ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Kastabala-Hierapolis Kazısı Excavations at Kastabala-Hierapolis in Turgut H. ZEYREK Kastabala-Hierapolis, Anadolu nun güneydoğusunda Osmaniye İli nin 12 km. kuzey-kuzeybatısında, Cevdetiye-Karatepe yolu üzerinde, Kesmeburun, Bahçe ve Kazmaca köylerinin ortasında yer alır. Kent Ceyhan (Pyramos) Nehri nin yakınlarında küçük bir ovaya hakim konumdadır. Kastabala kentinin de yer aldığı Kilikia bölgesinden elde edilen yüzey buluntuları İ.Ö. 2. bin ile Roma İmparatorluk-geç Roma dönemleri arasında farklı dönemlere tarihlenmiştir. Ancak Kastabala nın İ.Ö. 1. bin Roma İmparatorluk dönem arkeolojisi henüz yeterince araştırılmamıştır. Kentte 2009 yılında ilk kez başlattığımız kazı ve sondaj çalışmalarından elde edilen sonuçlar şimdiden kentin bugüne kadar bilinen tarihçesini değiştirmiştir. Geç Neolitik-erken Kalkolitik; İ.Ö. 5. yy.; İ.Ö. 1-İ.S. 1. yy.; İ.S. 2. yy.; İ.S yy. ve İ.S yy. a tarihlenen buluntuların varlığı Kastabala ve bölge arkeolojisine dair eksik bilgileri tamamlayıcı bulgular vaad etmektedir. Değerlendirmelerimiz ve araştırmalarımız kentin sınırlarının güneyde Ceyhan Nehri, kuzeyde Karatepe, batıda Kırmıtlı Kuş Cenneti arasında genişleyen verimli ovayı kapsadığını ortaya koymaktadır. Sur ile çevrili kent merkezindeki yapılar kale tepesinin hâkim olduğu küçük bir vadinin kuzey, güney ve doğu yamaçlarında tespit edilmiştir. Jeofizik çalışmalarımız savunma sistemini bu yönde belirlememize yardımcı olmuştur. Kayalık doğal yükseltiler kuzeyde yerleşmenin doğal sınırını oluşturmuştur. Kentin kuzeybatısında, kalenin kuzeydoğu eteğinde kayaya açılan geçit batı ile doğu konut alanlarını birbirine bağlamaktadır. Antik kentin Roma İmparatorluk Dönemi nde (İ.S. 2. yy.) sur duvarı ile çevrili olmadığı, ilk savunma sisteminin İ.S. 4. yy. sonlarında inşa edildiği düşünülmektedir. Şehir plancılığı açısından sütunlu cadde yerleşmenin ana aksını belirlemektedir (Res. 1). Duvarlar ve tonozlarla eğimli arazide düz teraslar elde edilmiştir. Yamaca oturtulan ızgara planlı kentte merkezi yapılaşma ile kamu yapıları arazinin ortasına yerleştirilmiştir. Tiyatro, The ancient city of Kastabala-Hierapolis is located 12 km. north-northwest of Osmaniye in Cilicia. It is on the Cevdetiye-Karatepe road, between the villages of Kesmeburun, Bahçe and Kazmaca. It dominates a small plain nearby Ceyhan (Pyramos) River. Survey finds in Cilicia can be dated to various periods, ranging from the 2 nd millennium B.C. to the Roman Imperial and Late Roman periods. However, Kastabala s archaeology of the 1 st millennium B.C. Roman Imperial period has not been properly investigated. Excavations and soundings, initiated at the site in 2009, have already changed the known history of the city. Presence of finds found at the site range over a wide period of time, beginning as early as the Late Neolithic and Early Chalcolithic periods. Finds from the 5 th century B.C. and the 1 st century B.C. to the 1 st century A.D. were also found. Additional finds continue through the 4 th and 6 th centuries A.D. and into 13 th and 15 th centuries A.D. These finds promise to assist in completing missing information regarding the archaeological history of Kastabala and its environs. Current surveys and research indicate the borders of Kastabala extended to Ceyhan Nehri on the south, Karatepe on the north and Kırmıtlı Kuş Cenneti to the west and show city center had been encircled with fortifications extending across the north, south and east slopes of a small valley, dominated by a citadel. Geophysical surveys assisted in the indentification of this defense system. Naturally rocky heights border the settlement on the north, and in the northwest of the city, there is a rock-cut passageway in the northeast of the citadel that connects western and eastern residential areas. Evidence would indicate the city was not fortified in the Roman Imperial period (2 nd century A.D.) but possibly the first defense system was built later, in the late 4 th century the grid plan A.D. From a point of city planning, the colonnaded street constituted the main axis of the settlement (Fig. 1). On 25

3 the sloping terrain, walls and vaults were built to provide flat terraces. The city grid plan rests on the slopes and has a centralist layout with the public buildings clustering in the center. The theater, baths, shops, and north and south churches were all built within such a grid plan. A medieval castle rises on top of a rocky hill that was suitable for defense. The extant public buildings first construction phase is dated to the Severan period. Res. 1 Sütunlu cadde ve kale, batıdan genel Fig. 1 Colonnaded street and citadel, general view from the west hamam, dükkanlar, kuzey ve güney kiliseler bu plana uygun parsellerde inşa edilmiştir. Ortaçağ kalesi ise savunmaya elverişli kayalık bir tepe üzerinde yükselmektedir. Mevcut kamu yapılarının ilk yapı evresi Severuslar dönemine tarihlenmektedir. Kastabala antik kentinin genişlediği alanı doğu, kuzey ve güneyde çevreleyen engebeli kayalık yamaçlarda çok sayıda mezar mevcuttur. Nekropollerde toprak gömü, kaya mezarı, farklı boyut ve tipte lahitler de tespit edilmiştir. Batıda anıt mezarlara ait kalıntılar tarım arazilerinin içerisinde yükselmektedir. Düziçi nin Karagedik Beldesi ndeki kaynaklardan çıkan su kente üstü açık kanallar ile taşınmıştır. Suyun Ceyhan dan ve vadiden geçirilmesinde basınçlı su hattı sisteminden yararlanılmıştır. Kentin güneydoğusunda Kesmeburun Köyü nün doğu yamaçlarından Kastabala ya ulaşan bu sistemin kent merkezine bağlantısı 2009 yılı çalışmalarımızda tespit edilmiştir. Kastabala Vadisi nin doğu ucundaki yamaçta iyi işçilikli bir duvar ile teras oluşturulmuştur. Bu terasta Güneydoğu Tepesi olarak isimlendirdiğimiz alandaki kalın temenos duvarı ile çevrili alanda ele geçen mimari kalıntılar ve küçük buluntular kültür dokusunun ilk yapı evresini İ.Ö. 5. yy. a tarihlememize yardımcı olmuştur (Res. 2). Mimariye ait yan kenarları basamaklandırılmış yassı bir taş blok Kuzey Suriye de Palmyra daki Baal tapınağı saçaklarında kullanılanlar ile yakın benzerlik göstermektedir. Siyah firnisli keramik parçaları, kırmızı figürlü keramik parçası (Res. 3) Ege dünyası ile bağlantısına işaret etmektedir. Doğu etkili betimlere sahip mühürler, bu keramikler ile aynı tabakada ele geçmiştir. Yüksek kabartma bir rölyefe ait baş, panter başlı masa ayağı, çok sayıda pişmiş toprak figürin, kandil ve cam The city is bounded by rocky slopes on the east, north and south, which are covered with numerous tombs. Various types of burials, including inhumation, rock tombs, and different types of sarcophagi have been identified in the necropoleis. In the west, remains of monumental tombs rise in agricultural fields. Water from the springs in Karagedik Beldesi of Düziçi was brought via open ducts across Ceyhan and the valley by using a pressurized water line system. The system reached Kastabala via the east slopes of Kesmeburun Köyü to the southeast of the city. Its connection to the city was identified in A wall with high quality masonry forms a terrace on the slopes at the east end of Kastabala Vadisi. Architectural remains and small finds within the thick temenos wall of the terrace on Güneydoğu Tepesi (an assigned name), helped dating the first building phase of this construction to the 5 th century B.C. (Fig. 2). A flat stone with turned edges, obviously part of a larger structure, is closely reminiscent to architectural feature of those used on the eaves of Baal Temple at Palmyra in North Syria. Blackglazed sherds, one with a red figure (Fig. 3) indicate there was a connection to the Aegean world. Seals with oriental -influenced depictions were uncovered in the same layer as the pottery. Finds, including a head belonging to a high relief, a table leg with panther s head, numerous baked clay figurines, votive inscriptions, altars, stelae and a base for a group of statues, all document the importance of this area encompassed by the temenos. Altars and votive inscriptions from the sanctuary reveal the name of Artemis Perasia. On the upper part of the hill, encircled by the temenos wall, is a building destroyed to floor level and surrounded with orthostat-like slabs. These slabs and numerous large blocks, unearthed in 2009, which line up along the terrace wall outside the temenos and bear inscriptions. Preliminary study of these inscriptions would lend support that this was a sanctuary dedicated to the Mother Goddess. Extensive agricultural activities and illicit digs threaten this area. A Late Neolithic Early Chalcolithic serpentinite adze (Fig. 4) and silex blade fragments were found to the east of the Güneydoğu Tepesi. 26

4 unguentarium ile çok sayıda yazıtlı bloklar, adak yazıtları, sunaklar, steller ve grup heykel kaidesi temenos yazıt- duvarı ile çevrili bu alanın önemini belgelemektedir. Kutsal alanda açığa çıkardığımız sunak ve adak yazıtlarında Artemis Perasia adını okumaktayız. Temenos duvarının çevrelediği tepenin üst kısmında taban döşemesi seviyesine kadar tahrip edilmiş yapı orthostat benzeri taş bloklarla çevrelenmiştir. Bu blokların yüzeyleri ve temenos duvarının dış bölgesinde teras duvarı boyunca sıralanmış çok sayıda büyük taş bloğunun yüzeyleri yazıtlı olup, ilk kez 2009 da açığa çıkarılmıştır. Bu yazıtlar ile ilgili ön çalışmalarımız da kutsal alanın tanrıçaya adandığı kanaatimizi desteklemektedir. Yoğun tarım faaliyetleri ve kaçak kazılar bu alanı tehdit etmektedir. Güneydoğu tepesinin doğusunda geç Neolitik-erken Kalkolitik serpantinit bir keser (Res. 4) ile sileks dilgi parçaları ele geçmiştir. Çalışmalarımızın yoğunlaştığı ikinci merkez Kale Tepesi nin güney eteğinde batı-doğu yönünde uzanan iki yanda kaldırımlı, tabanı taş döşeli sütunlu caddenin doğu ucundaki propylona ait kalıntılardır. Propylonun konumu Kastabala da aksiyal simetriye katı biçimde uyulmadığını göstermektedir. Sütunlu caddenin aksındaki sapmalar topografyaya uyma zorunluluğundan kaynaklanmıştır. Geç Roma Dönemi nde inşa edilen yapılar da caddeyi kuzeyde işgal etmiştir yılı çalışmalarında bu yapılardan birinin merdiven sahınlığı açığa çıkarılmıştır. Bu alandan ele geçen sikkeler, figürinler, kandiller, tıbbi aletler ve kullanım keramikleri farklı dönemlere tarihlendirilmiştir. Ancak merdiven sahınlığı temel üstü buluntuları İ.S. 2.yy. ın ikinci yarısına aittir. Sütunlu caddenin doğu ucunda, vadinin güney yamacına dayalı tiyatro 2009 yılındaki üçüncü çalışma alanıdır. Tiyatronun sahne binasının tek katlı, iki nişli, sütunlu bir cephe mimarisine sahip olduğu tespit edilmiştir. Açığa çıkarılan mask kabartmalı zengin bezemeli friz bloklarını İ.S. 2. yy. a tarihlemek mümkündür. İki katlı caveanın ikinci kat basamakları dağılmıştır. Tiyatronun güneyindeki hamamda temizlik çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Duvar örgüsünde tuğla kullanılan yapının planını algılamak ve mekânlarını tanımlamak mümkün değildir. Tiyatroya bakan cephede çeşme nişi görülmektedir. Kastabala nın kuzey ve güney kiliselerini plan açısından erken Bizans Suriye kiliseleri ile karşılaştırmak ve yakın benzerlikler tespit etmek mümkündür. Her iki kilisenin apsisi poligonal planlıdır. Her iki kilise Diokaisareia nın Tapınak Kilisesi, Azize Thekla nın (Meryemlik) Zenon Kilisesi, Ferhatlı daki bazilika ile poligonal planlı Res. 2 Güneydoğu Tapınak terası, kuzeyden genel Fig. 2 Temple terrace at southeast, general view from the north The second area of focus was on the remains of a propylon located at the east end of the colonnaded street. The propylon was flanked with sidewalks and paved with stones extending to east and at the south foot of Kale Tepesi. The position of the propylon shows axial symmetry of Kastabala s city planning was not very strict but the deviations in the axis of the colonnaded street were caused by natural topography. Buildings from the Late Roman period occupy the north side of the street. In the campaign of 2009, a landing for a stairway in one such building was uncovered. Coins, figurines, lamps, medical instruments and daily use wares uncovered in this area date to various periods, but finds from the top of the landing date to the second half of the 2 nd century A.D. The third area of work in 2009 was the theater, resting on the south slope of the valley and at the east end of the colonnaded street. The stage building was identified as a single-story building with two niches and with tabernacular façade architecture. It can be dated to the 2 nd century A.D., based on frieze blocks which are richly decorated with masks. The rows of seats of the upper tier of the cavea are dispersed. The baths to the south of the theater were cleaned, but the layout and functions of the rooms could not be determined. It was of brick construction with a niche for a fountain on the façade facing the theater. The north and south churches at Kastabala are comparable with those in Byzantine Syria with regards to layout. Both churches apses are polygonal in layout. A comparison with the polygonal apses of the Temple Church at Diokaisareia, Zenon Church at St. Thekla (Meryemlik) 27

5 Res. 3 Attik kırmızı figür keramik parçası Fig. 3 Attic potsherd with red figure décor Res. 4 Serpantinit keser, geç Neolitikerken Kalkolitik Fig. 4 Serpentinite adze, late Neolithic early Chalcolithic period apsislerinin benzerlikleri ile karşılaştırılmakta ve İ.S. 5. yy. ın ortasına tarihlenmektedir. Kuzey kilisenin atriumu sütunlu caddeden giriş sağlamak için batı yerine kuzeye açılmaktadır. Kuzey kilisenin doğusunda tonoz sıralarının oluşturduğu bir teras mevcuttur. Bu tonoz ve çevresinde sürdürülen sondajlarda dört yapı evresi tespit edilmiştir. Tarihlemeye yardımcı küçük buluntu ele geçmemiştir. Ancak batı yönünde büyük taş blokların kullanıldığı anıtsal bir yapının temelleri açığa çıkarılmıştır. Geç Roma ve Ortaçağ da tadilatlar yapılmış olduğu anlaşılmaktadır. Kastabala da kazı, sondaj ve anastilosis çalışmaları ile birlikte, yüzey araştırması, restorasyona hazırlık, sütunlu caddede devrilen sütunların yerlerine kaldırılması, kentin topografik planının hazırlanması ve sayısallaştırılması, sütunlu cadde, tiyatro ve tonozlu alanın rölöve çalışmaları da gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte bir kitabımız redaksiyona hazır hale getirilmiştir. and the basilica at Ferhatlı points to the mid-5 th century A.D. The atrium of the north church opens north instead of west in order to gain access to the street. To the east of the north church is a terrace formed by a row of vaults. Soundings on and around these vaults revealed four building phases. No small finds helpful for dating was uncovered. However, to the west, foundations of a building built with large blocks were uncovered to which renovations were made in the Late Roman or Middle Ages. At Kastabala along with excavations, soundings and anastylosis work, surveys, preparations for restoration, erection of columns of the colonnaded street, preparation of the city s topographic map and digitalization, relevé work on the colonnaded street, theater and vaulted area were initiated. One publication concerning finds at Kastabala has been prepared, is ready for copy editing. 28