Niğde İli Süt Sığırcılığı İşletmelerinin Ekonomik Analizi

Transkript

1 Niğde İli Süt Sığırcılığı İşletmelerinin Ekonomik Analizi Tansel Tokmak 1, Adnan Ünalan 1, Recep Çiçek 2 1 Niğde Üniversitesi, Ulukışla Meslek Yüksekokulu, Bitkisel ve Hayvansal Üretim Bölümü, Ulukışla / Niğde 2 Niğde Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İşletme Bölümü, Niğde Özet Bu araştırmada, Niğde ilinde süt sığırcılığı yapan işletmelerin ekonomik analizi amacıyla basit tesadüfü örnekleme yöntemiyle seçilen 100 işletmede yüz yüze yapılmış anket bilgileri kullanılmıştır. Örnek işletmeler; 3 gruba (1.grup 5-14 baş, 2.grup baş ve 3. grup 30 baş ve üzerinde sağmalı bulunan işletmeler) ayrılmıştır. Araştırma sonucunda; aktif sermaye içinde arazi sermayesinin payı %6,68, bina sermayesi payı %32,65, hayvan sermayesi payı ise %39,29 olarak bulunmuştur. Hayvansal üretim değerinin %67,95 i sütten elde edilmiştir. İşletme toplam masraflarının %86,10 u değişen masraflardan oluşurken, %13,90 u sabit masraflardan oluşmuştur. İşletme başı brüt kar 1. grup işletmeler için TL, 2. grup işletmeler için TL ve 3. grup işletmeler için ise TL olmuştur. Ayrıca, işletme başına düşen süt sığırcılığı geliri 1. grup işletmeler için TL, 2. grup işletmeler için TL ve 3. grup işletmeler için ise TL bulunmuştur. Bu sonuçlar, işletmelerde sağılır süt ineği sayısının artışıyla birlikte hem hayvan başına elde edilen süt miktarının hem de buna bağlı olarak işletmelerin karlılığının arttığını göstermektedir. Anahtar kelimeler: Niğde, Süt sığırcılığı, Ekonomik analiz Economic Analysis of Dairy Cattle Farms in Niğde In this study, it was investigated economical analysis of dairy cattle farming in Niğde region. In the research, the results of a survey obtained from face to face interviews and selected 100 farms by simple random sampling method which were used as a material. Dairy cattle farms were categorized 3 different groups according to number of milking cows (1 st group: 5-14 heads of milking cows, 2 nd group: heads of milking cows, 3 th group: 30+ heads of milking cows). As a results of the study, the rates of land capital, building capital and animal capital in active capital were found as 6,68%, 32,65% and 39,29% respectively. The 67,95% of Animal Production Value was provided from milk production. The 86,10% and 13,90% of total management costs came from changeable and constant costs, respectively. Gross profits of the farms were found as Turkish Lira (TL), TL and TL for the 1 st, 2 nd and 3 th farm groups, respectively. Besides, the means of dairy incomes per farm were TL, TL and TL for the 1 st, 2 nd and 3 th farm groups, respectively. These results showed that increasing by the number of milking cows in the farms, both milk yields per cows and the profits depending on milk production of the farms were also increased, either. Key words: Niğde, Dairy cattle farming, Economic analysis Giriş Niğde ilinde tarım, halkın birinci derecede geçim kaynağını oluşturmaktadır. Tarımın, ilin ekonomisine katkısı %38 dir. İlde, toplam çiftçi hane sayısı olup, bunun hanesi hem hayvansal hem de bitkisel üretim yaparken, hanesi 118

2 yalnızca hayvansal üretimle uğraşmaktadır. Niğde ili 2008 yılı tarımsal üretim değerleri incelendiğinde, tarımsal üretim değerinin toplam TL olduğu bu değerin yaklaşık %25 inin hayvansal üretim değeri ( TL), %75 inin de bitkisel üretim değeri ( TL) olarak gerçekleştiği görülmüştür (URL, 2009). Niğde bölgesinde, büyükbaş hayvan yetiştiriciliği, daha önceleri verimi düşük hayvanlarla, düşük verimli meralarda ve küçük aile işletmeleri halinde yapılmaktayken, özellikle son senedir daha yüksek verimli hayvanlarla, çiftlik ortamında daha büyük işletmeler halinde yapılmaya başlanmıştır. Niğde ilinde hayvansal üretim değerini artırmak için öncelikli olarak süt sığırcılığından elde edilen süt miktarının artırılması ele alınmalıdır. Bu da ancak, hayvan sayısının artırılması özellikle de yüksek verimli sığır ırklarının damızlık olarak kullanılmasıyla mümkündür. Son yıllarda bu yönde önemli gelişmeler olmuştur. Şöyle ki, Niğde Tarım İl Müdürlüğü verilerine göre 1997 yılında toplam sığır sayısının %16 sı kültür ırkı, %40 ı yerli ırk iken 2008 yılında bu oranlar %63 ü kültür ırkı, %7 i yerli ırk şeklinde olmuştur (Çizelge 1). Bu duruma paralel olarak, İlin 1996 yılında kg olan toplam süt üretimi yaklaşık %33 artışla 2008 yılında kg a çıkmıştır. Üretilen sütün %6 sı koyun ve keçilerden elde edilirken %94 ü ise sığırlardan elde edilmiştir (URL, 2009). Çizelge 1. Niğde Bölgesi Büyükbaş Hayvan Sayısı Baş % Baş % Baş % Baş % Yerli Irk , , , ,99 Melez , , , ,90 Kültür Irkı , , , ,07 Manda 46 0, , , ,04 TOPLAM Bu çalışmanın amacı; Niğde bölgesinde süt sığırcılığı yapan işletmelerinin yapısal ve ekonomik analizinin yapılarak, işletmelerdeki mevcut durumum ortaya konulması, olası sorunların tespiti ve bu sorunların çözümüne dönük öneriler ortaya koymaktır. Materyal ve Yöntem Materyal Araştırmada materyal olarak Niğde bölgesinden basit tesadüfi örnekleme yöntemiyle seçilen 100 adet süt sığırcılığı işletmesinden yıllarında anket yoluyla alınan veriler kullanılmıştır. Çalışmada, işletmelerdeki sağmal hayvan varlığı dikkate alınarak, sağmal sayısı 5 baş ve üzerinde olan işletmeler değerlendirilmiştir. Örnek olarak alınan işletme sayıları Çizelge 2 de verilmiştir. 119

3 Çizelge 2. Anket Yapılan Yerler ve Örnek Alınan İşletme Sayıları İlçeler Kasaba/Köy İşletme Sayısı Merkez Merkez 2 Gölcük 6 Bağlama 4 Konaklı 6 Alay 7 Ovacık 3 Edikli 8 Hasaköy 2 Aktaş 1 Sazlıca 6 Altunhisar Merkez 4 Yakacık 3 Ulukışla 2 Bor Merkez 2 Kemerhisar 4 Bahçeli 2 Çukurkuyu 6 Kızılca 2 Çamardı Merkez 3 Bademdere 4 Demirkazık 1 Çiftlik Merkez 5 Bozköy 5 Azatlı 2 Ramat 1 Divarlı 2 Ulukışla Merkez 2 Eminlik 2 Ovacık 3 TOPLAM Niğde Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliğinden alınan bilgilere göre; bölgede 5 baş ve üzerinde sağmalı olan işletmelerin sayısı yaklaşık 1000 adettir. Bu veri esas alındığında; 1000 hedef kitle büyüklüğü için, %10 örnekleme hatası ve %95 güven düzeyinde yapılacak bir çalışma için örnek sayısı aşağıda verilen formül (Yazıcıoğlu ve Erdoğan, 2004) ile 88 olarak hesaplanmıştır. Ancak, hatayı düşürmek amacıyla çalışmada kullanılacak örnek sayısı 100 olarak belirlenmiştir. 2 N. t. p. q n 2 2 d.( N 1) t. p. q n: örnek büyüklüğü N: Populasyon büyüklüğü (1000) t: %95 güven aralığında t cetvel değeri (1,96) p: 0.5 (%50 görülme sıklığı) q: 0.5 (%50 görülmeme sıklığı) d: Örnekleme hatası (0,10) Yukarıdaki bilgiler ışığında, işletmeler 3 grup şeklinde incelenmiştir. 1. grupta 5-14 baş sağmala sahip toplam 80 işletme 2. grupta baş sağmala sahip toplam 120

4 15 işletme ve 3. grupta 30 baş ve üzerinde sağmala sahip toplam 5 işletme olmak üzere toplam 100 işletme belirlenmiştir. Yöntem Çalışmada; Arazi sermayesinin tespiti için inceleme bölgesindeki cari alım-satım değerleri, Bina sermayesi kıymet takdirinde, yeni inşa edilen binalar için işletme sahibinin beyan ettiği maliyet bedeli, (eski binalar için yıpranma durumları dikkate alınarak yeni inşa bedelleri), Hayvan sermayesi için hayvanların verim ve yaş durumlarına göre yöredeki alışsatış fiyatları ve çiftçinin beyanı, Alet-makine sermayesinin kıymet takdirinde, yeniler maliyet bedeli üzerinden, eskiler hali hazır durumdaki alış-satış fiyatları, Eldeki para mevcudu için işletme borç ve alacaklarının belirlenmesinde çiftçilerin beyanı, Arazi sermayesi hem hayvan yemi üretilen arazinin hem de süt sığırcılığında kullanılan hayvan barınağı arazisinin sermayesi olarak iki şekilde tespit edilmiştir (Dellal ve ark, 2002). İncelenen işletmelerde; arazi, bina, hayvan, alet-makine, yardımcı madde varlığı ve para mevcudundan oluşan işletme sermayesi, unsurları itibariyle ayrı ayrı hesaplanmıştır. İşletmelerin Gayri Safi Üretim Değeri (GSÜD) olarak Hayvansal Üretim Değeri (HÜD) alınmıştır. Daha sonra bu verilerden Gayri Saf Hasıla (GSH), Sabit İşletme Masrafları (SİM) ve Değişen İşletme Masrafları (DİM), Brüt Kar (BK), Saf Hasıla (SH) ile Ekonomik Rantabilite (ER) ve Mali Rantabilite (MR) değerleri hesaplanmıştır. İşletmelerin GSÜD, HÜD ve hayvan sermayesinde meydana gelen prodüktif değer artışların toplamından hesaplanmıştır. İşletmeler sadece süt sığırcılığı açısından incelendiğinden diğer tarımsal gelirler dikkate alınmayıp, GSÜD olarak işletme dışı tarımsal gelir ve konut kira bedeli ilave edilmemiş HÜD, GSÜD olarak kabul edilmiş ve GSH değerleri hesaplanmıştır. İşletme masrafları; değişen ve sabit işletme masrafları olarak hesaplanmıştır. DİM, hayvansal üretimin değişen masrafları olarak belirlenmiştir. GSÜD den, DİM lerin çıkarılmasıyla BK, GSH den İşletme Masraflarının (İM) çıkarılmasıyla da SH bulunmuştur. Bu araştırmada Tarımsal gelir (TG) süt sığırcılığından elde edilen gelir olup, SH ve aile iş gücü ücret karşılığından borç faizleri düşüldükten sonra bulunmuştur. Ekonomik Rantabilite (ER) ve Mali Rantabilitenin (MR) bulunmasında aşağıdaki formüller kullanılmıştır (Dellal ve ark, 2002). ER (İşletme Sermayesi Rantabilitesi) = (Saf Hasıla /Aktif Sermaye) x 100 MR (Öz Sermaye Rantabilitesi) = [Saf Hasıla - (Borç Faizi + Kiracılık Ortakçılık Payları) ] / Öz Sermaye x 100 Bulgular İncelenen işletmelerde yetiştiricilik açısından önemli sayılabilecek bazı değerler aşağıda verilmiştir (Çizelge 3). Bu çizelgeden; işletmelerdeki sağmal hayvan sayısının artışıyla birlikte doğum oranı, ölüm oranı ve süt veriminde iyileşmeler olduğu, 121

5 ekonomik ömür de ise düşüş olduğu görülmektedir. Çizelge 3. İşletmelerdeki Süt Sığırlarına Ait Bazı Teknik Veriler Teknik Veriler 5 14 Baş Baş 30+ Baş Ortalama Ekonomik ömür (yıl) 7,06 6,93 5,80 6,97 Doğum oranı (%) 93,86 95,16 96,62 94,19 Ölüm oranı (%) 8,36 6,66 6,66 8,02 Ort. lak. süt verimi (lt) İncelenen işletmelerin ekonomik analizinde kullanılan sermaye çeşitlerine ait elde edilen değerler aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir (Çizelge 4-14). Sermaye Bilgileri Arazi Sermayesi Çizelge 4. İşletmelerin Arazi Sermayesi İşletme Grupları Bitkisel Üretim Arazisi Hayvan Yemi Üretim Arazisi Hayvan Barınağı Arazisi Toplam İşletme Arazisi (TL) % (TL) % (TL) % (TL) % 5 14 Baş , , , Baş , , , Baş , , , İşletme Ort , , , Çizelge 4 teki değerler incelendiğinde; işletmelerde toplam arazi sermayesinin büyük bir kısmını bitkisel üretime ayrılan arazi sermayesinin oluşturduğu, işletmelerdeki sağmal hayvan sayısının artışıyla birlikte hayvan yemi üretim arazisi sermayesinin payının da önemli ölçüde arttığı (1. grup işletmelerde yaklaşık %9 iken 3. grup işletmelerde %35 e çıktığı) görülmektedir. Bina Sermayesi Çizelge 5. İşletmelerin Bina Sermayesi Toplam Maliyet Değeri Yapılar % Konut ,25 Ahır ,25 Samanlık+Yem Dep ,707 12,17 Ambar ,86 Diğer ,47 İşletme Ort * Diğer: Küçük ağıl, Kümes, Köpek barınağı v.b. Çizelge 5 ten işletmelerde genel olarak bina sermayesinin büyük bir kısmını yaklaşık %58 ile konutlar oluştururken, %25 lik kısmını ise ahırların oluşturduğu görülmektedir. 122

6 İşletme Sermayesi Çizelge 6. İşletmelerdeki Hayvanların Çağlarına Göre Oranı Hayvan Varlığı 5 14 Baş (%) Baş (%) 30+ Baş (%) Ortalama (%) Boğa 0, ,72 İnek 37,79 32,72 31,04 36,69 Düve 17,01 31,35 31,62 19,90 Tosun Dana 21,08 13,31 18,88 19,80 Dişi Buzağı 12,22 9,21 8,73 11,59 Erkek Buzağı 11,00 13,41 9,73 11,30 Çizelge 6 dan incelenen işletmelerdeki hayvanların çağlarına göre oranları incelendiğinde; mevcut hayvan varlığının yaklaşık %37 sinin inek, %20 sinin düve, %20 sinin erkek ve dişi dana, %23 ünün ise erkek ve dişi buzağı olduğu görülmektedir. Çizelge 7. İşletmelerdeki Büyükbaş Hayvan Sermayesi Hayvan 5 14 Baş Baş 30+ Baş Toplam Ort. Çağları Boğa ,20 0 0,00 0 0, ,59 İnek , , , ,79 Düve , , , ,84 Tosun 0 0,00 0 0,00 0 0,00 0 0,00 Dana , , , ,78 Dişi Buzağı , , , ,37 Erkek Buzağı , , , ,63 Toplam İşletme Ort Çizelge 7 den işletmelerde hayvan sermayesi içerisinde inek sermayesi payının yaklaşık %52 ile beklenildiği şekilde ilk sırada olduğu bunu sırasıyla düve (%32), dana (%9), buzağı (%7) ve boğa (%1) sermayelerinin takip ettiği görülmektedir. Çizelge 8. İşletmelerin Hayvan Sermayesi İle İşletme Sermayesinin Durumu Ortalama 5 14 Baş Baş 30+ Baş Sermayeler Hayvan Serm , , , ,27 Top. İşl. Serm Çizelge 8 den işletmelerdeki sağmal sayısının artışıyla birlikte toplam işletme sermayesi içindeki hayvan sermayesi payının da arttığı (1. grup işletmelerde yaklaşık %33 iken 3. grup işletmelerde yaklaşık %46) görülmektedir. 123

7 Alet-Ekipman Sermayesi Çizelge 9. İşletmelerin Alet ve Ekipmanları Sermayesi Alet ve Ekipmanlar 5 14 Baş Baş 30+ Baş Toplam Traktör Römork Pulluk Silaj Makinesi Ot Biçme Makinesi Balya Makinesi Gübre Fırfırı 46,250 16, Yonca Toplama 4,500 3, Yem Karma Vagonu Süt Sağım Makinası 45,750 15, Süt Sağım Odası İşletme Ort Çizelge 9 dan işletmelerin ortalama alet ve ekipman sermayelerinin 1. ve 2. grup işletmelerin birbirine benzer olduğu, 3. grup işletmelerde ise diğer ikisinin yaklaşık 3 katı şeklinde olduğu görülmektedir. Yardımcı Maddeler Varlığı Çizelge 10. İşletmelerin Yardımcı Madde Varlığı Yıllık Yardımcı Maddeler 5 14 Baş Baş 30+ Baş Toplam (TL) Kaba Yem Kesif Yem Ticari Gübre Tarımsal İlaç Yiyecek Yakacak Diğer İşletme Ort Çizelge 10 dan işletmelerin yardımcı maddeler varlığının büyük kısmını (yaklaşık %70) kaba ve kesif yemin oluşturduğu görülmektedir. Para Sermayesi Çizelge 11. İşletmelerin Para Sermayesi Para Mevcudu , , , ,43 Alacaklar , , , ,57 İşletme Ort

8 Çizelge 11 den işletmelerin genel olarak toplam para sermayesinin yaklaşık 1/3 ü mevcut para şeklinde iken 2/3 lük kısmının ise alacak şeklinde olduğu görülmektedir. İşletme Sermayesi Çizelge 12. İşletmelerin İşletme Sermayesi Ortalama 5 14 Baş Baş 30+ Baş Hayvan Serm , , , ,30 Bina Serm , , , ,65 Alet-Ekipman Serm , , , ,85 Yard. Madde Varlığı , , , ,57 Para Sermayesi , , , ,95 Hay.Yem.Ürt. Arazi Ser , , , ,93 Hay. Barın Arazi Serm , , , ,75 İşletme Ort TL TL TL Çizelge 12 den işletmelerin işletme sermayesinin en büyük kısmını yaklaşık %39 ile hayvan sermayesi, yaklaşık %33 lük kısmını ise bina sermayesinin oluşturduğu görülmektedir. Çizelge 13. İşletmelerin Hayvancılık İçin Kullandıkları Arazi ve Bina Sermayesi İşletme Sermayesi 100 İşletmenin Toplam İşletme Sermayesi (TL) Toplamı (TL) Hayvan Yemi Hayvan Barınağı Bina İşletme Üretim Arazisi Arazisi Sermayesi Grupları 5 14 Baş , , , , Baş , , , , Baş , , , ,00 İşletme Ort , , , ,00 Çizelge 13 ten işletmelerin hayvancılık için kullandıkları arazi ve bina sermayesi içerisinde tüm işletme gruplarda bina sermayesinin ilk sırada olduğu, işletmelerdeki sağmal hayvan sayısının artışıyla birlikte hayvan yemi üretim arazisi (yaklaşık %6 dan %32 ye) ile hayvan barınağı arazisi payının (yaklaşık %3 ten %11 e) arttığı görülmektedir. Öz Sermaye Çizelge 14. İşletmelerdeki Sermaye Çeşitleri ve Oranları Sermaye 5 14 Baş Baş 30+ Baş İşletme Ort. Çeşitleri A Aktif Sermaye 1. Çiftlik Sermayesi Arazi Serm , , , ,68 Arazi Islah Serm Bina Serm , , , ,65 Toplam (1) , , , ,33 125

9 2. İşletme Sermayesi Hayvan Serm , , , ,29 Alet Ekipman Serm , , , ,89 Yrd.Madde Harc , , , ,54 Para Serm , , , ,95 Toplam (2) , , , ,67 TOPLAM (A) B Pasif Sermaye Borçlar , , , ,26 Öz Sermaye , , , ,74 TOPLAM (B) Çizelge 14 ten işletmelerde genel olarak sermaye çeşitleri içerisinde ilk sırayı yaklaşık %39 ile hayvan sermayesin oluşturduğu, bunu sırasıyla yaklaşık %33 ile bina sermayesi, yaklaşık %17 ile alet-ekipman sermayesi, yaklaşık %7 ile arazi sermayesinin, yaklaşık %4 ile de para sermayesinin takip ettiği görülmektedir. Yıllık Faaliyet Sonuçları İncelenen işletmelerin yıllık faaliyetleri sonucu oluşan üretim değerleri, hasılaları, işletme masrafları, karları, rantabiliteleri gibi ekonomik göstergeler aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir (Çizelge 15-24). Gayri Safi Üretim Değeri Çizelge 15. İşletmelerin Hayvansal Üretim Değerleri Süt , , , ,95 PDKA* , , , ,05 Toplam *Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı Çizelge 15 ten işletmelerde genel olarak hayvansal üretim değerinin yaklaşık %68 inin sütten, %32 sinin ise prodüktif demirbaş kıymet artışından oluştuğu görülmektedir. Ayrıca, işletmelerdeki sağmal sayısının artışıyla birlikte hayvansal üretim değeri içerisinde sütün payının azaldığı, PDKA değerinin ise arttığı görülmektedir. Gayri Saf Hasıla Çizelge 16. İşletmelerin Gayri Saf Hasılası (TL) 5 14 Baş Baş 30+ Baş Gayri Safi Üretim Değeri İşletme Başı , , Toplam Gayri Saf Hasıla Ortalama Çizelge 16 dan incelenen işletmelerde genel olarak toplam gayri safi üretim değerinin yaklaşık 5,76 milyon TL, genel işletme ortalamasının 57,6 bin TL olduğu; 126

10 işletme grupları açısından incelendiğinde ise işletme başına gayri safi üretim değerinin 1. grup işletmelerde yaklaşık 33,5 bin TL, 2. grup işletmelerde 115 bin TL, 3. grup işletmelerde ise 271,6 bin TL olduğu görülmektedir. İşletme Masrafları Değişen İşletme Masrafları Çizelge 17. İşletmelerin Değişen İşletme Masrafları Kaba Yem , , , ,81 Kesif Yem , , , ,89 Veteriner , , , ,67 İlaç , , , ,14 Su , , , ,48 Pazarlama , ,08 Tamir, bakım , , , ,75 Diğer , , , ,18 İşletme Ort Çizelge 17 den işletmelerde değişen işletme masraflarının büyük kısmını yaklaşık %92 ile kaba ve kesif yemin olduğu görülmektedir. Sabit İşletme Masrafları Çizelge 18. İşletmelerin Sabit İşletme Masrafları Sabit Masraflar Amortismanlar , , ,23 Daimi İşgücü Ücreti , , ,56 Vergi , ,21 İşletme Ort Çizelge 18 den işletmelerde sabit işletme masraflarının büyük kısmını yaklaşık %76 ile amortismanların oluşturduğu, bunu yaklaşık %15 ile daimi işgücü ücretlerinin takip ettiği görülmektedir. Toplam İşletme Masrafları Çizelge 19. İşletmelerin Toplam Masrafları Değişen Masraflar , , , ,10 Sabit Masraflar , , , ,90 Toplam Masraflar

11 İşletme Başı Toplam Çizelge 19 dan işletmelerin genel olarak toplam masraflarının yaklaşık %86 sının değişen masraflardan, %14 lük kısmının ise sabit masraflardan oluştuğu, ayrıca, sabit masraf oranının yaklaşık %17 lik oranla 3. grupta en büyük olduğu da görülmektedir. İşletmelerin Brüt Karı Çizelge 20. İşletmelerin Brüt Karları Gayrisafi Üretim Değ. (+) Yrd. Madde Varlığı (+) Değişen Masraflar (-) ,109 Brüt Kar İşletme Başı Brüt Kar Çizelge 20 den işletme grupları için işletme başına brüt karın 1. grupta yaklaşık 10 bin, 2. grupta yaklaşık 45 bin, 3. grupta ise yaklaşık 116 bin TL olarak gerçekleştiği görülmektedir. İşletmelerin Saf Hasılası Çizelge 21. İşletmelerin Saf Hasılası Gayrisaf Hasıla Yard. Madde Varlığı İşletme Masrafları Saf Hasıla İşletme Başı Saf Hasıla Çizelge 21 den işletme grupları için saf hasılanın işletme başına 1. grupta yaklaşık 6 bin, 2. grupta yaklaşık 37 bin, 3. grupta ise yaklaşık 75 bin TL olarak gerçekleştiği görülmektedir. İşletmelerin Hayvansal Geliri Çizelge 22. İşletmelerin Hayvansal Geliri Saf Hasıla (+) Aile İşgücü Ücreti Karşılığı (+) Borç Faizi (-) İşletme Başı Süt Sığırcılığı Geliri Çizelge 22 den işletme grupları için süt sığırcılığı gelirinin işletme başına 1. grupta yaklaşık 9 bin, 2. grupta yaklaşık 39 bin, 3. grupta ise yaklaşık 74 bin TL olarak 128

12 gerçekleştiği görülmektedir. İşletmelerin Rantabilitesi İşletmelerin Ekonomik Rantabilitesi Çizelge 23. İşletmelerin Ekonomik Rantabilitesi 5 14 Baş Baş 30+ Baş Toplam Saf Hasıla Aktif Sermaye Ekonomik Rantabilite 4,26 11,53 11,01 7,25 Çizelge 23 ten işletme grupları için ekonomik rantabilitenin 1. grup işletmelerde yaklaşık 4,3, 2. grupta yaklaşık 11,5, 3. grupta ise yaklaşık 7,3 olarak gerçekleştiği görülmektedir. İşletmelerin Mali Rantabilitesi Çizelge 24. İşletmelerin Mali Rantabilitesi 5 14 Baş Baş 30+ Baş Toplam Saf Hasıla (+) Borç Faizi (-) Öz Sermaye Mali Rantabilite 4,11 11,90 11,38 7,25 Çizelge 24 ten işletme grupları için mali rantabilitenin 1. grup işletmelerde yaklaşık 4,1, 2. grupta yaklaşık 11,9, 3. grupta ise yaklaşık 7,3 olarak gerçekleştiği görülmektedir. Sonuç Niğde ilin süt sığırcılığı işletmelerinin sağmal inek sayılarına göre 3 grup (1.grup: 5-14 baş sağmal bulunan 80 işletme, 2.grup: baş sağmal bulunan 15 işletme, 3. grup: 30 baş ve üzerinde sağmal bulunan 5 işletme) şeklinde incelendiği bu çalışma sonucunda elde edilen sonuçlar aşağıda özetlenerek verilmiştir. 1) Kayıt tutma oranları; 1. grup işletmelerde %9 (deftere), 2.grup işletmelerde %13 (deftere) iken 3. grup işletmelerin tamamında (%40 ı deftere ve %60 ı bilgisayarda) kayıt tutulmaktadır. 2) Süt sığırcılığı yapma süreleri; 1. grup işletmelerde 13,3 yıl, 2. grup işletmelerde 10,7 yıl ve 3. grup işletmelerde ise 6,8 yıldır. Bu da 30 baş ve üzerinde sağmala sahip işletmelerin son yıllarda artmaya başladığını göstermektedir. 3) İncelenen işletmelerde süt verimlerine ait genel ortalama lt olarak bulunmuştur. İşletme gruplarında süt verimleri ortalamaları; 1. grup işletmeler için lt, 2. grup işletmeler için lt ve 3. grup işletmeler için de lt bulunmuştur. Bu durum işletmelerde sağmal hayvan sayısının artışıyla birlikte süt verimlerinde de artış olduğunu göstermektedir. 4) İşletmeler ortalamasına göre, işletmelerin sahip olduğu arazinin %78 i bitkisel üretim, %16 sı hayvan yemi üretimi ve %6 sı da hayvan barınağı yapımına 129

13 ayrılmıştır. 5) Bina sermayeleri (konut, ahır, samanlık ve yem deposu, ambar vb.) bakımından işletme gruplar incelendiğinde; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL olarak gerçekleşmiştir. 6) İşletmeler genel ortalamasına göre hayvan varlığının %36,69 unu inek, %22,89 unu buzağı, %19,90 ını düve, %19,80 ini dana, %0,72 sini de boğa oluşmaktadır. 7) Toplam hayvan sermayesi olarak; inek sermayesi %51,79, düve sermayesi %31,84, dana sermayesi %8,78, buzağı sermayesi %7,00, boğa sermayesi de %0,59 dur. Hayvan sermayesi ortalamaları; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL, 3. grup işletmelerde TL dir. 8) Alet ve ekipman sermayesi ortalamaları; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL dir. 3. grup işletmelerde, alet ve ekipman sermayesi diğer işletme gruplarına göre oldukça fazladır. 9) İşletmelerin yardımcı madde varlığı ortalamaları; 1. grup işletmelerde 640 TL, 2. grup işletmelerde TL, 3. grup işletmelerde TL dir. Yardımcı maddeler içinde en büyük pay kaba yem ve kesif yem oluşturmuştur. 10) İşletme sermayesi ortalaması; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde TL dir. İşletme sermayesi ayrı ayrı incelendiğinde, işletmeler genel ortalamasına göre hayvan sermayesi %39,30 ( TL), bina sermayesi %32,65 ( TL), alet ve ekipman sermayesi %16,85 ( TL) olarak bulunmuştur. 11) Süt ve PDKA dan oluşan hayvansal üretim değerlerinin en büyük kısmını %68 ini ( TL) ile süt oluştururken, %32 sini ( TL) Prodüktif Demirbaş Kıymet Artışı (PDKA) oluşturmuştur. 12) Değişen işletme masrafları; kaba yem, kesif yem, veteriner ücreti, ilaç, su, pazarlama, tamir-bakım ve diğerlerinden oluşmuştur. İşletmeler ortalamasına göre değişen işletme masraflarını %48,81 ile kaba yem, %43,89 ile kesif yem harcamaları oluşturmuştur. Veteriner hekim ücreti de değişen işletme masraflarının %2,67 sini oluşturmaktadır. İşletme başı değişen masraflar; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL olarak bulunmuştur. 13) Sabit işletme masrafları; amortismanlar, daimi işgücü ücreti ve vergiden oluşmaktadır. İşletmeler ortalamasına bakıldığında sabit işletme masraflarının en büyüğü %76,23 ile amortismanlardır. İşletme başı sabit masraflar; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL olarak bulunmuştur. 14) Ortalama brüt karlar; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL olarak bulunmuştur. 15) Ortalama saf hasıla; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL olarak bulunmuştur. 16) Tarımsal gelir; saf hasıla ile aile işgücü ücreti karşılığının toplanıp bu toplamdan borç faizlerinin çıkarılması ile bulunmuştur. Ortalama tarımsal gelir; 1. grup işletmelerde TL, 2. grup işletmelerde TL ve 3. grup işletmelerde ise TL olarak bulunmuştur. 17) Ekonomik Rantabilite işletmeler ortalaması 7,25 bulunmuştur. Ekonomik Rantabilite 1. grup işletmelerde 4,26, 2. grup işletmelerde 11,53 ve 3. grup işletmelerde ise 11,01 olarak bulunmuştur. 130

14 18) İşletmelerin Mali Rantabilite değerleri Ekonomik Rantabilite değerlerine benzer şekilde bulunmuştur. Kaynaklar Dellal, İ., Keskin, G, Dellal, G., Gap Bölgesinde Küçükbaş Hayvan Yetiştiren İşletmelerin Ekonomik Analizi ve Hayvansal Ürünlerin Pazara Arzı. Proje Raporu, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırma Grubu, Ankara. URL, (Erişim Tarihi: ). Yazıcıoğlu, E., Erdoğan, S., SPSS Uygulamalı Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Detay Anatolia Akademik Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara., pp: