Pompa Sistemlerinde Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı

Transkript

1 Pompa Sistemlerinde Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı Fatih Dökme Soda Sanayi A.Ş. Kromsan Krom Bileşikleri Fabrikası Özet Günümüzde kuruluşların pazardaki rekabet gücünü arttıran en önemli avantajlarından biri kuşkusuz verimliliktir. Firmalar verimlilik kavramını, kullanılan hammaddeye, iş gücüne, enerjiye uygulamak için çeşitli çalışmalar yapmaktadırlar. Verimlilik çalışmaları içerisinde en fazla rağbet gören konu enerji olmuştur. Bu durum devletlerin politikalarına da yansımış ve enerji verimliliği çalışmaları için özel birimler kurulmuştur. Ayrıca enerji verimliliği kapsamında teşvik programları hazırlanmakta ve çeşitli hibeler verilmektedir. Pompalar endüstriyel ve kamu alanlarında en çok kullanılan ekipmanlardan bir tanesidir. Endüstride üretimin, kamuda ise genelde su temin ve arıtmanın en önemli ekipmanlarından biri olan pompaların elektrik tüketimi dünyadaki toplam tüketimin yaklaşık % 20 sidir. Bu durum pompaların enerji verimliliğinde önemli bir noktada bulunduğunun göstergesidir. Elektrik tüketiminin pompalar için analiz edilmesi ve enerji verimliliğinin arttırılması hedeflenerek Hydraulic Institute (HI) tarafından Ömür Boyu Maliyet (ÖBM) kavramı yaratılmıştır. ÖBM sayesinde sadece pompa satın alma maliyeti değil; enerji tüketim maliyeti, bakım onarım maliyeti, işletme maliyeti, duruştan kaynaklanan ürün ve üretim kaybı maliyetleri gibi giderlerin de dikkate alınması gerektiği vurgulanmaktadır. Nitekim yapılan araştırmalar göstermiştir ki, pompa ilk yatırım maliyeti, pompa ömür boyu maliyetinin yaklaşık %15 ini oluşturmaktadır. Bu oran sadece pompa ilk yatırım maliyeti önemsenerek yapılan yatırımların fizibilitesinin büyük oranda eksik hesaplandığının kanıtıdır. Teknik Bülten (Mart 2014): Cilt:43, No:1, sy:25-33 Şişecam Günümüzde verimlilik çalışmalarının en çok yoğunlaştığı konu olan enerji, pompa ömür boyu maliyetlerinde de en ön sırada yer almaktadır. Öyle ki, pompa ömür boyu maliyetlerinde %40 tan % 80 e kadar bir orana sahiptir. Bu oran pompanın diğer maliyetlerindeki orana göre değişkenlik göstermektedir. Bu sebeple pompa seçimi yapılırken işletme ihtiyacı en doğru şekilde belirlenip ÖBM analizi yapıldıktan sonra yatırıma yön verilmelidir. Teknik Bülten 2014/1 25

2 Şekil 1. Pompa maliyet grafiği [3] de görüldüğü gibi pompanın ömür boyu maliyetinde satın alma tutarı toplam maliyetin sadece % 12 sini oluşturmaktadır. Ömür boyu maliyette en önemli etken % 44 ile enerji tüketimi ve % 17 ile bakım-onarım işleridir. Üretim kaybının ve bakım onarım maliyetlerin daha az olduğu sistemlerde enerji oranı % 80 lere kadar çıkabilmektedir. Buradan, pompa seçimi esnasında işletmelerin sık yaptığı hatalardan biri olan pompa satın alma maliyetinin birinci öncelikli olarak değerlendirilmesinin yanlış olduğu sonucuna ulaşılabilir. Pompa ömür boyu maliyeti göz önünde bulundurulduğunda, işletme ihtiyacını karşılayabilecek, enerji tüketimi daha düşük olan pompanın satın alma maliyetinin kısa zamanda amorti edilebileceği bilinmelidir. Aynı şekilde diğer giderlerin de iyi analiz edilmesi ve pompa seçiminin buna göre yapılması, ekipman verimliliği açısından en uygun sonucu verecektir. 2. Ömür Boyu Maliyet Kavramı 1. Giriş Dünya elektrik tüketiminin yaklaşık %25-50 si sanayi tesislerinde gerçekleşmektedir. Sanayi elektrik tüketiminin ise yaklaşık % 20 si pompa sistemlerinde gerçekleşmektedir. Kısaca dünya sanayi elektrik enerjisinin %5-10 u pompa sistemlerinde tüketilmektedir [1]. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre Türkiye deki elektrik tüketiminin yaklaşık %48 i sanayi tesislerinde gerçekleşmektedir [2]. Bu durumda pompa sistemlerinin Türkiye deki tüketimi, toplam elektrik tüketiminin yaklaşık %10 udur. Bu oran sadece sanayide kullanılan pompa sistemlerini belirtmektedir. Kamusal ve bireysel kullanımlar da eklendiği zaman bu oranın iki katına çıkacağı ve % 20 civarında olacağı tahmin edilmektedir. Bu açıdan bakıldığında pompa sistemlerinin enerji tüketimi ve maliyeti ayrı bir önem kazanmaktadır. [1]. Şekil 1. de pompalı çalışma sisteminde enerji, bakımonarım, ürün kaybı, satın alma, montaj, işletme ve ekonomik ömrünü tamamladıktan sonra demontaj maliyetlerinin dağılım yüzdesi verilmiştir. Grafikteki değerlerdeki değişken olup, dünya genelinde pompa üretimi yapan büyük firmalardan alınan değerlerin ortalama değeridir. Grafikten 26 Herhangi bir pompalı sistem için ÖBM, gerecin; satın alınması, montajı, işletilmesi, bakımı ve imhası gibi tüm aşamaları ile bütün ömrü boyunca oluşan toplam maliyetini bir arada tanımlar. ÖBM tanımlanabilen ve ölçülebilen bütün aşamaları kapsayan bir yönteme dayalı olarak aşağıda verilen denklem ile hesaplanabilir [4]. ÖBM yönteminde olası farklı tasarımların, değişik çözümlerin karşılaştırılması ve eldeki verilerin yeterliliği ile mali açıdan en uygun sonuca ulaşmak mümkündür. ÖBM için bileşenler aşağıdaki gibi tanımlanabilir: ÖBM = C ic + C in + C ce + C o + C m + C s + C env + C d [4] ÖBM: Ömür Boyu Maliyet C ic : İlk yatırım maliyeti (pompa, sistem, borular, yardımcı ekipmanlar) C in : Montaj ve işletmeye alma maliyeti C e : Enerji maliyeti C o : Çalıştırma maliyeti (sistemin normal çalışması için operatör maliyeti gibi) C m : Bakım maliyeti (parçalar ve adam-saat) C s : İşletme ile gelen ekstra maliyetler (duraklama zamanları, üretim kaybı) C env : Çevre etkisi ile gelen maliyet (çevre vergisi ya da arıtma benzeri maliyetler) C d : Demontaj ve imha maliyeti (elden çıkarma, devre dışı bırakma) Teknik Bülten 2014/1

3 Pompa Sistemlerinde Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı 2.1. C ic - İlk Yatırım Maliyeti Pompa sistemini tasarlayan mühendisin, sistemde kullanacağı boru çapı ve pompa gücü arasındaki ters orantıdan ekonomik açıdan en uygun noktayı tespit etmesi ve buna göre boru çapını belirlemesi gerekmektedir. Eğer sistem boru çapı küçük seçilirse, boru ve bağlantı parçalarının yatırım maliyeti düşük olur. Ancak sistemin ihtiyaç duyduğu pompa gücü yüksek olur. Bir başka önemli nokta ise boru çaplarının küçük seçilmesi durumunda pompa emişindeki NPEYm (Net Pozitif Emiş Yüksekliği mevcut) in azalmasıdır. Bu durumda düşük hızda çalışan pompa seçilmesi gerekir. Düşük hızda pompaların fiyatı ise yüksek hızda çalışan pompalara göre oldukça yüksektir. İlk yatırım maliyeti içerisinde oldukça önemli bir yere sahip ve tasarım aşamasında göze alınması gereken diğer bir kriter ise seçilecek ekipmanların kalitesidir. İlk yatırım maliyeti hesaplanırken aşağıdaki maliyetlerin göz önüne alınması gerekmektedir. Tasarım mühendislik hizmetleri maliyeti Pazarlık prosesi maliyeti Satın alma prosesi maliyeti Test ve kabul prosesi maliyeti Yedek parça envanteri Eğitim maliyeti [4] 2.2. C in - Montaj ve İşletmeye Alma Maliyeti Pompa ve tesisat montaj maliyeti aşağıdaki elemanlardan oluşmaktadır. Pompa sistemi inşaat maliyeti Pompa sisteminin yerine yerleştirme maliyeti Sistemin, proses borularına bağlantı maliyeti Sistemin elektrik bağlantılarının yapılması ve bunun için gerekli araçların maliyeti Sistemin performansının denetlenmesinin maliyeti Eğitim maliyeti Genelde, bir pompa sisteminin montajı ya pompa sistemini satan kişi veya taşeron ya da kullanıcı tarafından yapılmaktadır. Montaj maliyeti, montaj esnasında ihtiyaç duyulan ekipman ve personelin kabiliyetine göre değişmektedir. Sistemin ilk işletmeye alınması taşeron firma veya kullanıcı tarafından koordine edilmektedir. Kullanıcı personelin sistem ile ilgili eğitilmesi, başarılı bir montaj ve işletmeye almanın en önemli aşamasıdır [4]. Eğer proseste mevcut bir pompa varsa bu pompanın yerine yeni bir pompa montajı yapılacaksa, eski pompa ile yeni pompa arasındaki ölçüsel farklılıklar montaj maliyetini arttıracaktır C d Mevcut Sistemin Demontaj Maliyeti Kurulacak pompa sistemi mevcut bir pompa sisteminin yerine kurulacak ise mevcut pompa sisteminin sökülmesi gerekmektedir. Özellikle toksin ve radyoaktif sıvıları pompalayan sistemlerin demontajı esnasında yasal olarak alınması gereken tedbirler vardır. Bu tedbirlerin maliyeti oldukça yüksektir. Diğer tehlike taşımayan pompa sistemlerinin demontaj maliyeti çok düşüktür. Bu nedenle montaj maliyeti içerisinde yer alabilmektedir C e Sistemin Yıllık Enerji Tüketim Maliyeti Özellikle pompa çalışma süresi yılda 2000 saatin üzerinde ise, enerji tüketimi, ömür boyu maliyet analizinin temel maliyet unsuru olmaktadır. Enerji tüketimi sistem çıkışındaki verilerden hesaplanır. Sistem çıkışındaki veriler sabit ise Şekil 2. Pompa montajı esnasında gerekli bazı malzemeler [5] Teknik Bülten 2014/1 27

4 enerji tüketimini hesaplamak çok kolaydır. Sistem çıkışındaki debi ve basınçtan aşağıdaki formüle göre pompa sisteminin şebekeden çektiği güç hesaplanır. P = Pompa sisteminin şebekeden çektiği güç (kw) Q = Debi (m 3 /h) H = Basınç (mss) s.g. = Özgül ağırlık ηp = Pompa verimi ηm = Motor verimi Bir sistemin karakteristiği, sistemdeki debi (Q) ile basma yüksekliği (H) arasındaki ilişkiyi ifade eder. Sistem karakteristiği, ilgili sistemin tipine bağlıdır. İki tip sistem söz konusudur; bunlar kapalı ve açık sistemlerdir. Sistem eğrisi, pompa eğrisi ile aynı koordinat sisteminde çizildiğinde, pompanın çalışma noktası, iki eğrinin kesişme noktası olarak alınır. Aşağıdaki şekilde kapalı ve açık sistemler için pompa çalışma noktaları gösterilmektedir. İşletmelerde genelde dikkat edilen ilk husus pompanın kapasite ve basma yüksekliği değerlerini istenilen değerlerde sağlayıp sağlayamadığıdır. Bu değerlerin gerçekleşmesi durumunda sistem doğru tasarlanmış kabul edilir. Oysa dünya genelinde çalışan pompaların yaklaşık %30 u aşırı büyük tasarlanmaktadır. Bu durumda ihtiyaç karşılanmakta fakat hem enerji tüketimi çok artmakta hem de mekanik Şekil 3. Kapalı ve açık sistemleri için genel pompa eğrisi-sistem karakteristiği grafikleri [6] Şekil 4. IE sınıfları arasındaki verimlilik farkları [8] 28 Teknik Bülten 2014/1

5 Pompa Sistemlerinde Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı sorunlar ortaya çıkmaktadır. Pompa seçimi yapılırken, kapasite ve özellikle basma yükseklikleri gerçekçi hesaplanmalıdır. Gereksiz emniyet faktörleri eklenmemelidir [7]. Şekil 5. Yedekli çalışan pompa hattı görünüşü [6] Eğer bir pompa sistemi buhar türbini veya dizel motor aracılığı ile sürülmüyorsa, elektrik motoru tarafından sürülüyor olacaktır. Uygulamalarda % 96 oranında pompalar elektrik motoru ile sürülmektedir. Bu noktada toplam verimlilik dikkate alınırken motor verimleri de önem kazanmaktadır. Önceleri Eff1, Eff2, Eff3 olarak adlandırılan verimlik sınıfları değişerek, yeni oluşturulan standart IEC :2008 ile 0, kw güç aralığında geçerli olmuştur. Buna göre IE - International Efficiency yeni sınıflamaları aşağıdaki şekilde belirlenmiştir [8]. IE 1 : Standart Verimlilik IE 2 : Yüksek Verimlilik IE 3 : Üst seviye Verimlilik ( Premium Efficiency) Pompalar gibi akış üreten cihazlar genellikle hız ayarı olmadan kullanılmaktadırlar. Bunun yerine akış, geleneksel metot ile regülatörler, valfler veya subaplar yardımı ile kontrol altına alınmaktadır. Akış değişken motor hızıyla kontrol edilmediğinde, motor sürekli tam hızda çalışır. Pompaların hizmet verdikleri sistemlerin azami debiye nadiren ihtiyaç duymaları yüzünden, hız ayarsız bir sistem çoğu zaman önemli miktarda enerjiyi boşa kullanmaktadır. Frekans konvertör ile motor hızının ayarlanması sisteme göre değişmekle beraber %70 e varan bir enerji tasarruf imkânı sunmaktadır [9] C o Sistemin Yıllık İşletme Maliyeti İşletme maliyeti, pompa sisteminin işletilmesi ile ilgili işçilik maliyetidir. İşletme maliyeti pompa sisteminin büyüklüğü ve karmaşıklığına bağlıdır. Örneğin tehlikeli durumlar için olan pompa sisteminin (yangın söndürme sistemi) işletilmesi ile ilgili işçilik gereksinimi yüksektir. Ancak tam otomatik ve tehlike durumuna sahip olmayan pompaların işletilmesi ile ilgili işletme maliyet oldukça düşüktür C m Sistemim Yıllık Bakım Maliyeti Bir pompa sisteminin optimum ömür ile çalışabilmesi için periyodik koruyucu bakımının yapılması gerekmektedir. Üretici firma, kullanıcıya yapılacak bakımların periyodlarını ve nasıl yapılacağını tanımlamak zorundadır. Yapılacak bakımların maliyeti, bakımın sıklığına, süresine ve bakım esnasında değiştirilecek malzemenin fiyatına bağlıdır C s Sistemin Arıza Nedeniyle Durma ve Üretim Maliyeti Sistemin arıza nedeni ile durması veya sistemin arıza nedeni ile hatalı üretim yapmasının maliyeti ya da yapılması gereken üretimin yapılamaması, toplam ömür boyu maliyet çalışmasında göz önüne alınması ve hesaba katılması gerekir. Sistemin arızalanması durumunda oluşacak iş kaybının maliyeti yüksekse sistemin durmasını engellemek için yedek pompa konularak sistemin durma riski azaltılır. Yedek pompalı sistemin, ilk yatırım maliyeti yüksektir. Ancak arızaların maliyeti azaltılmış olduğu için ömür boyu maliyet azalmış olur. Bir sistemin yedek pompalı olup olmayacağına, ömür boyu maliyet analizi yapılarak karar vermek gerekir [4] C ev Sistemin Çevreye Verdiği Zararın Maliyeti Pompanın periyodik bakımlarında değiştirilen parçaların doğaya verdiği zararın maliyetidir. Örneğin periyodik bakımlarda değiştirilen salmastra gibi malzemelerin çevreye zararsız hale getirilmesi için yapılan masrafın maliyetidir. Bu maliyet çoğunlukla diğer maliyetlerin yanında ihmal edilmektedir [4]. Teknik Bülten 2014/1 29

6 Şekil 6. ÖBM analizi yapılacak sistemin basit akış şeması Şekil 7. Mevcut durumda ve pompada yapılması önerilen revizyonlar sonrası hallerde, pompa eğrileri ile sistem eğrilerinin birlikte gösterimi 3. Bir Sistemin Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı ile Değerlendirilmesi ve Alternatifli Bir Analiz Örneği Örnek POMSAD yayınları tarafından yayımlanan Pompalarda Ömür Boyu Maliyet: Pompalı Tesisler İçin ÖBM Analiz Rehberi kitabından alınmıştır [10]. Kurulu sistemlerde yapılabilecek çok şey, önerilebilecek birçok yaklaşım vardır. Henüz tam geliştirilmemiş (Frekans Konvertör gibi) teknolojiler yüzünden yılladır dur-kalk yöntemi ile çalışan paralel ya da seri pompalı sistemlerde pompa adedi ya da kontrol üniteleri değiştirilerek büyük 30 kazançlar elde edilebilir. Kimi zaman da o günkü koşullara göre büyük ya da yanlış seçilmiş pompalarla tasarlanan sistem için yıllar sonra elde yeterince veri (sistem sürekliliği açısından) toplamış olabilir ve bir bakım, onarım ya da yenileme sırasında aynı tip bir uygulamadan vazgeçmenin (pompa tipinin de değiştirilebileceği düşünülerek) maliyetlerde kazanç yaratabileceği mutlaka incelenmelidir. Kısaca sonuçları incelenecek olan örnekte sistem içinde sürekli olarak belirli periyodlarla arıza yapan ve değiştirilmesi gereken bir ayar vanası problemi incelenmektedir. Sistem katı parçacık içeren bir akışkanı bir toplama tankından basınç tankına aktaran bir pompaya sahiptir. Isı Teknik Bülten 2014/1

7 Pompa Sistemlerinde Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı eşanjörü akışkanı ısıtır ve ayar vanası basınç tankına basılan 80 m 3 /h lik debiyi düzenler. İşletme mühendisleri sistemdeki ayar vanasının kavitasyon kaynaklı erozyona uğrayıp sorunlar yarattığını belirtmektedir. Vana her ayda bir arızaya girerek, Avro luk bir onarım maliyeti ortaya çıkarmaktadır. Kavitasyona daha dirençli bir vana satın alınarak mevcut vananın değiştirilmesi düşünülmektedir. Ayar vanasını değiştirmeden önce, proje mühendislerinden biri sistemde ÖBM analizi yapılarak alternatif bir yaklaşımda bulunulup bulunulamayacağını incelemek istemiştir. İlk adım sistemin sürekli çalışırken gözlenmesi ve arızaya giren vananın kontrol edilerek bu sorunun giderilmesi için ne yapılabileceğinin incelenmesi olmalıdır. Ayar vanası sürekli olarak %15 - %20 açıklığında çalıştırılmakta ve kavitasyon kaynaklı bir gürültü duyulmaktadır. İlk izlenim vananın doğru büyüklükte seçilmediğidir. Sistemin ilk tasarım değerlerinin kontrol edilmesinden sonra, pompanın 80 m 3 /h yerine 110 m 3 /h debiye göre boyutlandırıldığı bu yüzden de vana kısılınca beklenenden fazla bir yük kaybı ve basınç düşüklüğü yarattığı anlaşılmıştır. Çalışma debisinde, yüksek basınç yaratan ayar vanası belli aralıklarda kavitasyon kaynaklı arızaya girmekte ve bu sistem için uygun olmadığı anlaşılmaktadır. Örnek İrdelemesi Aşağıdaki dört yaklaşım önerilmiştir: A. Sistemdeki yüksek basınç farkında kavitasyonsuz çalışabilecek yeni bir ayar vanası kullanılabilir. B. Pompa çarkı tıraşlanabilir, pompa basma yüksekliği düşer ve böylece mevcut vana üzerindeki basınç farkı azalır. C. Hızı ayarlanabilir bir tahrik ünitesi kullanılabilir (frekans kontrolü gibi [FKS]) ve ayar vanası sistemden çıkarılabilir. FKS ile pompa hızı gereken işlem debisine göre ayarlanabilir. D. Sistem bu haliyle bırakılabilir ve periyodik onarımlarla ayar vanasının kullanımına devam edilebilir. Sisteme uygun farklı büyüklükte bir ayar vanasının maliyeti Avro dur. Pompa performansının değiştirilmesi için yapılacak sökme, çark tıraşlaması ve montaj maliyeti Avro dur. Sistem 80 m 3 /h debi ile yılda saat çalışmaktadır. Enerji maliyeti 0,08 Avro/kWh tir. Motor verimi ise %90 dır. Ömür Boyu Maliyet ve Kabuller Güncel enerji maliyeti 0,08 Euro/kWh olarak kabul edilmiştir. Tesis yılda saat çalışacaktır. İşletmeci şirket pompaların periyodik bakımı için yılda 500 Avro ve her iki yılda bir onarım için Avro harcayacaktır. İki pompa yedekli olarak kullanılacağı için duraklamadan doğan üretim kaybı maliyeti yoktur. Bu proje için demontaj ve imha maliyeti yoktur. Bu projenin ömrü 8 yıldır. Faiz oranı% 8, enflasyon ise % 4 olarak alınacaktır. Değişikliklerin Kapsamı Pompa çarkının tıraşlanması ile 80 m 3 /h debide çalışan pompanın basma yüksekliği 42 mss ye düşer. Bu basma Çizelge 1. ÖBM analizi yapılacak durumlar ve yatırım maliyetleri Durum İşlem Yatırım Maliyeti A Yüksek basınç farkına uyum için ayar vanasının yenilenmesi 5.000,00 (montaj dahil) B Ayar vanası üzerindeki yüksek basınç farkını azaltmak için pompa 2.250,00 çarkının tıraşlanması (Demontaj, tornalama ve montaj dahil) C 30 kw lık bir frekans konvertör yerleştirilerek ayar vanasının ,00 sistemden çıkartılması (montaj dahil)-frekans konvertörün yıllık bakımı 500 Avro ve pompa onarımı 500 Avro olacak şekilde eklenecektir. Frekans konvertör verimi, pompa çalışma noktasında motoru tahrik ederken %94 tür. D Tesisin mevcut şekilde çalıştırılmasına devam edilmesi 4.000,00 Ayar vanası için her yıl ortalama Avro harcanacaktır. Teknik Bülten 2014/1 31

8 Çizelge 2. ÖBM Maliyet bilgileri Maliyet Durum (A) Durum (B) Durum (C) Durum (D) Ayar Vanasının Çark Frekans Konvertör Ayar Vanasının Değiştirilmesi Tıraşlanması Kullanımı ve Vananın Sürekli Çıkartılması Onarılması Pompa Maliyet Bilgileri Çark Çapı (mm) Pompa Basma Yüksekliği (mss) 71,70 42,00 34,50 71,70 Pompa Verimi (%) 75,10 72,70 77,00 75,10 Debi (m3/h) Güç Tüketimi (kw) 23,10 14,00 11,60 23,10 Yıllık Enerji Maliyeti , , , ,00 Yeni Ayar Vanası 5.000, Çark Tıraşlanması , Frekans Konvertör ,00 0 Frekans Konvertör Montajı Ayar Vanasının Yıllık Onarım Maliyeti ,00 Çizelge 3. ÖBM analizi Maliyet Durum (A) Durum (B) Durum (C) Durum (D) Ayar Vanasının Çark Frekans Konvertör Ayar Vanasının Değiştirilmesi Tıraşlanması Kullanımı ve Vananın Sürekli Çıkartılması Onarılması Girdiler İlk Yatırım Maliyeti (Avro) 5.000, , ,00 0 Enerji Maliyeti (Mevcut-kWh) 0,08 0,08 0,08 0,08 Ekipmanın Kullanıldığı Gücün Ağırlıklı 23,10 14,00 11,60 23,10 Ortalaması (kw) Yıllık Ortalama Çalışma Süresi (Saat) Yıllık Enerji Maliyeti = Enerji Maliyeti x , , , ,00 Gücün Ağırlıklı Ortalaması x Yıllık Ortalama Çalışma Süresi Yıllık Periyodik Bakım Maliyeti (Avro) 500,00 500, ,00 500,00 Her İki Yılda Bir Onarım Maliyeti (Avro) 2.500, , , ,00 Diğer Yıllık Maliyetler (Avro) ,00 Üretim Kaybı Maliyeti (Avro) Çevre Maliyeti (Avro) Demontaj ve Hurdayı Elden Çıkarma (Avro) İşletme Ömrü (Yıl) Faiz Oranı (%) 8,0 8,0 8,0 8,0 Enflasyon Oranı (%) 4,0 4,0 4,0 4,0 Çıktılar Bugünkü ÖBM Değeri (Avro) , , , ,00 32 Teknik Bülten 2014/1

9 Pompa Sistemlerinde Ömür Boyu Maliyet Yaklaşımı yüksekliği ile ayar vanası üzerindeki basınç farkı 10 mss ye kadar düşer ve vananın tasarım noktasına yaklaşılır. Düşük çaplı çark ile yıllık enerji maliyeti Avro ya geriler. Çarkın tıraşlanması için Avro ile belirlenen değer demontaj, tornalama ve montaj maliyetlerinin toplamıdır. 30 kw lık bir frekans konvertör maliyeti ortalama Avro dur, Avro luk bir maliyet de montaj gideri olarak gösterilmiştir. Frekans konvertör için yıllık 500 Avro civarında bir bakım maliyeti düşünülebilir. Fakat sistemin ilk sekiz yılı için herhangi bir onarım maliyeti gelmeyecektir. Sistemi hiç değiştirmeden bırakmak ise ayar vanası için yıllık Avro onarım maliyetini kabul etmek olacaktır. Sonuçlara göre işletme kararını değişik birçok yaklaşımı bir arada değerlendirerek verebilir. Eskiden yapılmış olan her zaman doğru değildir. Örnekte 4 alternatifli uygulama göz önüne alınmış ve bunlarla ilgili Ömür Boyu Maliyet Hesaplaması yapılmıştır. ÖBM açısından en uygun bulunan durum B olup maliyet değeri ,00 Avro olarak hesaplanmıştır. En kötü sonuç ise durum D yani sistemin olduğu gibi çalıştırılmasıdır. Bu durumda maliyet ,00 Avro olarak hesaplanmıştır. 4. Sonuç Dünya elektrik tüketiminin yaklaşık % 20 sinin pompalar tarafından gerçekleştirildiği göz önüne alındığında, pompalardaki verimliliğin toplam enerji tüketime olan etkisinin büyüklüğü açıklanır niteliktedir. Pompa ve elektrik motor teknolojisi son 30 yıl içerisinde büyük gelişim göstermesine rağmen, ülkemizde hala fabrikaların kuruluş aşamasında alınan ve bakım-onarımı yapılarak günümüze kadar kullanılan pompalar mevcuttur. Günümüzde bu pompaların yaptığı işin aynısını çok daha az enerji ile yapacak olan pompalar vardır. Bu tarz işletmelerin düştüğü en büyük yanılgı maliyetleri göz önünde bulundururken ilk yatırım maliyetini birinci planda tutmalarıdır. Oysa daha önce de bahsedildiği gibi pompanın ömür boyu maliyeti düşünüldüğünde, ilk yatırım maliyetinin tek başına değerlendirilmesinin eksik sonuçlar vereceği unutulmamalıdır. Sonuç olarak pompa seçimi yapılırken ÖBM analizinin mutlaka yapılması, kapasite ve basma yüksekliklerinin gerçekçi belirlenmesi, gereksiz emniyet paylarının konulmaması, pompa enerji tüketimine dolayısıyla dünya enerji tüketimine büyük katkı sağlayacaktır. 5. Kaynaklar 1. Nalbantoğlu, B., Pompalarda Ömür Boyu Maliyet ve Sistem Etkinliği, 4. Pompa Kongresi ve Sergisi, (2001). 2. Türkiye İstatistik Kurumu, Net Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı, ( ). 3. Flowserve, Vertical Line Shaft Multistage Process Pump, Bulletin PS-40-8a, 7s., (2008). 4. Hydraulic Institute, EuroPump, Department of Energy s Office of Industrial Technologies, Pump Life Cycle Costs; A Guide to LCC Analysis for Pumping Systems, DOE/GO , (2001). 5. Standart Pompa, SNT Tek Kademeli Pompa Montaj, İşletme, Bakım ve Onarım Kılavuzu, (2012). 6. Grundfos Endüstri, Pompa El Kitabı, Grunfos Pompa Akademisi Yayınları, (2004). 7. Türkmen, B., Pompa Tesisatlarında Enerji Verimliği ve Sistem Seçimi; Pompa, Boru ve Tesisat Yaklaşımı, TMMOB MMO Tesisat Mühendisliği Dergisi, Sayı: 121, 5-8 s., (2011). 8. Türkmen, B., Daha Verimli Pompa Sistemleri İçin Yeni Nesil Manyetik PM-Destekli Senkron Elektrik Motorları, TMMOB MMO Tesisat Mühendisliği Dergisi, Sayı: 125, s., (2011). 9. Yumurtacı, Z., Sarıgül, A., Santrifüj Pompalarda Enerji Verimliliği ve Uygulamaları, TMMOB MMO Tesisat Mühendisliği Dergisi, Sayı: 122, s., (2011). 10. Pomsad Yayınları No:12., Pompalarda Ömür Boyu Maliyet: Pompalı Tesisler için ÖBM Analiz Rehberi, Pomsad Yayınları, (2009). Teknik Bülten 2014/1 33