ÇALIŞMA ORTAMI. Devletimizin Çocuklara Bakış Açısı. Suçlu Ayağa Kalk! Çalışma ve Yürüme Yüzeyleri. Mustafa TAŞYÜREK

Transkript

1 ISSN ÇALIŞMA ORTAMI İki Ayda Bir Çıkar / Sayı : 121 Devetimizin Çocukara Bakış Açısı Mustafa TAŞYÜREK Topum Hekimiğine Gönü Verener - 8 Cüzzamıarın Babası Etem Utku Çingeneer ve Sosya Poitika - 2 Sosyo - Ekonomik At Yapı Suçu Ayağa Kak! Çaışma ve Yürüme Yüzeyeri İŞÇİ SAĞLIĞI İŞ GÜVENLİĞİ ERGONOMİ İŞ HİJYENİ ÇEVRE TOPLUM ÖRGÜTÇÜLÜĞÜ ÇOCUK EMEĞİ KADIN SOSYAL POLİTİKA NÜFUS SOSYAL HEKİMLİK Bradford unmieri - 2 Sıcak Yünün Soğuk Yüzü - Çocukarın Sırtındaki Başkent Genç Kız Evi nde Düşer Gerçek Odu İki Dakika Düşün: Tehikeyi Tanıyaım : Maden Eritme ve Dökme İşerinde Çaışanar ÇaışanÖdemek Çocukara Borcu nuzu İster Vefa misiniz? ıı Y. 30 Yıı n ü ü n ın 20. s ü t n nsti rtamı E 1 ek O Fiş ışma Ça

2 Anımsa Devetimizin Çocukara Bakış Açısı U usararası Çocuk Yıı etkinikerinin üzerinden tam 33 yı geçti. Türkiye de çocuğa yöneik en kapsamı ve en yaygın yurttaş hareketi bu yıda gedi. Ama ne yazık ki, eimizde bu geniş yepazeyi ve coşkuyu yansıtacak begeer yok. Eimiz değdiğince, bize uaştırıdığı öçüde, sizere bu birikimeri payaşmaya çaışıyoruz. Ümit Sarıasan dostumuz,bize, Devetimizin Çocukara Bakış Açısı adı bir kitap uaştırdı. Sizere onu payaşmak istiyoruz. Kitap, 1979 yıı Nisan ında, Baıkesir de düzenenen aynı başıkı seminerde sunuan bidirieri, yapıan konuşmaarı ve gönderien mesajarı içeriyor. Kapağından da görebieceğiniz gibi, Türkiye nin önde geen aydın atanarı katımış. Ne yazık ki, katıımcıarın özgeçmişerinin yer darığı nedeniye veriememiş oduğu, önsözde beirtiiyor. Keşke, veriebiseydi. Çünkü bugün bazıarı unutumaya yüz tutan, bu seçkin ve saygıdeğer insanarın anımsanması için bir fırsat ourdu. Seminer in açıışında bir konuşma yapan Turgut İna*, katııma dikkat çekmiş : Seminerin şu ik dakikaarındaki saondaki izeyicierin havasından ve arka sıraarda ü aşan, ayakta izeyici ie birikte in üzerindeki dineyicinin buunmasından, son derece etkii oacağına inanıyoruz. Hee hee seminerde bidiri sunmak ve konuşmak üzere katıan, 60 ın üzerindeki her kodan uzmanın buunması da bizi ayrıca sevindirmektedir. Bir Anadou kentindeki seminere, böyesine Ankara ve İstanbu dan iki teevizyon kameraman ekibinin gemiş omasına, Ankara dan Bir Konu Bir Konuk programı yapımcısının (Jüide Güizar) onurandırmasına da son derece sevinçiyiz. (s.9) Turgut İna, konuşmasına devama, seminerin hedeferini de açıkıyor : Bu seminere katıan her konuşmacı, gerek şahsi, gerekse bağı buunduğun örgüt adına son derece acı da osa, yurt çocukarının ve bu uusun evatarının durumarını bütün çıpakığı ie ortaya koymaıdır. Bunu ana hedef oarak kabu ediyoruz. Ebette bu seminerde kara taboar ve karanık rakkamar öne sürüecektir. Bu mümkündür, ama biinmesini istiyoruz ki, biz buraya kara rakkamar ve karanık taboar ve ağıtar dinemeye gemedik. Biz bu seminere bu kara taboarın, nası ve ne yoa, hangi biimse ve yurt gerçekeri ie çözüeceğinin getirimesini istiyoruz. (s.10-11) Seminerde konuşan Prof.Dr.Cahit Taas, Bir üke ya da genişeterek söyersek dünya, maddese ve mora mutuuğa ve gönence uaşmak ve barış içinde yaşamak istiyorsa, oanakarının çoğunu çocukarının sağıkı büyümeerine ve iyi yetişmeerine ayırmak durumundadır. Çocuğa yapıan yatırımar, yatırımarın en verimisidir. Çünkü, çocuk değer yaratmaya adaydır. (s.17) Bu sözeri tamamayan Prof.Dr.Hıfzı Vedet Veidedeoğu, Çocuk bir dünyadır, Çocuk bir evrendir, Çocuk bir ükenin geeceğidir sözeri boşuna söyenmiş sözer değidir. Bunardan ik ikisi çocuğun bireyse açıdan, sonuncusu da topumsa açıdan önemini gösterir. Şu hade, Devetimizin çocuğa bakış açısı ne omaıdır? konusunu ee aırken, ön panda, göz önünde buunduruması gereken nokta, bu ikincisi yani Çocuğun ükenin geeceği oduğu gerçeğidir diyerek, konuşmaarın gidiş yönünü göstermiştir. (s.35) Gene İş Sendikası Baıkesir Şubesi nden Aktan ve Öztürk, konunun sınıfsa boyutuna dikkat çekerek, Uygarca ya- * Topum önderi, Avukat, Eski Baro Başkanı, Baıkesir Merkez Yetiştirme Yurdu Derneği Başkanı Turgut İNAL* şama koşuarının kısıtandığı, işçi ve emekçierin yaşadığı bögeerde çocuk sorununun ağırıka ön pana çıktığı görümektedir. Kentse bögeere orana kırsa bögeer, kent içinde işçi ve emekçierin yaşadığı gecekondu semterinde sorun daha bariz bir şekide yoğunaşmaktadır. demişerdir. (s.36) Ege Üniversitesi Tıp Fakütesi nde Prof.Dr.Türkan Süren ve arkadaşarı, çocukarın besenme bozukukarı, hastaıkarı ve öümeri üzerinde durmuşardır : Düşük geir düzeyi, besenme biçimerini sınırandırıcı öge oarak etki yapmaktadır. (s.45) Baıkesir Cumhuriyet Savcısı M.Vasıf Ersoy ise, sunduğu bidirisinde, korunmaya muhtaç ve suçu çocuk ar sorununa değinmiştir. Herhangi bir cezaevine gider, çocuk koğuşuna girerseniz, yaşarı 11 ia 18 arasında değişen tutuku ya da hükümüere sorunuz suçarını. Aacağınız yanıt, hırsızık, orman yakmak, yaraamak, adam ödürmek, ırza geçmek, kız kaçırmak... oacaktır. Ana babaarı oup omadığını sorunuz. Ya yok diyecekerdir; ya da ikisinden biri yok diyecekerdir; ya da ana babaarı boşanmışardır. Ya da Amanya arda konuk işçi oarak çaışmaktadır diyecekerdir. Ersoy, önerisinde, Çocuk Vakıfarının kurumasıya, sosya devet müdahaesine dikkat çekmiş; topuma devetin eee çaışması gerektiğini söyemiştir. (s.56-58) TRT den Sema Okay ise konuşmasında, yurt dışında çaışmaya giden işçierimizin çocukarının sorunarına değinmiş O çocukar uzakarda ama biz nerdeyiz? diye sormuş; genç kuşakara sahipenimesi gerektiğine parmak basmıştır. (s.84) Tanınmış eğitimci Rauf İnan, eğitim ve öğrencier açısından yaptığı değerendirmeerin ışığında, sorunun özüne dokunmuştur : Bu oumsuz durumarın gerçek nedeni,... özeike yöneticierde, geneike kamu yöneticierinde -hee erkekerde- buunan, hakımızın diinde vurdum duymazık denen bir ruh, bir özyapı aksakığı oan apathie dir. Bu yaygın ruhsa ve topumsa hastaık... Cumhuriyetin ik 25 yıında yenimiş, giderimişti. Sonradan depreştiği (nüksettiği) sayısız oayar ve sorunara görüen bu ruhsa durum, açık bir biinç ve kesin kararara, deneteme ve izemeere giderimedikçe, bu hastaık sağatımadıkça yurdumuzda önemi hiç bir sorunun çözümenmesine oanak buunamayacaığı gibi, topumsa sorunar gittikçe karmaşıkaşacaktır. (s.113) Prof.Dr.Cevat Geray, küçük yaşarda okua gidememiş, ya da okuu bırakmış, çaışmak zokrunda kamış oan çırakarın durumuna dikkat çekiyor. Onarın ve okua gitme oanağı buamamış çocukarın eğitim gereksinmeerine, her yaştan yetişkinin hak eğitimi gereksinmeerine vurgu yapıyor. (s.169) Prof.Dr.Faruk Erem, henüz yasaaşmamış oan Çocuk Mahkemeeri Yasa Tasarısı ie igii eeştirierini sıraarken, çocuk suçuuğu, ısaheveri ve yetiştirme yurtarı iişkierine de dikkat çekiyor. İşte kitap böye devam ediyor. 213 sayfada büyük bir birikimi yansıtma oanağı buuyor. Kitabı bütünüye inceedikten sonra, semineri düzeneyenere ve katkıda buunarak topumu aydın atanara içten teşekkür etmemek oanaksız. Ama aradan geçen 33 yıda iktidar oanara da esef etmemek oanaksız. Devetin çocukarımıza bakış açısı, koskoca bir sıfır. Bir 33 yı daha sonra, yine bu vurdumduymazıka, bu sorumsuzuka karşıaşmak istemiyorsak, topumsa duyarıığı ve topumsa sorumuuğu canandırmak zorundayız. Devetin insana bakış açısını, zincirerinden kurtarmak zorundayız. 2 ÇALIŞMA ORTAMI

3 Çocuk Haber SUÇLU AYAĞA KALK! Feyza CENGİZ* İşsizik ve yoksuuk, sokakta yaşayan çocukarın sayısını üçe katadı. Uyuşturucu bağımıığı ikokuara kadar indi. Çocuk geinerin sayısı gün geçtikçe artıyor. Çocuk ticareti, siah ve uyuşturucu ticaretini geride bıraktı. Her yı 2,5 miyon çocuk açıktan öüyor. 500 miyon çocuk yetersiz besenme tehikesiye karşı karşıya. Çocukar, organ mafyasının, çocuk pornocuarının kıskacında. Küçük çocukar artık internet kanaıya satııp, fuhuş batağına sürükeniyor. Ucuz işgücü arayan piyasaar, çocuk işçiiğini tetikiyor. Küreseeşen dünyada, şiddet çığ gibi büyürken, en büyük zararı çocukar görüyor. Gün geçmiyor ki, çocukara igii haberer çıkmasın. Her yı binerce çocuk dünyaya geiyor. Kimi savaşın, kimi açığın, sefaetin ko gezdiği bir yerde, kimi deprem çadırında, kimi hapishanede, kimi istenmediği bir yerde, kimi daha doğmadan annesine atıan dayaka şiddetin ortasında, kendi seçmediği bir yaşama merhaba diyor. Seçme hakarını einden adığımız çocukar için neer yapıyoruz? Bu yazıyı okuyan sizerden hiç omazsa 2-3 dakika durup düşünmenizi rica ediyoruz. Bu sayımızdaki Çocuk Haber böümünün konusu: Çocuğa Yöneik Şiddet. Newyork ta 12 Ekim 2011 tarihinde çocuk hakarı örgüterinden ouşan bir koaisyon çocuğa karşı şiddet konuu yeni bir rapor yayınadı.raporda Çocuk şiddetine son verimesi için hükümetere önerierde buunudu., sorumuukarı hatıratıdı.çocuk hakarının geiştirimesi için var oan çocuk yasaarının güçendirimesi ve yeni stratejier geiştirimesi yasa düzenemeer çerçevesinde hazıranması gereği vurguandı. Kürese çaptaki çocuk şiddetinin günceendiği beş yııık raporda çocuk şiddetinin boyutarı açığa vurudu.buna göre deveterin vermiş oduğu birçok söze karşın çocuk şiddetinin sürdürüdüğü beirtidi.raporda çocukarın haen bakıcıarı,aieeri, öğretmeneri ve işvereneri tarafından şiddete uğradığı, zora uyuşturucu taşıyıcıığı yaptırıdığı, cinse istismara maruz bırakıdığı, dövüdüğü, aşağıandığı beirtimiştir.. Bu Rapor, Bireşmiş Mieter in (BM) çocuk şiddetinin büyüküğünü araştırdığı çaışmasından beş yı sonra hazıranmıştır.100 den faza çaışma konusuna ayrımış rapor, sivi topum kuruuşarı, Bireşmiş Mieter kuruuşarı ve biimse araştırmacıar tarafından 2006 dan beri inceemeye aındı. Çocukara Yöneik Şiddet BM Araştırması STK Danışma Konseyi Eş Başkanı Jo Becke bir açıkamasında çocukarın dünya çapında şaşırtıcı düzeyde şiddete kurban odukarını ve şiddete karşı öneyici çaışmaarın ise acınacak derecede yavaş oduğunu açıkamıştır. Açıkamasının devamında çocuğa karşı şiddetin beş yı öncesinde oduğu gibi bugün de ürküntü verdiğini beirtmiştir. Çocuğa karşı şiddete yöneik yapıan araştırmaarın sonuçarı, durumun ciddiyetini sürdürdüğü görümektedir. * Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü 37 üke geneindedeki bir araştırma bugusuna göre 2-14 yaş arası çocukarın ortaama %86 sı her ay fizikse ve psikoojik şiddete maruz kadığını, 78 ükede öğretmenerin haa eğitim aracı oarak öğrencierine bedense ceza yöntemini uyguadıkarı, bazı ükeerde ise bu rakkamın % 97 ye uaştığı, Engei çocukarın, engei omayan çocukara göre 4-5 kat daha faza cinse istismara ve şiddette uğradığı, Amerika ve İngitere gibi bazı ükeerde, çocukara şiddet uyguanarak suç işemeye zorandıkarı ve yetişkinerden iki üç kat daha faza suç kurbanı oduğu, Dünya geneinde, çocuk suçuarın sayısı dünya çapında son beş yı içinde % 50 den faza arttığı, yapıan araştırmaara ortaya çıkmıştır. Bu ürkütücü veriere karşın, azıcık da osa geişmeer vardır yıından bu yana çocukara karşı uyguanan bedense cezaandırmanın yasakandığı ükeerin sayısında artışar oduğu görümüştür. Bedense cezaandırmanın yasakandığı ükeerin sayısının 16 dan 30 a kadar yüksemesi bunu göstermektedir.yasakamanın uyguandığı ükeer içinde Kenya, Poonya,Tunus ve yeni bir devet oan Güney Sudan da vardır. Bazı bögeerde ise çocuğa yöneik, şiddet konusunda yeni yöntemer ve yasa düzenemeer geiştirimiştir. Çocukara Yöneik Şiddet BM Araştırması STK Danışma Konseyi Eş Başkanı Jo Becke, çocukara yöneik bedense cezayı yasakayan üke sayısında artış oduğunu ancak bunun yeteri omadığını yaptığı konuşmasında vurguamıştır.konuşmasının devamında, yasa koruması omayan ve şiddete uğrayan çocukarın güveniğinin hükümeter tarafından sağanması gerekiiğinin atını çizmiştir. Durumun önemi ve ivediiği, topumun sesini yansıtan Sivi Topum Kuruuşarına (STK) da ietimiştir. STK arın bir an önce hükümetere bir araya geip, Bireşmiş Mieter in 2006 yıındaki çaışmasında beirttiği öneriere dikkat çekmesi gereği vurguanmıştır. Dünyada çocuğa karşı şiddetin yasakanması için yasa düzenemeerin hazıranmasında, hükümeterin ve STK arın işbiriği içinde oması konusuna dikkat çekimiştir. STK arın, bu hazırık çaışmaarında ve uyguamada, uusa stratejier geiştirmesi ve bu hususta da hükümetere karşı baskıcı tavır takınmaarının gerekiiği üzerinde durumuştur. Save the Chidren (Çocukarı Kurtarın) adı uusararası yardım kuruuşu, bu çağrıyı hemen yaşama geçirmiştir. Çocukara igii sorunarın gün geçtikçe çığ gibi büyümesi kaygısıya, İngiiz Hükümetine bir öneri götürmüştür. Bu öneride, İngiiz Hükümetinden 2012 Oimpiyat Oyunarını izemek üzere Londra ya geecek oan dünya idererinin, çocukar için bir Doruk Topantısı düzenemesi istemi var. Ne acıkı bir durum. Oimpiyatarı izemeye zaman buan Dünya idereri, geeceğin yapı taşarını ouşturan çocukar için bir araya gemeyi bir gönüü kuruuşun önerisiye yapacakar. Tabii bu öneri İngiiz Hükümetince ve Dünya Lidererince onayanırsa. Çocuğa karşı uyguanan şiddetin üstesinden geinmesi konusunda Bireşmiş Mieter Gene Sekreteriği tarafından görevendien Marta Santos Pais konuşmasında,şiddetin devam ettiğini, şiddete topumsa oarak göz yumuduğunu; şiddetin bir disipin yöntemi, ceza biçimi gibi kabu görüdüğünü beirtti. Çocukarın şiddete maruz kadıkarı sürece kendierini geiştiremeyeceği, varoan potansiye- ÇALIŞMA ORTAMI 3

4 Çocuk Haber erini dışa vuramayacağını da konuşmasının devamına ekedi. 19 Ekim 2011 tarihinde Gaer Uusa Mecisinde çocuğa yöneik sadırı oguarına karşı, yasa düzeneme yapıması oya sunudu. Bu yasa düzenemeye, sadırıya uğrayan çocuğa, yetişkinere aynı koruma sağanacaktır..bu uyguama ie Gaer de çocuğa yöneik şiddetin yasakanmasına yöneik önemi bir adım atımıştır. Çocukarın Bedense Cezaandırmasına Son Kürese Girişiminin hazıradığı, e-bütenin 18 inci sayısında, bedense cezaarı yasakayan ükeer istesine Batı Afrika nın güney orta kıyısında yer aan TOGO nun da ekendiğini duyurdu.yine aynı sayısında Güney Afrika ükesi ZAMBİYA da okuardaki şiddetin yasakandığını açıkadı. Türkiye de 2006 yıında düzenenen bir konferansta Devet Bakanı Nibet Çubukçu Türkiye deki çocuk şiddetinin yüzde 46 oduğunu beirtirken, Uusararası Af Örgütü nün 2011 yıında yayınamış oduğu, Yıık İnsan Hakarı Raporu nda ise, Türkiye de şiddetin eski yıara orana daha da arttığı beirtimiştir. Örgüt, bu nedene, bir an önce önem aınması konusunda, hem hükümeti, hem de gönüü kuruuşarı göreve çağırmıştır. STK ar üstüne düşen görevi yerine getirmişer, igii Bakanığa eksikikeri ve önerierini bir bir sıraamışardır : Kapsamı ve tüm yurdu temsi edebiecek bir örnekeme, çocuk istismarının Türkiye deki boyutarını beiremeye yöneik bir çaışma yapımaı. Eğitimcier, hukukçuar, sağık çaışanarı, kouk kuvveterini bigiendirme ve farkındaık arttırma çaışmaarı yapımaı. Çocukarı güçendirecek, çocukarın kendierini koruma becerierini geiştirecek, madde kuanımını önemeye yöneik çaışmaar yapımaı. Aieere sorumuukarıya igii eğitimer de verimei. Medyadaki haberer, çocukarın sağığına ve geişimine zarar verebiecek şekide yapımamaı. İnternet kuanımı konusunda çocukar ve aieeri eğitimei. Cinse istismara uğrayan çocukarın ik başvuruarının aındığı ve yasa sürece girişte çocuğun örseenmesini en aza indirecek yapıarın ouşturuması sağanmaı. Çocuk İzem Merkezeri tüm yurtta yaygınaştırımaı. Fizikse şiddete uğrayan ya da aie içinde şiddete tanık oan ve ihmae uğrayan çocukarın tanı, tedavi ve izemi için merkezer kurumaı. İstismara uğrayan çocukar konusunda, Aie ve Sosya Poitikaar Bakanığı yanı sıra Sağık, Adaet, Mii Eğitim, İçişeri Bakanıkarı işbiriği içinde omaı. Çocuk eviikerinin devet tarafından onayanmasının önüne geçimei. Yasadaki enseste iişki tanımı ve cezaarındaki eksikiker giderimei. STK arın önerieri bunar. Artık top hükümetin, sorumu bakanığın ve topumun tüm bireyerinin. Şiddet son zamanarın önemi topumsa sorunarındandır. Gerek sözü, gerek cinse, gerek fizikse-bedense, gerekse duygusa ve psikoojik şiddete evde, okuda, işte,sokakta herhangi bir sosya ortamda karşıaşımaktadır. Yapıan araştırmaar, çocuğa uyguanan şiddetin çocukta onarıamaz izer bıraktığını ortaya koymuştur. Şiddete uğrayan çocukta fizikse yetersiziker ortaya çıkar Uğradığı baskının ve şiddetin sonucu oarak özgüreşemediğinden kendini ifade etme zorukarı görüür. Şiddete maruz kamış çocukarın, uğradığı baskı doayısıya diğer çocukara orana kendine oan güveni daha azdır, adımarını atarken hep bir soru işareti vardır düşüncesinde.birey oabimek, çocukuka başar.topum, geeceğinin temeerini çocukara birikte atar. Şiddete büyüyen bireyin kendisinden sonraki kuşağa vereceği eğitimi, öğretimi de yine şiddet içeriki our.şiddeti içseeştirerek topumsa boyuta taşır.şiddete büyümüş çocuk, şiddete dayaı bir topumu şekiendirir. İNSANLARIN ÇOĞU Sorumuuk getireceği için DÜŞÜNMEKTEN... Kaybetmekten korktuğu için SEVMEKTEN... Eeştirimekten korktuğu için KONUŞMAKTAN... Gençiğin değerini bimediği için UNUTULMAKTAN... Asında yaşamayı bimediği için ÖLMEKTEN... KORKUYOR! W.Shakespeare Siz o korkanardan omayın. Geeceğin aydınık omasını istiyorsanız, hiç zaman yitirmeden bu konuda mücadee edenere e verin, onara birikte yanışıkara HAYIR deyin. 1. Yükerin kadırımasında kuanıan zincirerde düğüm ve büküm omayacak, zincir civataara tutturumayacak / kısatımayacak (İSİG T m.429). 2. Zincirerin üzerine kaynak yapımamaı, ara bağantı eemanı oarak mapaar vb. kuanımaıdır. 3. Yük kancaarı... yükerin kurtuup düşmeerini önemek için güvenik mandaı buunacak (İSİG T m.436). 4. Vincin veya kadırıan yükün hareketi esnasında çaışanarı uyarmak için operatör, sesi açıkca işitiebien zi, çan ve benzereriye işaret verecek ve bunar hareket hainde devamı oarak çaacaktır (İSİG T m.405) 5. Yüker çaışanarın üzerinden (kesinike) geçirimeyecek (İSİG T m.382) 6. Kadırma makinaarı ve araçarı her çaışmaya başamadan önce, operatöreri tarafından kontro ediecek ve çeik haatar, zincirer, kancaar, sapanar, kasnakar, frener ve otomatik durdurucuar, yetkii teknik bir eeman tarafından üç ayda bir bütünüye kontro ediecek ve bir kontro begesi düzenenecektir. 7. İşçi nin kuandığı toz ve duman maskesi CE damgaı, dökümhaneerde kuanıabieceği onayanmış omaıdır. 8. İşçiere dökümhaneerde kuanıacak KKD erin seçimi, kuanımı ve sakanması, ie kadırma araçarının güveni kuanımı konusunda eğitim verimeidir. > Sayfa 23 ün yanıtı İKİ DAKİKA DÜŞÜN Ne yapımaı? 4 ÇALIŞMA ORTAMI

5 İş Sağığı Güveniği Çaışma ve Yürüme Yüzeyeri (Kaynak: SGK İş Kazası ve mesek hastaıkarı istatistikeri) [2]. Üke düzeyinde iş kazası ve mesek hastaıkarının sayısının azamış oması sevindiricidir. İşyererinin iş sağığı ve güveniği performansını süreki iyieştirmesine bir veri oarak değerendiriebiir(!), Ancak; süreki işgöremezik+öüm oguarındaki artış üzücü ve ciddidir. Bu çeişkii görünümün, işyererinin kayıt dışı çaışmaarının ve iş kazaarıya * Kim. Müh., İş Sağığı+İşetme Yönetimi Biim Uzmanı Çaışma Bakanığı Eski İş Güveniği Müfettişi ( ) İş Güveniği Uzmanı (A Sınıfı Sertifikaı) Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Denetim Kuruu Üyesi Mustafa TAŞYÜREK* (mustafatasyurek@fisek.org.tr) Eğer düşürürsen, onu hemen topa Eğer dökersen, onu hemen temize, Eğer çıkartmışsan, onu bir kenara koy, Nereye gidiyorsan oraya bak Ve nereye bakıyorsan oraya git. [1] Ç aışma ortamında en basit ve koay önem aınacak saha yürüme ve çaışma yüzeyeridir. Ancak ükemizde çoğu işyerinde bu önemerin aınmadığı görümektedir. Bu nedene de çaışanarın aynı seviyeden düşmesi sonucu ouşan iş kazaarının oranı; SGK ya bidirien iş kazaarının %8,8 ini ouşturmaktadır. İşyeri zemineri (döşemeeri), sabit ve e merdiveneri gibi yürüme ve çaışma yüzeyeri, kayma, takıma ve düşme gibi iş kazaarı ie iişkiidir yıı SGK iş kazaarı ve mesek hastaıkarı istatistikeri nde; iş kazası sonucu ouşan yaraarın vücuttaki yerine bakıdığında: e, başparmak ve diğer parmak yaraanmaarının (%43,5 ie, her zaman oduğu gibi) ik sırayı adığı, bunu iş kazası ie ayak ve ayakparmakarının (%16,4) ikinci sırada izediği görümektedir (5510 sayıı kanunun 4-1/a maddesi kapsamındaki) aktif sigortaıarın 2010 yıı içinde SGK ya bidirien iş kazasının (topam ), kişierin düşmesiye sonuçanan topam 8992 kazanın 5565 i (%8,8) Kişierin hemzemin ortamda (aynı seviyede) düşmesi ie sonuçandığı beirtimektedir. Kişierin yüksek bir yerden (ağaçar, binaar, yapı iskeeeri, merdivener, makinaar, araçar) ve çukur,derin bir yere (hendekere, kuyuara, kazıara, yerdeki çukurara) düşmesi sonucu 3396 (%5,4) iş kazası ouşmuştur [2]. Aktif sigortaıarın (iş kazası ve mesek hastaığı sonucu) süreki iş görmezik ve öüm sayısı na bakıdığında; (iş kazası ve mesek hastaığı sonucu ödürüen işçi sayısında) 2009 da bir önceki yıa göre %35, 2010 da ise 2009 yıına göre %24,2 ik bir artış omuştur. Süreki iş görmez ike sonuçanan iş kazaarın ve mesek hastaıkarında da durum aynıdır. Tabo 1: İş Kazası ve Mesek Hastaıkarı İstatistikeri Yıar İş Kazası & Mesek Hastaığı Sonucu Süreki İş Görmezik İş Kazası ve Mesek Hastaığı Sonucu Öüm İş Kazası ve Mesek Hastaığı - Topamı mesek hastaıkarını resmi kurumara bidirme yükümüüğünü (yeterince) yerine getirmediğinin de bir beirtisi oarak agıanabiir(mi?). ( İnternet ortamında iş kazaarı ie igii resim ya da karikatürer arandığında sıkça karşımıza çıkan şekierden biri; Work Accident İş kazaarı kou sarımış bir işçi ie betimenen resimdir. Bu karikatür-resimde; iş kazası geçiren işçierin hemen yanında duran bir çift bot ise Terrorist s Work Accident - Terörist in İş Kazası oarak betimenmişdir. Yan tarafta sahipsiz görüen bir çift bot ise, yukarıdaki karikatürdeki gibi teröriste ait deği, çaışma ve / veya yürüme yüzeyeri ie igii iş kazası geçiren işçiden [bir işyeri çatısında biriken ve gün ışığını azatan (kum vb.) tozarı temizeyip, iki büyük boya kutusundan yapıan kova ie taşırken çatı döşemesinin kırıgan böümüne basarak 6-7 m. den düşen işçinin hastaneye götürüürken aci servis personeince çıkartıan] işyerinde kaan bir iş ayakkabısı(!)dır.. Tıpkı (Ükemizde bazı yöreerde uyguanan) inanç veya geeneker gereği yaşamını yitiren kişinin aiesi tarafından kapının dışına bırakıan ayakkabısı gibi. Basında; Hatay - Payas Bedesi nde ( ) buunan bir demir-çeik tesisinin haddehanesinde iş güveniği müdürü oarak çaışan bir mühendis, iş kazası sonucu yaşamını yitirdi. İşçierin çaıştığı iş yerini kontro etmek üzere çıktığı işetmenin çatısından şeffaf tabanın kırıması sonucu 15 metre yüksekikten düşen mühendis,.. kurtarıamadı.. şekinde çıkan iş kazasına çok benziyor. Ancak (herhade) düşüen mesafenin daha az omasından doayı (resimdeki botarın sahibi işçi) kazaı birkaç kırıka kurtumuştur [3] Ah keşke(!) iş güveniğinin Cam, saç ve çimento harçı evhaardan yapımış veya eskimiş, yıpranmış ve dayanıkıığı azamış çatıarda, çatı merdiveni kuanıacak ve buraarda tam güvenik sağanmadıkça çaışımayacaktır (YİİSİG T Madde 15) kuraına uyabiseydi. Benzer kazaara maaesef sıkça karşıaşıyoruz tıpkı, Bursa da ( ) bir mobiya fabrikasında çıkan yangına ve aevere çatıdan müdahae etmek isteyen bir itfaiye eri(nin) havaandırma deiğinden aşağıya düşmesi gibi. Bu kazayı habereştirenerden gazeteci, metreerce yüksekikten yere çakıan itfaiyecinin hayati tehikesinin sürdürdüğünü beirtmişti (!) [4] ÇALIŞMA ORTAMI 5

6 İş Sağığı Güveniği İşyererinde kayma, takıma ve düşmeeri öneme neden önemidir? Yukarıda beirtidiği gibi, çaışma ve yürüme yüzeyerinden kayma, takıma ve düşmeer yatıı bakımı gerektirebiecek kırıkar, ekem burkumaarı, be incinmeeri, ezimeer, bereenmeer, doku yırtımaarı ie sonuçanabiecek ciddi yaraanmaara neden oabiir. Bu yaraanmaar bir çok (istatistikerden da anaşıacağı üzere) ağrı ve acıya neden oduğu gibi bazen öüme bie sonuçanabiir. Oysa bu kazaar omayabiir ya da önenebiir. Herkes iş başında güveni çaışma uyguamaarı ie kayma, takıma ve takıma tehikeerini azatmaya yardımcı oabiir. Etkii çözümer geneike sade, ucuz ve diğer yaraanmaarın önenmesine de katkıda buunur. Çözümer geiştirmek için yapıması gerekener: Düşme kazaarının nası meydana gediğini anamak, Sorun aanarını beiremek, Düşme tehikeeri önemek veya en aza indirmek, Yaraanmaarın dercesini azatmak tır. Zemin yüzeyeri zemindeki deiker veya çöküntü çukurar, eğimer, döşeme mazemesinin dağıması/seyremesi, çıkmış nesneer, kapatımamış (yağmur vb.) drenajarı veya çukurar, engeer, bükümüş döşeme tahtaarı veya pakaar, gevşek veya kötü donatımış ızgara, zemin destekerinin be vermesi (çökmesi), kötü drenaj. Tanımar: Ükemizde iş sağığı ve güveniği mevzuatında geçmeyen, ancak bazı üke ve büyük kuruuşarın standard veya prosedürerinde çaışma ve yürüme yüzeyi ie igii (gereki İSG önemerini aırken yararanıabiecek) bazı tanımar ı [5] [6] [7] beirtmek (önemeri panarken) gereki oabiir ; Duvar deiği Duvar açıkığı Zemin boşuğu (açıkığı) Duvar deiği :Herhangi bir duvar veya bömede, serbest genişiği, 76,2 cm den (30 inç) az fakat 3,54 cm (1 inç) den daha yüksek bir açıkık. (Havaandırma deiği veya drenaj açıkığı gibi) Duvar açıkığı:herhangi bir duvar veya bömede, kişierin düşebieceği, en az 76,2 (30 inç) yüksekiğinde ve 45,72 cm (18 inç) genişiğinde bir açıkık Zemin boşuğu (açıkığı) : Herhangi bir çaışma zeminide, patformda, kadırım veya döşemede öçüen 30,48 cm (12 inç) den küçük, fakat 2,54 cm (1 inç) den büyük öçüen, herhangi bir mazemenin düşebieceği fakat insanın düşmeyeceği bir açıkık. Kazaarın Nedeneri : Aşağıda yürüme ve çaışma yüzeyerinin kayma, takıma ve düşme kazaarına neden oan durumarı beirtimiştir. Ayak atındaki yüzeyerin hareketi (Ör: Paspasar veya merdivener) Destek yapıarın çökmesi veya kırıması (Örneğin, döşeme tahtaarı, ayakta çaışıan tezgaarda ayak atı yüksetme/çaışma tahta patformarı, merdiven basamakarının, iskee veya tırmanma / ağ haatar). Düzey değişikikeri. Eğim. Kaygan zemin yüzeyeri - (yüzeyin niteiği, yaşı, ciası, veya bakım eksikiği gibi nedenerden) Sabit Merdivener - dik, düzensiz basamakar, eksik veya aşınmış basamakarın karmakarışık, trabzanın omaması, zayıf veya düzensiz aydınatma, pencereerden parama, merdiven aanında dikkati bir başka tarafa çekme (örneğin, işaret veya poster), merdivene açıkan kapıarın önüne birşeyer konuması Uzatma kaboarı, güç kaboarı, hava hortumarı, boruarın geişigüze bırakıması veya yere yakın kanaarın açıması (İşçi Sağığı İş Güveniği Tüzüğü nün 9.maddesine göre, İşyeri oarak ku- 6 ÇALIŞMA ORTAMI

7 İş Sağığı Güveniği anıan binaarın döşeme yüzeyine, orada çaışan işçier için tehikei oacak şekide, makine, tesis, ham, yarı işenmiş veya tam işenmiş mazeme bırakımayacaktır.) Çeşiti çöper, pastik torbaar vb. Makina veya ekipmanarın çıkıntıı parçaarının varığı, Merdivener / İskeeer(in) yanış kuanımı, uygun kurumamış oması, Mevsimse koşuar - kar, buz, yağmur veya yürüme yüzeyeri üzerinde çamurarın buunması, İşyererinde kapaı ve açık aanarda yaya yürüş you nun beirenmemiş oması veya buraarda ayak takıabiecek açıkıkarın, kırıkarın, seviye farkarının, bozukukarın oması, bunarın sistemi bir şekide kontro ve bakım - onarımarının yapımaması, Yapıan işe ve işyeri koşuarına (kayma vb.) uygun iş ayakkabısının kuanımaması, iş güveniği ayakkabıarının topuğuna basarak kuanıması. Kötü ışıkandırma. Duman, buhar / kapaı görünüm [8]. Ne Yapmaı? 1. İşyeri Düzeyinde Çaışma Ortamının Kontro Atına Aınması Yukarıda (ancak bazıarı) beirtiebimiş oan kaza nedenerinin önüne geçmek oasıdır. Bunun için, yürüme ve çaışma yüzeyeri güveni duruma getirimesi gerekmektedir. Bunun için ik ede yapıması gerektiğini düşündüğümüz önemeri şöye sıraayabiiriz : İşyeri / Fabrika- içi Özeike döküme ve saçımaarın oabidiği makina ve ekipmanarın etrafında, merdivener ve rampaarda, yemekhane ve koridorarda kaymayan yüzeyer ouşturumaıdır. Sık sık ısanan veya ısak oan aanarda kaymaz özeiker veren patformar veya diğer kaymaz zeminer sağanmaıdır. Damama oan yerere, makina ve ekipman atına (çaışma ve yürüme zeminine yayımayı öneyecek) tavaar konumaıdır. Geçitere, özeike merdivenere, uygun aydınatma sağanmaıdır. Yıpranmış veya hasar görmüş - aşınmış merdiven basamakarı onarımaı veya değiştirimeidir. Basamakarı, rampaarı ve diğer yüksekik değişimeri açıkça işaretenmeidir. Uygun depoama tesiseri (oanakarı) sağanmaıdır.dökümeeri derha temizeme, atık bertarafı, parça ve ekipman depoama, merdiven ve iskee güveniği, kayma ve düşme tehikeerini raporama ve düzetme için prosedürer ouşturumaı ve uyguanması sağamaı, Kaygan aanara uyarı işareterinin konuması(nı), Kaza raporarının periyodik oarak gözden geçirimesi [nerede ve nası kayma ve düşme(er) odu, koşuar / katkıda buunan nedener beirendi mi (adresendi mi)?] Yüksek yerere düzeni oarak uaşmak için kaıcı oanakar sağamaı(dır). [8] Deriniği 183 cm (6 feet) veya daha faza oan kazıar (harfiyatar) üzerine konan geçitere, düşmeeri önemek için, koruyucu yapımaıdır [6]. Asansör boşukarı ve diğer benzer açıkıkar düşme tehikesine karşı korunmaıdır Te haat korkuukar, görünürüğü arttırmak için, her 180 cm de şerit (bayrak) bağanmaıdır. [6,8.9] Tavan veya döşemeerdeki boşuk ve deikere korkuuk yapımaı veya bu deikerin üsteri geçici bir süre için uygun şekide kapatımaıdır (YİİSİGT Madde 11) Boru korkuukarın trabzan veya dikmeeri, en az 1 1/4 parmak ve ara korkuukar ise, en az (1) parmak borudan yapımış oacaktır (İSİG T m.14) 122 cm (4 feet) ve daha yüksek zemin veya patformarın açık oan her tarafında (zemin veya patforma bitişik) korkuuk / koruyucu buunmaıdır. İşçierde ma/mazeme yükeme gibi nedenere açtığı/ yerinden çıkardı korkuuğu (anıan işem tamamanır tamamanmaz - uygun şekide) tekrar yerine takmaıdır. Çaışanarın / işçierin uyması gerekener; İşçier üzererine iyi oturacak, bir takıma tehikesine neden omayacak ebise giymei, (Isak, karı buzu, yağı vb. zeminde kaymaya dirençi) uygun iş (güveniği) ayakkabısı giymei, [4]. Herhangi bir sıvı dökümesi hemen temizenmei, Ağır mazemeyi erişiebiecekeri aanara depoamaı, Yükeri mazemeyi görüşünü engeemeyecek şekide taşımaı, (Her zaman) eşek şakasından kaçınmaı, Kaymayı öneyici tabanı iş ayakkabısı giymei, Gideceği yöne bakmaya zaman ayırmaı ve dikkat etmei, [11] ÇALIŞMA ORTAMI 7

8 İş Sağığı Güveniği İşyeri Yönetim İş Sağığı ve güveniği mevzuatında çaışma ve yürüme yüzeyeri ie igii (yasa ) yükümüüker yerine getirimeidir. İşyeri yönetimi kayma, takıma ve düşme riskerini değerendirmei,kontroeri beirerken veya mevcut kontroer üzerinde değişikik yapmayı panarken aşağıdaki hiyerarşiye uygun oarak riskerin azatıması düşünümeidir: a) Ortadan kadırma, b) Yerine koyma, c) Mühendisik kontroeri, d) İşareter/uyarıar ve/veya diğer idari kontroer, e) Kişise koruyucu donanım. [12] Çaışma ve yürüme yüzeyerini denetimi (tetkiki) için (işyerine özgü) bir kontro istesi [9] hazıranmaı ve bu yönteme; çaışma ve yürüme yüzeyerini (düzeni) kontro etmei ve aksakıkarı gidermeidir. Güveni bir hıza yürünmeidir, Gidien yöne bakımaı, yön değişimi dikkatice gerçekeştirimeidir. Koşumamaıdır. İş güveniği prosedüreri izenmeidir; koruyucu donanımarını kuanımaıdır (örneğin: uygun iş ayakkabısı) Loş veya aydınatımamış aanarda e feneri veya seyyar aydınatma kuanımaıdır. Her zaman uyanık ounmaıdır. Kaygan bir yüzey üzerinde, mümkün oan en KISA adımar atımaıdır. Isak ve kaygan aanardan geçerken, ayak parmakarı dışarı bakacak şekide ve kısa adımar atın. Bir penguen gibi yürüyün! [8] Dış Sahaar Yükeme Rampaarı - sarı uyarı çizgieri ie kenararı işareteyin. İşçier(de) kenarara dikkat etmei, oraarı gözemeidir.. Çaışanar asa aşağı atamamaı ve merdiveneri kuanmaıdır. Merdiveneri, rampaarı (tekereki sandaye /araba rampaarı da dahi) ve yürüme yoarı temiz ve iyi durumda buundurumaıdır. Otoparkar iyi durumda buundurumaıdır. Deikere, beton ayırıcı barara (çubukara), bordürere, atımış/boşatımış kapara ve diğer takıma tehikeerine dikkat edimeidir. Yürüme ve çaışma yüzeyerine buza karşı kum veya tuz atımaıdır. Ofiser Haıarda takımaya neden oabiecek yıpranma ve yırtıma omadığından emin oun(maı). Teefon kordonarı, enerji ve/veya uzatma kaboarı vb. geçiş güzergahında bırakımamaı ya da takımaya neden omayacak uygun bir kana içine aınmaı(dır). Mobiyaar bir enge yaratmayacak şekide düzenenmei, Isak zeminere kaymayan taban mazemesi konumaı(dır). Deriniği 183 cm (6 feet) veya daha faza oan kazıar (harfiyatar) üzerine konan geçitere, düşmeeri önemek için, koruyucu yapımaıdır [5]. Asansör boşukarı ve diğer benzer açıkıkar düşme tehikesine karşı korunmaıdır Te haat korkuukar, görünürüğü arttırmak için, her [5] [7,10] 180 cm de şerit (bayrak) bağanmaıdır. 2. Üke Düzeyinde Durum ve Önemer : Genede, tüm iş kazaarının ve mesek hastaıkarının sayısının azatıması için ükemizde (süreki beirtidiği gibi) devet, işveren, işçiere ve topumun diğer gruparına (medya, mesek örgüteri, sivi topum örgüteri vb.) önemi sorumuuk ve yükümüüker düşmektedir. Devet, (yeteri sayı ve niteikte iş müfettişerince) çaışma hayatı ie igii mevzuatın uyguanmasını (etkin bir şekide) ize(r/mei), denete(r/mei) ve teftiş ed(er/mei) ki [İK.m.91] işverener iş sağığı ve güveniği mevzuatının yükümüükerini (sistemi bir şekide) yerine getirmeidir. İşçi sendikaarı, mesek örgüteri ve sivi topum örgüteri de süreci yakından izeyerek, eeştiri ve kamuoyu ouşturma göreverini yerine getirmeidirer. Kaynakça istatistik_yiikari [SGK 2010 yıı s Kazaarı ve Mesek Hastaıkarı statistikeri Tabo:1.3.8/1 (62903)] 3- is_kazas_nda_odu.htm) TSE, Türk Standardı, TS Nisan 2008, s.7 8 ÇALIŞMA ORTAMI

9 Anımsa Topum Hekimiğine Gönü Verener - 8 CÜZZAMLILARIN BABASI ETEM UTKU (1) A.Gürhan FİŞEK* Cüzzama savaşta, sadece tıbbi tedavi ie deği, hayata küsen insanara yaşama sevincini yeniden kazandırmaka zafere uaşıır. Mahatma GANDI Doktor Utku, Türkiye deki Cüzzamıarın Babasıdır. (Prof.Dr.Gay Prieto, Dünya Sağık Örgütü Eksperi, 1961) P rieto, onun cüzzamıarın babası oarak niteiyor; ama, yazıarında görüyoruz ki, Doç.Dr.Etem Utku, onarı kardeşerim diye anıyor. Bu yaşamını bir davaya adamanın kanıtı deği de nedir? Ama bu satırarı okudukça göreceğiz ki, Etem Utku, topuma karşı sorumuuğunu cana başa yerine getirmenin daha bir çok kanıtını vermiş. Sözgeimi, 1961 yıında yayınadığı Lepra ve Modern Anamı kitabını, hiç bir teif ücreti bekemeksizin, kurucusu ve başkanı oduğu, Cüzzam Savaş ve Araştırma Derneği ne armağan etmiştir. O tariherde Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi nin dekanı oan Prof.Dr.Behiç Onu, kitaba yazdığı önsözde şöye diyor : Büyük bir emek ve özeike kuvveti bir ükü ürünü oan bu satırar, Türk hekiminin bu aandaki savsakamasını ve çaresiziğini yok edecek gerçekeri sıraıyor. Doçent Dr.Ethem Utku ya epra savaşı için uğraşmaarından ve Türk kütüphanesine armağan ettiği bu değeri yapıttan doayı, ne kadar teşekkür edise azdır. (1) İnsanık, tarihi boyunca, cüzzamdan korktuğu kadar başka hiçbir şeyden korkmamıştır. Cüzzam, tarih boyunca insanığın en büyük düşmanı oarak görümüş; cüzzamıar yüzyıar boyunca anetenmiş; topumdan kovumuş yine insanık tarihinde, hiç bir miet, hiç bir insan hatta hiç bir yaratık cüzzamıarın çektiği kadar çie ve eziyet çekmemiştir. (2) Günümüzde hastaığın muayene yöntemeri basit, tanısı çok koaydır. Hatta hekim omayan sağıkçıar tarafından da koayca tanı konuabimektedir. Yeter ki, kuşkuanısın ve araştırısın. İacı, 1941 yıında buunmuştur; tedavisi vardır ve kesindir. Bu kesin bigierin ışığında, haa eski çağardan kama, efsaneeşmiş korku ve fanatik bu şartanma ie cüzzamıara karşı çağdışı davranışarı sürdürmek kuşkusuz bir insanık suçudur. İşte dava budur, savaş budur ve bu savaşta ik bayrağı açan Dr.Etem Utku omuştur. (2) Dr.Etem Utku, 1912 yıında Eskişehir de doğmuş; babasının da Çanakkae gazisi bir binbaşı omasının etkisiye askeri tıbbiyede okumuş ve 1942 yıında Tabip Teğmen rütbesiye, Eazığ Asker Hastanesi nde İnfeksiyon Hastaıkarı Uzmanı oarak göreve başamıştır. Bu tarihten bir yı önce (1941 de), daha önce İstanbu Lepra Hastanesi nin kuruması için çaba gösteren Dr.Mazhar Osman ın çabaarıya, Eazığ da Cüzzam Hastanesi açımıştı. Utku nun cüzzam ie ve cüzzamı hastaara ik tanışması bu dönemde omuştur. Bir gün ziyaretine gittiği Cüzzam Hastanesi Başhekimiye hastaneyi doaşırken, cüzzamıarı görmüş; onara yapıan insanık dışı, çirkin ve fena davranışardan, yaşadıkarı ortamın kötüüğünden fazasıya etkienmiş ve cüzzamıara yardım edeceğine söz vermiştir. (2) * Prof.Dr. (1) Bu yazının ouşmasında katkıarından ötürü teşekkürerimiz, (soyadı sırasına göre), Prof.Dr.Yaşar Bige, Prof.Dr.Siber Gökse, Prof.Dr.Niha Kundakçı, Prof.Dr.Baskın Oran, Prof.Dr.Nihat Özyardımcı, Prof.Dr.Ahmet Satık, Dr.Mustafa Sütaş, Prof.Dr.Yıdız Tümerdem e, Prof.Dr.Ayşe Yükse e. NOT: Yapıan bazı aktarmaar, güze Türkçemiz ie söyenmiştir. Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi Lepra Eğitim ve Araştırma Merkezi girişinde Dr. Ethem Utku nun büstü. Askeri tıbbiyeden sınıf arkadaşı Prof.Dr.Hüsnü A.Gökse, onun bu dönemini şöye anımsıyor : Eazığ... Bu onun Ankara nın doğusuna ik geçişiydi. Bir burukuk vardı içinde. Bu gurbet ede tek teseisi kemanıydı. Çocukuğundan beri keman çaardı. Gaatasaray Orkestrası nda çamıştı. Bizim oku sıraarında buunduğumuz zamanarda çok seyrek oan kasik müzik konsererini hiç kaçırmazdı. Her sıkıdığı zaman, kemanına sarıırdı. Kemanını kotuğunun atına adı, gitti Eazığ a. İşte ne oduysa orada odu. Etem, Eazığ Cüzzam Hastanesi ne yanızca merak edip ziyaret için gitmişti. O gidiş, binerce insanın bakışını değiştirdi. Etem, uykusuz geceer, huzursuz güner geçirdi. O insanarı düşünüyordu; topumun içinden fırattığı, te örgüerin arkasına hapsettiği, ve yanız öümü istenen insanarı.... O günden sonra Etem in keman çadığını gören omamıştır. Çocukuk yaşından beri edindiği keman tekniğini bağamanın kaıbına döktü, çadı çadı. Bağamanın düğümü İsterer ödüğümü Sağ yanım yastık ister So yanım sevdiğimi. O artık kendi kendini keşfetmiş omanın mutuuğu içinde idi.... Üç yı sonra... Döndüğümü haber amış, bir akşam üzeri gedi. Gece yarısına kadar cüzzam davasını anattı.... Etem konuşurken gittikçe büyüyordu. Birden onun, insan ie üstün insan arasındaki sınırı aşmış oduğunu farkettim. (4) Dönemin Cumhurbaşkanı Cema Gürse(1), dönemin Sağık ve Sosya Yardım Bakanığı Müsteşarı Doç.Dr. Nusret H. Fişek(2), Doç.Dr. Etem Utku(3), eşi Diruba Utku(4) ve bir cüzzamı hasta Lepra Eğitim ve Araştırma Merkezi nin açıışında. ÇALIŞMA ORTAMI

10 Dr.Etem Utku, Eazığ dan sonra, Ankara da Refik Saydam Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü nde Araştırma Şube Şefi oarak görev yapmıştır. Buradaki çaışmaarı, onun Dünya Sağık Örgütü nün etkinikerine katımasına; uusararası topantıarda tanınmış cüzzam savaşçıarıya tanışmasına oanak vermiştir. Bunar arasında, Dr.Gay Prieto, Avukat Raoa Foeraeau (Kutu No.3) ve M.Faero en önemieridir. Önünde açıan yeni ufukar onu üniversite öğretim üyeiğine ve Ankara Üniversitesi nde cüzzam çaışmaarını başatmaya yönetmiştir. Doç.Dr.Etem Utku, gerek savunduğu üküer ve gerekse anatımı ie öğrencierini çok etkieyen bir öğretim üyesiydi (Kutu No.2). İntaniye böümünde 7 yatağı vardı. Cüzzam hastaarıya oduğu gibi, bizere de güze güze konuşurdu. Öğrencierinden Dr.Nihat Özyardımcı (daha sonra göğüs hastaıkarı profesörü), mezuniyetinden sonra Van-Başkae içesine hükümet tabibi oarak atanmış ve cüzzam çaışmaarını orada yürütmeye başamıştı. Utku, Başkae ye giderek onuna birikte cüzzam taramaarına katımıştı. Başkae de Cüzzam Savaş Derneği nin bir şubesini kurmuştum. 28 cüzzam ogusu saptadık; dernekten sağanan iaçara tedaviye geçtik. Yöre ieri geeneri ie topantıar yaptık. Yöre ieri geeneri, bu ietişimden ve çaışmaardan çok memnundu ve cüzzam hastanesi kurma önerisi getirmişerdi. Doktorumuz (Dr.N.Özyardımcı) yirmi yı burada kaacağına söz versin, hastahaneyi hemen kuraım demişerdi. Etem hocam bana baktı; boynumu büktüm. Askere gideceğim, ihtisas yapacağım, nası kaayım hocam dedim. Ne yazık ki, cüzzam hastanesi de kuruamadı. Zaten ben askerik için Başkae den ayrıdıktan bir kaç gün sonra, Etem hocam da, Başkae yakınarında bir trafik kazasında yaşamını kaybetti. Hocama çaışmaarımı sürdürmeyi çok isterdim. (3) Ondan etkienen öğrencierinden bir başkası da, Dr.Yıdız Tümerdem di (daha sonra çocuk sağığı ve hak sağığı profesörü). Hocasının ardından Yozgat ta aan çaışmaarına ve sağık taramaarına katımıştı. (Kutu No.1) Utku, cüzzam savaşının teme ikesinin ortak, ancak uyguama ikeerinin ükeden ükeye farkıık gösterdiğini beirtmektedir. Çünkü cüzzama mücadeenin uyguama ikeeri, ükeerin coğrafik durumu, ikimi, demografik şartarı, uaştırma durumuna göre farkıık gösterir. Lepra yı hak sağığını igiendiren bir konu oarak gördüğünden, bu mücadeenin en başta Sağık Bakanığı nı igiendirdiğini ancak, üniversiteerin ve cüzzama savaş derneği gibi Anımsa Doç.Dr. Etem Utku yurt geneinde yapıan çaışmaarın sonuçarı hakkında bigi veriyor. gönüü kuruuşarın katkısının da, savaşın çabuk ve koay kazanımasında önemi oduğunu beirtmektedir. Bir ükede cüzzama savaşının, bu işe gönü veren yetkineşmiş eemanara yapıırsa ve bu eemanar maddi ve manevi yönden tatmin ediirse, zafere uaşacağını yazmaktadır. (1) Onun mücadee modeinde, cüzzama savaş derneğinin yeri büyüktür. Mücadeeye önderik edecek, devete yardımcı oacak, araştırma yapacak ve yapanarı destekeyecektir. Yine bu mücadee yararanıacak önemi kurumardan biri oarak da, üniversiteerde kuruacak oan Cüzzam Eğitim ve Araştırma Enstitüsü nü görmektedir. Bu aan artık bir çok tıp aanı gibi bir ihtisas (yetkineşme aanı) omuştur. Bu Enstitü, hasta yatakarı, öğrencier için eğitim materyaeri ve eğitim-araştırma aboratuvararı (bakteriyooji, patooji, farmakooji) ie güçendirimeidir. (1) Kendi etki aanına giren bu iki konuda, ouşumarı tamamamıştır. Cüzzam Savaş ve Araştırma Derneği ni kurmuş (27 Haziran 1957) ve başkanığını yürütmüştür. Dernek, eşi Diruba hanımın muayenehanesinde çaışmaarına başamıştır. Dernek, Türkiye nin bir çok yerinde dispanserer açıyor ve oraya gidecek doktorar öze kursarda yetiştiriiyorar; giden doktorara dernekten öze tahsisat temin ediiyor; fakütedeki tıp taebeeri cüzzam hakkında staj görüyorardı. (5) Eşi Diruba Utku ( ) bir kadın doğum uzmanıydı; çaışmaarında ona çok destek omuştu. Cüzzam Savaş ve Araştırma Derneği, onun muayenehanesinde çaışmaarına başamıştı. Diruba Utku, derneğin kadınar kounu kurmuş ve topumda bir igi odağı yaratmış; gönüüer Doç.Dr. Etem Utku dönemin Sağık ve Sosya Yardım Bakanı Yusuf Azizoğu cüzzamı hastaara birikte. Cumhurbaşkanı ve Etem Utku, cüzzamı hastaara birikte. 10 ÇALIŞMA ORTAMI

11 topamıştı. Dr.Etem Utku, daha sonra görev yaptığı Ankara Üniversitesi Tıp Fakütesi nde de Lepra Eğitim ve Araştırma Enstitüsü nü (1962) kurup, kendi görkemi binasında faaiyete geçirmiştir. Enstitü nün açıışına Cumhurbaşkanı Cema Gürse in katıması, onara konuşması, birikte yemek yemesi, bir kaç yı öncesine kadar dışanan, hırpaanan cüzzamıar ve ükemizdeki cüzzam savaşının geişimi açısından çok büyük bir katkı yapmıştır. Uusa düzeydeki bu yapıarın destekeyeceği ve sosya devetin ası yapması gereken ise, üke çapında gerçekeştiriecek oan dispanserer, epra köyeri, sanatoryumar ve hastaneer, prevantoryumar ve düşküner evidir. Bunun için de Sağık Bakanığı nı göreve çağırmış ve 10 yıık bir geişme panı hazıramıştır. Bu panın, birinci yıında, şu adımarın atıması gerektiği beirtimektedir (1) : Ankara Lepra Eğitim ve Araştırma Enstitüsü nün kuruması, 6 Dispanser : Kars, Ağrı, Van, Erzurum, Muş, Maraş Dispanserere bağı 6 seyyar ekip (aynı ierde) 6 hastanede epra yatakarı (aynı ierde). Lepra Araştırma ve Eğitim Enstitüsü nün kurumasında, SSYB ve WHO nun katkıarı omuştur. Sağık ve Sosya Yardım Bakanığı ie 1962 yıında imzaanan protoko ie Ankara Cüzzam Savaş Dispanseri ne ayrıan yerer ie dispanser hizmeteri de aynı binada verimeye başanımıştır. Ankara İ Sağık Müdürüğü ne bağı oarak çaışan Anımsa Dönemin Cumhurbaşkanı Cema Gürse(1), dönemin Sağık ve Sosya Yardım Bakanığı Müsteşarı Doç.Dr.Nusret H.Fişek(2), Cüzzam Savaş Derneği Kadın Kou Üyeeri Dr.Diruba Utku (Ko Başkanı)(3), Behiye Gürkan (Mevki Hastanesi eski başhekimi Genera Necmettin Gürkan ın eşi) (4), Ferhunde Öktem (Yargıtay eski başkanı İmran Öktem in eşi), Neriman Eğimez(5). Ankara Lepra Eğitim ve Araştırma Merkezi ik çaışanarı Doç.Dr. Etem Utku ie birikte. 2 Cüzzam Savaş Dispanseri, Sağık Bakanığı na bağı çaışan hekim, hemşire, memur ve hizmeti kadrosu ie hizmet verimiştir. Bunun gibi ükenin, özeike risk atındaki çeşiti ierinde dispanserer kuruarak cüzzam savaşı yürütümüştür. Türkiye de cüzzam hastaarının başvurabieceği üç hastane kurumuştur : Eazığ Eğitim ve Araştırma Hastanesi bünyesinde Cüzzam Hastanesi (265 yatak, Sağık Bakanığı) Tıp Fakütesi Lepra Enstitüsü (35 yatak, Ankara Üniversitesi) Bakırköy Cüzzam Pavyonu (50 yatak, İstanbu Cüzzam Savaş Derneği, İstanbu Üniversitesi Lepra Enstitüsü, Sağık Bakanığı) ve sonra İstanbu Lepra Hastanesi. Buna karşın Etem Utku nun haya ettiği pan çerçevesinde, bir örgütenme kuruamamıştır. Bunun sonucu, tamamen ortadan kadırımasını bekediği cüzzam, istatistikere de yansıdığı gibi varığını azaarak sürdürmektedir. Dünya Sağık Örgütü nün verierine göre, dünyada her yı yakaşık yeni Lepra vakası tedaviye aınmaktadır. Lepraya bağı oarak çeşiti seke ve sakatıkar bırakabien kompikasyonar geişmektedir. Ancak etkin tanı ve tedavi yöntemeri sayesinde, günümüzde Lepraya bağı ağır sekeer önenebimektedir. Ükemizde kayıtı Lepraı hasta sayısı kümüatif oarak yakaşık 2200 civarındadır. Son yıarda yapıan taramaarda yeni tespit edien hasta sayısında azama görümektedir., (ortaama 1-5 vaka). (9) Bir başka kaynaktan da bu veriyi doğruama oanağımız var : yıarı arasında yeni ekenen ogu sayısı 96. Bunun 58 i erkek ve 38 i kadın. Bu durumda 2005 yıında ükemizde cüzzam ogusu yaşamakta. Bunarın yaş ortaaması 61,9 ve yanızca üç tanesi 0-14 yaş diiminde. Sakat oarak sınıfanan hasta sayısı ise (8) Buaşıcı 1968 (6) 1988 (7) (9) Hastaık Cüzzam Ethem Utku adına İstanbu da, Cüzzama Savaş Derneği tarafından ödü konumuş ve bu aanda yararıık gösterenere verimiştir: 1988 : Doç. Dr. Hamdi Aytekin (Uudag Universitesi Tıp Fakutesi Hak Sağiğı Anabiim Daı nda Lepra konuu yayinari nedeniye) 1989 : Doç. Dr.Cem Mat (Cerrahpaşa Tıp Fak. Dermatooji Anabiim Daı nda Lepra araştırması için) 1990 : Op. Dr.Türker Özkan a (Lepra cerrahisinde gönüü çaışmaarı ve periferik sinir transferi konuu çaışması nedeniya) ve Prof.Dr.Murat Karaçoru ya (İst.Ün.Lepra Araştırma Merkezi Göz Ünitesini kurması nedeniye) 1991 : Uz. Hem Ayşe Yükse ve Yük. Hem Tüay Çakıner e (epra caışmaarı nedeni ie) ; Sağık ve Eğitim Muhabireri Derneği adına başkanı Sibe Güneş e 1992 : Dr. Mustafa Sütaş ve Uz. Hem. Mücea Soydan a (epra çaışmaarı nedeniye) ? 1996 : Hatice Erdoğan a (İstanbu Üniversitesi Tıp Fakütesi Lepra Araştırma ve Uyguama Merkezi nde 1982 yıından beri yürüttüğü hemşireik-baş hemşireik çaışmaarı nedeniye) Yine Etem Utku nun adını taşıyan bir bina İstanbu Üniversitesi Yereşkesi içerisinde oup, epra çaışmaarı yürütümektedir. Etem Utku yu, en birikimi oduğu ve enerjisinin doruğunda oduğu bir dönemde, 1964 yıında, Van daki cüzzam ÇALIŞMA ORTAMI 11 5

12 Anımsa savaş çaışmaarını değerendirdikten sonra, Hakkari ye giderken bir trafik kazası sonucu yitirdik. Onun öümü akı amaz bir cinayetti (Kutu No.4). Üsteik, cenazesini taşıyan araba, dönüş younda Sivas-Gürün yakınarında devridi (10). Öümünün ardından köşe yazarı Faik Suad, şöye yazıyordu : Herkesin deniz kıyıarına, sayfiyeere akın ettiği şu Temmuz sıcağında, Doktor Etem Utku, Güney-Doğu doayarında cüzzam savaşı çaışmaarını izerken şehit ouyor.... Ankara Radyosu, övümeye değer bir değerbiirik örneği verdi, kısacık da osa Etem Utku nun hizmeterini ve erdemerini beirtmeye çaıştı.... Bir Eşkıya baskı osaydı,... gazeteerimizde baş köşeye çıkardı bu haber. Ama ne hazindir ki, insanığa hizmeti hayatının tek manası bimiş ve Türkiye de cüzzam savaşının öncüüğünü yapmış bir ükücü doktorun görev şehidi omasını umursayan yok. (11) Askeri Tıbbiye den sınıf arkadaşı Prof.Dr.Hüsnü A.Gökse, bir kaç gün sonra yazdığı bir tgazete yazısında onun son mektubuna yer vermişti. Etem Utku 24 Temmuz 1964 te Van dan şöye yazıyordu : Turancığım, Sana Eazığ dan bir mektup yazmıştım. Şimdi de Van dan sana merhabaar. Önce şunu yazayım. Bingö, Tuncei ve Eazığ da Lepra savaş panı gereğince, birer dispanser açmayı taahhüt etmiş buunuyoruz. Vai yardıma söz verdi. Beediye reisi de arsasını buacak ve her türü yardımı yapacak; yazıı taahhütname verdi bana. Şu hade, Bingö de dispanser açmak için her şeyi hazıradım... Dün Muş ve Bitis te idim; şimdi Van dayım. Yarın Hakkari ye gideceğim. Sana gene yazarım. Geince de ayrıntısıya gördükerimi ve yaptıkarımı sana söyerim. Hiçbir resmi sıfatı omayan ve fakat yanız vatan sevgisinin verdiği eneji sayesinde çaışan kardeşin başka ne yapabiir! Sana bir de name gönderiyorum : Eazığ dan seam, hasret Eski ve yeni anıar diyor Sabret Sen şusun Ben buyum Ne oursak oaım Aynı gam Aynı tasa Hayatta ferahatıcı Bir nefes ara. Hüsnü Gökse yazısını sürdürüyor: Ertesi gün Hakkari ye gitmek üzere erkenden yoa çıktı. Oradaki cüzzamıar onu bekiyorardı. Onara ferahatıcı bir nefes götürüyordu. Bu onun son nefesiydi.... Unutmayacağım bir şey var : Onun cenazesindeki iki cüzzamı. Biri cüzzamın hamur gibi yoğurup bıraktığı yüzünü siyah gözüğü ie örtmeye çaışmış. Yamru yumru yanakarının üzerinde yo boyunca gözyaşı aktı. Öbürünün eeri birer odun kütüğü haini amış. Eski buruşuk ebiseeri ie onun tabutunu taşımak için durmadan koştuar. Onar insan içine çıkmaktan çekinmiyorardı artık. Onara bu rahatığı veren, onarı dünyaya yeniden getiren Etem omuştu. Kaçbinerin temsicisiydi onar kimbiir. Mezarı kapanırken, eeri kürek tutamadığı için biekeri ie, dirsekeri ie toprak atıyorardı. (4) Erken öümü ükemiz için büyük kayıp odu; ama yaktığı meşae ve attığı tohumar, ükemizde cüzzam savaşının başarıya sürdürümesi için yeteri odu. Kendisini sevgi ve saygıya anmayı ve topum hekimiği uğraşına kattıkarı için teşekkür etmeyi borç biiriz. Kaynakça (1) Etem Utku : Lepra ve Modern Anamı, Ankara (2) Hayrettin Kurama : Her Cüzzam Gününde Anımsadığımız Bir Savaşçı, Merhaba Yaşamak içinde, Yayına Hazırayanar Prof.Dr.Türkan Sayan, Dr.Mustafa Sütaş, Cüzzama Savaş Derneği Yayını, (3) Prof.Dr.Nihat Özyardımcı : Kişise ietişim. (4) Hüsnü A. Gökse : Bir Haberin Arkasındaki Gerçek, Uus Gazetesi, 4 Ağustos (5) Diruba Utku, Doçent Doktor Etem Utku nun Hayat Hikayesi, Merhaba Yaşamak içinde, Yayına Hazırayanar Prof.Dr.Türkan Sayan, Dr.Mustafa Sütaş, Cüzzama Savaş Derneği Yayını, (6) Sağık ve Sosya Yardım Bakanığı : Türkiye Sağık İstatistik Yıığı ( ) (7) Teme Sağık Hizmeteri Gn.Md Çaışma Yıığı (8) Mustafa Sütaş : 1998 den 2006 ya... Merhaba Yaşamak içinde, Yayına Hazırayanar Prof.Dr.Türkan Sayan, Dr.Mustafa Sütaş, Cüzzama Savaş Derneği Yayını, (9) artice&id=631:dunyacuzzamgunu-cuzzamasavashaftasi&catid=73:egitim &Itemid=543 (10) Cumhuriyet Gazetesi, 28 Temmuz (11 Faik Suad : Doktor Ethem ve Romme Asım, Uus Gazetesi, 2 Ağustos (12) Dr.Etem Utku : SON SÖZ (Raou Foeraeau: Cüzzamıarı Kurtarmak İçin Otuz Kere Dünya Turu, 13.Baskısından Türkçeye Çeviren : Dr.Etem Utku, Şubat 1964 kitabında yer amıştır.) (13) Raou Foeraeau: Cüzzamıarı Kurtarmak İçin Otuz Kere Dünya Turu, 13.Baskısından Türkçeye Çeviren : Dr.Etem Utku, Şubat 1964 KUTU No.1 Günüğümdeki Notardan Yoa Çıkış Öğrenciik Yıarımdaki Yitimsiz Anıarım ANKARA TIP FAKÜLTESİNDEKİ HOCAMIZ DOÇ.DR. ETEM UTKU Okuma yazma öğrendiğim günerde başadım günük tutmaya Sürüp gitti bu güze aışkanığım Yıar sonra yazıya dönüştüer ve gün ışığına çıktıar O zaman kurşun kaem, çizgii defterer kuanıırdı Şimdierde, o günkü anıar, sararmış sayfaardan tuşara beyaz kâğıtara döküüyor İşte anıarım Yı 1957 Ankara Tıp Fakütesinde öğrenciyim Öğrenimim sırasında beni yakından igiendiren bazı derser var Bunar arasında Mikrobiyooji ve enfeksiyon Hastaıkarı önde geiyor Nedeni de; Hocaarımız Virooji konusu o günerde pek biinmiyor Ükemde enfeksiyon hastaıkarı, özeike de çocukarda öümere ya da organ engeerine neden ouyor Karar vermek için mezuniyetimi bekiyorum Dördüncü sınıfta, Dr. Etem Hocamıza tanışıyoruz Stajda bizime yakından igienen beyaz önüğü, simsiyah bakışarından yansıyan ışıka, sorunarı çözebieceğini anatan ciddi bir hekim ve de eğitimci Hasta başı çaışmaarımızdan birinde, bizi yaşarında bir kadın hasta ie tanıştırıyor. Hasta Eazığ dan gemiş Hastaya Cüzzam tanısı konumuş Eini hastanın çıpak kounun üzerine koyup, sinir boyunca hissiyet kusuru oduğunu anatmaya çaışıyor bizere Gözünü kapatarak, bir pamuka ya da bir iğne ie muayene edince, duyu yoksunuğunun tanısını koyabieceğimizi öğretiyor Gein siz de einizi koyun, korkmayın ee Cüzzam buaşmaz diyerek bizeri muayeneye çağırıyor Korkuyoruz Hastanın yanına bie gidemiyoruz. Lepra- Cüzzam, Tanrının insanı cezaandırmak için dünyaya yaydığı, tedavisi omayan, korkunç bir hastaık bize göre Etem Hocamız güümseyerek bizerin korkusunu gözemerken: Bu konuda çaışmaar başattık. Yakında bir dernek kuracağız, ieride hekim ounca, beki aranızdan bu konuda çaışmak isteyener oacak sözerine hiç birimiz oumu bir yanıt veremiyoruz. Çünkü korkuyoruz, parmakarı kopmuş, burnu düşmüş dienciere karşıaşıyoruz Başkent Ankara da Sıhhiye- Kızıay- Hamamönü ve Uus semterinde Hocamız, verdiği kararara üke geneinde çaışmaar yapıyor. Kuş uçmaz kervan geçmez- karı buzu yoarda, çok sevdiği mesekse çaışmaarını sürdürürken, kaza geçirip yaşamını yitiriyor Hacettepe Çocuk Kiniğinde asistan oduğumuz yıarda aıyoruz acı haberi ve kahrouyoruz Aradan geçen yıar, bize hocamızı unutturmuyor, cüzzam sözcüğü ie özdeşeştiriyoruz Etem Hocamızı Bu görüşümüz hiç değişmiyor (Prof. Dr. Yıdız Tümerdem * Çocuk ve Topum Hekimi Uzmanı * 5 Mart 2012) 12 ÇALIŞMA ORTAMI

13 Topum KUTU No.2 ETEM UTKU NUN ÇAĞRISI (12) Sayın okuyucuar, Şimdi kitabı okuyup bitirdiniz. Ne diyorsunuz? Ne hissediyorsunuz? Dünyada 15 miyon, Türkiye de * cüzzam hastası kardeşin açık, sefaet ve evsiz buunduğunu öğrendiniz. Üsteik, cüzzam hastaığının, sanıdığı gibi çok buaşıcı, çüresiz ve savaşı imkansız bir hastaık omadığını da öğrendiniz. Hakikaten bu günkü biimse bigier sayesinde, artık biiyoruz ki, cüzzam hastaığı, buaşıcı hastaıkar içinde en az ve en güç buaşan bir hastaıktır. Korunma ve savaşı bir tek keimedir : Tedavi. Bir kişinin bir yıık tedavi masrafı ise bizim para ie yüz ira kadardır.** En hassas çağ 5-14 yaşardır. Şu hade cüzzam çocukukta aınan bir hastaıktır. Erişkinerin bu hastaıktan korkması yersizdir. Memeketimizden bu hastaığı kovmak için, çocukarı, ağız you ie iaç içirerek korumak, hastaarı tedavi etmek yeter. Cüzzüm tedavisi, bu gün biinen bir çok hastaığın tedavisinden kat kat daha tesiri ve başarııdır. Dünyada miyonarda, memeketimizde binerce hasta tedavi ediip şifaya kavuşmuşardır. Bu kitapta okudukarınızın aşağı yukarı hepsi, memeketimiz için de doğrudur. Yanız, 1962 yıından beri şiddet ve mecburi oarak hastaarı tecrit etmek gibi insanığa sığmayan, bigisizik ve egoizmin eseri oan kötü metodar, çok şükür kadırımıştır. Şimdi Türkiye de dünyanın en çağdaş yöntemere cüzzama savaşımaktadır. Hayırseverik yanız bu kitapa başayıp, bununa bitmemeidir. Eğer böye omasını istiyorsanız, kitabı ara sıra, sık sık okuyunuz. Bu, cüzzam davasının kutsa kitabı gibidir. Okuduktan sonra, sizden sadaka deği, sevgi istiyorum. İgi istiyorum. Medeniyet birbirini sevmek demektir. Medeni insan, kardeşeri oan insanı ve insanığı sever, hayır severdir. Herhangi bir memekette, her hangi bir hastaığın buunması utanıacak bir şey değidir. Utanıacak şey, bu hastaıka savaşıp onu memeketten kovmağa çaışmamaktır. Memeketimizde açıan modern cüzzam savaşının anası oan Cüzzam Savaş ve Araştırma Derneği bu kitabı size sunmaka çok faydaı bir görevi yerine getirmenin ferahığı içindedir. Sizden devamı ve sevgi dou igier bekemektedir. Saygıarıma. (9 Şubat 1964) NOT : * 2010 yıında ükemizde yöresinde cüzzamı buunduğu kabu edimektedir. ** 1961 yıı Eyü ayında İstanbu da topanan Avrupa ve Doğu Akdeniz Memeketeri Bögeerarası Cüzzam Konferansı nda beni tanıştırdıkarında, Raou Foeraeu nun gözerinde sevgi çiçek açtı. Derha anaşmış ve sevişmiştik. İki eimi kavradı. Böye e sıkmayı rahmeti babamdan başkasından görmemiştim. İkimiz de gözerimize konuştuk önce. Foeraeau daha sonra eerimi bıraktı. Cebinden bir tomar Türk parası çıkardı. Bana uzattı : Doktor, bu parayı Türkiye deki Cüzzamı kardeşerime ufak bir hediye oarak kabu et. Biiyorum çok az bir para. Yanımda bu kadar var. Fakat bu, sevgimin semboik beirtisi osun. Bundan sonra Dernekerimiz bireşti. Birbirimiz için çaışacağız artık. Verdiği para iki bin ira idi: (Dr.Etem Utku: ÖN SÖZ Raou Foeraeau: Cüzzamıarı Kurtarmak İçin Otuz Kere Dünya Turu, 13.Baskısından Türkçeye Çeviren: Dr.Etem Utku, Şubat 1964 s.6 kitabında yer amıştır.) İkibin ira ie 20 cüzzamı hasta tedavi ediebimektedir. KUTU No.3 RAOUL FOLLERAEAU DİYOR Kİ (13) : Bu dünyada CÜZZAM dan başka da CÜZZAMLAR var. Bu kadar uzun yıarda ben onara rastamadım mı? Nası our da, onarı tanıyıp, kaydedip de yardım etmem? Cüzzamdan başka CÜZZAMLAR da var bu dünyada. Bu sonuçar öye cüzzamardır ki, ası cüzzam hastaığından çok daha buaşıcıdır; ve, hastaığın kökünü kurutacak kudrette oan bu günün imi, bu cüzzamarın bahtsızığını arttırmaktan başka bir işe yaramamaktadır. Bu cüzzamar: AÇLIK, VİRANLIK, ve, görünür veya görünmez bütün şekieri ie SEFALET tir. İnsanarın üçte ikisi yeter besenmemektedir. 800 miyon kişi, senede, norma gündeik aan bir ameenin bir ayda adığı paradan daha az kazanıyor; 60 miyon çocuk her akşam açıka koyun koyuna yatıyor. Dünyada ömüreri boyunca doktor yüzü görmeyen 700 miyon kişi yaşıyor. Okuma yazma bimeyenerin sayısı bir miyarın üsztünde. Şimdi beni iyi dineyin: Bir torpiin fiyatı oan para ie, harabeerde sürünen çocukarın günük yaz kamparının masrafı karşıanabiir. Bir tankın fiyatı 84 traktörünki kadardır. Bir bombardman uçağının parası ie, 20 şer sınıfı 30 oku binası yapıabiir. Bir uçak gemisi, kişinmin bir yıık nafakası karşıığıdır. Bir zırhı tümenin masrafı ie 4 odaı ev inşa ediebiir. Eğer bu rakkamar, dünyanın Büyük erini at üst etmezse, tekzip anamı yok demektir. NOT: O hiç bir memeketin deegesi değidir. Hatta hekim bie değidir, avukattır. Kendisi 30 yı önce Paris te Ordre de a Charite adından Cüzzamıara Yardım Derneği ni kurmuş, hastaara yardım edebimek için bütün dünyayı döner, durur. Ona Dünya Cüzzamıarının Babası, Cüzzamıarın Havarisi derer. (Prof.Dr.Gay Prieto, Dünya Sağık Örgütü Eksperi, 1961) KUTU NO. 4 ONUN AKIL ALMAZ ÖLÜMÜ (5) Çeşiti ierde açıan dispansereri ve oraya gönderien doktor arkadaşarı, aynı zamanda çaışmaarı kontro etmek ve hasta sayısını saptamak amacıya, Doğu Anadou ya geziye çıktı. Yocuuğu için ufak bir aboratuvar oan (ufak tefek gereçer ve mikroskobu buunan) UNICEF in verdiği bir otobüse yapıyordu. İşte fena kader ve aka gemeyen bir oay odu Şoförün Van- Hakkari younu iyi bimemesi, yoarın çok sert oması ve biraz da sürati gidimesi sonucu, hiç aka gemeyen bir oay ouyor. Yani araba devriiyor ve Etem atında kaıyor. Esas yodan geçen arabaardaki şoförer Etem in dispanserere verimek üzere çantasındaki ve üstündeki parayı aıp gidiyorar (Etem, kendi kendine çıkmak için çok uğraşmış. Uğraşması sonradan bana geen pantaonunun saçma ie vurumuş gibi deik deşik oduğundan anaşııyor). Etem, arabanın atından çıkmak için uğraşırken, düştükeru çukurun üstündeki yodan jipe dönen Hakkari Vaisi, onarı görünce hemen yardıma koşuyor ve şaşkınıka yaraının Gaatasaray Lisesi nde sınıf arkadaşı oan Etem oduğunu görüyor. Hemen yanarına aıyorar. Önce ik karşıaştıkarı ik yardım istasyonuna, sonra epeyce uzakta oan Hakkari Hastanesi ne uaşıyorar. Bu arada, Etem i hafif yaraı sanarak yürütüyorar; tozanmışsın diye sıcak bir banyo yaptırıyorar ve pansuman sonrası hastaneye yatırıyorar. Ama kimse onun başındaki yarayı ve başayan beyin kanamasını fark edemiyor. Ne zaman ki, kendisi feç gediğini hissediyor; kağıda not yazarak çevresini bigiendiriyor; Bende beyin kanaması başadı ve vücudumun bir tarafına feç gedi: Böye yaşamak istemiyorum diyor. Kısa bir süre sonra da komaya girerek yaşamını yitiriyor. ÇALIŞMA ORTAMI 13

14 Sosya Poitika Çingeneer ve Sosya Poitika - 2 Sosyo - Ekonomik At Yapı Umur AŞKIN* Bu yazı dizisinin teme amacı Çingeneere yöneik varoan tüm oumsuz imgeerin yanışığını ortaya çıkarmak değidir: Kaıpyargıar ve önyargıar nedeniye birçoğunun derinden yaşadığı yoksuuğu ve sosya eşitsiziği görmemizi engeeyen duvararı yıkmaktır. T ürkiye de yaşayan Çingene/Roman topumunun gene sosyo-ekonomik durumu nasıdır? Sosyoekonomik durum hangi göstergeer çerçevesinde ee aınmaıdır? Türkiye de yaşayan Çingene/Roman topumu kendi içerisinde türdeş bir yapı sergiememekte, farkııkar taşımaktadır (Aşkın, 2011). Yaşamın göçebeik ve yereşikik oarak ortaya çıkan mekânsa biçimenmesi teme farkııkardan biridir (Duyguu, 2006). Yaşamın mekânsa biçimenmesi hem sosyo-ekonomik durumun irdeenmesinde hem de topumun geneiye kuruan iişkierin niteiğinin beirenmesinde önemidir. Farkı yaşam biçimine sahip Çingene/Roman topuukarı, tüm farkııkarına karşın, eğitim, barınma, istihdam ve sağık omak üzere birçok sosyoekonomik göstergeye göre Türkiye ortaaması atında oma noktasında benzer özeiker taşımaktadır. Çingene/Roman topumunun çoğunuğunda kendi insanarı ie birikte yaşama isteği yoğundur. Bunun ortaya çıkardığı kapaı yaşam çevresi, Çingene/Roman kütürerinin yeniden üretimesine yo açarken, ekonomik yaşam aanarı nda da bir benzeşime ve kapaıığa yo açmıştır. Kapaıığı hem dışarıya açımama hem de dışarıdan içeriye amamak için çaışma oarak ee amak gerekir. Bu benzeşim ve kapaıık nedeniye ekonomik yaşam aanarında ortaya çıkan değişim ve dönüşümerden bir arada yaşayan tüm Çingene/Roman topumu oumsuz bir şekide etkienmektedir (Aşkın, 2011). Çingene/Roman topumunun çoğunuğu, yoksuuğu ve sosya eşitsiziği en derinden yaşamaktadır. Yoksuuğu, mutak yoksuuk boyutuya, insanca yaşam için gereki en teme gereksinimerden yoksun oarak yaşayanarın sayısı hiç de az değidir. Kötü ve yetersiz besenme gibi yaşamsa sorunarı yaşayanarın sayısı, küreseeşme sürecinde böüşüm iişkierinde ortaya çıkan oumsuzukar nedeniye gün geçtikçe artmaktadır. İnsanca yaşam için gereki oan ma ve hizmetere erişemeyen Çingene/Roman topuukarı içerisinde yoksuuğun Çingene hai ni yaşayanar da buunmaktadır (Aşkın, 2011). Yoksuuğun Çingene hai, barınma gereksiniminin en ike şartarda gideridiği bir durumdur. Eski battaniye, kiim ve haıardan ouşturuan çadır ve barakaar ya da terk edimiş, kapısı, penceresi bazen çatısı omayan gecekondu yıkıntıarı, barınma için kuanımaktadır. Evsizikten öte, bir çeşit yurtsuzuk, yereşikeşememe haidir. Yaşamarını bu şekide, görmezden geinen bir grup oarak sürdürmektedirer. Bu yaşam biçiminin (yeniden) ürettiği kütüre, sosya ve ekonomik etmener, yoksuukarını ve yoksunukarını sonraki kuşakara aktarmaktadır. Bir yoksuuk kısır döngüsü yaşanmaktadır (Aşkın, 2011). Çingene/Roman topumu içerisinde yoksuuğu, mutak yoksuuk ie görei yoksuuk arasında, maddi ve topumsa * Yrd.Doç.Dr., Gaziosmanpaşa Üniversitesi İktisadi İdari Biimer Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü Öğretim Üyesi ve Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Merkezi Vakfı Gönüüsü üretim süreci üzerindeki denetime sahip o(a)mama noktasında yaşayanarın sayısı da az değidir. Küreseeşme sürecinde yaşanan değişim ve dönüşüm, birçok Çingene mahaesini hem ekonomik hem de mekânsa oarak çöküntü aanı yapmıştır. Bu aanarda yaşayan birçok aienin geir düzeyinin düşüküğü ve düzensiziği kira giderini karşıamaya yetmemektedir. Birçok aie, her odasında bir aienin tüm bireyerinin birikte kadığı bir şekide barınmaktadır. Tuvaet ve banyo gereksinimeri için ortak bir aan kuanımaktadır. Çöküntü aanarı içerisinde de osa bu oanağa sahip o(a)mayanar, kısa süre içerisinde, yoksuuğun Çingene haine, tabakaaşmanın en atına doğru yo amaktadırar. Ağır yaşam koşuarı içerisinde, en azından maddi yaşamarını sürdürmek için çaışmaktadırar. Özeike son yıık süreç içerisinde yukarıda anatıan her iki türü yaşamı sürdürmek durumunda kaanarın sayısı hıza artmıştır ve değişen bir şey omaz ise, geecek dönemerde bu sayı daha da artacaktır (Aşkın, 2011). Türkiye de yaşayan Çingene/Roman topumuna yöneik yukarıda çizien oumsuz tabo, tümü için geçeri midir? Yoksuuğu ve sosya eşitsiziği tüm Çingene/Roman topumunun derinden hissettiğini, yaşadığını söyemek pek mümkün değidir. Çingene/Roman topumu içerisinde, geir düzeyi ve düzeniiği çok iyi durumda oanar buunmaktadır. Bunar arasında Türkiye ortaamasının üzerinde geire sahip oanar da buunmaktadır. Bu durumda oanarın birçoğu, Çingene/Roman topumu tarafından, o dönem içerinde sunduğu parasa geir oanakarı ve miktarı nedeniye çok faza benimsenmeyen bağımı çaışma sonucunda emekiik hakkı kazanmış ya da bu şekide çaışmayı sürdürebienerden ouşmaktadır. Bu durumda oanar hem kendierine hem de bakmaka yükümü odukarına görece daha iyi oanakar sunabimektedir. Çingene/ Roman topumunun tamamı, sanıdığını aksine, bağımsız, kendi hesabına çaışmayı kendierine yaşam fesefesi oarak (Koukırık, 2004) görmemektedir. Bornova - Güverciner için yem satan aie Çingene/Roman topumunun yoksuuk bağamında tek boyutu oarak irdeenen sosyo-ekonomik durumuna yo açan nedener çok boyutu oarak irdeenmeidir. Burada yapıacak oan irdeeme, daha çok göze çarpan, beirgin nedenere, Çingene/Roman topumunun daha insanca bir yaşam kurmasının önündeki önemi engeere odakanmaktadır. Erken yaşta eviik, eğitimsizik ve işsizik (ya da geir getirici ve üretici etkinikerden uzakaşma) yapıan araştırmada birbiriye bağantıı oarak öne çıkan teme etmenerdir. 14 ÇALIŞMA ORTAMI

15 Şemiker - Yaı Mah. / Atar Sosya Poitika Erken Yaşta Eviik : Erken yaşta eviik ogusu, farkı yaşam biçimine sahip osa da Çingene/Roman topumunda önemi bir sorundur. Yapıan aan araştırması İzmir kent merkezinde gerçekeştirimiştir. Sonuçara göre, eviik yaşı kadınarda yaş araığında yoğunaştığı görümektedir. Kırsa aanda yaşayan Çingene/Roman topuukarında 13 yaşına kadar indiği de söyenmektedir. Aan araştırmasında 14 yaşında doğum yapmış genç (çocuk) bir anne bie buguanmıştır. Erkekerde görece, birkaç yaş daha yüksek oan eviik yaşı, çiftere genç yaşta eviik ve çocuk sorumuuğu yükemektedir yaşarına geen birçok kadın anne omaktadır. 20 i yaşara uaşımadan birçok evi çiftin iki çocuğu omakta; 30 u yaşarın ikinci yarısının hemen başında ise torun sahibi omaktadırar (Aşkın, 2011). Çocuk sayısı, kentte geçirien yaşam süresine göre değişmektedir. 50 ve üstü yaştakierin çoğunuğu hem çok çocukudur hem de çok çocuku aieerden gemektedir. Kentte geçirien süre arttıkça, çok çocuktan 2 3 çocuğa doğru bir eğiim ortaya çıkmaktadır. Bununa birikte, kırsada yaşayanar, yoksuuğun Çingene haini yaşayanar ve (yarı ) göçebe yaşam sürdürener, en az 5 6 oan, çok çocuku aie yapısını sürdürmektedirer. Çingene/Roman topumunda erken yaşta eviik, yaygındır. Kapaı topum yapısı, ataerkiik ve eğitim düzeyinin düşüküğü erken yaşta eviik nedeneri oarak ön pana çıkmaktadır. Kapaı topum yapısı ie diğer topumsa kesimerin sosya ve kütüre oarak etkienmeme ve yanızca Çingene/Roman topuukarı içerisinde topumsaaşma süreci kastedimektedir. Sosyo-ekonomik durum, bu etkieşimin önünde önemi bir engedir. Çocukar ve gençer, birinci iişkierin yoğun oduğu aie, akraba ve fizikse yaşam aanarında yaşayanara sınırı bir çevreye ietişime geçmekte ve bu sınırı çevrede topumsaaşmaktadır. Bu sınırı çevre, tüm değer yargıarını ve normarını yeni kuşakara aktarmaktadır. Bu çevrede yaşayan genç kızar, eğer yaşına gedikerinde evenmemiş ourar ise, kendierini evde kamış oarak görmeye başamaktadırar. Bu nedene, mümkün oduğunca erken yaşta evenmeyi istemektedirer (Aşkın, 2011). Topumda ei maşaı oarak biinen Çingene/Roman kadınar üzerinde ataerki baskının varığı nası öne sürüebiir? sorusu okuyucunun zihninde beirebiir. Çingene/Roman topumunda, dinse inanca bağı oarak ortaya çıkan muhafazakâr ve kadına yöneik baskıcı bir yapının oduğu söyenemez. Kadınar ve erkeker arasında kaç-göç ya da haremik-seamık ayrımı yoktur. Bu noktada okuyucunun sorusunda hakıık payı da vardır. Bununa birikte, kapaı topum yapısı ve Çingene/Roman topumunun kendine özgü kütüre değereri, bu topuma özgü bir ataerkiiği ortaya çıkartmıştır. Ataerki baskı, daha çok kız çocukarının, genç kızarın bekâretine yöneik bir baskıdır. Baba evinden kızın kız oarak çıkması, eğer kız kaçmış ise de eviiğin topum içerisinde kabu görecek şekide bir tören ie ian edimesi, kızın aie şerefi için önemidir. Bunun gerçekeştirimesi erkek tarafı içinde önemidir. Bunu, uygun bir şekide yapmayan taraf, topum tarafından ayıpanmakta ve dışanmaktadır. Kız ve erkek çocukarı arasındaki varoan cinsiyetsiz ietişim, kız çocukarının genç kız oarak görümeye başaması ie birikte değişmektedir. Kız ve erkek çocukarının bir arada buunmasına farkı anamar yükenmektedir. Bir genç kız ie bir deikanının bir arada görümesi durumunda, özeike kızın aiesini tedirgin etmekte ve erkek tarafına ya gein kızı isteyin ya da oğan kızımızın peşini bıraksın diye haber saınmaktadır (Aşkın, 2011). Çocukarının eviik için erken yaşta oduğunu düşünen aieer ise, çocukarını ikna etmeye çaışmaktadırar. Fakat bu çaba, geneike kaçarız ya da vermezseniz intihar ederim tehdidi ie sonuçsuz kamaktadır. Aieer, erken yaşta eviiğe istemeseer bie, yapıan bu tehditerin gerçekeşme oasıığının yüksekiğini bidikeri için, rıza göstermek zorunda kamaktadırar. Bununa birikte, sosyo-kütüre etmener de erken yaşta yapıan eviikerde etkiidir. Çingene/Roman topumunda anne baba, özeike baba, çocukarının, evenip yaşamarını kendierine özgü bir düzen içerisinde sürdürmesinde kendierine önemi görev düştüğünü düşünmektedir. Özeike erkek çocukarının en kısa sürede yetişkin bir birey oması önemidir. Eviik, bu noktada önemi bir aşamadır. Erkeğin yaşı kaç oursa osun, eğer einin ekmek tuttuğuna, evini geçindirebieceğine inanııyorsa, erkek, eviik youya yetişkin bir birey haine getirimektedir. Yeni evenen çift, (geneike erkeğin ÇALIŞMA ORTAMI 15

16 aiesinin) aieerinin gözetiminde eviik yaşamını sürdürmektedir. Küçük yaşta yapıan eviiker, eğer sürdürümekte ise eğitim ve öğrenim hayatının da sonu demektir. Buradan, soruar eşiğinde eğitim sorununa geçiş yapabiiriz. Sosya Poitika Eğitime Bakış : Çingene/Roman topumunun gene eğitim düzeyi çok düşüktür. Oumsuz sosyo-ekonomik durum, yaşam biçimi ve sosyo-kütüre etmener, bu sorunun en önemi nedeneri arasındadır. Sosyo-ekonomik durumun gene irdeemesi yukarıda yapıdı. Yoksuuğun Çingene haini yaşayanarın tamamına yakını, örgün eğitim sisteminden hiç yararan(a) madıkarı için okuma yazma bimemektedirer. Eğitimin dışsaıkarından da yararan(a)mamaktadırar. Bu grupta, okuma yazma bien kadın ve genç kız neredeyse yoktur. Sabit bir yereşim yereri omadığı için, çocukarın çoğunuğu hiç oku yüzü görmemektedir. Okuun kapısından öğrenci önüğü ie girebiecek kadar şanı oanarın tamamı, ya okudan sıkıdıkarı ya da aieerine ekonomik katkı sunmak zorunda odukarı için teme eğitimin ik yıarında okudan uzakaşmaktadır (Aşkın, 2011). Ayrıca, yaptıkarı işer, geneike eğitim gerektirmeyen, eğreti ve çok uzun zamandır aieeri tarafından yapıan işer oduğu için, eğitimin yaşamarına katabiecekerinin farkında da değier. Bu tür yaşam biçiminin kendi yazgıarı oduğunu düşünmektedirer. Yoksuuğun Çingene haine benzer bir durum, yaşamarını, göçebe, daha doğru bir ifade ie yarı göçebe, ya da kendi ifadeeriye gezginci oarak sürdürmek durumunda kaanar için de söz konusudur. Bu gruptakierin çoğu, geneike tarım sektöründe geçici ve gezici işçi oarak, kendi deyimeri ie e işi nde çaışmaktadırar. Mart Nisan ayarında tarımsa üretimin yapıdığı aanara doğru, süresi yapıan işin niteiğine göre değişen göç gerçekeştiriir. Bu süreçte tek bir iş yapımadığı için, gidien bögeerde en faza 2-3 ay kadar kaınmaktadır. Çapa yapmak; tütün ve pamuk ekimi, pamuk ve tütün topanması, zeytin ve mandaina topanması işçiik faaiyeterinden bazıarıdır. Bunun yanı sıra sepetçiik ve kırsa aana yöneik panayırcıık işi de özünde hareketiiğin yattığı işerdir ay kadar süren göç sürecine, çouk çocuk tüm aie bireyeri katımaktadır çünkü aienin tüm bireyerinin ekonomik katkısı önemidir. Sezonu kapattıktan sonra çıkış noktasına, yani everine geri dönmektedirer (Aşkın, 2011). Örgün eğitim sistemine katı(a)mama, eğitimi sürdürmeme yanızca sosyo ekonomik duruma bağı oarak mı ortaya çıkmaktadır? Gezginci yaşam biçimi, hem erkekerin hem de kadıarın teme eğitime katı(a)mamasına neden omuştur. Küreseeşme sürecinde tarımda yaşanan yeni-ibera dönüşüm, bu gruptakierin ekonomik yaşam aanarını darattığı için, süreç içerisinde gezici ve geçici tarım işçiiğinden yavaşça uzakaşma yaşanmaktadır. Yereşik yaşama geçme bir zorunuuk oarak ortaya çıkmaktadır. Bu noktada, eğitime bakışta, sosyokütüre etmenerin etkisi ortaya çıkmaktadır. Sosyo-kütüre etmenerin eğitime etkisini farkı boyutarda görmekteyiz. Birincisi, özeike erkek çocukarın erkenden bir iş sahibi oması, iş güç sahibi oanarın ise bir an önce evendirierek sorumuuk sahibi oması bekenmektedir. Bu nedene, Çingene/Roman çocukarının eğitimi, ekonomik sorumuuk amaarına yöneik gerçekeştirimektedir. Bir çocuğun geir getirecek iş/meseki vasıf kazanması ve Şemiker - Yaı Mah. aienin ekonomik uğraşıarına sağadığı katkı yaşamsa önemdedir. Aie sorumuuğunu aabieceği düşünüen çocukar, erken yaşta evendirimektedirer Eğitim, meseki eğitime ve çocukarın erken yaşta ogunaşmaarına katkı sağadığında anamı bir uğraş oarak değerendirimektedir (Aşkın, 2011; Shunear, 1992; Smith, 1997; Levinson & Sparkes, 2005). Tarihse süreçte Çingene/Roman topumunun geçimerini temin etmek için yapmış oduğu birçok iş, bu sosyokütüre yapının sürdürümesini koayaştırmıştır. Yapıan birçok iş, ya usta çırak iişkisi çerçevesinde aie büyükerinden ya da Çingene/Roman topumun beiri iş koarını tekeerine amaarı sonucu çok küçük yaşta, örgün eğitim sistemi dışında öğrenimiştir. İzmir de ayakkabı ve deri sanayinde, beiri bir döneme kadar, çoğunuka/yanızca Çingene/Roman işgücü çaışmıştır. Doayısıya, küreseeşmenin etkisinin çok faza hissedimediği dönemerde, Çingene/Roman topumunun bir mesek ve geir getirici bir etkiniğe uaşması çok zor omamıştır (Aşkın, 2011). İş ve mesek sahibi omada sıkıntı yaşanmaması ve ede edien geir düzeyin geneike tatmin edici buunması, ya teme eğitimin tamamanmadan bırakımasına ya da teme eğitimden sonra, oanakarı omasına karşın, daha üst eğitim oanakarını kuanmaya soğuk bakma sonucunu doğurmuştur. Çingene/Roman topumu, tarihse süreçte birikte yaşamı, acının, sıkıntının, üzüntünün, yokuğun ve varığın, sevincin ve neşenin, kısaca yaşama iişkin varoan her şeyin payaşıması üzerine kurmuştur. Bu dayanışma iişkisi, ağır yaşam koşuarına uyum gösterme noktasında Çingene/ Roman topumunu her zaman canı tutmuştur. Mahae yaşamı da bu canıığa canıık katmaktadır. Bir Çingene/Roman mahaesinde insanın canının sıkıması pek mümkün değidir. Böyesi canı ve özgür ortamarda yaşayan Çingene/Roman çocukarının çoğunuğuna, taş binaarda, öğretmenin gözetimi atında gerçekeştirien disipinin ön panda oduğu eğitim ve öğretim sıkıcı gemektedir. Okudan çoğu zevk amamaktadır. Bu durum, okudaki akademik başarısızığı beraberinde getirmektedir. Başarısızığı nedeniye 16 ÇALIŞMA ORTAMI

17 Sosya Poitika okua yöneik zaten omayan igieri bütünüye kaybomaktadır. Çocukarını okua ve okumaya yönendirmeye çaışan aieer bu duruma bir çözüm üretememektedir. Görüdüğü gibi Çingene/Roman topumunun başta teme eğitim omak üzere eğitim ve öğrenim ekinikerine katıımında büyük açmazar buunmaktadır. Bu açmazar, kapitaizmin günümüzdeki küreseeşme sürecinde, iş ve geir getirici etkinikere erişim için gereki yetenek ve yeteriikerin kazanımasında ve sürdürüebimesinde önemi engeeri ortaya çıkarmaktadır. Bu açmazarı Çingene/Roman topumunun iş, mesek ve geir getirici etkinikeri üzerinden ee amak aydınatıcı oacaktır. Geir getirici etkiniker : Bu yazı, İzmir kent merkezinde doktora tez çaışması için sekiz farkı mahaede gerçekeştirimiş bir aan araştırması buguarına dayanıarak kaeme aınmıştır. Doayısıya örnekem ve evren İzmir de yaşayan Çingene/Roman topuukarı ie sınırıdır. İzmir ii ie sınırı omasına karşın, farkı sosyo kütüre ve farkı sosyo ekonomik yapıdaki topuukar örnekem içerisinde aınmıştır. Doayısıya ortaya konan buguar, bu farkııkarı içermektedir. Çingene/Roman yaşamın (yarı-)göçebeik ve yereşikik oarak varoan mekânsa biçimenmesi, geir getirici etkinikeri de farkıaştırmaktadır. Bununa birikte, (a) aienin ekonomik bir birim oması, (b) hareketiik ve (c) kendi hesabına çaışma gibi zanaatkârık ve göçebe yaşam biçimi üzerine kurguanan ekonomik etkinikere özgü özeikerin bir kısmının varığı (Lucassen, 1998; Okey, 1992; Gmech, 1986; Sibey, 1981; Özkan, 2000), bazı Çingene/ Roman topuukarında, çeşiti boyutarda günümüzde de sürmektedir. Bu özeiker, günümüzdeki enforme/kayıtdışı ekonomik etkinikerde de buunmaktadır. Bu noktadan bakıdığında, günümüzde Çingene/Roman topumuna atfedien Çingene iş ve mesekeri (Koukırık, 2004; Eren, 2008) sorguanabiir bir kavramsaaştırmadır. Çingene/ Roman topumunun geir getirici etkinikerinin (büyük) bir kısmının enforme/kayıtdışı ekonomik etkiniker içerisinde değerendirimesi daha gerçekçi our. Tarihse süreçte Çingene/Roman topuukarının yapmış oduğu birçok iş diğer topumsa grup ve tabakaar tarafından da yapımış ve yapımaktadır. Bazı ekonomik etkinikerde yoğun oarak buunmaarı, bu etkinikeri, Çingene/Roman topumu ie özdeşeştirmek, iş ve işgücü piyasaarındaki işeyişi bimemekten kaynakanmaktadır. Bu durumu, Çingene/ Roman topumunun İzmir deki geir getirici etkinikeri ie somutaştıraım. İzmir de yaşayan Çingene/Roman topumu içerisinde, tütün, teksti ve gıda fabrikaarında ve beediyeerde ve ayakkabı ve deri sektöründe işçi ve mezbahaarda kasap, apartmanarda kapıcı ve tarım sektöründe gezici ve geçici tarım işçisi oarak bağımı çaışanar buunduğu gibi, ayakkabı ve deri ve bazı başka sektörerde işveren oarak çaışanar da buunmaktadır. Bununa birikte, araba yıkayıcıığı, hamaık, nakiyeciik, hurdacıık, atık madde topayıcıığı gibi kendi adına çaışanarda buunmuştur ve buunmaktadır (Aşkın, 2011). Çingeneere özgü mesek oarak görüen müzisyenik, 40 tan faza Çingene/Roman mahaesinin buunduğu İzmir de yanızca 2 3 mahaede yaşayanarın, bu mahaeerde de, geneike bazı tayfaarın yaptığı bir mesektir. Bunun gibi, Çingene/Roman genç kız ve kadınarı ie özdeşeştirien dansözük de yine 2 3 mahaede yaşayanar tarafından yapımaktadır. Örnekeri çoğatmak mümkündür. Günümüzde Çingene/Roman topumuna özgü oarak beirtien iş, mesek ve geir getirici etkinikerin çoğunuğu, yanızca İzmir in deği, Çingene/Roman topumunun yaşadığı bögeerdeki ekonomik ortamın sunduğu ya da boş bıraktığı aanardan (Martinez, 1992) ouşmaktadır. Çingene/Roman topumu bu ekonomik ortamar içerisinde, maddi ve topumsa üretimeri için beiri öçüerde yeteriiker sunan ekonomik yaşam aanarı ouşturabimişerdir. Çingene/Roman topumunun ekonomik küreseeşmenin günümüzde gediği noktada maddi ve topumsa üretimerini sürdürebime noktasında ciddi engeer vardır. Bunarın önemi bir kısmı yukarıda beirtidi. Bu noktada, Çingene/Roman topumunun, topumsa geişme hakkından tam oarak nası yararanabieceği hem Çingene/Roman topumunun hem de ükemizin önemi bir açmazı oarak karşımızda durmaktadır. Topumsa geişme hakkından yararanabimeeri için gereki oan insani yeteriiker nası geiştirimeidir? Bunun için ne(er) yapımaıdır? Bu noktada sosya poitika biimi devreye girmektedir. (GELECEK SAYIDA SÜRECEK) Kaynakça: Aşkın, Umur (2011), Küreseeşme Sürecide Türkiye de Yaşayan Romanarın Sosyo-Ekonomik Durumarı ve Bekentieri: İzmir İi Örneğinde Bir Aan Araştırması, Ankara Üniversitesi, Sosya Biimer Enstitüsü, Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Anabiim Daı, (Yayınanmamış Doktora Tezi) Duyguu, Meih (2006) Türkiye de Çingene Müziği: Batı Grubu Romanarında Müzik Kütürü, İstanbu: PAn Yayıncıık Eren, Zeynep C. (2008), Imaging and Positioning Gypsiness: A case Study of Gypsy/Roma from İzmir, Tepecik, Ankara: Metu Gmech, Sharon B. (1986) Groups That Don t Want In: Gypsies and Other Artisan, Trader, and Entrertainer Minorities, Annua Review of Antropogy, Is. 15 ( ) Koukırık, Suat (2004), Aramızdaki Yabancı: Çingeneer, (Yayınanmamış Doktora Tezi) İzmir: Ege Üniversitesi Levinson, Martin P. & Sparkes, Andrew C. (2005) Gypsy Chidren, Space, and the Schoo Environment, Internationa Journa of Quaitative Studies in Education, Vo. 18, No. 6, ( ) Martinez, Nicoe (1992) Çingeneer, (Çev: Şehsuvar Aktaş), İstanbu: İetişim Yayınarı Lucassen, Leo (1998) The Cink of the Hammer was Heard From Daybreak ti Dawn: Gypsy Occupations in Western Europe (Nineteenth Twentienth Centuries), Gypsies and Other Itenerant Groups: A Socio Historica Approach, (Editors: L. Lucassen, W. Wiems, A. Cottaar), ( ) London: MacMian Press Özkan, Ai Rafet (2000) Türkiye Çingeneeri, Ankara: Kütür Bakanığı Yayınar Okey, Judith (1993) The Traveer Gypsies, New York, Cambridge: Cambridge University Press Sibey, David (1981) Outsiders in Urban Societies, Oxford: Basi Backwe Shunear, Sinead Ni (1992) Growing up as a Gypsy, Chidren of Minorities Gypsies, (Editor: Sandro Costarei, Unicef, minorities/resbook1/growing.htm Smith, Tracy (1997) Recognising Difference: The Romani Gypsy Chid Sociaisation and Education Process, British Journa of Socioogy of Edcation, Vo. 18, No. 2, ( ) ÇALIŞMA ORTAMI 17

18 E ndüstri ya da sanayi devrimi oarak adandırıan ve ik oarak İngitere coğrafyasında gerçekeştiği kabu edien büyük kapitaist ekonomik ve sosya dönüşüm, büyük sosya yıkımar da yaratmıştır. Eski fabrika binası oarak varığını sürdüren Bradford un Mieri üzerinden söz konusu sosya yıkımın izerini sürmek oanakı. Bir önceki yazıda Sat s Mi oarak adandırıan eski teksti fabrikası özeinde, bu fabrikaara yakından bakmaya çaıştık. Bu kez yine eski fabrikaardan biri oan ve müzeye dönüştürüen Bradford Endüstri Müzesi (Bradford Industria Museum) özeinde, söz konusu sosya yıkıma daha yakından bakmaya çaışaım. Sosya Poitika Bradford un Mieri - 2 Sıcak Yünün Soğuk Yüzü - Çocukarın Sırtındaki Başkent (1) Taner AKPINAR* iişkin deği, çaışma ve yaşama koşuarından dönemin sosya ve ekonomik yapısına iişkin de son derece zengin bir içeriğe sahiptir. Müzenin giriş böümünden bir görüntü. Bradford un eski teksti fabrikaarında, nam-ı diğer Mi erinde, yün işenmektedir. Bu fabrikaarda, yıkanıp temizenmiş ham yün işenerek ebise ya da diğer şeyer dikmek için kuanıacak kumaş haine getirimektedir (Ünü İngiiz kumaşarı bunar). Yün işeme işi bu konuda Bradford u dünya çapında bir merkez haine getirmiştir, bu nedene yün endüstrisinin aktif oduğu dönemde Bradford Worstedopois oarak adandırımaktadır. Ancak uusararası düzeyde sahip ounan bu görkemin perde arkası hayi karanıktır. Müze binasının dışarından görünüşü. Bradford Endüstri Müzesi 1870 erde inşa edimiş ve Moorside Mis oarak biinen eski bir teksti fabrikası. Teksti endüstrisinin çökmesiye bu aandaki işevini yitiren fabrika Bradford yere yönetimi tarafından 1970 yıında satın aınarak müzeye dönüştürümüştür. (1) Müzede, adından da anaşıacağı gibi eski teksti fabrikaarının içyapısı sergiemektedir. Bu müze yanızca fabrikaarın teknik içyapısına * Dr., Cumhuriyet Üniv. İktisadi İdari Biimer Fakütesi Çaışma Ekonomisi ve Endüstri İişkieri Böümü / Fişek Enstitüsü Çaışan Çocukar Biim ve Eyem Vakfı Gönüüsü (1) Bu yazının hazıranmasında, Bradford Endüstri Müzesinin çocuk işçiiğe iişkin bigierine erişmemi sağayarak katkıda buunan müze yetkiisi Luke Owens a, müzeyi ziyaretim sırasında gösterdikeri yakınık ve yardımardan ötürü müze çaışanarına teşekkür etmek isterim. Bir teşekkür de böye bir müzenin hazıranmasına emek verenere etmek gerek. Müzenin içinden görüntüer. Fabrikaardaki çaışma koşuarı son derece ağır, yorucu ve tehikeidir. İşçier makineerin başında süreki oarak ayakta durarak çaışmak zorundadır. İşçi ie makine 18 ÇALIŞMA ORTAMI

19 Sosya Poitika arasındaki iişki ya da çaışma biçimi, işçinin makineyi kuandığı ve kontro ettiği deği, makinenin temposuna ayak uydurmak zorunda oduğu bir çaışma düzenidir. Dört numaraı begese fotoğraf, makineerin su gücüye çaıştığı ik dönemerde su çarkının teknik oarak nası çaıştığını anatmaktadır. Görüdüğü gibi, işçier için beirenmiş minimum bir çaışma hızı vardır, makineer bu hızın atında çaışsa bie, işçierin bunun atına düşmemesi gerekmektedir. Buna göre, su çarkının norma hızı dakikada 125 devirdir. Bu, norma çaışma hızı oarak kabu edimekte ve mitime oarak adandırımaktadır. Su çarkı bu hızın atına düşse bie işçier mi-time sınırında çaışmak zorundadır. Fabrikaarın su gücüye çaıştığı ik dönemerde su çarkının işeyişini anatan bir bege. Günük çaışma süreeri saati geçmektedir. Fabrikaar çok gürütüü bir çaışma ortamına sahiptir. Müzenin duvararına asıan panoardaki bigier arasında bir kadın teksti işçisinin şu sözeri yer aıyor: Çaıştığımız ortam çok gürütüüydü. Bu nedene çaışırken iş arkadaşarıya konuşmamız oanaksızdı. Zaten buna izin de verimiyordu. Bu koşuar bize dudak okumaya öğretmişti ve o şekide ietişim kuruyorduk. Neyse ki makineerin ritmi bazı şarkıarı çağrıştırıyordu ve çaışırken neredeyse bütün gün şarkı söyüyorduk. (2) Fabrikaardaki çaışma ortamının tek sorunu gürütü de değidir. Fabrikaarda havaandırma sistemi çok yetersiz, çaışma ortamı aşırı sıcak, tozu ve hava kiriiği had safhadadır. Bu durum işçierde süreki baş ağrısı ve buantı rahatsızığına yo açmaktadır. İşçier arasında coth ear (3) oarak adandırıan, gürütüye bağı işitme kaybı da çok yaygın bir rahatsızıktır. Bunun yanında tüberküoz, bronşit ve astım gibi sounum you hastaıkarı da yaygındır. İş kazaarı da çok omaktadır. Özeike makineere giysinin, parmakarın ve saçarın kaptırıması sıkıka yaşanmaktadır. İş kazaarına karşı bir önem. Kadınarın ve küçük kız çocukarının çaışırken saçarını topamaarına ya da bir fie veya şapka ie örtmeerine iişkin bir kura. Böye bir çaışma ortamı yetişkin işçier için bie, insan doğasının fizikse ve sosya sınırarını epeyce aşmaktadır. Teksti endüstrisinde çocuk işçiik çok yaygındır ve ne yazık ki çocuk işçier de bu karanık koşuara maruz kamıştır ve 1930 arası dönemde Bradford da doğup büyüyen bir çocuğun teksti işçisi oması kaçınımazdır ve birçoğu aieeri tarafından teksti fabrikaarın sahiperine satımaktadır. İki 1802 yıında kabu edien Yasaara önceike teksti endüstrisindeki çaışma koşuarına müdahae edimiş ve bu işerde çaışan çocuk ve kadın işçierin günük çaışma süreerine kısıtama getirimiştir de çıkartıan Çırakarın Bedeni ve Tinse Sağıkarı Hakkında Yasa ie 9-13 yaş arası çocukarın günük çaışma süresi en faza 8 saat, yaş arası çocukarın ise en faza 12 saat ie sınıranmıştır. Yasa ie getirien bu sınırama bie çocukar için kabu ediebiir değidir. Bradford Endüstri Müzesi nde çocuk işçiere ve çocuk işçierin maruz kadığı bu kötü çaışma koşuarına özeike dikkat çekmek için ayrı böüm buunmaktadır. Bu böümde ayrıca çocuk işçierin kendi sözerine de yer verimektedir. Çocuk işçieri semboize eden böümden fotoğraf. ÇALIŞMA ORTAMI 19

20 Sosya Poitika Bradford Endüstri Müzesi gibi bir müzenin düzenenmesi ve gerçekiğin bütün çıpakığıya sergienmesi takdire değerdir. Ancak, unutumamaıdır ki, bugün İngitere sokakarında mendi satan, simit satan ya da ayakkabı boyacıığı yapan çocuk işçier görmek oanakı omasa da, bu sömürü kütürü sona ermiş değidir. Geişmiş üke sınıfında kabu ediener bu tür sorunarı kendi içerinde çözmekten çok, büyük öçüde geri kamış üke sınıfında kabu edien ükeere ihraç etmişerdir. Çocuk işçieri semboize eden böümden fotoğraf. Yukarıdaki iki fotoğrafta çocuk işçierin makine başında çaışırkenki hai çocuk maketeri kuanıarak anatııyor. Çocukarın daha doğrusu çocuk maketerinin devasa makineerin arasındaki bu temsii görüntüsü bie ürkütücü. Çocuk işçier tamamen yetişkin işçiere göre tasarımanmış ve onar için bie çok ağır ve yıpratıcı oan bu makineere baş etmeye çaışmaktadır. Çocuk işçier yaygın oarak scavenger, ap joiner ve piecer oarak adandırıan işerde çaıştırımaktadır. Yaşı en küçük oanar zemine uzanıp emekeyerek oabidiğince seri bir şekide makinenin atına girip yere düşen artıkarı topamaktadır (scavenger). Makineer çaıştığı sürece de bunu yapmayı sürdürmek zorundadırar. Diğer bir grup eğirme makineeri çaışırken, kesintisiz oarak bu makineere yün vermektedir (ap joiner). Bu iş çok seri çaışmayı gerektirmektedir. Üçüncü grup ise süreki oarak makineerin etrafını doaşıp yün makaraarını kontro etmek ve herhangi bir sorun oduğunda bunu anında gidermeke görevidir (piecer). Bu işçier her gün işyerinde 20 mi yürümektedir. Burada söze ara verip, çocuk işçierin kendisine kuak vermek en doğrusu. (4) Donakamıştım, tamamen donakamıştım. Yakaşık ei makinenin oduğu ve hepsinin aynı anda çaıştığı bir yer! Oduğum yere yığıacak gibi hissettim. Yanızca onüç yaşındaydım (Kız çocuk işçi). Mi seni yutacak gibi görünüyordu. Kapıdan içeri giriyorsun ve makineerin gürütüsü seni şaşkına çeviriyor (Erkek çocuk işçi). İk haftaık ücretimi götürdüğümde, annemin beni öptüğünü hatırıyorum (Kız çocuk işçi). Haftaık 11 şiin kazanıyordum, 1 şiini benim amama izin veriiyordu, 10 şiin tanrının bir ütfu oarak eve gidiyordu (Erkek çocuk işçi). Arthur parmakarını çarka kaptırdı ve üç parmağı koptu. Parmakar zeminde öye duruyordu ve zeminde kan da vardı. Bunu gören kızar baygınık geçiriyordu. Sonra birisi geip dedi ki, sen bu işi iyi yaparsın Bay Pogson, parmakarı topa yoksa üretimi aksatacakar (Erkek çocuk işçi). Bradford un Mierinin içerisi, bacaarından dışarıya fışkıran kara dumandan daha karanık görünüyor. Buna karşın fabrika sahiperi büyük bir gurura işçiere yedi numaraı begese fotoğrafta yer aan çağrıyı yapmaktan geri durmamaktadır. Bir çocuk işçinin, ebeveynerim, iyi kızarın okua gitmesine gerek omadığını, evenmeeri gerektiğini düşünüyorardı (Kız çocuk işçi) şekindeki sözeri çok tanıdık, öye oduğu için de çok şaşırtıcıdır. Asında demek ki, sömürü ve yobazık kütürü her yerde benzer söyemeri üretiyor ya da kapitaizmin emekçi sınıfar için dayattığı çetin yaşama koşuarı bu tür bir yobazık kütürü ve onun tanıdık söyemerinin yaratıcısı!? Her nası oursa osun, değişmeyen gerçekik sömürü ve yobazık kütürünün ee ee verip yürüdüğüdür. Mi de Verimiik Gerçek Takım Çaışması İçin Çağrı Mümkün oan en iyi koşuar atında mümkün oan en iyi yün ipiği üretimi için işbiriği bizime işbiriği yapmanı istiyoruz. Dokumacıarımız onara mükemme yün ipiği sağayacağımız konusunda bize güveniyor. Biz de, mükemme yün ipiğini ede etmek için bize yardım etme noktasında, senin einden geeni yapacağına güveniyoruz. Mükemme yün ipiği işin gurur duyuacak yanıdır ve her departmandaki herkes mükemmei yapma çabasında yer aabiir. Hataarı görmezden gemek diğererine haksızıktır. Mükemme yün ipikerinin zamanında dağıtımı güveniirik konusundaki saygınığımızı arttıracak ve dokumacıarın bize oan güvenini güçendirecektir. Bu, ticareti geiştirecek ve istihdamı da arttıracaktır. İyi yapıan bir işten daha iyi birşey yoktur. Teşekkürer. Fabrika sahiperinin işçieri ortak çıkarar için takım çaışması yapma çağrısına iişkin bir bege. Çocukarın geçmişte içinde buunduğu insanık dışı koşuar geride, zamanın derinikerinde bir yerde kamış değidir. Bu tür sorunar günümüzde de varığını sürdürmektedir, yanızca coğrafi oarak yer değiştirmiş; kuzey ükeerinden, güney ükeerine doğru göç etmiştir. Kaynakça (1) Bu yazının hazıranmasında, Bradford Endüstri Müzesinin çocuk işçiiğe iişkin bigierine erişmemi sağayarak katkıda buunan müze yetkiisi Luke Owens a, müzeyi ziyaretim sırasında gösterdikeri yakınık ve yardımardan ötürü müze çaışanarına teşekkür etmek isterim. Bir teşekkür de böye bir müzenin hazıranmasına emek verenere etmek gerek. (2) php (3) Bu bigi müze duvarına asıı buunan panoarda yer amaktadır. (4) Bu söz kuağın teksti tozuya doarak duyma işevini yitirmesi ifade etmektedir. (5) Çocuk işçierin kendi sözerinden yapıan bu aıntıar müze duvararına yereştirien panoarda yer amaktadır. 20 ÇALIŞMA ORTAMI