetçiliikısa sürede Filistin direniinede etki edecek ve bu dönemde kurulan Filistinli örgütler, Arap milliyetçiliitemelinde bir direni yürüteceklerdir. Özellikle Mısır üniversitelerinde öretim gören Arafat ve arkadalarının, Gazze deki Filistin Halkının liderliini üstlenmeye balamasıyla birlikte Filistinlilik bilinci daha da artmı, 1959 yılında El Fetih kurulmu, arasında yayımlanan Filistinuna (Filistinimiz) Dergisi ile Filistin Kimlii nin olumasında ve El Fetih hücrelerinin Ürdün, Suriye ve Lübnan da hızla artmasında önemli adımlar atılmıtır (Balcı, 2010:111; Boran, 2006:88). Böylesine bir ortamda Filistinli direni gruplarının örgütlenme süreci I. Dünya Savaı sonrası bölgenin ngiliz igaline uraması ve ardından da Yahudilerin youn bir ekilde Filistin e göç etmesi ile birlikte balamı olmakla birlikte asıl etkinliklerini El ukeyri liderliinde 29 Mayıs 1964 te Filistin Kurtulu Örgütü (FKÖ) nün kurulması ve hemen ardından da birçok Filistinli grubun askeri direnii baımsızlıa giden yolda birincil yöntem olarak benimsemesiyle balatmak gerekir. Bu dönemde tüm Filistinli direni örgütlerini bir çatı altında toplama ve Filistin davasını uluslararası alana taıma amacıyla ve Nasır ın da desteiyle kurulan Filistin Kurtulu Örgütü, Arap milliyetçiliini referans alan bir politika yürütmütür (Ayhan, 2009: ) srail Arap Savaı (6 Gün Savaı) ile Arap Devletleri nin srail karısındaki yetersizlii ortaya çıkmıtır. Sava ile birlikte srail Suriye ye ait GolanTepeleri ni igal etmitir. Bu igal günü her yıl Naksa Günü adı ile protesto edilmektedir. El Fetih, srail ordusuna karı 21 Mart 1968 tarihli Ürdün Karameh Direnii ile öne çıkmı ve Filistin Kurtulu Örgütü içinde daha da etkin olmaya balamıtır. Karameh zaferiyle büyük prestij kazanan Arafat ve El Fetih, bu tarihten sonra Filistinlilerin umut kaynaı olmutur yılında Arafat ın Filistin Kurtulu Örgütü nde de lider seçilmesiyle, örgütün bürokratik politik yapıdan dinamik bir direni örgütüne dönümesürecini de balamıtır. Arafat Filistin Kurtulu Örgütü nü, srail karısında Filistingüçlerine dayanan, silahlı direnii ön planda tutan ve sol ideolojiyi referansalan milliyetçi bir

4 315 örgüt haline getirmitir (Kimmerling-Migdal, 2003:252) Eylül 1970 tarihleri arasında Ürdün kralı Hüseyin i devirmek için ayaklanan Filistinliler baarısız olmu, Kara Eylül olarak bilinen bu olayda Ürdün ve srail askerleri tarafından yaklaık 3500 Filistinli öldürülmü, Filistin Kurtulu Örgütü Ürdün den sürülmütür. Yaananların ardından yerleilen Lübnan, Filistin direniinin yeni merkezi haline gelmitir yılındasrail, Lübnan a saldırmı ve Beyrut ta bulunan üç El Fetih liderini öldürülmütür (Balıolu, 2008:18). Bu dönemde Türkiye-srail ilikilerinin 1970 li yıllarda souk seyretmesinin en önemli sebeplerinden birisi de Türkiye nin Filistin Kurtulu Örgütü ile kurduu ilikilerdir. Türkiye Ocak 1975 de Filistin Kurtulu Örgütü nü tanımıtır. Ankara daki Filistin Kurtulu Örgütü temsilcilii ise 1979 da Babakan Bülent Ecevit in resmi davetlisi olarak Türkiye ye gelen Filistin Kurtulu Örgütü lideri Yaser Arafat tarafından açılmıtır yılında ise srail in Kudüs ü bakent ilan etmesine karılık Türkiye, srail le ilikilerini ikinci kâtip düzeyine düürmütür. Arafat yönetimindeki Filistin Kurtulu Örgütü, 1973 ten sonra diplomatik etkinlie önemvererek uluslararası alanda gücünü arttırma giriimlerindebulunmutur. Arafat, Filistin Kurtulu Örgütü nün sürgün hükümeti niteliitaıdıınıvurgulamı ve bu giriimleri sonuç dourmutur te Arap Birlii, slam Konferansı Tekilatı ve son olarak 22Kasım 1974 tarihinde BM Genel Kurulu,Filistin Kurtulu Örgütü nü bütün Filistinlilerin tek meru temsilcisi olarak tanımıtır. 6 Eylül 1976 tarihinde Filistin Kurtulu Örgütü nün Arap Birlii ne tam üyelii kabul edilmitir (Boran, 2006:90).Bu iki gelime Filistin Kurtulu Örgütü nün giderek güçlenmesi ve destekçisinin artmasına neden olmutur. 13 Nisan 1975 tarihinde Lübnan da yaanan iç sava sonrası ortaya çıkan otorite boluu, Filistin Kurtulu Örgütü nün Lübnan da daha da güçlenmesini salamıtır.12 Austos 1982 tarihine kadar Lübnan da kalan El Fetih karargâhı, srail in GüneyLübnan ı igal etmesiyle buradan Aralık 1983 te Tunus a taınmıtır. gal esnasında Lübnan lı Hristiyan Falanjist Milisler, Ariel aron korumasında Beyrut Sabra ve atilla Mülteci Kampları nı basarak yaklaık 2000 Filistinli mülteciyi öldürmütür. Bu dönemde, ElFetih içindearafat ı uzlamacı olarak suçlayan bazı gruplar ortaya çıkmı fakat 1987yılında yapılan Filistin Kurtulu Örgütü Konseyi toplantısında Arafat ın önderlii teyit edilmitir ( ). Arafat dönemindeiki örgüt arasında bazı anlamazlıklar söz konusu olmakla birlikte Hamas,Arafat ın Filistin deki otoritesine saygı göstermitir. Arafat da Hamas ın faaliyetlerinidorudan yasaklama yoluna gitmedii gibi örgüt liderleri ile ilikiiçerisinde olmu ve askeri bir rekabete girmekten sakınmıtır. Açıkçası Filistindireniinin yönü Souk Savaın bitimi ile birlikte slamlama sürecine girmive El Fetih de bu akımdan etkilenmitir (Ayhan, 2009:108). 1 Temmuz 1994 tarihinde Filistin Kurtulu Örgütü lideri Arafat, 27 yıl süren sürgünden sonra Gazze ye dönmütür. Bir süre sonra ülkede El Fetih ve Hamas arasında iktidar olma konusunda rekabet ortaya çıkmıtır. Rekabetin neden olduu bölünmülüün ve zorda kalmılıın yansıması olarak kabul edilen Mısır sınırındaki Refahiye Yardım Tünelleri ilk kez 1994 yılında açılmı ve bu tünellerin sayısı zamanla artmıtır. Tüneller, Gazze yi yaama balayan birer damar gibi görev yapmaktadır. 28 Eylül 2000 tarihinde Ariel aron un Mescid-i Aksa ya düzenledii ziyaret,29 Eylül 2000 tarihinde Filistinlilerin aırı tepkisine neden olmu ve II. ntifada gerçeklemitir. 30 Eylül 2002 tarihinde ABD Kongresi, Kudüs ün srail bakenti olduunu tanımı ve bunun üzerine 5 Ekim 2002 tarihinde ise Dou Kudüs Filistin Devleti nin bakenti ilan edilmitir. Arafat, 11 Kasım 2004 tarihinde vefat edene kadar örgütün liderliini sürdürmütür. Arafat ın ardından 9 Ocak 2005 tarihinde yapılan seçimler sonrasında Mahmud Abbas, Filistin Kurtulu Örgütü bakanlıına seçilmitir.seçimleri Hamas ve slami Cihad boykot etmitir. 25 Ocak 2006 da yapılan genel seçimlerde oy oranının Hamas tan daha düükçıkması ile hareketin direniteki öncülük rolü de tartıılmaya balanmıtır. Hamas ın seçimleri kazanması üzerine önce 16 ubat 2006 da ABD ve sonra 7 Nisan 2006 tarihinde AB, Filistin e yaptıkları yardımları kestiler (HH, 2010:53-63). ktidar paylaımında anlaamayan El Fetih ile Hamas arasındaki siyasi gerilim, Haziran 2007 den itibaren Batı eria (El Fetih in merkezi) ve Gazze (Hamas ın merkezi) de otoritelerin bölünmesine neden olmu ve bu bölünmülük hala devam etmektedir. Hamas (slami Direni Hareketi, Hareket El Mukavvama El slamiye, Cesaret, Yiitlik) Partisi:14 Aralık 1987 tarihinde Mısır daki Müslüman Kardeler Örgütü nün (hvan-ı Müslimin) bir kolu olarak eyh Ahmet Yasin, Halit Meal, Abdülaziz Rantasi, smail Haniye ve brahim Goeliderliinde srail e karı Filistin (Gazze) de kurulan milliyetçi muhafazakâr bir partidir.müslüman Kardelerin, Filistin kanadı olarak da bilinmektedir.hamas,filistin halkının içine dütüüdurumun ve artların doal bir neticesi olarak ortaya çıkmıtır (Boran, 2006:118). Uzun vadeli hedefi, srail i yok ederek kutsal topraklarda bir slam Devleti kurmaktır. Hamas ın kültürel, psikolojik ve dini deer dünyasının tarihi birikimini Müslüman Kardeler Örgütü ve onun ideolojisi oluturmaktadır. Hamas ın srail e karı direniinde vurucu gücünü, askeri yapılanmasıtekil etmektedir. Askeri kanadın en önemli yapılanmasını ise 1991 yılında kurulan zzettinkassam Birlikleri oluturmaktadır (Kara, 2006:66). Hamas, srail igalinedirenii sadece Gazze ile sınırlı tutmamıtır.kudüs teki El-Aksa Cami vaizlerinden eyh Cemil le görüeneyh Yasin, hareketi

5 Batı eria ya yaymayı baarmıtır. Hamas, Müslüman Kardelerden daha sert bir tutum ve söylev (silahlı mücadele ve cihat yolu gibi) benimsemelerinden dolayı hvan dıındansempatizanları da toplamayı salamıtır. lk balarda ntifada ya sahip çıkmaları ve ntifada nın sürdürülmesi gerektiinidüünmeleri nedeniyle Filistin Kurtulu Örgütü ve El Fetih ile her hangi bir sorun yaamamılardır (Bayraktar, 2007:62). ntifada da takındıı tutum ve srail e karı verdii mücadele karısında halktan büyük destek alan Hamas, giderek hvan danuzaklamayabalamıtır. Filistin Kurtulu Örgütü nün Filistinlileri ve Müslümanları temsil etmekten uzak olduu ve srail'e karı mücadelede pasif kaldıı gibi gerçeklerle kurulan Hamas, Filistin in kurtuluu için silahlı mücadele ve cihat yolunu benimsemi, bundan dolayı da Müslüman Kardeler Örgütü'nün daha ılımlı olan kesimleri ile anlamazlıa dümütür ( ).hvan la Hamas arasındaki en büyük görüayrılıı Arafat konusunda olmutur. Arafat ı Filistin in tek temsilcisi olduunu savunan hvan akarılık Hamas, Filistin Kurtulu Örgütü nün Filistin halkının temsilcisi olduunu kabul etmesine ramen Arafat ın kendi ahsında bu temsili toplamasına karı çıkmıtır. Ayrıca Hamas, hvan lafilistin Kurtulu Örgütü nün laik siyasi yapısı konusunda da anlamazlıadümütür. Artık Hamas, sadece hvan dan kopmakla kalmamı aynı zamanda Filistin Kurtulu Örgütü nden baımsız vefilistin Kurtulu Örgütü ne çok ciddi bir rakip olarak ortaya çıkmıtır (Erdin, 2002:61). Arafat yönetimindekifilistin Kurtulu Örgütü nün srail in varlıını kabul ederekbarı masasına oturması Hamas ı kızdırmıtır. Hamas, Arafat ıniki devletli çözüm için müzakere masasına oturmasına karıçıkarak silahlı direniten yana tavır koymutur. Çünkü Hamas agöre Filistin toprakları kıyamete kadar Müslümanlara aitti ve butoprakların bir karıından bile vazgeçen vatan haininden bakabir ey deildi. Yine de 1990 lı yıllarda Arafat ın usta manevraları ve Hamas lideri eyh Yasin in karde kavgasından kaçınması, ikitarafın dorudan çatımaya girmesine engel olmutur. Ancak bubirliktelik formülü bu iki ismin ölümünden sonra yürütülememi, yeni liderler Filistin i birlik içinde tutmayı baaramamıtır. Hamas, ilk balarda Filistinhalkının sosyal ihtiyaçlarına kendini adamı hukuki bir örgüttü. Gazze ve Batıeria da kendisine sosyal, kültürel, dini bir altyapı hazırlamıtı ve odönemlerde Filistin Kurtulu Örgütü nün politik alternatifi olarakgörülüyorlardı (Davies, 2006:61). Fakat 8Aralık 1987 tarihinde Cibaliya (Cebeliye) da bir siyonistinkamyonetiyle Filistinli içilerin arasına girerek 4 kiinin öldürülmesiylepatlak veren olaylar, Filistin halkıyla beraber slami Direni Hareketi nin (I. ntifada) yeni bir döneme girdiinin 316 ilanı gibiydi sanki. Bu olay neticesinde Hamas, pasiflikten aktif bir hale geçiyor ve silahlı mücadeleye balıyordu (Kara, 2006:65) nin sonlarında, lider eyh Ahmet Yasin, slami Direni Örgütü nün adını Hamas olarak deitirmi ve sadece srail in deil, Filistin Kurtulu Örgütü nün de karısına geçmitir. Örgüt bir yandan asker sayısını arttırmaya çalıırken dier yandan perde arkasında askeri kanadını ve güvenlik kısmını güçlendirmeye çalımıtır (Davies, 2006:81). Hamas, 1991 yılında silahlı kanadı zzettin Kassam ı kurarak, srail e karı silahlı eylemlerini younlatırmıtır. Bunun üzerinesrail lideri IzakRabin, Hamas ın ileri gelenlerinden 415 kiiyi sürgün etme kararı almıtır(kara, 2006:66-67). Hamas, Suudi Arabistan, ran ve Müslüman Kardelerden mali destek almaktadır. Hem siyasi hem de silahlı direnii aynı anda yürüten Hamas, srail in yanı sıra, ABD ve Avrupa Birlii nin terörist gruplar listesine alınmıtır. Özellikle 11 Eylül 2001 Saldırılarından sonra Amerika daki Filistinli gruplar üzerindeki baskılardan nasibini alan Hamas ın birçok bankadaki baılarına el konmutur ( ). Hamas, Mayıs 2005 yerel seçimlerinde ve 25 Ocak 2006 genel seçimlerinde baarı salamı, Mahmud Abbas yönetimindeki El Fetih i geride bırakmı ve 2006 yılında tek baına hükümeti kurma yetkisini elde etmitir. Hamas, srail in igalettii topraklardan tamamen çekilmesini ve sraildevletinin ortadan kaldırılmasını amaç edinmitir. Filistin Kurtulu Örgütü ve Arafat ın srail e verdiitavizler ve Arafat ın, srail in igal ederek aldıı toprakların artık srail topraıolduunu kabul etmesi Filistin Kurtulu Örgütü nü siyasi anlamda yıpratmıtır. Halkın barıa umudukalmadıı veya inanmadııdüünüldüünde Hamas tercihi daha iyianlaılmaktadır (Boran, 2006:184). Ancak seçimlerin ardından ABD, srail ve ngiltere Hamas ı tanımayacaklarını ifade etmitir. Kısa süre sonra ABD, AB, BM ve Rusya, Hamas tan srail in varlıını kabul etmelerini istemitir. Bunun karılıında Hamas, srail in Gazze eridi, Batı eria ve Dou Kudüs merkezli bir Filistin devletinin kurulmasına izin vermesi durumunda srail i tanıyacaını açıklamıtır. Karılıklı restlemelerin ardından ABD, srail ve Mısır, Hamas hükümetinin istifası için baskısını artırmı, Filistin e yapılan yardımlar kesilmi, bu arada El Fetih e olan desteini ön plana çıkarmıtır. Böylece Filistin de iki ayrı yönetimin olumasına yol açılmıtır. Bu iki balılık iç çekimeyi gündeme getirmitir. Hamas, Mahmut Abbas ın sert tepkisiyle karılamıtır. Abbas, Hamas ıfilistin in meruiyetine ve hükümetine karı darbe giriiminde bulunmakla suçlamı vehamas ın silahlı kanadını yasa dıı ilan etmitir (Erkmen, 2007:45-46). Mısır ın böylesine bir destek vermesinde Hamas ın kazandıı seçimlerin kendi ülkesindeki slamcı grupları

6 317 (Müslüman Kardeleri) güçlendirecei düüncesi etkili olmutur. Söz konusu gergin ortam 2009 yılında Hamas ve srail arasında savaa neden olmutur. Seküler milliyetçilii savunan El Fetihve onun kontrolündeki Filistin Kurtulu Örgütü nün seçimlerdeki baarısızlıı ve en son GazzeSavaı sırasındaki duruu,hamas ın hem Batı eria hem de Gazze deki desteiniartırmıtır. Hizbullah:Lübnan merkezli hem askeri hem de siyasi kanada sahip radikal ii bir silahlı örgüttür. ran ve Suriye ile stratejik ve ideolojik baları bulunmaktadır. Pek çok devlet tarafından terör örgütü olarak kabul edilmesine karın Arap dünyasında büyük bir kesim tarafından koruyucu ve kurtarıcı bir askeri güç olarak görülmektedir. Humeyni nin destei ile kısa sürede güçlenerek adını duyuran bir örgüte dönümütür. Hizbullah ın fikir babası olarak eyh Muhammed Hüseyin Fadlallah kabul edilmektedir. Hizbullah ın kurulu çatısı 1982 srail gali sırasında ekillenmeye balamakla beraber kurulu tarihi tam olarak bilinmemektedir. Örgütün çekirdei ii Mollası mam Musa Sadr ın liderliinde kurulan slami Emel e dayanmaktadır. Hizbullah Programı nın okunduu 16 ubat 1985 tarihinden sonra tek ve organize bir Hizbullah hareketinden söz etmek mümkündür. El ManarTv, Radyo Nur, Lahit Gazetesi ve El Mukaveme Dergisi, örgütün balıca basın ve yayın organlarıdır. Kuruluundan itibaren Lübnan siyasetinde etkin olmaya balayan Hizbullah ın ideolojisi, Ayetullah Humeyni nin söylemleri ile paraleldir (Seta, 2006:14). Lübnan parlamentosunda az da olsa sandalyeye sahiptir. Hizbullah ın her geçen gün güçlenmesi ve srail e yönelik füze saldırılarını arttırması, srail in güvenlik kaygılarının artmasına sebep olmutur. ran ve Suriye den destek almaktadır. Müslüman Kardeler (hvan-ı Müslimin):1928 yılında Hasan El Benna tarafından Mısır da kurulan ve slami hareketi siyasi güce dönütüren ilk milliyetçi muhafazakâr bir partidir (Turan, 2003: ).Hasan El Benna nınselefelik ten etkilenmesi nedeniyle modern bir slam toplumu kurulabilmesi için Kur'an ve Sünnet'in kılavuzluuna dönülmesini savunan hareket, Orta Dou ve Kuzey Afrika'da geni taban bulmutur. Fas, Cezayir, Tunus, Lübnan, Ürdün ve Suriye de çok güçlüdür. Müslüman Kardeler aynı zamanda 1950 li yıllarda doan Filistin slami Hareketi nin de köklerini oluturmutur. Üyeleri hvan adı ile anılır. Müslüman Kardeler, Mısır ın gerek corafi konumunun Filistin le yakınlıı gerekse Filistin in slam dünyasındaki öneminden dolayı Filistin dekigelimelerle yakından ilgilenmitir yılında hvan dan oluan bir heyet Filistin ve Suriye giderek,buralarda ubeler açmak için çalımalar yapmıtır (Bayraktar, 2007:45-46) yılında Filistin de bir Yahudi Devletinin kurulmasını öngören Peel Komisyonu Raporu sonrasında balayan Filistin deki tepkilerle Müslüman Kardeler bölgede daha güçlenmitir. Burada hvan üyeleri Yahudilerle sıcak çatımaya girmitir. hvan, 1945 Kudüs te ilk ofisini açmı ve böylece örgüt Filistin de hızla büyümütür. hvan üyeleri, özellikle srail Devletinin ilanıyla 1948 yılında yaanan savata aktif bir görev almıtır (Bayraktar, 2007:47). Nasır la yükselen Arap milliyetçilii ve hvan a gelen yasaklamalar sonunda,hvan ikiye bölünmek durumunda kalmıtır. hvan içinde yer alan ve slam a balıkalınarak kurtuluu salayabilecekleri inancında olan fakat bunun için önceliklevatan topraının kurtarılması gerektiini savunan Arafat liderliindeki bir grup genç, milliyetçi nitelikliel Fetih i kurmutur. Bu tarihten itibaren El Fetih modern milliyetçilik çizgisindebüyük mesafe alırken, hvan bir taraftan bölünmülüün etkisiyle dier taraftan danasır ın baskısıyla kendi kabuuna çekilmek zorunda kalmıtır. Bu durum 1967yılına kadar sürmütür (Bulut, 1997: ) yılı Altı Gün Savaı nda srail e alınan yenilgi Nasır ın gücünükırarken hem hvan ın hem deelfetih in güçlenmesine nedenolmutur (Bayraktar, 2007:51). u anda Mısır daki en güçlü muhalif parti olan Müslüman Kardelerin Mısır dan sonra en güçlü olduu devlet, Suriye dir. Arap Uyanıı sürecinde muhaliflerin desteklenmesinde etkin rol oynamıtır. Mısır, Suriye, Irak ve ran da Son Durum Mısır daki darbe Orta Dou yu büyük bir kaosa doru götürmeye devam etmektedir. Çünkü Mısır sadece Kuzey Afrika nın deil aynı zamanda bölgenin önemli devletlerden biridir. Bu nedenle Mısır da yaananlar pek çok dengeyi bozabilecek niteliktedir. ABD Dı leri Bakanlıı tarafından, Mısır da gerçekleen darbeden sonra, yapılan Mısır a askeri yardımı kesmemiz u an için çıkarlarımıza uymuyor. açıklaması, Mısır da yaananların hassasiyetini sergilemektedir. ABD tarafından yapılan bu açıklama aynı zamanda uluslar arası güç dengeleri ve ulusal çıkarların önemini ortaya koymaktadır. Mısır da yaanan olaylar ile ilgili olarak iki noktayı da kaçırmamak lazım. Bunların ilki, Suudi Arabistan ın Mısır da yaananlara ilikin tutumudur. Çünkü Suriye de Esad yönetimi tarafından gerçekletirilen tüm olaylara iddetle karı çıkan Suudi Arabistan, Mısır da askeri darbe ile yönetime gelenleri kutlamı ve mali yardım yapmaya balamıtır. Dieri ise Mısır da yaananlara odaklanılırken Irak ve Suriye de önemli gelimelerin yaanmaya devam etmesidir. Müslüman Kardelerin destei ile Mısır da seçimle yönetime gelen cumhurbakanı Muhammed Mursi, 1. yılını doldurmaya hazırlanırken dier yanda yönetime muhalif olan ve Tahrir Meydanı nı dolduran binlerce Mısırlı gösterilerine devam etmekteydi. Mursi

7 yönetiminin beenilmemesi,yeni anayasa çalımalarında inanç ve ifade özgürlüüne ilikin istenilen yasaların çıkarılmaması, etnik ve dini azınlıklara yönelik anayasal çalımaların yapılmaması, ekonomik sıkıntıların (artan enflasyon isizlik dı borç, para deerinin dümesi, dı yatırımların ve turizm gelirinin azalması) aılamaması, bitmeyen benzin sıkıntısı, 2012 ubatı nda yapılanbir futbol maçında yaanan olaylardan dolayı 21 kiiye idam kararı verilmesi gibi gelimeler gösterilerin temel nedenleri ortaya çıkmaktaydı. Böylesine bir durumda Katar dan Mursi yönetimine yapılan5 milyar $ lık yardım adeta bir ilaç olmu ama özellikle ekonomik sıkıntılarda istendik bir çözüm salamamıtır. Yaanan gösterileri bahane eden Mısır Ordu Yönetimi, 30 Haziran 2013 tarihinde cumhurbakanı Mursi den 24 saat içerisinde son durumlar ile ilgili bir açıklama yapmasını istemitir. Demokrasi ile uyumlu olmayan bu istek Mursi tarafından reddedilmitir. 1 Temmuz sabahı Mursi karıtı protestocular Kahire de bulunan Müslüman Kardelerin genel merkezini basmı ve iki grup arasında çatımalar yaanmıtır. Ordu, yaanan çatımaların 48 saat içerisinde sonlandırılmasını istemitir. Mursi, 2 Temmuz gününün geç saatlerinde yaptıı ve meydan okuyucu bir dil kullandıı konumasında, meruiyetinin demokratik seçimlerle cumhurbakanı seçilmesinden kaynaını aldıını ve ordunun önerilerini reddettiini ifade etti. Ayrıca orduyu olaylarda taraf olmakla suçladı. Verilen sürenin dolması ve askerin istedii gibi bir açıklama yapılmaması üzerine Genel Kurmay Bakanı AbdelFattah El Sısı liderliinde 3 Temmuz 2013 tarihinde gerçekleen askeri darbe ile ordu yönetime el koymutur. Bu olay Mursi muhaliflerini sevince bomu ve on binlerce Mısırlı -ne tesadüf ki bir zamanlar Arap Uyanıı nın simgelerinden biri olan- Tahrir Meydanı nı doldurmutur. Yeni cumhurbakanı seçilene kadar Anayasa Mahkemesi bakanı Adli Mansur cumhurbakanlıı görevine, Muhammed El Faradey ise yardımcılıına getirilmitir. Darbeden sonra bu kez Mursi yanlısı on binlerce Mısırlı RabiatülAdeviyyeMeydanı nda cunta karıtı gösterilere baladı. Darbeye en büyük tepkiyi ise seçimlerden zaferle çıkmı olan Müslüman Kardeler gösterdi. Bu tepki bir süre sonra çok sayıda Müslüman Karde üyesi kiinin gözaltına alınmasına yol açacak gelimelerin bahanesini oluturmutur. Müslüman Kardelere yakın basın ve medya kuruluları kapatılmı, Mısır ura Meclisi feshedilmi ve mevcut anayasanın bir komisyon tarafından yeniden düzenlenmesine balanmıtır. Yaananlara tepki olarak Afrika Birlii tarafından Mısır ın üyelii askıya alınmıtır. Bu arada geçici cumhurbakanı Adli Mansur a ilk tebrik Suudi Arabistan dan gelmitir. Buna karın ABD ise yaananları temkinli ve kaygılı ekilde izlediklerini, hiçbir tarafı desteklemediklerini, Mısır tarafından 318 verilen sava uçaklarının belirlenen zamanda teslim edileceini ve yaklaık 1.3 milyar $ lık askeri yardımın yapılacaını açıklamıtır. Bu açıklama o dönem ABD nin darbeye karı olmadıı eklinde yorumlanmıtır. Oysa Mısır halkı böyle düünmüyor ve gösterilerine devam ediyordu. Cunta yönetiminin yaanan protestolara tepkisi sert olmu hemen her gün onlarca gösterici öldürülmeye ve yüzlerce kii gözaltına alınarak filenmeye balanmıtır. Özellikle sürecin baında 27 Temmuz 2013 ve14 Austos 2013 tarihlerinde gerçekletirilen müdahalelerde yüzlerce kii öldürülmütür. Yaanan sürece en geç tepki gösteren ise AB olmutur. AB, yaananların demokrasi ile uyumlu olmadıını ve bu nedenle Mısır daki yeni yönetimin meru olmadıını ifade etmitir. Aynı zamanda Mısır a giderek önce cumhurbakanı Adli Mansur ve ardından Müslüman Kardeler yetkilileri ile görüen AB yetkilisi tarafından,bata Mursi olmak üzere tüm siyasi tutukluların serbest bırakılması istei dile getirilmitir. Ancak yapılan açıklamalarda Mısır da yaananlara darbe ifadesi kullanılmaması dikkat çekici bir ayrıntı olmutur. Ayrıca en kısa sürede demokrasinin ilerlik kazanması ve bu aamada Müslüman Kardeler ile temasa geçilmesi istenmitir. Yaanan sürece ilk tepki gösteren devletlerden biri Türkiye olmutur. Devletin üst düzey yöneticileri tarafından Mısır da yaananlar darbe olarak ifade edilmi ve en kısa sürede demokrasinin tekrar geri kazandırılması istenmitir. Günümüze gelindiinde ise Mısır da yaanan sürecin devam etmek olduunu görmekteyiz. Bir tarafta Mursi taraftarı gösteriler dier tarafta sert müdahaleler yaanmaktadır. Burada akla gelen soru u oluyor: Mısır da yaanan süreç Arap Uyanıı açısından ele alındıında nasıl ifade edilebilir? Tabii ki bu soruya tek ve kesin bir cevap vermek zor. Ama unutulmaması gereken udur: Mısır da yaananlar Arap Uyanıı nın bir devamı niteliindedir ve sorun çözüldüünde ne Arap Uyanıı son bulacak ne de Mısır bir gecede demokrasiye geçi salayacak. Çünkü demokrasi öyle hemen geçilebilecek ve yaanabilecek bir süreç deildir. Öncelikle demokrasi için toplumda ekonomik ve sosyal artların oluması gerekmektedir. Örnein salam bir orta sınıfın oluması, tekellemenin olmaması, devlet gelirlerinin petrole baımlılıktan kurtarılması, gelir daılımında adaletin salanması, devlet yöneticilerinin yönetimde açık olması, yönetiimin gerçekletirilmesi, ordunun siyaset ve ekonomi üzerindeki baskı ve gücünün azaltılması gibi önemli adımların atılması gerekmektedir. Daha sonra siyasi yapılanmada düzenlemelere gidilir. Ve mısır a bakıldıında onlarca yıl Hüsnü Mübarek diktatörlüünde belirli bir ekonomik yapıda yaamaya alımı bir toplum var. Bu toplumun alıkanlıkları bir anda deimez / deitirilemez, uzun bir zaman alacaktır. Uluslar arası siyasette uzun süre önemli görevlerde bulunan ve

8 319 liberal olarak ifade edilebilecek Muhammed El Faradey bile yaananları darbe olarak dile getiremeyip yönetimde yer alması, ülkede henüz demokrasi için gerekli alt yapının olumadıını göstermektedir. Ayrıca Mısır da halkın geneline hitap edemeyip devlet yöneticilerine balılıktan kurtulamayan dini liderlerin darbeden sonra Genel Kurmay Bakanı nın yanında oturması da ülkede yaanan çıkar ilikilerinin karmaıklıını sergilemektedir. Peki böylesine bir resimden nasıl bir sonuç çıkarılabilir? Mısır da siyasiler, siyasi oluumlar, çıkar grupları ve dini liderler dahi ordunun destei olmadan ya da ordu ile iyi geçinilmeden iktidara gelinemeyeceini hatta demokrasinin olamayacaını ortaya koymaktadırlar. Mısır da yaananlar bir gerçei de ortaya çıkarmıtır. Ne ABD ne AB, Mısır da gerçek ve kalıcı bir demokrasi istememekte ya da desteklememektedir. Darbe sonrası yaanan süreçte yapılan açıklamalar bu durumu kanıtlamaktadır. Örnein, Arap dünyasında ve Mısır da biz demokrasi istiyoruz diyen ABD ve AB, seçimler sonrasında sandıktan çıkan siyasi yapılanmaları ulusal çıkarları açısından istememektedir yılında Filistin de sandıktan çıkan Hamas ı ve 2012 seçimlerinde Mısır da sandıktan çıkan Müslüman Kardeleri istemedikleri gibi. Böylesine bir zıtlık ABD ve AB açısından demokrasiyi gerçekten istemediklerini kanıtlamaktadır. Bu nedenle Arap dünyası dı destekli bir demokrasinin ülkelerine gelemeyecei ve bunu kendi içlerinde çözmeleri gerektii konusunda ders çıkarmı olmalıdırlar. Aynı açıdan ele alındıında Mısır da yaananlar srail i de rahatsız etmekte ve bu nedenle darbeciler desteklenmektedir. Çünkü Mısır da güçlenmi Müslüman Kardelerin varlıı srail açısından istenen bir durum deildir. Aynı zamanda Mısır ın kontrolden çıkması demek srail in Filistin igaline dorudan destek veren (Refah Sınır Kapısı nın kapatılması yoluyla) bir müttefikini kaybetmesi anlamına gelmektedir. Mısır da yaanan darbeye en çok sevinen devletlerden biri de Suriye olmutur yılı bahar aylarından itibaren ülkede süren Esad ve muhalif güçler arasındaki çatımalara Hizbullah güçlerinin de Esad tarafında müdahil olması, çatımaların gidiatını deitirmitir. Hizbullah lideri, ABD AB karısında her zaman için Suriye yi destekleyeceklerini dile getirdi. Destekle beraber Esad yönetimi muhaliflerin kontrolüne geçmi olan Kuzeyde Humus ve güneyde am arasındaki Kuseyr kentini geri aldı. Ve Hizbullah, ran ın da destei ile kısa sürede Suriye de mezhepsel çatımaların ba aktörü durumuna geldi. Humus a yönelen Esad ve Hizbullah güçleri buraya bomba yadırmı, Halid Bin Velid Camii bata olmak üzere pek çok slam eseri harabeye dönmütür. Humus un ele geçirilmek istenmesinin temel amacı, am ve Akdeniz kıyısı arasında güvenli bir koridor oluturmaktır. Bu arada Lazkiye deki Suriye füze ve füze savunma sistemlerinin bulunduu askeri üs vuruldu. Vuranın srail denizaltıları olduu söylense de kesin olarak kanıtlanmı deildir. Esad a karı mücadele eden El Nusra (Hizbullah a balı Sünni direni örgütü) ile PKK nın Suriye uzantısı PYD (Demokratik Birlik Partisi) arasında çatımalar baladı. Bu durumdan en fazla etkilenen devlet Türkiye olmaktadır. Çünkü PYD kısa sürede Türkiye sınırındaki Resulayn kasabasını ele geçirerek buraya kendi bayraını çekti. Türkiye bu durumdan çok rahatsız olmu, sınırda askeri yıınak artırılmıtır. ki grup arasındaki çatımalar Rumeyla kasabasına sıçramı durumdadır. Bunun nedeni, petrol açısından zengin olan bu sahanın kontrolünü ele geçirmek isteyen PYD nin ileride Suriye enerji kaynakları üzerinde söz sahibi olmak ve petrol gelirlerinden pay almak istemesidir. Çatımalar Sünnilerin çounlukta olduu Tartus çevresinde (Barda ve Banyas) yayılmaya balamıtır. Amaç buradaki Sünni nüfusu etkisiz hale getirmektir. Yıllarca bölgeyi kontrolünde tutan ngiltere ise yaananlara ilk bata sessiz kalmı ancak sonra AB tarafından Özgür Suriye Ordusu na silah ambargosunun uygulanmaması konusundaki kararına uymayacaını açıklamıtır. Ancak tüm gelimeler ve açıklamalara ramen kaybeden Suriye halkı olmaya devam ediyor. BM tarafından yapılan açıklamada Suriye de ölenlerin sayısı i geçmi ve yaklaık 2 milyon Suriyeli mülteci duruma dümütür. Dolayısıyla Suriye nin geleceinin nasıl ekillenecei u an adeta bir kaosa dönümütür. Suriye de adeta üçlü bir sacayaı bulunmaktadır. Bir ayakta Esad ve muhalif güçler, dier ayakta Hizbullah ve muhalif güçler son ayakta ise El Nusra ve PYD nin bulunduu çoklu bir karmaa bulunmaktadır. Her biri çıkarları dorultusunda mücadelelerini sürdürmektedir. Bu arada ABD ve Rusya nın bölge üzerindeki enerji kaynakları askeri güç srail ran temelli çıkarları da unutulmamalıdır. Her iki güç çıkarları dorultusunda hareket eden grupları desteklemektedir. Suriye de yaananlara ses çıkarmayan dier devlet, srail dir. srail-suriye sınırı 1973 savaından beri sessizdir. Direni ekseninin bir üyesi olsa da, Esad Suriye si srail e askeri bakımdan meydan okumamıtır. Bölgesel veya uluslararası diplomaside srail e meydan okuyacaı yumuak gücü de neredeyse yok. Esadlar yönetimindeki Suriye, srail ile sık sık barı ortaklıı flörtüne girmitir ve direni ekseninin en evcilletirilmi üyesi sayılabilir. Bu nedenle srail açısından Esad yönetiminin kalması çıkarları açısından uygundur. Bölgede durumu çıkmaza giren dier devlet, Irak tır. Etnik ve mezhepsel çatımalar artmı durumdadır. ii babakan Nuri El Maliki nin politik uygulamaları ülkede mezhepsel çatımayı tırmandırmaktadır. Çünkü Maliki yönetimi sadece ii temelli bir devlet oluumuna giderken Kürtleri yanına

9 320 almakta buna karın Sünnileri ise yok saymaktadır. ii ran bu durumu iyi deerlendirerek Irak üzerindeki etkisini artırmaktadır. Bu durum ABD ve Türkiye açısından son derece rahatsız edicidir. Bu arada Bölgesel Kürt Yönetimi lideri Mesut Barzani (Erbil yönetimi) ile Irak Babakanı Maliki (Badat yönetimi) arasındaki Kerkük merkezli çekime de ülkede düzenin oturmasını engellemektedir. Çünkü Kerkük, petrol ve doal gaz kaynakları açısından zengin bir sahadır. kiyönetim arasında Kerkük ün kontrolü ve Bölgesel Kürt Yönetimi nin daha da özerkleme istei sonucu ortaya çıkan gerginlik ve mezhepsel çatımalar nedeniyle ülkede her gün onlarca insanın ölmesi artık alıılagelmilik bir tablodur. Ülkenin gelecei konusunda halk umutsuzlua kapılmı durumdadır. Suudi Arabistan ise yaanan olaylarda zıtlık ortaya koymaktadır. Ancak ulusal çıkarları göz önüne alındıı kendisi açısından haklı görünmektedir. Esad yönetiminde Suriye de yaananlara iddetle karı çıkan Suudi Arabistan, Mısır da yaanan süreci her konuda desteklemektedir. Bunun nedeni ise Suudi Arabistan ın Orta Dou da demokrasiyi istememesidir. Çünkü Orta Dou da demokrasinin var olması monari ile yönetilen Suudi Arabistan ın iine kesinlikle gelmeyecektir. Bu nedenle Suudi Arabistan darbeleri ve askeri yönetimleri, diktatörlükleri desteklemektedir. Esad a karı çıkmasının nedeni ise, ran ve Hizbullah ın Esad üzerinden bölgede güçlenmesini istememesidir. Çünkü ran Rusya merkezli bir devlet iken, Suudi Arabistan ise ABD merkezli bir devlet konumundadır. Ve bu durum iki devlet arasında mücadeleye neden olmaktadır. Orta Dou nun kilit ülkelerinden ran da yaanan cumhurbakanlıı seçimi ve deiimi ile ülkede yeni bir dönem baladı. Din adamı Hasan Ruhani, geni kitleleri kapsayan ılımlı mesajları sayesinde ran ın yeni cumhurbakanı oldu. Kullanılan yaklaık 31 milyon oyun 16,5 milyonunu aldı. Bu denli oy almasında ılımlı, pragmatist muhafazakar kiilii ve bu sayede reform yanlısı kesimi ikna etmesi önemli rol oynamıtır. Yaamanın büyük kısmını Ayetullah Ali Humeyni ile geçirmitir. 6 yabancı dil bilen ve hukuk doktorası yapmı entelektüel bir kiidir. ABD yaanan deiimi olumlu karılarken srail ise daha temkinli bir yaklaım sergiledi. Göreve baladıktan sonra yaptıı konumada ABD ye karı yapıcı bir tutum sergiledi. Ruhani özellikle ABD, ngiltere ve srail ile ilikilerini gelitirmek istediini belirtmektedir. Böylece uygulanan ekonomik ambargoyu hafifletmek istemektedir. srail ise ran ın nükleer silahlar konusundaki tutumunun zamanla belli olacaını, bu nedenle ran üzerindeki baskının devam etmesinin gerekliliini dile getirmitir. Türkiye ise mevcut durumu izler konumdadır. Ama unutulmamalıdır ki, ran u an uygulanan ambargolar ve kuatılmı nedeniyle ihtiyaç duyduu ekonomik kalkınma için mutlaka Türkiye ye ihtiyaç duymaktadır. Bu nedenle ilikiler siyasi rekabet ve ekonomik ibirlii çerçevesinde ilerlemesi mümkün görünmektedir. Ancak ran ın Esad rejimine verdii destek iki devlet arasındaki en önemli sorun olarak görünmektedir. ran ı yeni dönemde bekleyen önemli sorunlar var. En önemlisi ambargolar nedeniyle yaanan ekonomik sıkıntılar (isizlik, enflasyon, orta sınıfın kalkması, turizmin tükenme noktasına gelmesi) yılında balatılan BM yaptırımlarının kapsamı 2010 yılında geniletilmi ve bu durum ran ekonomisini daraltmaya balamıtır. Ekonomi, petrol ve doal gaza dayalı olması nedeniyle uygulanan ambargolar sonucunda zorlanmaktadır. Tahran, Batı ile ilikilerinin gerginletii dönemlerde bazen Hürmüz Boazı nı kapatabilecei yönünde açıklamalar yapmaktadır. Ancak, böyle bir karar, ekonomik olarak ran ın kendisini de vuracaından, dahası en büyük müterileri olan Çin ve Japonya nın da tepkisini çekeceinden, hayata geçirilmesi zor bir karardır. Batının ran a uyguladıı petrol ambargosunu aırlatırmasından (1 Temmuz 2012 den itibaren AB ran dan petrol alımını durdurmutur) ve ran Merkez Bankası nın malvarlıklarını dondurmasından sonra Çin, ran dan yaptıı petrol ithalatını artırmıtır. Çin ekonomisinin üç numaralı petrol tedarikçisi ran dır. ran petrollerinin Çin den baka en büyük alıcıları Japonya, Hindistan ve Güney Kore dir. ran, Rusya ve Çin ile olan yakın ilikilerini, diplomaside önemli bir koz olarak kullanmaktadır. Bu durum, özellikle AB nin lokomotifi Almanya ile dengeli bir iliki kurmasında önemli bir unsurdur (Doster, 2013:56-58). Dier yandan tutuklu siyasilerin durumu, Haimi Rafsancani - Rahim Mashaei ve kadınlara cumhurbakanlıı sürecinde izin verilmemesinin yarattıı huzursuzluk, nükleer silah sorunu, Suriye ye verilen destek, ABD ve srail ile yaanan sıkıntılar, yalnızlık politikasından kurtulma, artan idam kararları, halkın gelecee dair umutsuzluu gibi sorunlar gelmektedir. Sorunlar göz önüne alındıında Ruhani yi çok zor günlerin bekledii anlaılmaktadır. Çünkü bu sorunların aılması için dini lider Ayetullah Ali Hamaneyn den onay alınması gerekmektedir. Bu durum Ruhani yi bir açmaza sürüklemektedir. Ya vaat ettii reformları yerine getirerek dini lidere karı gelmi olacak ki bu da mevcut ran rejim yapısı içerisinde çok zor- ya da dini lidere balı kalarak düzenin devam etmesine engel olamayacak. Seçimi verecek olan kendisi ve bunu süreç gösterecektir.çünkü ran da Velayeti Fakih Kurumu nun baında bulunan Ruhani (dini) lider (Veliyi Fakih) çok etkilidir. Onunla ters dümek bir bakıma cumhurbakanı açısından sonunun geldiini göstermektedir. ran ın en üst düzey siyasi, idari ve dini yöneticisi olan veliyi fakih, bu sıfatı ile

10 cumhurbakanından daha üstte yer almakta, ordunun en üst komutanı olup dier kuvvet komutanlarını atama yetkisine sahip, cumhurbakanına ve uluslar arası anlamalara onay verme ve cumhurbakanını azletme hakkına sahip, harcamaları Sayıtay denetiminden muaf, referandum kararı alabilir ve yüksek yargı üyelerini atayabilir. Devrim Muhafızları (Pastaran) üzerinde etkilidir.ran da zekat ulemaya verildiinden ve daıtımı da ulema yaptıından, siyasi oldukları kadar ekonomik açıdan ulema sınıfı güçlüdür. ran ın sürdürdüü nükleer faaliyetler, Ruhani açısından önem taımaktadır. Çünkü ABD, AB ve srail programların mutlaka sonlandırılmasını istiyor. Ancak Hamaneyn bu duruma karı çıkıyor, arada kalacak ise Ruhani olacaktır. ran, nükleer programın iptalini ambargoların tamamen kaldırılmasına balamaktadır. ABD ise buna karı çıkmakta hatta ambargonun daha da artırılacaını dile getirmektedir. Yukarıda Mısır, Suriye, Irak ve ran da yaanan sorunlar konusunda Türkiye mümkün olduunca dengeli davranmalıdır. Bir tarafta demokratik yapısı ile bölge devletlerine örnek olurken dier tarafta PKK, PYD, ii Sünni çatıması, Esad yönetimi, sınırda yaanan olumsuz gelimeler, srail ve ran ın tutumları gibi unsurlar nedeniyle de sıkıntılar yaamaktadır. Sıkıntısını hem ulusal düzeyde hem de uluslar arası düzeyde dile getirmektedir. Bölge ile sınır olması, siyasi ve ekonomik ilikilerimiz, sosyo-kültürel balarımız Türkiye yi stratejik anlamda çok yönlü politikalara yönlendirmektedir. Unutulmamalıdır ki Türkiye Arap devletlerinde yaanan bu sancılı süreci kendi tarihinde yaamı ve istenmedik ekilde bedelini ödemitir. Bu nedenle Türkiye ile Arap devletlerini bir tutmamak gerekir. Hiçbir devlet yoktur ki bedelini ödemeden demokrasiye sahip olmutur. Kürtler youn olarak ikisi Arap (Irak ve Suriye), ikisi Arap olmayan (Türkiye ve ran) dört ülkeye daılmı durumdadırlar. Ortadou daki devrim bu devletleri deiik oranlarda etkiledii için Kürtler ya da Kürt bölgeleri de bu süreçten farklı biçim ve düzeylerde etkilendiler. Ortadou daki bu deiim dalgası sadece Arap dünyası için deil, aynı zamanda Türkiye ve Kürtler için de çok özel anlamlar ifade etmeye baladı. Çünkü Ortadou nun yeniden yapılanmasıyla sonuçlanacak olan bu devrim süreci Kürtlerin birtakım ideallerini ve buna balı olarak Türkiye nin birtakım korkularını açıa çıkarttı. Gerçekten de bölgede yaanan istikrarsızlık ve deiim, Kürtler açısından tarihi bir fırsat olarak görüldü ve Kürt hareketleri yaadıkları ülkelerdeki pozisyonlarını güçlendirmeye dönük çaba içine girdiler. Ama öte yandan bu olgu, Türkiye nin Ortadou daki temel güvenlik alanlarından ki bunlar genellikle Kürt bölgeleridir- algıladıı tehdidin düzeyini yükseltti. Özellikle Suriye deki Kürt bölgeleri üzerinden, 321 Türkiye nin korkuları ile Kürtlerin ideallerinin kesitii bir mücadele alanı dodu (Kuruba, 2013:18). Sonuç ve Öneriler Mısır da yaanmakta olan sürecin kısa sürede sonuçlanmayacaı aikardır. Zaten uluslar arası toplum da ümidini kesmi görünmektedir. Refahiye sınır kapısı, Gazze sınırındaki tünellerin durumu, Sina Yarımadası nda bir türlü salanamayan güvenlik, Hamas ile yaanan gerginlik Mısır yönetimini bekleyen dier sorunlar olarak çözüm sırasını beklemektedir. Suriye de çözüm sanki Türkiye nin elindeymi gibi herkes Türkiye nin eline bakıyor. Gerekçeleri ise basit: Türkiye ve Suriye ilikileri son on yılda müthi bir iyileme-ilerleme kaydettii için Suriye rejimini deiime ikna etmeye en uygun aday Türkiye dir. Aslında hiç de öyle deil. ran, özellikle bu safhada Baas rejimi üzerinde daha etkili olabilir. Ama ne Müslümanlar ne de Batı rana tek bir çarıda bile bulunmuyor sadece bir tespit olarak ifade etmekle yetiniyorlar. Türkiye nin yanı sıra ran da Suriye rejimine deiim baskısı uygulasaydı Esad bugünkü durduu çizgide duramazdı. Örnein, Suriye muhalif güç üyelerini bu kadar rahat öldüremez, ileride çıkabilecek bir ii Sünni çatıması engellenebilir ve Türkiye ran ilikileri yeni bir boyut kazanabilir. Bear Esad ile birlikte ii rejimin baskısını artırması özellikle Sünni çounluun tepkisini çekiyor. Dier bir sıkıntı ülkede yaayan Dürzilerin sessizliini korumaya devam etmesidir. Bu durum fırtına öncesi sessizlik olarak kabul edilirse, Esad için sancılı bir sürece neden olabilirler. Asıl sorun ise özellikle ülkenin kuzey ve kuzeydousunda (Halep, Haseke, Resulayn, Kamılı, Ayn el Arab) etkin olan Kürtler. Eer Kürtler bu gidile tıpkı Irak taki gibi bir yapılanmaya gidecek olursa bu durum Türkiye Suriye ilikilerini kopma noktasına getirebilir ki böylesine bir tablo hem bölge için hem de Suriye için sorun anlamına gelmektedir. Eer Suriye de bir bölünme yaanırsa, enerji kaynaklarının paylaımı temelli bata olmak üzere pek çok konuda sancılı bir bölünme yaanacak gibi görünüyor. Jeostratejik açıdan ele alındıında ran açısından Suriye nin kaybı büyük bir güç kaybı anlamına gelmektedir. ii nüfuz ve Baasçılık büyük darbe alacaktır. Yeni oluabilecek yapının Türkiye ve o sayede Batı ile yakınlaması, ran ı tedirgin eden dier bir konudur. Suriye nin kaybı, srail in daha da rahatlaması anlamına gelir ki ran bunu istememektedir. Ruhani nin çözmesi gereken sorunları nasıl ve ne sürede çözecei bir bilinmez. Kurduu ittifak ilikileri, elindeki enerji kartı ve Hürmüz Boazı nı denetleyen konumu da ran ı bölge denkleminde öne çıkarmaktadır. Bu özellikleri onu çok zorlu bir hasım yaparken, ran a

11 322 yönelik bir askeri müdahalenin çok büyük sonuçları olabileceini ortaya koymaktadır. Oneminute! çıkıı ile Filistinliler ve Gazze için en büyük ümit kaynaı durumuna gelen Türkiye, uluslar arası platformda baımsız Filistin Devleti için elinden geleni yapmaya devam etmelidir. Özellikle salık ve içme suyu sıkıntısının giderilmesi için daha fazla maddi destek salanmalıdır. Türkiye, TKA ve Kızılay ile Filistin e dorudan yardım eden birkaç devletten biri olmayı sürdürmelidir. Filistin de yaanmakta olan siyasi bölünmülük, adeta açık hava hapishanesine dönüen Gazze yi daha da içinden çıkılmaz bir labirente dönütürmektedir. Ekonomik sıkıntılar, isizlik, elektriksizlik, akaryakıt ve tüp gaz sıkıntısı, sosyal güvenlik, çı gibi büyümektedir. stek: Tek Vatan + Filistin Kimlii + Umut Dolu Gelecek Çözüm: srail izolasyonunun kaldırılması + Hamas ve El Fetih öncülüünde siyasi birliin salanması + Uluslar arasıdestein alınması + srail in kanunlar üstü devlet olarak görülmesinden vazgeçilmesi. KAYNAKÇA AKIN, Kenan. (2002).Filistin Dramı ve Yasser Arafat, Birey Yayıncılık. AYHAN, Veysel. (2009). Hamas: Filistin Direniinde Politik slam, Orta Dou Etütleri, Cilt 1, Sayı 1, s: BALIOLU, Ahmet. (2008). Lübnan ın Tarihsel Dokusu ve Yönetim Anlayıındaki Mezhebi Etkileri, Fırat Üniversitesi lahiyat Dergisi, 13:1, s: BALCI, Ali. (2010). srail Sorunu: Orta Dou nun Gordion Düümü, Der: Kemal nat, Burhanettin Duran ve Muhittin Ataman, Dünya Çatımaları: Çatıma Bölgeleri ve Konuları, stanbul, Nobel Yayınları, Cilt: 1, 3. Baskı. BAYRAKTAR, Bora. (2007).Hamas Terör mü Yoksa Silahlı Direni Örgütü mü?, slami Hareket Demokratik ve Ilımlı Bir Siyasi Oluuma mı Dönüüyor?, stanbul^: Karakutu Yayınları. BORAN, Yıldırım. (2006).Geçmiten Günümüze Filistin Direni Hareketi: El Fetih ve Hamas, Mephisto Kitabevi, stanbul. BULUT, Faik. (1997). slamcı Örgütler, Ankara: Doruk Yayınları. DAVES, Barry. (2006).Orta Dou da iddet, Dünyada Terör, Terörizm, Truva Yayınları. DOSTER, Barı. (2013). ran ın Devlet Kapasitesi ve Dı Politikası, Orta Dou Analiz, Cilt 5, Sayı 54: s: 54-61, ERDN, Murat. (2002).Hizbullah ve Hamas, stanbul: Kasta Yayınevi. ERKMEN, Serhat. (2007).Filistin de Kriz: ki Millet, Üç Devlet, Stratejik Analiz. HH (nsani Yardım Vakfı). (2010).Siyonizm Düünden gal Gerçeine Filistin, stanbul: HH Yayınları. KARA, M. Lütfullah. (2006). Hamas: Bir Direniin Perde Arkası, stanbul: RA Yayıncılık. KMMERLNG, BaruchandMigdal, Joel S.. (2003).ThePalestinian People: A History, USA: Harvard UniversityPress, KURUBA, Erol. (2013).Orta Dou Analiz, Cilt 5, Sayı 54, s: ÖNER, Ali. (2006).Dünden Bugüne Filistin, Ekin Yayınları. SETA. (2006).Lübnan Raporu: Lübnan da stikrar Arayıı. TURAN, Ömer. (2003). Medeniyetlerin Çatıtıı Nokta Orta Dou, Yeni afak Gazetesi 9. Yıl Kültür Armaanı, Cem Yayınları. nternet Kaynakları